Stand van zaken en kennis verzameld Gezinshuizen en de zorg voor jeugd

Transcriptie

1 Stand van zaken en kennis verzameld Gezinshuizen en de zorg voor jeugd Rudolphstichting

2 Introductie Een gezinshuis is een woonvorm waarin gezinshuisouder(s) op een professionele manier vorm geven aan de verzor ging, behandeling, opvoeding en begeleiding van een variërend aantal kinderen, die geplaatst en opgenomen worden in het eigen gezin van de gezinshuisouder(s). Een van de belang rijkste kenmerken van een gezinshuis is het bieden van een normaal gezinsleven aan het opgenomen kind. Het herstel van het gewone leven van de jeugdige staat centraal. Een gezinshuis is kleinschalig: dit maakt een individuele benadering van de jeugdige mogelijk. In een gezinshuis bieden deskundige gezinshuishouders conti nuïteit aan een kind. Daarnaast is er ruimte voor de ach ter grond en het netwerk van de opgenomen jeugdige, waaronder contact met de biologische ouders. In Nederland zijn gezinshuizen in opkomst. Cijfers uit 2011 laten zien dat er verspreid over het hele land zo n 390 ge zins huizen zijn, met plaats voor ongeveer kinderen. De laatste jaren is er meer aandacht besteed aan onder zoek en kennisverzameling over deze woonvorm. Nog steeds is er behoefte aan het verder uitwisselen van praktijkkennis en ervaringen rond de doelgroep. Ook infor matie over de methodische en organisatorische invulling van gezinshuizen in de zorg voor jeugd is gewenst. Centraal hierbij staat de vraag: wat werkt wel en wat niet? In 2011 zijn Rudolphstichting en Gezinshuis.com twee kenniskringen gestart over opvang van uithuisgeplaatste kinderen in gezinshuizen. Eén kenniskring, in samenwer king met het Nederlands Jeugdinstituut (NJi), focuste op gezinshuizen binnen de residentiële jeugdzorg. De andere kenniskring, in samenwerking met Kalliope Consult, richtte zich op gezinshuizen binnen de AWBZ. Tegelijkertijd met de kenniskring coördineerde het NJi de ontwikkelgroep kleinschalige gezinsvoorzieningen in Noord-Holland. Van beide kenniskringen en de ontwikkelgroep zijn uitgebreide rapporten versche nen die u kunt inzien via Deze brochure brengt de belangrijkste informatie uit beide rapporten naar voren. Eerst volgt een beschrijving van de doelgroep, zoals die is onderzocht in de kenniskringen en de ontwikkelgroep. Hierin zit het belangrijkste verschil tussen de beide kenniskringen, omdat het gaat over jeugdigen in de resi den tiële jeugdzorg en jeugdigen in de AWBZ. Daarna volgt een samenvatting van de belangrijkste onderwerpen waar over in de kenniskringen is gesproken. Ondanks de ver schil len ten aanzien van de doelgroep, zijn daarin tussen beide sectoren veel raakvlakken. Tot slot wordt uiteengezet wat er met de opbrengsten van de kenniskringen wordt gedaan.

