Référence bibliographique. "Het is mijn taak te vroeg gelijk te hebben" Van Parijs, Philippe. Document type : Article de périodique (Journal article)

Transcriptie

1 "Het is mijn taak te vroeg gelijk te hebben" Van Parijs, Philippe Document type : Article de périodique (Journal article) Référence bibliographique Van Parijs, Philippe. Het is mijn taak te vroeg gelijk te hebben. In: De Standaard, (29/12/12) Available at: [Downloaded 2017/02/09 at 23:20:23 ]

2 Het is mijn taak om te vroeg gelijk te hebben' Philippe Van Parijs, filosoof zaterdag 29 december 2012, 03u00 Auteur: Marc Reynebeau,Foto's Dieter Telemans Filosoof-activist Philippe Van Parijs laat zich niet ontmoedigen, ook niet als de bijval voor zijn dwarse ideeën uitblijft. Een zomerpicknick aan de Beurs, een politiehelikopter boven zijn huis: 2012 bracht hem niets dan redenen tot optimisme. Soms gaan kansen voorbij, maar je moet wel met ideeën klaarstaan wanneer ze zich opnieuw aandienen.' Soms moet burgerlijke ongehoorzaamheid kunnen. En dus organiseerde Philippe Van Parijs, de Brusselse filosoof verbonden aan de UCL en de universiteit van Harvard, deze zomer een illegale straatpicknick aan de Brusselse Beurs. Het stadscentrum verkeersluw willen maken is niet eens een utopie. Brusselse politici spreken er al jaren over, alleen komt het er maar niet van. Toch is het project groter dan het lijkt. Er komen steeds meer mensen wonen in de beperkte ruimte van de stad,' zegt Van Parijs. Om hun levenskwaliteit te verbeteren moet je hen, en vooral de kinderen, toegang geven tot de publieke ruimte en die niet reserveren voor auto's op Page 1 of 6

3 zoek naar een parkeerplaats.' Dat kleine' activisme staat het grotere denkwerk niet in de weg. Van Parijs blijft onverminderd ideeën leveren over het basisinkomen voor iedereen, op Europese schaal, of om België institutioneel weer vlot te trekken, door de discussie vanuit zijn academische invalshoek te bevrijden uit partijpolitieke of communautaire dramatisering. Ondertussen is het wel weer een taalkundig zootje bij hem thuis, in de Europese wijk. Twee van de kinderen die hij met zijn Britse vrouw heeft, zijn terug. Zijn dochter kwam met haar Mexicaanse man uit Potsdam, een zoon waaide over uit Jeruzalem. Dat levert veel verhuisdozen in de gang op en doet het huis gonzen in het Frans, het Nederlands, het Engels en het Spaans. En junior hield aan een verblijf in Firenze een liefde voor Italiaanse koffie over, zodat de bezoeker op een hartige espresso mag rekenen. Bij Van Parijs hangt alles met alles samen, met rechtvaardigheid als uitgangspunt. Een utopist, zeker, iemand moet toch op de lange termijn denken? Hij wil beducht zijn voor de twee antipoden daarvan, fanatisme en fatalisme. Hij kan dus geduld oefenen, maar is ook opportunistisch genoeg om de kansen te grijpen die zich voordoen en allianties te sluiten met wie, eventueel met andere argumenten, hetzelfde doel nastreeft. Er is wel een verschil tussen gelijk hebben en gelijk krijgen? Iemand zei me eens dat mijn probleem is dat ik te vroeg gelijk heb het ging over het basisinkomen. Maar dat is net mijn taak: te vroeg gelijk hebben, ideeën voorleggen lang voor er een draagvlak voor bestaat. Een van mijn grote intellectuele helden, John Stuart Mill, had halfweg de negentiende eeuw ook ongehoorde ideeën: stemrecht voor iedereen, zelfs voor vrouwen! Je moet hopen dat je ervoor de juiste argumenten ontwikkelt. Uiteindelijk moeten politici het realiseren en mogen ze er de pluimen voor op hun hoed steken.' Er is een coalitie nodig van visionairen en utopisten met zowel activisten als bricoleurs, die wat opportunistisch nagaan wanneer en hoe je een idee in de praktijk kan brengen. Daar is geduld voor nodig. Soms gaan kansen voorbij, maar je moet wel met ideeën klaarstaan wanneer ze zich opnieuw aandienen.' En die komen dan van buiten de politiek? Ideeën uit de burgermaatschappij zijn ze minder verdacht; ze kunnen niet meteen partijpolitiek weggezet worden. En je kan ze louter op hun merites beoordelen. Wij moeten er, anders dan politici, geen stemmen mee halen. Maar we hebben natuurlijk geen macht. We moeten dus proberen te overtuigen, door coherent te zijn, echt te zeggen dat wat we geloven juist, waar en rechtvaardig is. Je kan je natuurlijk vergissen en daarom moet je openstaan voor argumenten van anderen. Zo kan je een visie op lange termijn ontwikkelen. Dat is niet alleen een vrijheid, maar ook een verantwoordelijkheid. Al zijn sommige ideeën wel dringend, zoals de federale kieskring voor België.' (Daarin zijn een aantal federale parlementsleden in het hele land verkiesbaar, en niet alleen in hun eigen taalgebied, red.) Die kieskring zal er toch de eerste tijd niet komen, niet? Voor het einde van de legislatuur komt het thema toch in een parlementaire commissie. Niet dat die de federale kieskring zal invoeren. En ik kan begrijpen dat de regering voorrang geeft aan de rest van de staatshervorming.' Een goede raad voor utopisten: wees op de korte termijn pessimistisch. Anders zit het leven vol ontgoochelingen. En als het er toch van komt, kan je alleen maar prettig verrast worden. U weet Page 2 of 6

