NIEUWSBRIEF. Bouwproces hoogspanningsverbinding. april 2011

Transcriptie

1 NIEUWSBRIEF april 2011 te! m O aren bew Bouwproces hoogspanningsverbinding Start bouwwerkzaamheden In het tweede kwartaal van 2011 start TenneT met de werkzaamheden voor de aanleg van de 380 kvhoogspanningsverbinding in de Randstad. In deze nieuwsbrief staan alle stappen op een rijtje. Bewaar de nieuwsbrief goed! Ondergronds-bovengronds Het Randstad 380 kv-traject omvat een Zuidring en een Noordring. De bouw start in de Zuidring: tussen Wateringen en Bleiswijk. In dit traject is een ondergronds en een bovengronds gedeelte. Jos Konings is de bouwleider van bovengronds. Hij licht de werkzaamheden verder toe. Lees verder op pagina 6. Overlast omwonenden TenneT en de diverse aannemers proberen de overlast zoveel mogelijk te beperken. Bij elke stap van het proces staat omschreven wat u ervan zult merken. Verbeteringen omgeving Door de bouwerkzaamheden moet hier en daar worden ingegrepen in het landschap. Jhon van Veelen is landschapsarchitect en hij streeft ernaar om na afloop een verbeterd landschap over te houden. Lees meer op pagina 17. EN VERDER: een kaart van het tracé en een impressie van de nieuwe Wintrackmast

2 RANDSTAD 380 kv Hoe zat het ook alweer? De kaart van het tracé Randstad 380 kv is een nieuwe hoogspanningsverbinding voor de Randstad. De komst van de verbinding is noodzakelijk om de levering van elektriciteit ook in de toekomst te kunnen waarborgen. De Randstad 380 kv-verbinding bestaat uit twee ringen: de Zuidring, tussen Wateringen en Bleis- voorwoord In het tweede kwartaal van 2011 start TenneT met de aanleg van de hoogspanningsverbinding Randstad 380 kv. De aanloop heeft een hele tijd geduurd, maar nu beginnen de daadwerkelijke werkzaamheden. Om u zo goed mogelijk te informeren over wat er gaat gebeuren, ontvangt u deze nieuwsbrief. Bewaar hem goed. Dan kunt steeds kijken wat er gaat gebeuren. In de nieuwsbrief staan de stappen die nodig zijn voor de aanleg van de bovengrondse en ondergrondse verbindingen. Waar mogelijk is aangegeven hoe lang de werkzaamheden duren en of u er overlast van zult hebben. We geven ook aan hoe we die overlast zo goed mogelijk beperken. Deze bouwnieuwsbrief betreft het hele traject van de Zuidring (van Bleiswijk tot Wateringen). Als de werkzaamheden concreet in uw wijk beginnen, krijgt u via een lokale nieuwsbrief de planning en de locatie van de werkzaamheden door. Wij hopen dat u op deze manier goed geïnformeerd bent. Als u vragen heeft of meer wilt weten over het bouwproces, kunt u op dinsdagen donderdagmiddag van uur tot uur terecht in het informatiecentrum. Isidoor Hermans Projectmanager Randstad 380 kv 2 Randstad 380 kv april 2011 wijk, en de Noordring, tussen Bleiswijk en Beverwijk. Door de ringvorm komt de Randstad nooit zonder elektriciteit te zitten: mocht er aan de ene kant van de verbinding een storing ontstaan, dan wordt de stroom langs de andere kant geleid. Informatievoorziening Op de website is meer informatie te vinden over de aanleg van Randstad 380 kv. Bekijk een animatie over hoe de verbinding eruit komt te zien, lees wat wanneer staat te gebeuren en zoek de antwoorden op veelgestelde vragen voor zaken die u wellicht bezighouden. Staat uw vraag er niet tussen? Bezoek dan het informatiecentrum aan de Kalfjeslaan 2 in de wijk Tanthof te Delft. Het informatiecentrum is open op dinsdag- en donderdagmiddag van tot uur. Herplanting van bomen en struiken De procedures voor de realisatie van de 380 kv-hoogspanningsverbinding vallen onder de rijkscoördinatieregeling uit de Wet ruimtelijke ordening. Dit houdt in dat het rijk een Inpassingsplan (bestemmingsplan op rijksniveau) vaststelt en de vergunningverlening coördineert. Er moesten bomen gekapt worden in de voorbereidende fase. Die bomen stonden m.n. buiten de bebouwde kom. In dat geval valt het kappen onder de Boswet. In dat geval is geen kapvergunning vereist, maar een kapmelding bij het Ministerie van EL&I. Op grond van de Boswet bestaat een herplantplicht, die ook nu van toepassing blijft voor TenneT. Dit betekent dat voor het volledige gerooide oppervlak weer nieuwe be- planting zal worden teruggebracht. Dit met uitzondering van de plekken waar masten of een opstijgpunt staan, onder de hoogspanningslijnen en direct boven de kabels. Bij de ondergrondse tracering is al zo veel mogelijk rekening gehouden met het behoud van belangrijke bomen. Het door TenneT opgestelde Landschapsplan geeft weer hoe de landschappelijke inpassing met groenvoorzieningen zal plaatsvinden rondom de opstijgpunten en langs de verbinding. Dit Landschapsplan heeft bij het Inpassingsplan ter inzage gelegen van half september tot eind oktober 2009, onder meer bij het Ministerie van EL&I en bij de betrokken gemeenten. Het landschapsplan worden momenteel verder uitgewerkt in samenspraak met o.a. de gemeenten. In overleg met gemeenten zal de uitwerking van dit plan vervolgens worden voorgelegd aan de bewoners. Voordat TenneT begint met de voorbereidende werkzaamheden gaat er een ecoloog door het gebied om een nulmeting uit te voeren en deze ecoloog gaat dan vlak voor de uitvoering nog een keer kijken of het verantwoord is om de beplanting weg te halen. We proberen er op deze manier voor te zorgen dat de schade beperkt blijft en herstelbaar is. Op pagina 17 en 31 vertelt landschapsarchitect John van Veelen over zijn ideeën rondom de herplanting en landschapsinrichting. Randstad 380 kv april

3 Bovengrondse aanleg 380 kv-verbinding Toegangsweg 6 m. breed Ondergrondse aanleg 380 kv-verbinding Oude situatie Bouwplaats voorbereiden Funderingswerkzaamheden 1 Bouwplaats voorbereiden 1 2 3/4 5 6 loopwielen Toegangsweg 12 m. breed Werkstrook van 8 m. voor zandopslag Transport masten en montage haspel rem < 30 m. > < 30 m. > Draden trekken 2 Horizontaal boren 3 Sleuven graven 4 Kabels trekken 5 Kabels verbinden 6 Aanleg landschap ca. 900 m. Kabel ligt 1,4 m. diep lier < 15 m. > Afmonteren en aanleg landschap opstijgpunt moflokatie aardkastje Nieuwe situatie 4 Randstad 380 kv april 2011 Randstad 380 kv april