3 Werkwijze kenniskringen De kenniskringen waren op de volgende manier opgezet: Deelnemers aan de kenniskringen brachten vragen naar voren over de gezinshuizen waar ze mee te maken hebben. Deze kennisvragen werden vervolgens behandeld vanuit beschikbare feitelijke informatie, zoals landelijke onderzoeken. Daarnaast werden de opbrengsten van de bijeenkomsten van de kenniskring gebruikt. Voorbeelden hiervan zijn presentaties, discussies en werkgroepen. De resterende vragen zijn verzameld. Aan deze kenniskringen hebben ruim vijfendertig organisa ties meegewerkt, die allemaal op het gebied van zorg voor jeugd werkzaam zijn. De deelnemers waren managers, gedragswetenschappers, behandelcoördinatoren, beleids - medewerkers en gezinshuisouders. Op deze manier is er vanuit verschillende invalshoeken gekeken naar de situatie rondom gezinshuizen en heeft deze werkwijze een zo breed mogelijk beeld van gezins huizen opgeleverd. De kenniskringen hadden de volgende drie doelen: 1. Het expliciet maken van impliciete kennis bij de verschillende aanbieders van gezinshuizen en het verbinden van deze praktijkkennis met kennis uit theorie en onderzoek. 2. Het uitwisselen van actuele ontwikkelingen, kennis en opinies rond de invulling en positionering van gezinshuizen. 3. Het aanscherpen en bereiken van consensus rond het concept gezinshuizen en het geven van een kwaliteitsimpuls aan deze vorm van zorg voor jeugd. Doelgroep Gezinshuizen in de residentiële jeugdzorg De gemiddelde leeftijd van de kinderen in deze gezinshuizen is 10 jaar, 75% van de kinderen zit in de basisschoolleeftijd tussen 6 en 12 jaar. De groep jongens in de gezins huizen is licht in de meerderheid. Bij 80% van de kinderen is sprake van een beschermingsmaatregel, zoals een ondertoezichtstelling. De kinderen en hun gezin hebben in het verleden allemaal al eerder hulp gehad, zoals ambulante hulp en pleegzorg. Ruim de helft van de kinderen volgt regulier onderwijs en bijna 40% volgt een vorm van speciaal onderwijs. De problematiek van de jeugdigen en hun gezin van her komst zijn meervoudig. Met name op het gebied van gezin en opvoeding worden problemen gesignaleerd. Deze prob lematiek is bij aanvang van de plaatsing vaak al bekend. Bij 65% van de kinderen is het verblijf in het gezinshuis gericht op langdurig opgroeien tot volwassenheid. Gezinshuizen AWBZ Uit deze kenniskring blijkt dat de gemiddelde leeftijd 12,3 jaar is. 43% van de jeugdigen zit in de basisschoolleeftijd en 47% is ouder dan 12 jaar. Deze doelgroep is gemiddeld dus iets ouder dan die in gezinshuizen in de residentiële jeugdzorg. Ook uit deze kenniskring blijkt dat de jongens in de meerderheid zijn. Bijna 90% van de jeugdigen heeft een Nederlandse afkomst. 81% van de opgenomen kinderen heeft een verstandelijke beperking. De groep die een vorm van speciaal onderwijs volgt, is dan ook ruim 70%. Bij ruim 90% van de kinderen is het doel van de plaatsing langdurig verblijf. Bij 46% is er sprake van ondertoezicht - stelling. Er is steeds minder sprake van vrijwillige plaat singen. De problematiek komt vooral naar voren op het ge bied van vaardigheden en cognitieve ontwikkeling, op de voet gevolgd door psychosociaal functioneren. Per orga nisa tie zijn er verschillen, maar er zijn een aantal problemen die vaak worden gesignaleerd. Zo zijn aandoe ningen vaak van erfelijke aard. Hechtingsproblemen en autisme komen rela tief veel voor. Vooral de kinderen met autisme zijn relationeel gevoe lig en hebben behoefte aan een goede sociale struc tuur. Daarbij komt dat de problemen vaak chronisch zijn. Hierdoor is er behoefte aan langdurige zorg en ondersteuning.

4 Gezinshuisouders Matching Voor plaatsing van een jeugdige in een gezinshuis is een indicatie van Bureau Jeugdzorg (NJi-kenniskring) of van het Centrum Indicatiestelling Zorg (AWBZ-kenniskring) nodig. Een belangrijke factor voor plaatsing is de huidige samen stelling van het gezinshuis; in een gezinshuis is een natuurlijke leeftijdsopbouw gewenst. Ook speelt de behoefte aan ondersteuning van de te plaatsen jeugdige een rol in de keuze van een geschikt gezinshuis. Bijvoorbeeld de mate waarin een kind individuele begeleiding nodig heeft. Verder wordt er gekeken naar de gewenste woonomgeving. Deelnemende organisaties vinden de aanwezigheid van een klik tussen de jeugdige en de gezinshuisouders belangrijk, om die reden wordt er meestal een kennismaking geor ganiseerd. De praktijk laat echter zien dat het voor orga nisaties niet altijd mogelijk is om met al deze factoren rekening te houden. Hoewel organisaties inzien dat een zorgvuldige matching van belang is voor een succesvolle plaatsing, wordt de uiteindelijke keuze veelal bepaald door daar waar er plek is en de jeugdige die bovenaan de wachtlijst staat. Selectie Door alle deelnemende organisaties wordt veel belang gehecht aan het selectieproces, want gezinshuisouder word je niet zomaar. Een gezinshuisouder moet over bepaalde competenties beschikken, zoals empathie, samenwerken, flexibiliteit, stabiliteit en kritische zelfreflectie. Verder is kennis van kinderen (en hun problematiek), c.q. opleiding en ervaring in de zorg vaak een vereiste. Daarnaast wordt er bij de selectie waarde gehecht aan de levenservaring van de gezinshuisouders. Het verschilt per situatie welke competenties uiteindelijk de doorslag geven. Een goede balans tussen de competenties, kennis en ervaringen van de gezinshuis ouder en de intuïtie van degene die selecteert, kunnen doorslaggevend zijn om een gezinshuisouder al dan niet aan te nemen. Stijl van opvoeden Een belangrijke uitkomst van de ontwikkelgroep ten aanzien van de omgang met uithuisgeplaatste kinderen, is het werken vanuit een autoritatieve opvoedingsstijl in een gezinsvorm. In een autoritatieve opvoedingsstijl heeft de gezinshuisouder het gezag en geeft hij/zij de jeugdige duidelijkheid en struc tuur in de dagelijkse routine. Hierop aansluitend is het belangrijk dat de gezinshuisouder voorspelbaar is als persoon en in gedrag naar de jeugdige, door duidelijk en betrouwbaar te handelen. Met dit laatste laat de gezins - huis ouder de jeugdige merken dat er met hem wordt om ge gaan zoals is afgesproken. Het is ook van belang dat de gezinshuisouder geestelijk en fysiek beschikbaar is voor de jeugdige, op de manier die bij hem past. Het is voor de jeugdige ook belangrijk te weten wat zijn toekomstperspec - tief is, zodat daar naartoe wordt gewerkt. Contact met het gezin van herkomst is eveneens essentieel; het voorkomt loyaliteitsproblemen. Tenslotte is het van belang dat de gezinshuisouders een goede balans vinden in het geven van tijd en aandacht aan de geplaatste kinderen en, indien aanwezig, de eigen kinderen.