4 wat de Franstalige Brusselaar Guillaume de Nassau zei die pas na zijn dood Willem de Zwijger werd genoemd, onder meer omdat hij nooit goed Nederlands leerde. Hij zei dat je niet moet slagen om door te zetten. Al had hij ongelijk toen hij daarbij zei dat hoop niet nodig is om toch iets te ondernemen. Hoop, optimisme op de lange termijn, dat heb je altijd nodig.' Wat staat nieuwe ideeën dan in de weg? Wantrouwen. De vrees voor een verborgen agenda's. Daarom zeggen we ook dat een federale kieskring het oude unitaire België niet herstelt, maar het federale of confederale België beter wil doen functioneren. Net om vertrouwen op te bouwen, koppelen wij ons voorstel aan een andere hervorming: het opgeven van de pariteit in de federale regering.' Men vond het indertijd ook onrealistisch toen we met onze buurt pleitten voor fietspaden in de Wetstraat. En toch is het gelukt, ook omdat de politieke wil ertoe bestond, bij Jos Chabert (CD&V). En je ziet ook het effect. In onze wijk is het gebruik van de fiets vervijfvoudigd.' Hoe past Rethinking Belgium' (Re-Bel) hierin, dat nadenkt over de toekomst van België? Dat acroniem heeft Paul De Grauwe bedacht. Hij en ik begonnen ermee omdat er door de staatshervorming geen context meer bestond waarin academici elkaar nog spontaan konden ontmoeten. Dat versterkte het groeiende eenheidsdenken in de gemeenschappen in het land en het onderlinge wantrouwen. Je kan er afstand van nemen door er samen over na te denken. Al maakt dat je dat niet altijd populair. Een ULB-collega noemde mij erom een Vlaming. Wat zou betekenen dat je er niet bijhoort als je ideeën afwijken van het eenheidsdenken in een gemeenschap. Ik heb de man aangeraden om in Berlijn eens naar de tentoonstelling Hitler und die Deutschen te gaan. Daar is een foto te zien van een vrouw die een bord moet vasthouden waarop staat: ik heb mij uit de Volksgemeinschaft gesloten zij dacht ook anders, ze had een relatie met een jood.' Waarom vergt de staatshervorming zoveel politieke energie? Door ons kiessysteem. Haast alle partijen staan politiek in het centrum, zodat ze zich alleen nog communautair van elkaar kunnen onderscheiden, met beloften tegen het andere landsdeel, dat toch niet voor die partijen kan stemmen. Daarover gaat het dan ook altijd bij federale onderhandelingen. En daarom worden ook te veel problemen communautair bekeken. Net een federale kieskring kan een dynamiek creëren waarin iedereen ook federaal verantwoordelijkheid opneemt.' Heeft Re-Bel u al iets geleerd? Ons laatste public event ging over Brussel. Interessant was de vergelijking met Wenen, dat de helft meer inwoners telt, maar op een territorium dat 2,5 keer zo groot is. Wenen is ook een aparte federale deelstaat, een enclave binnen een andere deelstaat en met een derde deelstaat vlakbij. Ook daar bestaan grote conflicten met het hinterland, bijvoorbeeld over grote shoppingcentra net over de Weense grens. En de stad telt 22 historisch gegroeide Bezirke met elk een eigen burgemeester, en die willen, net als de 19 Brusselse gemeenten, van een fusie absoluut niet horen.' Maar fiscale concurrentie tussen de deelstaten bestaat er niet, omdat in Oostenrijk de personenbelasting zeer gecentraliseerd is. Pendelarbeid in Wenen is dus geen probleem. Voor de mobiliteit worden pragmatische oplossingen bedacht, bijvoorbeeld met een nieuwe vervoersmaatschappij waar drie deelstaten in participeren. Over de grens kijken leert je afstand Page 3 of 6