4 bovengronds stap 1 Het bovengrondse traject in zes stappen De rol van de bouwleider De Zuidring van de Randstad 380 kvhoogspanningsverbinding bestaat uit een bovengronds en een ondergronds gedeelte. Jos Konings is bouwleider van de aanleg van de bovengrondse verbinding. Hij vertelt in het kort wat er komt kijken bij de aanleg, van het voorbereiden van de bouwplaats tot het terugbrengen van de omgeving in de oorspronkelijke staat. Drukke tijden voor de bouwleider Voor Jos Konings bestaat de dag uit heel veel besprekingen. Als bouwleider staat hij voortdurend met iedereen in contact. Hij overlegt onder meer met de toezichthouders, de aannemers en de externe partijen die een rol hebben bij de aanleg van de Randstad 380 kvhoogspanningsverbinding. Een bouwleider is betrokken bij de voorbereiding, maar hij coördineert vooral de uitvoering, zegt Konings. Hij ziet toe dat alles wordt afgeleverd zoals afgesproken. Onder zich heeft hij een bouwteam met toezichthouders die kijken of er wel veilig wordt gewerkt en of de kwaliteit wel gewaarborgd blijft. Ik bezoek diverse leveranciers om te kijken of de materialen volgens het boekje zijn geproduceerd, voordat ze op de bouwplaats aankomen. Ik moet er ook op toezien dat de aannemer de werkvoorwaarden in acht neemt. Stap voor stap naar een hoogspanningsverbinding Als de aanleg van de Zuidring begint, krijgt Konings het druk. Hij loopt de stappen in het kort één voor één door. Uiteraard beginnen we met het aanleggen van toegangswegen naar iedere mastlocatie. Ter hoogte van de mastlocatie wordt een werkplateau aangebracht. We bouwen er het fundament voor de mast met behulp van grote heipalen. Daarna worden de hoogspanningsmasten aangevoerd en ter plekke in elkaar geschroefd. Hiervoor zijn grote kranen nodig. Staan er eenmaal vijf tot tien masten, dan kunnen de eerste draden getrokken worden. Dat gebeurt met grote haspels, die op vrachtwagens worden aangevoerd. Als de draden goed hangen, worden ze afgemonteerd. Vervolgens is het zaak om ervoor te zorgen dat het landschap er weer net zo uitziet, of beter, dan voordat we begonnen met de werkzaamheden. Wat is een mastlocatie? Een mastlocatie is de plek waar de hoogspanningsmast komt te staan. Speciaal voor Randstad 380 kv is er een nieuw ontwerp voor de hoogspanningsmasten gemaakt. De Wintrackmast bestaat uit 2 losse masten naast elkaar. In de periode dat de verbinding wordt aangelegd, bestaat de mastlocatie uit 50 bij 80 meter, of op sommige plekken zelfs 80 bij 100 meter. Het fundament bestaat uit een cementen vloer van 26 bij 10 meter. Dat komt onder het maaiveld te liggen. Als de bouw eenmaal gereed is, zie je van de mastlocatie alleen nog de mastvoet, van ongeveer 2,5 tot 3,5 meter. En de mast zelf natuurlijk (zie pagina 28). Werkplateaus en vele toegangswegen Het bovengrondse deel van de Zuidring begint bij station Wateringen en loopt dan aan de oostzijde van de A4 langs Bedrijventerrein Harnaschpolder en aan de westzijde van de wijk Tant hof (Delft). Ten zuiden van de N470/Kruithuisweg wordt tussen de wijk Tanthof en de toekomstige Rijksweg A4 Midden-Delfland een opstijgpunt gebouwd waar de hoogspanningsverbinding onder de grond wordt gebracht. Door het Abtwoudse bos gaat de verbinding onder de grond naar Pijnacker waar de kabel bij de wijken Tolhek en Klapwijk weer boven de grond komt. Hier kruist de verbinding het kassengebied en bundelt vervolgens met de N470 langs Pijnacker en de Groene Landscheiding naar het eindpunt station Bleiswijk. Het voorbereiden van de bouwplaats begint met de aanleg van toegangswegen naar de 34 mastlocaties. De werkwegen bestaan uit een combinatie van een scheidingsdoek, een wegengrid, menggranulaat en/of zand. Zo wordt voorkomen dat de grond al te zeer wordt aangetast door de transporten. De laag is 40 tot 80 centimeter dik. Na afloop van het bouwproces wordt het terrein overigens weer in de oude staat teruggebracht en verdwijnt de beschermingslaag weer. Ter hoogte van de mastlocatie brengt men een werkplateau aan, van hetzelfde materiaal als de toegangsweg. Een toegangsweg is ongeveer 5 meter breed. De lengte verschilt: sommige toegangswegen zijn 10 meter lang, andere gaan honderden meters door. Het werkplateau zelf beslaat gemiddeld ongeveer 3000 m 2. Wat merken bewoners ervan? Bewoners zullen transporten zien langskomen. Bij het aanleggen van de toevoerwegen rijden er meerdere vrachtwagens langs of door de woonwijk. Dat kunnen er in sommige gevallen honderden in totaal zijn, zegt bouwleider Jos Konings. Per bouwlocatie duurt het aanleggen van de toegangswegen ongeveer een week. Het is niet mogelijk om zonder begeleiding op het werkterrein te gaan kijken. Rondom de mastlocatie wordt een bouwhek geplaatst. Vanwege de veiligheid kan niemand zomaar bij de werkzaamheden in de buurt komen. 6 Randstad 380 kv april 2011 Randstad 380 kv april

5 bovengronds stap 2 Bovengronds traject stap 2: de funderingswerkzaamheden Het is in ieders belang om snel klaar te zijn Etienne Grootenbroer, projectcoördinator Heijmans We houden ons aan de werktijden en werken zo hard mogelijk door. De fundering van de mastlocaties steunt op harde zandlagen door middel van betonnen palen. Zo wordt voorkomen dat de hoogspanningsmasten op den duur gaan zakken. Voor het zover is, moet er natuurlijk worden geheid. Voor omwonenden betekent dat lawaai en vervelende trillingen. TenneT probeert daarom de overlast voor buurtbewoners zo veel mogelijk te beperken. Het heien duurt hooguit twee weken per mastlocatie. Etienne Grootenboer is projectcoördinator bij aannemersbedrijf Heijmans NV. Hij stuurt de onderaannemers en zijn eigen projectteam aan en bereidt met zijn team de werkzaamheden voor. Ook coördineert hij het ontwerp van de funderingsconstructies. Het hele bovengrondse tracé telt 34 mastlocaties, waarin ongeveer 1000 heipalen worden verwerkt. De hoeveelheid palen verschilt per locatie. Afhankelijk van de vraag of het om een steun- of een spanmast gaat, kunnen er wel 30 heipalen nodig zijn om het fundament neer te zetten. Per locatie verwachten de bouwers 7 tot 9 weken nodig te hebben vor de bouw van het fundament. Het heiproces Op iedere mastlocatie komt een heistelling te staan, die de betonnen palen de grond in slaat. Een heimuts, een stapel hout, verdeelt de slagkracht gelijkmatig over de paal. Zo voorkomt men dat de bovenkant van de palen kapotgaat. Na het heien van de palen wordt de bouwput ontgraven. Hierbij komen de net geheide palen weer in het zicht. Deze paalkoppen worden ontdaan van het beton, zodat het betonstaal bloot komt te liggen (het zogenaamde paalkoppen snellen). Het betonstaal wordt in de later te vervaardigen betonconstructie opgenomen en verzorgt de hechting tussen paal en fundament. De fundering Na het snellen van de paalkoppen en het ontgraven stort men een werkvloer, een dunne laag beton, zodat de werknemers van het aannemersbedrijf met droge voeten aan het werk kunnen. Ze brengen een systeembekisting aan, een soort bakvorm van piepschuim. De bekisting bepaalt de vorm van het fundament. Vervolgens wordt het betonstaal gevlochten. Als dat klaar is, wordt het beton binnen de bekisting gestort. Dat gebeurt in twee fases. Op een onderplaat wordt een opstort gestort, een extra stuk beton. Daarin komt de verankering van de mast, de zogenaamde ankerkooi. De opstort wordt voorzien van betonstaal en bekist, zodat ook de opstort kan worden ge- vuld met beton. Daarmee zitten de funderingswerkzaamheden erop. Wel wordt het fundament later nog aangevuld met grond. 20 tot 30 meter diep De heipalen dringen door tot in de draagkrachtige zandlaag. Dat kan wel 20 tot 30 meter diep zijn ten opzichte van het maaiveld, afhankelijk van de grondsoort en de bodemopbouw. Het betonnen fundament wordt ongeveer 2,5 meter diep. De onderste plaat is 1 meter dik. Daarboven ligt de opstort, van 1.80 meter hoog. 30 centimeter van de opstort komt boven het maaiveld uit. De reden daarvoor is dat een eventuele botsing met bijvoorbeeld een tractor geen gevaar voor de hoogspanningsverbinding met zich mag meebrengen. De tractor rijdt in dat geval tegen het fundament op, en niet tegen de mast aan. Wat merken omwonenden van de funderingswerkzaamheden? Heien zorgt helaas voor geluidsoverlast. Daar is nu eenmaal weinig aan te doen. Wel proberen we waar we kunnen de bewoners zo min mogelijk overlast te bezorgen. Dat doen we door ons aan de gestelde werktijden te houden, en door zo snel mogelijk te werken, zodat we ook zo snel mogelijk weer weg zijn. We heien tussen zeven uur s ochtends en vijf uur s avonds, niet eerder en niet later. Daarnaast proberen we zoveel mogelijk productie te maken, om zo snel mogelijk klaar te zijn. We willen niet onnodig lang op een locatie staan. Het eerste dat bewoners zullen merken, is dat er heipalen en machinerie wordt aangevoerd. Daarna begint men met het heien. Per locatie zullen bewoners ongeveer anderhalf tot twee weken last hebben van heiwerkzaamheden, afhankelijk van de weersomstandigheden. Als er te veel wind staat, kunnen we bijvoorbeeld niet aan het werk. Het aantal palen per locatie wisselt. Na ongeveer twee weken trekt de heimachine door naar de volgende locatie, 400 meter verder. En zo door, totdat het hele traject is afgelegd. 8 Randstad 380 kv april 2011 Randstad 380 kv april