5 Gezinshuisouders en de organisatie Aandachtspunten Gezinshuizen zijn woonvormen die op zichzelf staan: de gezinshuisouders draaien zelf de organisatie van het gezin. Meestal zijn zij onderdeel van een grotere organisatie voor jeugd en opvoedhulp die ook andere voorzieningen als ambulante zorgvormen, leefgroepen en pleeggezinnen aanbiedt. Voor het optimaal functioneren van een gezinshuis is maatwerk en een goede samenwerkings relatie met de zorgverlenende organisatie van belang, dit geldt zowel voor gezinshuisouders die in loondienst werken als in een franchise. In de praktijk blijkt dat alle professionals dus ook gezinshuisouders zich aan dezelfde protocollen, regels en afspraken moeten houden. De bijzondere woonvorm, vraagt om een bijzondere plaats in de organisatie. Gezinshuisouders stellen de betrokkenheid en het vertrou wen van een begeleidingsteam (manager, gedragsweten schap per, gezinshuisbegeleider) erg op prijs. Voor een opti male samenwerking dient er binnen het team een duide lij ke afstemming te zijn van taken en verantwoordelijkheden. De gezinshuisouder wil een volwaardig lid van het begelei dingsteam zijn. Ondersteuning vanuit de organisatie Het is van belang dat gezinshuisouders vanuit de organisa tie waarvoor ze werken, zo gefaciliteerd worden dat zij hun werk goed kunnen doen. De deelnemers van de kennis kring stellen aan de ondersteuning de voorwaarde dat deze op maat en interactief is. Zodat zij de opgenomen jeugdigen adequaat kunnen opvoeden en helpen ontwikkelen. De behoefte aan support is er op verschillende terreinen. Hoewel het per organisatie verschilt hoe er om wordt gegaan met ondersteuning van gezinshuizen, is er bij de meeste organisaties minimaal sprake van ondersteuning op inhoudelijk, persoonlijk en praktisch vlak. Op inhoudelijk vlak is dat bijvoorbeeld door gerichte training over de prob lematiek van de opgenomen kinderen. Hulp op persoonlijk vlak is bijvoorbeeld het faciliteren in vrije tijd en coaching. Dit is gericht op het eigen functioneren en hoe die het werk in het gezinshuis beïnvloedt. Daarnaast hebben gezinshuis ouders behoefte aan praktische hulp in huis. Door deze ondersteuning kunnen ze de jeugdigen zo goed mogelijk begeleiden. In beide kenniskringen zijn enkele onderwerpen naar voren gekomen waarover, gezien het belang ervan voor het functioneren van een gezinshuis, verdere verdieping gewenst is. Hieronder worden ze genoemd. Maatwerk Deelnemers uit beide kenniskringen erkennen dat de problemen van de geplaatste jongeren vaak complex zijn. Maatwerk is daarom een essentieel element om opgeno men jeugdigen de best mogelijke zorg te bieden. Gezien de diversiteit van de bestaande gezinshuizen is het een goede woonvorm om maatwerk aan te bieden. Gezinshuisbegeleiders willen wel maatwerk leveren, maar ervaren een belemmering door opgelegde protocollen en standaarden vanuit de organisaties. Goede matching Er is behoefte aan meer kennis over matching van de te plaatsen jeugdigen in gezinshuizen. In de praktijk wordt er een bepaalde druk ervaren: degene die bovenaan staat, wordt als eerste geplaatst, ongeacht of er een klik is tus sen de jeugdige en het gezinshuis. Dit terwijl het is aan getoond dat een zorgvuldige matching de kans op slagen van een plaatsing vergroot. Besluitvorming over een plaatsing is niet een kwestie van één moment, maar een proces van verschillende beslismomenten die goed onderbouwd moeten worden. Ondersteuning vanuit de organisatie Er is vraag naar een verdere verdieping van hoe organisa ties het ondernemende gezinshuissysteem kunnen ver sterken. Of gezinshuisouders nu in loondienst werken of niet, in beide gevallen zijn ze ondernemer: ze hebben een bedrijf te runnen. Zorgaanbieders kunnen gezinshuis ouders ook meer als ondernemers zien en daar naar han delen. Het is gewenst dat het voor betrokken organi - saties meer zichtbaar wordt wat gezinshuizen doen en wat de meerwaarde is van deze vorm van residentiële opvang. Daarbij is ondersteuning vanuit de organisatie nodig, zowel op persoonlijk, inhoudelijk als praktisch vlak.

