SONNENBORGH. museum & sterrenwacht

Transcriptie

1 SONNENBORGH museum & sterrenwacht JAARVERSLAG 2011

2 INHOUDSPAGINA Inleiding 2 Continuïteit en vernieuwing 3 Gasten en activiteiten 5 Bastion, gebouwen en kijkers 7 Vrienden, partners en bestuur 8 Medewerkers en organisatie 9 Financiën 10

3 Inleiding De jaarverslagen van afgelopen drie, vier jaar benadrukken telkens dat het een financieel moeilijk jaar was voor Sonnenborgh - museum & sterrenwacht is daar geen uitzondering op. Wel is het mogelijk gebleken om de kosten in hoge mate te beheersen al waren daar soms pijnlijke keuzes voor nodig. Maar tegelijkertijd getuigen al deze jaarverslagen van de onbedwingbare inzet en wil om Sonnenborgh te laten functioneren als een educatief centrum, als omgeving waar men in rustige en inspirerende sfeer vergadert of waar men bijeenkomt voor een bijzondere gelegenheid. Tientallen vrijwilligers maken dit samen met een kleine vaste staf mogelijk. Sonnenborgh is een parel aan de Tolsteegsingel. Het Bastion, symbool van de onafhankelijkheid van de burgerlijke stad Utrecht is de plek waar eind 17 e eeuw Barchusen één van de eerste scheikundige laboratoria vestigde. Tevens is het de geboortegrond van het KNMI en de thuishaven van tal van wereldberoemde wetenschappers. Zoals Kees de Jager, die nog steeds met regelmaat lezingen op Sonnenborgh komt geven. De tentoonstellingen en activiteiten op Sonnenborgh richten zich op gezinnen met kinderen, op educatieve groepen uit voornamelijk Basis- en Voortgezet Onderwijs en op andere belangstellenden in de sterrenkunde. Vanaf deze plek wordt enthousiasme aangewakkerd bij de bezoekers voor sterrenkunde, weerkunde en ruimteonderzoek. Hier lopen bezoekers warm voor de historie van deze unieke plek is een jaar van enerzijds continuïteit en anderzijds vernieuwing. Vernieuwing zal nodig zijn om op de lange termijn de ambities van Sonnenborgh te kunnen blijven realiseren. Aan motivatie en inzet ontbreekt het in ieder geval niet en in 2012 zal één en ander verder zijn uitwerking moeten krijgen. Bas Nugteren is per januari 2012 aangetreden als directeur van Sonnenborgh - museum & sterrenwacht. Hij volgt Monique Mourits op, die zich genoodzaakt zag meer tijd te besteden aan de directie van het Centrum voor Wetenschap en Cultuur (CWC) van de Universiteit Utrecht en het Universiteitsmuseum Utrecht. Zij is tevens directeur van het Universiteitsmuseum Utrecht. Bas Nugteren blijft bij het CWC werkzaam als adviseur cultuurbeleid. Monique Mourits wordt door de medewerkers, bestuur en directie bedankt voor haar grote inzet en goede zorgen waarmee zij in de laatste jaren heeft opgetreden als directeur van Sonnenborgh. Drs. Bas Nugteren Directeur Sonnenborgh - museum & sterrenwacht

4 Continuïteit en vernieuwing In 2011 is verder gegaan op de weg die in 2010 al was ingeslagen, namelijk om de zakelijke basis van Sonnenborgh te versterken om op lange termijn de ambities van Sonnenborgh te kunnen realiseren. Een duurzame financiële basis is hierbij voorwaardelijk werd afgesloten zonder verlies, mede dankzij een bijdrage van de Vrienden van Sonnenborgh ten behoeve van de exploitatie. Verheugend was dat in 2011 de bezoekersaantallen, na een terugval tussen 2009 en 2010, weer een stijgende lijn vertoonden en eindigden op bijna bezoekers, waaronder kinderen. Ruim kinderen bezochten Sonnenborgh in één van de educatieve programma s voor scholen. Sonnenborgh was ook in 2011 een organisatie van mensen, van tientallen vrijwilligers, publieksbegeleiders en een kleine kern van vaste krachten. Hun inzet was ook in 2011 onmisbaar en onmiskenbaar. Een deel van hen is of was ooit verbonden met het Sterrenkundig Instituut van de Universiteit Utrecht. Helaas heeft de universiteit ten gevolge van de Rijksbezuinigingen moeten besluiten om dit instituut op te heffen. Dit riep begrijpelijk afwijzende reacties op, ook in Sonnenborgh waar het instituut ooit was opgericht. Anderzijds is er geen direct effect van de opheffing op Sonnenborgh zelf; dit was allang een zelfstandige organisatie, niet afhankelijk van het Sterrenkundig Instituut Utrecht en heeft ook geen onderzoekstaken. Het doet in ieder geval niets af aan het streven van Sonnenborgh om de contacten met de universiteit en in het bijzondere de faculteit Bètawetenschappen warm te houden.