6 bovengronds stap 3 Bovengronds traject stap 3: het transport van de masten Een nachttransport vanuit België Joop Groenveld, VolkerWessels Telecom Er is geen overlast voor het overige verkeer. Voordat de hoogspanningsmasten op de mastlocaties kunnen staan, moeten ze natuurlijk eerst daar komen. Omdat het om een groot en zwaar transport gaat, is ervoor gekozen om de masten s nachts te vervoeren. Zo heeft het overige verkeer er zo min mogelijk hinder van. In de fabriek gemonteerd Anders dan de bekende vakwerkmasten, worden de nieuwe Wintrackmasten voor het grootste gedeelte al in de fabriek in elkaar gezet. De masten komen in 2 of 3 gedeelten naar de werkplaats en hoeven ter plekke alleen in elkaar te worden geschroefd. Zo n 90 procent van de werkzaamheden vindt dus al eerder plaats. Geen speciale maatregelen De masten worden op locatie aangeleverd. Ze worden voornamelijk s nachts aangevoerd, als bewoners liggen te slapen en het verkeer op de weg minder druk is. De masten komen uit België, waar ze deels in de fabriek zijn gemonteerd. Er hoeven geen wegen te worden afgesloten. Tegen een uur of 7 s ochtends komen ze op de mastlocatie aan. Vanwege de lengte van de masten is het wel een speciaal transport, maar er zijn geen speciale maatregelen nodig. Het transport valt binnen de wegen- en verkeerswet. 4 tot 6 vrachtwagens per mastlocatie Voor 1 transport zijn meerdere vrachtwagens nodig. De Wintrackmasten hebben verschillende lengtes. Sommige masten dienen als steunmast. Zij hoeven alleen de geleiders omhoog te houden. Andere masten zijn ontworpen als hoekmast. Daaraan zullen de stroomcircuits worden bevestigd. Ook is er een verschil tussen masten die 350 meter overbruggen en masten die 400 meter van het volgende paar af staan. De mastdelen zijn 25 tot 30 meter lang, afhankelijk van de locatie. Op een vrachtwagen van zo n 35 meter lang pas één mastdeel. Er staan 2 palen op een mastlocatie. Dat betekent dat er 4 vrachtwagens nodig zijn per mastlocatie. In sommige gevallen, bij hoge masten, komen er zelfs 6 vrachtwagens voorrijden. Het afmonteren van de masten Volgens de planning worden er 2 locaties per week gebouwd. Het traject van de Zuidring bestaat uit een stuk bovengronds, een stuk ondergronds en weer een stuk bovengronds. De mast opbouwers beginnen bij beide bovengrondse gedeeltes. De vrachtwagens komen elkaar natuurlijk nooit tegen, omdat er een ondergronds deel tussen zit. De onderste delen van de masten wegen rond de 40 ton, de bovenste delen zo n 20 ton. Die zet je natuurlijk niet zomaar even op hun plaats. Daarvoor zijn speciale grote kranen nodig. De avond voordat de mastdelen zullen arriveren worden de kranen opgesteld op de bouwplaats. Als de mastdelen worden afgeleverd, tillen de kranen ze van de vrachtwagens. Op de bouwplaats worden ze afgemonteerd. Twee dagen later is het zover: de hoogspanningsmasten worden op hun plaats op het fundament gezet. Daarvoor is opnieuw de hulp van de kranen nodig. Het is interessant om het proces te volgen, maar dat zal buiten de hekken moeten gebeuren: om te zorgen dat er niemand in de buurt van de mastonderdelen of de kranen kan komen zijn de bouwplaatsen afgezet en worden ze bewaakt. Wat merken bewoners ervan? Bewoners merken heel weinig van de nachtelijke transporten. We zorgen ervoor dat er zo min mogelijk overlast is. Als de vrachtwagens aankomen, worden ze opgesteld om te lossen. Dat gebeurt op een zodanige manier dat er geen overlast is voor het overige verkeer. Natuurlijk is er wel wat geluid van de wagens als ze rond 6, 7 uur aankomen op de mastlocatie. VolkerWessels Telecom is vooral bekend als bouwer van telecommasten, die ervoor zorgen dat we mobiel kunnen bellen. Het bedrijf kreeg binnen het project Randstad 380 kv-hoogspanningsverbinding het contract voor het ontwerpen, leveren en monteren van de masten waaraan de hoogspanningskabels worden aangebracht. Joop Groenveld is senior projectmanager voor VolkerWessels Telecom. In die functie is hij verantwoordelijk voor het leveren en aanbrengen van de Wintrackmasten. 10 Randstad 380 kv april 2011 Randstad 380 kv april