5 nemen van het gepolariseerde discours bij ons.' Aan Belgische of Brusselse knelpunten is dus niets specifieks? Toch wel. Anders dan wat in Frankrijk gebeurde, is het onze voorzaten niet gelukt om België op basis van één taal tot een natie te maken. En respect voor de twee grote talen is belangrijk. Maar door dat goed te doen, ontstonden andere problemen. We kunnen daar natuurlijk over jammeren. En ja, solidariteit en democratie zijn gemakkelijker te organiseren als er maar één taal is. Maar het is niet zo, laten we dat oplossen. We kunnen het Tsjechoslovaakse voorbeeld volgen en splitsen. Dat is een redelijk voorstel. Maar kan het in België? We zijn, onder meer door onze geschiedenis, toch sterk met elkaar verweven. Dus moeten we ons anders organiseren.' Door de meertaligheid kreeg de subsidiariteit meer gewicht. Omdat een bevolking het best in haar eigen taal beslist, kregen de deelstaten zeer uitgebreide bevoegdheden. Maar dat stelt nieuwe uitdagingen. Dat Brussel nooit groter kon worden, kwam door het gebrek aan vertrouwen, zoals bleek in de Vlaamse marsen op Brussel in de jaren zestig. Men beseft niet hoe vreedzaam onze communautaire verhoudingen sindsdien zijn geworden: zulke marsen zijn nu ondenkbaar.' Vandaar uw idee: Brussel moet een drietalige stad worden? Als Europese hoofdstad moet Brussel het al prominente Engels erkenning geven. Niet om de Wetstraat nu ook officieel een Engelse naam te geven. Brusselaars moeten drietalig-plus worden: Frans, Nederlands, Engels, plus de taal van wie van elders komt. Zo kan Brussel beter zijn Europese rol spelen, maar het is ook een troef voor de Brusselaars zelf.' Ik wil daar in 2013 werk van maken met mijn Marnix-plan, genoemd naar Filip van Marnix van Sint-Aldegonde. Hij was raadgever van Willem van Oranje en schreef zowel het Nederlandse volkslied, het Wilhelmus, als de Pacificatie van Gent, waarin voor het eerst de godsdienstvrijheid werd vastgelegd. Hij was ook twee jaar buitenburgemeester van Antwerpen, en daardoor wordt nu wel eens ten onrechte gedacht dat hij er ooit burgemeester was. Maar het betekende alleen dat hij de militaire verdediging van de stad moest organiseren. En hij was de eerste die pleitte voor meertaligheid en immersieonderwijs. Het is een schande dat het Brusselse onderwijs daar nog altijd zo weinig aan doet.' Ziet u het Engels in heel België de gemeenschappelijke taal worden, zoals de historicus Bruno De Wever bij Re-Bel voorstelde? Hij ging ervan uit dat het Engels nu toch al in heel het land feitelijk de tweede taal is. En dat klopt. Een kabinetchef vertelde me dat de teksten bij een volgende federale onderhandeling in het Engels zullen zijn; dan kan er geen discussie meer bestaan over verschillen tussen de Franse en Nederlandse versies.' Ik vind: grab the megaphone! Gebruik het Engels om gehoord te worden over de hele wereld. Het is ook onze taal. En het is ook nodig om ermee Europa te democratiseren en socialer te maken. Als gevolg van de fiscale en sociale concurrentie in Europa kunnen de nationale welvaartstaten steeds minder doen wat ze tot nu toe niet te slecht hebben gedaan: de herverdeling organiseren. En de politieke capaciteit daartoe bestaat nog niet op een hoger, Europees niveau.' Die capaciteit kwam er nationaal niet vanzelf, er was strijd voor nodig. Mobiliseren voor de Page 4 of 6