6 De volgende stap: Kennisprogramma gezinsvormen Uit beide kenniskringen zijn veel vervolgvragen naar voren gekomen, bijvoorbeeld: Hoe maak je een goede matching tussen de jeugdige en de gezinshuisouder? Wat zijn contraindicaties voor plaatsing? Wat zijn de effecten van het leven in een gezinshuis op het kind? Hoe gaat het met jongeren die het gezinshuis verlaten op hun 18de, kunnen ze de overgang naar zelfstandig wonen wel aan? De vervolgvragen uit de kenniskringen zijn gebundeld in een kennisagenda. Het NJi, Gezinshuis.com en de Rudolphstichting nemen, samen met andere partijen, de verantwoordelijk heid voor het uitvoeren van deze agenda. Hierin komen de volgende onderwerpen aan bod: 1. Selectie, opleiding en ondersteuning van professionele opvoeders. 2. Matching jeugdige aan gezinshuis en professionele opvoeders. 3. Specifiek opvoeden van kinderen met meervoudige en complexe problematiek. Colofon Deelnemers Vertegenwoordigers van verschillende organisaties die gezinshuizen aanbieden, namen deel aan deze kennis kringen. Dit zijn de volgende organisaties: Alleato, Altra, Ambiq, Amerpoort, Bijzonder Jeugdwerk Brabant, Careander, Cordaan, De Lichtenvoorde, De Zuidwester, Dushihuis, Fatima Zorg, Gezinshuis.com, s Heeren Loo, Hoenderloo Groep, Jeugdformaat, Jeugdhulp Friesland, Joozt/LSG-Rentray, Juvent, Leger des Heils Midden-Nederland en Noord-Holland, Lindenhout, Lijn 5, Nieuw Veldzicht/LSG-Rentray, OCK Het Spalier, Pameijer, Parlan, Prinsenstichting, Reinaerde, Spirit, Stek Jeugdhulp, Syndion, Talant, Yorneo, Zandbergen en Zozijn. Heeft u vragen? Heeft u vragen naar aanleiding van deze brochure? Neem dan contact met ons op via info@rudolphstichting.nl Deze brochure levert een bijdrage aan de doelstellingen van Alliantie Kind in Gezin. Voor meer informatie zie Rudolphstichting en Gezinshuis.com Rudolphlaan MZ De Glind Telefoon: (0342) Positionering gezinshuizen in nieuwe stelsel zorg voor jeugd. De genoemde kennisagenda wordt vanuit de Rudolph - stich ting en Gezinshuis.com gepositioneerd binnen het ken nis programma gezinsvormen. Met het kennisprog ramma willen beide organisaties bijdragen aan de pro f es sionaliteit van gezinshuisouders en andere professionele ouders. Daarnaast draagt het kennisprog ramma bij aan de kwaliteit van de geboden zorg in gezinsvormen. Het kennisprogramma heeft als doel het ontwikkelen, delen en verspreiden van de expertise van de beroepskrachten die werken in en met gezinsvormen. Redactie Maartje Gardeniers, Annemieke de Vries In samenwerking met Mariska van der Steege, Nederlands Jeugdinstituut (NJi) Martin Schuurman, Kalliope Consult Informatie ontleend aan Steege, M. van der (2012), Gezinshuizen in de jeugdzorg; De kennis verzameld en stand van zaken. Schuurman, M. (2012), Kenniskring Gezinshuizen AWBZ; Opbrengst en aandachtspunten voor de toekomst. Grafisch ontwerp Ontwerpgroep Lale De Glind, juli 2012