7 bovengronds stap 4 Bovengronds traject stap 4: het monteren van de masten Een nieuw en uniek type mast Mastontwerper Kees Koreman van TenneT De Wintrackmast is veel compacter dan een vakwerkmast De nieuwe Wintrackmasten staan sneller op hun plek dan de bekende vakwerkmasten. Belangrijker is dat het magneetveld sterk wordt teruggebracht. Voor het ontwerp van de nieuwe Wintrackmast die op de hele Zuidring wordt gebruikt is intensief samengewerkt door technici en architecten. De eersten hielden de werktuigbouwkundige principes in het oog, de architecten bewaakten de functionaliteit en schoonheid van het ontwerp. Kees Koreman is technicus bij TenneT. Hij was betrokken bij de voorfase van het ontwerp. De hoogte in Na het transport liggen de masten op de bouwplaats. Bijna alle masten verlaten in 2 delen de fabriek, met uitzondering van de verhoogde masten, die op sommige delen van het traject worden gebruikt. Zij bestaan uit 3 delen. Als ze eenmaal op hun plaats staan, zijn de masten tussen de 55 en 65 meter hoog. Kortere montagetijd Hoewel het fundament van de Wintrackmast er anders uitziet dan bij de vakwerkmast, gaat het monteren van de masten op ongeveer op dezelfde wijze. Het oprichten van de masten duurt echter korter, omdat het grootste deel van het werk al in de fabriek is gedaan. Voor het monteren worden zo n 3 tot 4 dagen gerekend per mastlocatie. Voorheen kostte het monteren van een vakwerkmast minimaal een week, soms zelfs 2 weken. Speciaal ontworpen Bijzonder aan de Wintrackmasten is dat ze speciaal ontworpen zijn voor de Randstad 380 kv-hoogspanningsverbinding. Ze hebben een totaal andere vorm dan de bekende vakwerkmasten. Het belangrijkste verschil is echter het magneetveld: het ontwerp van de Wintrackmasten maakt het magneetveld smaller van 300 naar 100 meter. Afspanmasten en steunmasten Er zijn 2 soort hoogspanningsmasten. Een afspanmast of een hoekmast trekt de draden aan op ieder punt waar de verbinding een bocht maakt. Tussen de afspanmasten staan steunmasten, ook wel draagmasten genoemd. In de steunmasten hangen de draden, die dienen om de draden te dragen. Er zijn 34 mastlocaties. Elke locatie telt 2 masten, want het ontwerp van de Wintrackmast bestaat uit twee losse palen. In totaal zijn er dus 68 masten. Een derde daarvan, 19 stuks, bestaat uit afspanmasten. De rest zijn steunmasten. Aan de ene kant moesten we ervoor zorgen dat de mast bruikbaar zou zijn binnen een normale hoogspanningslijn met een normale spanning erop. Aan de andere kant moest het magneetveld zodanig klein worden dat er minder overlast voor de omgeving zou zijn. Dat leidde tot een speciaal innovatief mastontwerp, bestaand uit 2 afzonderlijke palen, met aan elke paal de helft van de draden, 3 per paal. Doordat het 2 masten zijn in plaats van 1, kunnen de draden heel dicht bij elkaar hangen. Daardoor vermindert het magneetveld drastisch. Normaal staat de mast tussen de draden in. Hierbij kwam de samenwerking tussen technici en architecten goed van pas. Koreman moet er zelf om lachen: Ik wist wel waar de draden zouden moeten hangen om de magneetveldzone te verminderen, maar ik wist niet hoe. Gelukkig wisten de architecten raad. Valt minder op Een ander aspect van het ontwerp is dat de Wintrackmast met zijn slanke, strakke pylonen en eenvoudige kleurstelling minder opvalt in het landschap. Een belangrijk verschil tussen de vakwerkmast en de Wintrackmast is dat de tweede veel compacter is, zegt Koreman. Daardoor is hij ook 2 of 3 keer zo zwaar. 12 Randstad 380 kv april 2011 Randstad 380 kv april

8 bovengronds stap 5 Bovengronds traject stap 5: het trekken van de draden Nooit de draad kwijt Jos Konings, bouwleider TenneT Het is best interessant om een kijkje te komen nemen bij dit onderdeel van het bouwproces. De hoogspanningsmasten staan op hun plek. Maar zolang er nog geen draden tussen hangen, is er nog geen sprake van een hoogspanningsverbinding. Het trekken van de elektriciteitsdraden is dan ook een belangrijk onderdeel van het bouwproces. Voorbereiding Het trekken van de hoogspanningslijnen is best een ingewikkeld proces. Als er eenmaal 5 tot 10 masten op hun plek staan, dan kan worden begonnen met het trekken van de eerste hoogspanningslijnen (geleiders). Dat gebeurt met behulp van grote haspels, die op vrachtwagens worden aangevoerd. De kale masten bestaan uit stalen buizen. Als voorbereiding op het trekken van de draden worden er isolatoren aan de palen gehangen. In vaktermen heet dat een V-brace, omdat het eruit ziet als een V op zijn kant. Het ophangen van de V-brace vindt plaats met behulp van een lier en gereedschap. Haspelblokken en wielen Eerst gaat er een voordraad door de masten. Dat gebeurt met behulp van een quad of een tractor. Nadat de voordraden getrokken zijn, volgen de geleiders. Aan de ene kant van de verbinding staan haspelblokken en een remmachine, bij de volgende afspanmast staat een lier. In de masten zijn tijdelijk wielen geplaatst om de draden en de geleiders voort te trekken. Van afspanmast naar afspanmast De draden en de geleiders trekt men van afspanmast naar afspanmast. De afspanmasten of hoekmasten zijn de masten die de draden aantrekken. De masten die ertussenin staan dienen om de draden te dragen. Daarom worden ze draagmasten of steunmasten genoemd. De veiligheid staat voorop Voordat de draden worden getrokken, moeten de nodige voorzorgsmaatregelen worden genomen. Boven (spoor-)wegen en kruisingen plaatst men veiligheidsvoorzieningen. Natuurlijk werken degenen die de draden trekken met de grootst mogelijke voorzichtigheid, maar stel dat er desondanks een draad zou vallen, dan komt hij terecht in een constructie van netten. Hij kan dus nooit op het spoor of op de weg vallen. Op die manier worden alle knelpunten onder handen genomen. Ook als er bijvoorbeeld draden boven kassen moeten worden gespannen, worden er van te voren veiligheidsmaatregelen genomen. Testen Om de draden en de mast op een afstand van elkaar te houden, worden er afstandhouders gemonteerd. Maar met het hangen van de draden alleen ben je er natuurlijk nog niet. Voordat de verbinding echt kan worden ingezet, moet worden getest of alles goed werkt. Daarbij neemt TenneT geen halve maatregelen: liever een test te veel dan dat er uiteindelijk problemen met de verbinding zouden ontstaan. Pas als men zeker weet dat alles naar behoren werkt, is het tijd voor de volgende fase: het terugbrengen van de omgeving in de oorspronkelijke staat. Wat merken bewoners van het trekken van de draden? Van te voren moeten een aantal machines worden weggezet op de mastlocaties. Verder zijn er ongeveer 5 transporten nodig voor het vervoeren van de haspels en de geleiders. Afgezien daarvan hebben omwonenden niet veel last van het proces van het trekken van de draden. Misschien is het zelfs wel interessant voor de mensen in de buurt om een kijkje te komen nemen bij deze werkzaamheden, denkt Jos Konings, bouwleider van de Zuidring. Ze kunnen er best van een afstandje naar kijken. Er komen vaak mensen langs om foto s van de werkzaamheden te maken. Op minimaal 50 meter afstand weliswaar, maar het levert toch best spectaculaire beelden op. 14 Randstad 380 kv april 2011 Randstad 380 kv april