6 welvaartstaat vereiste een efficiënte communicatie, en dat kon in de nationale taal. Ook in België, waar het Frans breed verspreid was in de elites van de sociale beweging. Om dat Europees te kunnen doen, hebben we een lingua franca nodig, het Engels.' Gaat die utopie niet nog verder af liggen, nu de euro en zelfs de EU ter discussie staan? Zoals Herman Van Rompuy zei: never waste a good crisis. Waarom blijft de dollar wel goed functioneren, al verschillen de vijftig Amerikaanse staten ook heel sterk van elkaar? Door twee stabilisatiemechanismen. Het eerste is: een hoge interne migratie, zes keer hoger dan in Europa. En dat zal niet erg veranderen. Twee: een massale herverdeling, niet via grote vergaderingen van vijftig gouverneurs, maar omdat de welvaartstaat er federaal is georganiseerd.' Er zal nooit een Europese welvaartstaat komen. Wat wel kan, is een sokkel creëren via een basisinkomen, onvoorwaardelijk voor iedereen. Dat is een manier om mensen te activeren, want het subsidieert de arbeid, zeker de laagbetaalde, omdat de werkloosheidsval ermee wegvalt. Iedereen krijgt ermee de kans om werkervaring op te doen, wat het menselijke kapitaal verhoogt. Dat basisinkomen kan Europees gefinancierd worden met btw-opbrengsten en het zal de euro stabiliseren.' Voor dat model is wel politieke wil tot Europese solidariteit nodig? Een eenheidstaal zal de communicatie verbeteren, en als meer mensen toegang tot de discussie krijgen, neemt ook het vertrouwen toe. Naar het model van onze federale kieskring is daarom ook nood aan een paneuropese kieskring, zodat wie Europa wil leiden een discours moet ontwikkelen dat oog heeft voor ieders belang en niet, zoals tot nu toe, alleen dat van de eigen lidstaat.' Daarbij past ook mijn pleidooi voor een patriottisme, dat verbonden is met identiteit. Dat patriottisme is niet etnisch, maar territoriaal. Het bindt mensen die in hetzelfde stuk van de wereld een politieke gemeenschap vormen. En omdat ze dezelfde identiteit delen, zijn ze ook bereid om daar een offer voor te brengen. Maar die patria is meer dan la terre de nos ancêtres: iedereen moet eraan kunnen deelnemen. En ze is meervoudig omdat ze zich op verschillende niveaus situeert: de wijk, de stad, de regio, het land, Europa. Het ene staat het andere niet in de weg. Men is toch ook geen slechte Antwerpenaar omdat men ook een echte Vlaming is?' De idee van een meervoudige identiteit krijgt, ook Europees, vaak de kritiek dat ze erg elitair is. Ik denk dat er geen alternatief voor bestaat. Vroeger kon je exclusief denken, maar niet meer in deze eeuw, waarin nu eenmaal veel verschillende beslissingsniveaus bestaan. Daarom moeten mensen zich met verschillende gemeenschappen kunnen identificeren. Ja, democratie is veel gemakkelijker in homogene gemeenschappen, maar die bestaan niet meer. Dus zijn we verplicht om na te denken hoe we respect kunnen tonen voor de verscheidenheid, maar tegelijk voldoende solidariteit kunnen ontwikkelen.' U ziet uzelf dus als een soort realistische utopist? Vandaag is een zekere radicaliteit de enig mogelijk vorm van realisme. Terugverlangen naar een negentiende-eeuwse natiestaat helpt ons niet verder. Ik ben voorstander van een sterkere Vlaamse, Waalse en Brusselse identiteit, in een intelligente combinatie met onze andere identiteiten. Daarom moeten we goed nadenken over hoe we de bevoegdheden het beste over Page 5 of 6

7 de verschillende niveaus verdelen.' Hoe realistisch bent u over de Europese samenwerking? Bij het begin ervan, het Verdrag van Rome van 1958, nam maar één regeringsleider de moeite om persoonlijk zijn handtekening te komen zetten, de Duitse bondskanselier Konrad Adenauer. Dit jaar alleen zijn alle 27 staatshoofden en regeringsleiders zeven keer persoonlijk naar Brussel komen discussiëren. Ik kan het weten; ik heb dan elke keer een helikopter boven mijn huis.' Samen discussiëren leidt tot solidariteit en vertrouwen, wat nodig is om compromissen te kunnen sluiten. Politici leren elkaars problemen begrijpen, gaan beseffen wat het de andere kost om concessies te doen, wat de basis legt om niet langer alleen op het eigen, nationale belang letten. En dat versterkt hun gezamenlijke project. Het Europese federalisme of hoe men het ook zal noemen is nog maar pas begonnen.' Page 6 of 6