9 bovengronds stap 6 Bovengronds traject stap 6: het op orde brengen van de omgeving Alles bij het oude, of zelfs nog wat beter Jhon van Veelen, landschapsarchitect Er hoeven nauwelijks bomen definitief te verdwijnen. De laatste stap bij de aanleg van de bovengrondse hoogspanningsverbinding is het terugbrengen van het landschap in de oude staat. Alles moet er weer net zo uitzien als voorheen, of als het mogelijk is, nog iets beter. Als er ingegrepen moet worden in het landschap vanwege de aanleg van de hoogspanningsverbinding, is dat meteen een goed moment om te bekijken of de omgeving niet wat verbeterd kan worden. Dat doet landschapsarchitect Jhon van Veelen, in samenwerking met landschapsarchitecten en stedenbouwkundigen van onder andere de gemeenten en Rijkswaterstaat. Nulmeting Voordat TenneT begon met de bouwwerkzaamheden is er een nulmeting uitgevoerd van het gebied. Dat is een overzicht van hoe de omgeving eruit ziet en daarmee ook een leidraad van hoe het terrein na de werkzaamheden moet worden teruggebracht. Bij de planning van het tracé is onderzocht hoe de omgeving zo veel mogelijk kan worden ontzien. Als het niet per se nodig is om bomen of struiken tijdelijk te verwijderen of sloten tijdelijk te dempen, dan doet TenneT het niet. Een stapje verder Mocht er desondanks iets zijn veranderd, dan weten degenen die verantwoordelijk zijn voor het terugbrengen van het landschap in de oude staat dankzij de nulmeting precies hoe ze de omgeving weer op orde moeten maken. Het kan bijvoorbeeld voorkomen dat de grond wat is verzakt vanwege de transporten. Is de bodem ingeklinkt, dan wordt hij aangevuld. Bouwleider Jos Konings: In mijn ervaring worden mensen er niet slechter van. We zijn eerder bereid om een stapje verder te gaan om het mooi te krijgen. Bouwsporen verdwijnen Voordat het landschap kan worden afgewerkt, moeten de laatste sporen van de werkzaamheden eerst verdwijnen. De toevoerwegen worden afgebroken. Alle machines worden afgevoerd, het anti-worteldoek dat de bodem bedekte wordt opgeruimd en zo nodig wordt de grond aangevuld. Van Veelen: Bij Zoetermeer loopt de verbinding parallel aan de bebouwing. Daar hebben we voorgesteld om wat verbeteringen aan te brengen in de beplantingen. Dat geldt ook voor het historische lint, de Groene Landscheiding, dat nog wat verder naar het oosten ligt. In de loop der tijd zijn daar wat bomen uitgevallen, zodat de continuïteit in het landschap er inmiddels is verdwenen. We zullen daar bomen planten die groot worden, zoals eiken of beuken, zodat het zicht op de hoogspanningslijn vermindert. Bomen en struiken bijgeplant Volgens Van Veelen zijn er nauwelijks situaties in de Zuidring waar bomen definitief moeten verdwijnen vanwege de komst van de verbinding. Alle bomen en struiken die voor het bovengrondse gedeelte worden gerooid, kunnen daarna weer worden bijgeplant. Voor het ondergrondse deel is dit anders (zie p. 31). Rondom de opstijgpunten, de plekken waar de verbinding van bovengronds naar ondergronds gaat en andersom, staat het meeste te gebeuren. Zo is er een verbeterd parkontwerp gemaakt voor de wijk Tanthof. Er gebeuren daar in de buurt een aantal dingen tegelijk: Rijkswaterstaat realiseert er de A4 en TenneT legt er de 380 kv-verbinding aan. Daarom kan er een groot landschapsplan worden gerealiseerd. Van Veelen: Straks hebben de bewoners meer park dan in het verleden, het park is beter bereikbaar en tegelijkertijd zijn mogelijke nadelige effecten aangepakt. Denk aan zichtlijnen naar het opstijgpunten of naar de masten vanuit de woonwijk. Dat doen we onder andere door meer bomen bij te planten. Zwaluwen Rijkswaterstaat plande een geluidswal in het gebied, die onder de hoogspanningsverbinding door zou moeten lopen. Lastig, want de wal was eigenlijk net iets te hoog. Gezamenlijk werd er een oplossing gevonden. Van Veelen: Naar boven toe wordt die geluidswal heel smal, zodat je er niet op kunt staan. Dat komt de veiligheid van de verbinding ten goede. Een verticaal stuk van de geluidswal wordt een open zandgrondwal, waarin zwaluwen zich zullen gaan nestelen. Rijkswaterstaat heeft daar op meer plekken ervaring mee. De vormgeving ervan wordt afgestemd op de directe omgeving van het opstijgpunt. Volgens mij is het een sterke verbetering ten opzichte van de huidige situatie. Wat merken bewoners ervan? De overlast voor bewoners als gevolg van de beplanting valt mee. Onze werkzaamheden vinden voornamelijk plaats in semi-recreatieve gebieden. Daar valt weinig overlast te verwachten. 16 Randstad 380 kv april 2011 Randstad 380 kv april

10 De Wintrackmast 1 TenneT ontwikkelde een magneetveldarme mast voor de toekomst gericht op een betere (landschappelijke) inpassing. 4De masten zijn gemiddeld ongeveer 50 meter hoog, lokaal worden ook lagere of hogere masten toegepast. De masten staan altijd met z n 2 tweeën bij elkaar, zodat de draden ertussen kunnen hangen en het magneetveld gedempt wordt. Zo krijg je bovendien een slank silhouet. 5De mast wordt geschilderd in de kleur van de meest voorkomende luchten in Nederland: lichtgrijs! 3Er is veel belangstelling voor dit innovatieve mastontwerp. Niet alleen vanwege de vormgeving maar met name vanwege de beperking van het magneetveld omdat de geleiders aan de binnenzijde van de mast hangen in plaats van aan de buitenzijde, zoals bij de bestaande vakwerkmasten. 18 Randstad 380 kv april 2011 Randstad 380 kv april

11 ondergronds stap 1 Ondergronds traject stap 1: het voorbereiden van de bouwplaats Een grote klus en een mooie uitdaging Anton Blanken, bouwleider ondergrondse aanleg 380 kv Er zijn weinig speciale transporten nodig. Van de 20 kilometer hoogspanningsverbinding in de Zuidring, ligt straks 10,8 km praktisch onzichtbaar onder het grondoppervlak. Maar dan moet het wel eerst worden aangelegd. Voorwaarden bewaken Anton Blanken is bouwleider van het ondergrondse deel van de hoogspanningsverbinding in de Zuidring. Dat betekent dat hij het totaaloverzicht bewaart over de werkzaamheden. Zijn eerste taak was het meedenken over de route die het traject moet afleggen. Toen dit eenmaal vast stond, volgde het aanvragen van de vergunningen. Tijdens de werkzaamheden zorgt hij er nu voor dat de voorwaarden waaronder er toestemming is gekregen, worden bewaakt. Oftewel: hij zorgt dat er geen regels worden overtreden. Verder stuurt hij de aannemers nkt (kabelfabriek) en BAM aan voor het uitvoeren van het werk. Drassige landerijen Omdat het tracé door drassige landerijen loopt en omdat we in het algemeen veel hinder van water, zoals slootjes en grondwater, gaan ondervinden, wordt het wel een uitdaging, verwacht Blanken. In totaal gaat het om 10,8 kilometer ondergronds tracé, waarvan 4,5 kilometer door gestuurde boringen wordt aangelegd. Het is een grote klus, waar we zeker anderhalf jaar mee bezig zijn. Het ondergrondse traject stap voor stap Ook het ondergronds traject verloopt in zes elkaar opvolgende stappen. Blanken loopt ze kort door. Nadat er op verschillende plaatsen archeologisch onderzoek is geweest, start de voorbereidende fase. We beginnen dan met de aanleg van bouwwegen. Ook slaan we bouwmaterialen op bij de bouwplaatsen. De tweede stap is het boren van de stukken die niet gegraven kunnen worden, omdat er bijvoorbeeld een waterweg of een sportveld wordt gekruist. Dat gebeurt met op afstand bestuurbare boorkoppen. Als de boringen zijn afgerond, wordt begonnen met het graven van de sleuven waarin de kabels komen te liggen. Omdat de grond drassig is, moet er constant water worden weggepompt naar de Schie, legt Blanken uit. Van kabels trekken tot gras inzaaien Het trekken van twee keer zes kabels is de vierde stap. Grote haspels van wel 50 ton vervoeren de kabels naar de bouwplaatsen. Met behulp van trekkabels en lieren trekt men de kabels op hun plek in de sleuven. Ze worden verbonden door moffen, verbindingsstukken die de kabels met elkaar verbinden. Boven de grond verschijnen deksels waarmee de ondergrondse kabel te bereiken blijft voor controles en reparaties. Ten slotte moet het terrein worden afgewerkt. Op de plekken waar het gras is verdwenen verschijnt nieuw gras en paden worden hersteld. Als we klaar zijn met het leggen van de kabel in de sleuf en het dichtmaken van de sleuf, komen we 50 centimeter boven het maaiveld uit. Zo ver klinkt de grond namelijk nog in. Langs de route waar de sleuven komen te liggen, moeten eerst bouwwegen komen, met afslagen naar de openbare wegen die het traject kruisen. De bouwwegen zijn zo n 5 meter breed. Ze lopen nagenoeg langs het hele tracé, behalve waar ze doodlopen op een waterweg of op het spoor. De bouwweg loopt aan één kant van het tracé. Aan de andere kant wordt de grond opgeslagen die men uit de sleuf graaft. De grondopslag, de sleuf, en de bouwweg zijn bij elkaar ongeveer 35 meter breed. Op 4 iets grotere bouwplaatsen worden de materialen bewaard en de haspels neergezet. Zo n grote bouwplaats is ongeveer 40 tot 60 vierkante meter groot, afhankelijk van de beschikbare ruimte. De gebieden waar de bouwvakkers de ondergrondse kabels aanleggen zijn helemaal afgesloten voor publiek. Bij stukken waar ze fietspaden kruisen, worden omleidingen gebruikt. Weilanden worden buiten gebruik gesteld, of er komen afrasteringen, zodat het bouwterrein ontoegankelijk is voor het vee dat er loopt te grazen. De aanleg van 1 kilometer ondergrondse verbinding kost ongeveer 8 tot 12 weken. Dan gaat het om het aanleggen van de bouwweg, het graven van de sleuven, het leggen van de kabels en het dichten van de sleuven. Dat wil niet zeggen dat de bouwweg daarna meteen verdwijnt. Omdat de verbinding in een drassig gebied ligt, pompt men voortdurend water weg, dat in de Schie verdwijnt. Wat merken omwonenden hiervan? Gedurende het hele werk hebben bewoners mogelijk last van de transporten, zegt projectleider Anton Blanken van TenneT. De overlast zal niet groter zijn dan reguliere wegtransporten met vrachtwagens. Alleen de zware kabelhaspels moeten met speciale transporten worden vervoerd. Het transport van de kabelhaspels vindt waarschijnlijk na de spits plaats, of anders s nachts. Dat beslist de Rijksdienst voor Wegverkeer. 20 Randstad 380 kv april 2011 Randstad 380 kv april

12 ondergronds stap 2 Ondergronds traject stap 2: de boringen Gestuurde boringen tot 30 meter diepte Koninklijke BAM Groep nv We gaan het heel netjes aanpakken. Zo n 4,5 kilometer van de in totaal 10,8 kilometer ondergrondse kabels moet door middel van een boring worden aangelegd. Dat is bijvoorbeeld nodig als de ondergrondse verbinding een kanaal of een sportveld kruist. Een andere reden om een boring uit te voeren, is om een natuurgebied te beschermen. BAM voert de civieltechnische werkzaamheden uit met betrekking tot de ondergrondse kabels. Dat betekent in de praktijk dat het bedrijf de sleuven graaft, de boringen verzorgt en de kabels legt. Op afstand bestuurbaar Het boren gebeurt met op afstand bestuurbare boorkoppen. De langste boring is maar liefst 540 meter lang, de kortste nog altijd 150 meter. Anton Blanken, bouwleider van het ondergrondse deel van de hoogspanningsverbinding, legt uit hoe het gerichte boren in zijn werk gaat. De boormachine boort een lege buis door de grond. De kop spuit boorvloeistof, een mengsel van water en klei, voor zich uit. Die vloeistof heeft 3 functies: het spuit de grond weg, het maakt de buitenschil hard, zodat het gat niet instort, en het spoelt de vrijgekomen aarde naar boven toe. Een deel van de vloeistof blijft achter om de grond stevig te maken. De rest wordt gerecycled en kan opnieuw worden gebruikt. Degenen die de boring van een afstand besturen, besluiten op basis van metingen langs het tracé of de boorpunt moet worden bijgesteld. De beweegbare punt van de boormachine bepaalt de hoek waaronder de buis beweegt. Spuit de machine de boorvloeistof omhoog, dan gaat de buis ook omhoog. Spuit de machine omlaag, dan gaat de buis omlaag. Bijzonder nauwkeurig De boor gaat tot 30 meter diepte, als hij onder de Schie door boort. Onder een kade onder ondiep water door is de boring ongeveer 7 meter diep, afhankelijk van de eisen van de grondeigenaar of het Hoogheemraadschap. De nauwkeurigheid van de gestuurde boring is 1 à 2 meter. Op een lengte van 500 meter is dat bijzonder nauwkeurig. De ruimer en de transporteur Na het boren volgt het ruimen, het groter maken van het gat. Daarvoor wordt een ruimer aangezet. Dat is een hulpstuk aan de boormachine die doet wat zijn naam al zegt: hij maakt het gat ruimer. Als het gat ruim genoeg is, trekt men de buis terug. Boorvloeistof reinigt de grond rondom het gat. In het gat verdwijnen 4 plastic buizen waarin de kabels komen te liggen. De transporteur, een soort lopende band, drukt de kabel de buis in. Aan het eind van de buis staat een lier met een stalen kabel. Daarmee worden de kabels in de buis getrokken. Er wordt naast de 12 buizen voor de kabel, ook een buis aangelegd voor de telecomverbinding die de beveiliging van de kabel regelt. Per boorlocatie is men 4 tot 6 weken bezig. In totaal vinden er 12 boringen plaats. Voor de BAM, zijn het vooral de omstandigheden die het project bijzonder maken. Het is veengrond. Dat betekent dat de bovenlaag heel zacht is. Het wordt wel eens gekscherend crème brûlée genoemd: als je door het harde korstje prikt, kom je terecht in een slappe toestand. Ook is de kabel ongehoord dik. Alleen al de haspels waarop de kabels aankomen wegen kilo per stuk. De kabel zelf is 14,5 centimeter in doorsnede. Desondanks heeft de BAM bijzonder veel zin in het project. De plannen zijn tot in detail uitgewerkt: hoe we gaan graven, hoe we de kabel gaan trekken, hoe we de sleuven af gaan werken, hoe we met verkeersmaatregelen omgaan, hoe we met de natuur omgaan. Dat maakt het allemaal erg leuk. We gaan het heel netjes doen, zowel technisch als maatschappelijk verantwoord. Dat zijn we aan de maatschappij verplicht. Wat merken bewoners van de gestuurde boringen? Weinig. De machines draaien op een gewoon aggregaat, dat volgens de geluidsnormen is gedempt. Het geluid is te vergelijken met dat van verkeer, of een tractor die over het weiland rijdt. 22 Randstad 380 kv april 2011 Randstad 380 kv april

13 Ondergronds traject stap 3: het graven van de sleuven Pompen en droog houden Het grootste deel van de ondergrondse verbinding bestaat uit sleuven met daarin de kabels. Maar voordat de kabels op hun plek komen te liggen, moeten de sleuven goed droog zijn. Dat is nog niet zo makkelijk in het drassige gebied waar de Zuidring wordt aangelegd. Naar de Schie Met hulp van drainagebuizen worden de sleuven drooggemaakt en gehouden. Een drainagebuis is een geperforeerde buis, waarop een pomp wordt aangesloten. Die zuigt het water rondom de buis weg. Het water wordt weggepompt naar de Schie. Bij andere ondergrondse projecten wordt er soms voor gekozen om het grondwater in een nabijgelegen sloot af te voeren, maar in het geval van de Zuidring eiste het Hoogheemraadschap dat het naar de Schie zou worden vervoerd. Het grondwater zou de kwaliteit van het slootwater negatief kunnen beïnvloeden. Een speciaal pakketje Als de pomp eenmaal is geïnstalleerd en in werking is getreden, kan de sleuf worden uitgegraven. De kabels liggen ongeveer 1 meter onder de grond. Om de kabels bij elkaar te houden, wordt er folie in de sleuven gelegd, ook tegen de zijkanten. Op het folie/anti-worteldoek komt een laagje zand. Nadat de kabels door de sleuf zijn getrokken, komt er nog 30 cm in de sleuf en slaat men het folie/anti-worteldoek dicht, als een pakketje. Daarmee worden incidentele verzakkingen voorkomen. Wel zal het pakket in zijn geheel langzaam dieper de grond in zakken, maar dat is ook precies de bedoeling. Zo wordt het proces van de grondinklinking gereguleerd. Een stukje uitsteken Aan het einde van het graafproces, als de sleuf weer is opgevuld met grond, is de sleuf 40 tot 50 centimeter hoger dan het maaiveld. Dat komt omdat de verbinding nog wat nazakt. Er moet een nieuwe evenwichtssituatie ontstaan en daar gaat tijd overheen. Om de sleuf tot het niveau van het maaiveld te laten zakken is een lange periode nodig. Na 2 tot vijf jaar zal de sleuf nog 15 cm hoger zijn dan het maaiveld, maar dat is niet echt zichtbaar. In een weiland zijn hoogteverschillen in die orde van grootte normaal. 3 fasen Het aanleggen van de sleuven gaat in 3 fasen tegelijk: ergens wordt een sleuf uitgegraven, even verderop trekt men een kabel en nog weer verderop wordt een sleuf weer dichtgemaakt. Gelijktijdig wordt er op die wijze aan 1 kilometer gewerkt. Tot het einde van het project zal er een transportleiding langs de route lopen. Daarmee wordt het water uit de grond naar de Schie gepompt. Deze wordt pas aan het einde van het project opgeruimd. 24 Randstad 380 kv april 2011 Randstad 380 kv april

14 ondergronds stap 4 Ondergronds traject stap 4: Het trekken van de kabels 144 kabelhaspels van 50 ton Het proces van buizen en kabels trekken in beeld Buizen worden door het gat van de gestuurde boring getrokken Kabels worden door de buizen getrokken 1 1 Het trekken van de kabels gebeurt in de sleuven en in de buizen die zijn geplaatst door middel van gestuurde boringen op vergelijkbare wijze. Er komen enorme haspels aan te pas, net als transporters, lieren en staalkabels. Het resultaat is een ondergrondse verbinding die wel een stootje kan hebben. Aan de buizen wordt een trekkop geplaatst om de 4 buizen in een keer door het boorgat te kunnen trekken. De 4 buizen worden het boorgat ingetrokken waardoor de vloeistof die in het boorgat zat er uit komt. 2 2 Een paar indrukwekkende cijfers De kabels worden aangevoerd op een haspel, ook wel drum genoemd. Eén haspel weegt kilo, oftewel 50 ton. Hij is 3,5 meter breed en 4 meter hoog. Er past 950 meter kabel op één haspel. Het traject bestaat uit 12 delen. In al die delen komen 12 kabels te liggen. Er zijn dus 144 haspels nodig voor het hele traject. Het wordt letterlijk en figuurlijk een flinke klus. 3 De haspels met kabels zijn enorm. Op elke haspel zit 950 m kabel. De rode stekkers die je ziet, zijn motortjes die de kabel voortbewegen. Een proces van trekken en duwen... 3 Rolletjes en transporters tegen de wrijving Een haspel ziet eruit als een groot wiel. Dat wiel komt vlakbij de sleuf te staan en wordt aangesloten op een trekkabel van staal. Aan de andere kant van de sleuf staat een lier, die de kabel door de sleuf trekt. Onderweg beweegt de kabel langs rolletjes, om de kabel te beschermen tegen beschadigingen. Ook staan er om de 20 tot 50 meter een machine met 2 rupsbanden, boven en onder, waar de kabel doorheen getrokken wordt richting het eindpunt. Dat zijn de zogenaamde transporters. De transporters worden elektrisch aangedreven. Zonder al die hulpmiddelen zou de kabel te veel wrijving tegenkomen en beschadigen. En trouwens, zonder hulpmiddelen krijg je hem ook nauwelijks vooruit, zo groot en zwaar is hij! Kwaliteitscheck Eenmaal aangekomen bij het eindpunt van de sleuf wordt de kabel eruit getild. Het is heel belangrijk dat de buitenwand van de kabels heel blijft. Daarom wordt er na het trekken van de kabels een proef uitgevoerd om te controleren of er niets is beschadigd. Men zet een elektrische spanning op de kabel, zodat er gekeken kan worden of er krassen of scheuren in de buitenwand zitten. Is dat het geval, dan moeten ze ter plaatse worden gerepareerd. Deze kwaliteitscheck is hoognodig, want als de kabels eenmaal onder grond verdwijnen is het minder makkelijk om beschadigingen op te sporen en te verhelpen. 4 4 De vier buizen worden nu het boorgat in getrokken. De rode kabels zijn stuurkabels, beveiligingskabels en signaalkabels. Zij geven een signaal als er onder de grond een storing is of als er iets niet klopt. 26 Randstad 380 kv april 2011 Randstad 380 kv april

15 ondergronds stap 5 Ondergronds traject stap 5: de moflocaties Moffen: de kroonsteentjes van de ondergrondse kabels De moffen zijn verbindingsstukken die de kabels met elkaar verbinden, net als kroonsteentjes in een huishoudelijke elektriciteitsverbinding. Binnen het traject vervullen ze een belangrijke functie. Kroonsteentjes Als alle kabels in de sleuven liggen, worden ze aan elkaar gekoppeld door middel van moffen. Moffen hebben de functie van kroonsteentjes. Alle 12 de kabels moeten op 12 punten met elkaar worden verbonden. Om de ongeveer 1000 meter wordt een moflocatie aangelegd. Aardappels schillen De aanleg van een mof vindt plaats in een mofput. Er staat een tent om de bouwplaats heen om schone en stofvrije condities te garanderen. Hygiëne is heel belangrijk als het gaat om de moffen. Zou er bijvoorbeeld een zandkorreltje op de verkeerde plek terechtkomen, dan gaat dat door de spanning bewegen. Het gat dat die beweging veroorzaakt wordt steeds groter. Schone werkomstandigheden zijn dus noodzakelijk. De kabel wordt in de tent gestript van isolatiemateriaal. Het strippen is zoiets als aardappels schillen: men haalt laagje voor laagje isolatiemateriaal van de kabel af. Dan worden de kopergeleiders aan elkaar gekoppeld. Daaroverheen komt een isolatiemof die alle spanning kan afbuigen. Het bewerken van de moffen is nog een hele klus. Per mof zijn 2 mensen een week bezig in de mofput. Over het maken van de moffen van alle kabels doen de werknemers 3 weken, met meerdere teams. Betonnen putten Is de ondergrondse verbinding eenmaal aangelegd, dan staan er vlakbij de moflocaties crossbondingboxen. Dat zijn betonnen putten waarin aardkabels kunnen worden afgewerkt en waarin metingen worden verricht. Ze liggen op het maaiveldoppervlakte, zodat de deksels later gelicht kunnen worden. De moffen zelf liggen volledig ondergronds. De crossbondingbox is de verbinding tussen de verkabeling, een technisch woord voor de kabels, en de bovengrondse wereld. De cross- bondingboxen worden pas helemaal in de laatste fase van het afwerken van de moflocaties aangelegd. De moffen zelf liggen dan al lang onder de grond. Alleen de bovengrondse boxen herinneren nog aan al die kabels die daar onder het oppervlakte liggen en iedereen van elektriciteit voorzien. Controles en metingen Heel af en toe zullen technici terugkeren naar de crossbondingboxen om metingen te doen of om de kabels aan een test te onderwerpen. Dat gebeurt misschien eens in de 2 jaar. Om de crossbondingbox te openen wordt gebruikgemaakt van een minigraver. De betonnen platen zijn namelijk zo zwaar dat ze niet met de hand geopend kunnen worden. Voor het onderhoud zal er een bestelauto met een minigraver het land oprijden. De minigraver is een rupskraantje dat achterop een aanhangwagen wordt vervoerd. Wat merken bewoners? Voor omwonenden zullen de aanleg van de moflocaties en het onderhoud via de crossbondingboxen geen overlast veroorzaken. 28 Randstad 380 kv april 2011 Randstad 380 kv april

16 ondergronds stap 6 Ondergronds traject stap 6: het op orde brengen van de omgeving Weinig sporen van de werkzaamheden Jhon van Veelen, landschapsarchitect Er komt een natte zone met interessante flora en fauna. Net als bij het bovengrondse traject be- Landschapsarchitect Jhon van Veelen is staat de laatste stap binnen het onder- samen met een aantal anderen verant- grondse traject uit het terugbrengen van woordelijk voor het herstellen en zo het landschap in de oude staat. Als alles mogelijk verbeteren van de natuurlijke achter de rug is, zie je op een paar lage omgeving na de aanlegwerkzaamheden. kastjes (de zogenaamde crossbonding- Ook voor de ondergrondse tracés van de boxen) in de omgeving na, niet meer dat Zuidring werkt hij nauw samen met er een verbinding is aangelegd. landschapsarchitecten en stedenbouwkundigen van onder andere Rijkswaterstaat en de gemeenten. In de oorspronkelijke staat De afwerking van het ondergrondse traject bestaat uit het verwijderen van de rijplaten, de houtsnippers of het zand en het folie. De grond wordt zo nodig bijgevuld en ingezaaid met gras. Daar waar er fietspaden het traject kruisen, wordt het asfalt hersteld en worden de paden in de oorspronkelijke staat teruggebracht. Ook hier is net als bij het bovengrondse traject, begonnen met een nulmeting, zodat men precies weet hoe het landschap eruit zag voordat men met de aanleg van de hoogspanningsverbinding begon. Geen dikke boomwortels Voor het landschap kan de aanleg van de ondergrondse kabels wel meer gevolgen hebben dan bij de bovengrondse verbinding. Boven de kabels mogen namelijk geen diepwortelende bomen groeien. De wortels zouden de kabels immers kunnen beschadigen. Bomen die op die plaatsen zijn weggehaald, kunnen dus niet daar worden teruggezet. Wel worden er lage struiken geplaatst. TenneT bespreekt uitvoerig met de betrokken instanties hoe ze alles weer zo netjes mogelijk kunnen achterlaten. Oorspronkelijke staat Als de werkzaamheden achter de rug zijn en het landschap is teruggebracht in de oorspronkelijke staat, herinneren alleen de crossbondingboxen in de grond aan de aanleg van de ondergrondse kabels. In deze betonnen kastjes lopen kabels naar het oppervlakte waarmee technici van TenneT in de toekomst kunnen meten en aarden. De crossbondingboxen liggen op maaiveldniveau en steken dus nauwelijks uit in het landschap. Er komt een hekje omheen, zodat landbouwvoertuigen er niet onverhoeds overheen kunnen rijden. Ongeveer tegelijk met de aanleg van de Zuidring wordt bij Delft door Rijkswaterstaat de A4 aangelegd. Dat betekent dat er ingrijpende veranderingen in het nabijgelegen recreatiegebied kunnen plaatsvinden. Rijkswaterstaat had al een ecologische verbindingszone van het park naar de andere kant van de aanstaande A4 gepland. In samenwerking met TenneT komt er in het park een natte zone. Daar zul je interessante natte flora kunnen zien, zegt Van Veelen. Via rolstoelvriendelijke knuppelpaden, lange bruggetjes, kunnen recreanten het gebied blijven bezoeken. Daarnaast komen er landstroken die juist heel droog zullen worden. Al met al wordt het een gevarieerd geheel. Nauwelijks landschappelijke inpassing Van Veelen benadrukt dat er goed gekeken wordt of er bomen moeten worden weggehaald of niet in Delft. Bij de wijk Tanthof kan het niet anders en worden ervoor in de plaats bossages aangelegd. Het enige wat van belang is bij de ondergrondse verbinding is de beplanting moet verdwijnen op de plekken waar de sleuven kom te liggen. Bij de ondergrondse tracering is al zo veel mogelijk rekening gehouden met het behoud van belangrijke bomen. Op de plekken waar het niet anders kan, wordt geboord. Dus in het ondergrondse deel is niet veel schade en is dus ook nauwelijks landschappelijke inpassing nodig. Mogelijk komen er in de toekomst nog permanente pomphuisjes te staan bij de gerichte boringen. Van Veelen: We hebben voorgesteld om daarvoor een speciaal ontwerp te laten maken. Eerder hebben we een mooie mast ontworpen, laten we dan nu ook een mooi pomphuisje maken. Hoe zit het met de overlast voor omwonenden? Van Veelen: Van het planten van struiken en het inzaaien van gras valt weinig overlast te verwachten. Daarbij komt dat de meeste van onze werkzaamheden zich vrij ver van de woonwijken bevinden. Wandelaars en fietsers zullen kunnen zien hoe we het landschap weer op orde maken. Misschien moeten ze tijdelijk omrijden omdat het fietspad open ligt. 30 Randstad 380 kv april 2011 Randstad 380 kv april

17 Begrippenlijst Bekabelen: ondergronds aanleggen van een hoogspanningsverbinding. Mastlocatie: de plek waar de hoogspanningsmast komt te staan. Milieukundig onderzoek: kleinschalig onderzoek naar bodem- en/ of grondwaterkwaliteit. Mof: verbinding tussen ondergrondse kabels. Moflocatie: locatie waar men bovengronds invloed kan uitoefenen op de ondergrondse verbinding, bijvoorbeeld om metingen te verrichten. Sleufpassages: het passeren van de ondergrondse werkzaamheden door de grondeigenaar of gebruiker. Afhankelijk van de situatie via de werkstrook of een tijdelijke brug. Sonderingsonderzoek: onderzoek naar de sterkte en de draagkracht van de bodem. Waterlozing: het wegpompen of anderszins verwijderen van grond- en oppervlaktewater op de plek van de werkzaamheden. Contact Informatiecentrum: Kalfjeslaan 2, Delft Informatienummer: Randstad 380kV april 2011