5 De directie en beheer van Sonnenborgh is ondergebracht bij de Universiteit Utrecht en Sonnenborgh is zeer nauw verbonden met het Universiteitsmuseum Utrecht. Zo zijn er enkele medewerkers die dubbelfuncties bekleden en is er samenwerking en afstemming waar het (school)activiteiten en tentoonstellingen betreft. Samen opereert men ook in het Museumkwartier was ook een jaar van vernieuwing, werden zaken aangepakt die lang waren blijven liggen. Het omvangrijke complex, het bastion en de gebouwen, kregen meer aandacht en er werd een begin gemaakt met een nieuw onderhoudsplan. Onderdelen van de financiële administratie werden up-todate gemaakt. Vernieuwing was er ook met betrekking tot het vrijwilligersbeleid, dat meer professioneel werd ingevuld. Zo werd de functie van baliemedewerker en van huismeester ingesteld, waarmee gasten beter ontvangen konden worden en tentoonstellingen beter onderhouden. Er kwam een nieuwe tentoonstelling en een nieuwe kijker. In 2011 werden de eerste stappen ook gezet om te komen tot een beleidsplan voor de komende jaren waarlangs Sonnenborgh zijn ambities kan blijven realiseren. Om het bestuur meer slagkracht te geven, zijn na ampele discussie, de statuten van de stichting gewijzigd. Het bestuur is kleiner geworden en niet langer samengesteld uit stake-holders van Sonnenborgh. Om de stake-holders als Universiteit Utrecht, de Vrienden van Sonnenborgh, de vrijwilligers, het KNMI, de SRON en De Koepel, nauw betrokken te houden bij het reilen en zeilen van Sonnenborgh, ook inhoudelijk, is er gekozen voor het instellen van een Raad van Advies. Najaar 2011 is het nieuwe bestuur aangetreden en een begin gemaakt met het opstellen van een strategische plan, in 2012 zal e.e.a. verder worden uitgewerkt. Eén en ander viel samen met het vertrek van prof.dr. Ed van de Heuvel die na acht jaar het voorzitterschap overdroeg aan dr. Roel Gathier, managing director Stichting Ruimte Onderzoek

6 Nederland (SRON). Ook het bestuur van de Vrienden van Sonnenborgh is veranderd van samenstelling. Gasten en activiteiten Het bezoekersaantal steeg in 2011 licht ten opzichte van 2010: 2006: : : : : : Een verheugende stijging ten opzichte van 2010, maar op zich nog onder het gemiddelde van de laatste jaren. Onder deze bezoekers waren er ruim kinderen waarvan de helft Sonnenborgh bezocht in het kader van één van de scholenprogramma s die Sonnenborgh aanbiedt. Hoogtepunt wat betreft bezoekersaantallen was de Museumnacht op 29 oktober, waar ruim bezoekers s nachts Sonnenborgh met een aantrekkelijk wetenschappelijk en cultureel programma ontvangen werden. Hiermee werd oktober 2011 de drukst bezochte maand ooit met ruim bezoekers. Een deel van het totale bezoek, ca , komt in Sonnenborgh vanwege een conferentie, vergadering, receptie of bruiloft, vaak gecombineerd met een rondleiding of kijkje door de telescopen. Ook daar leent Sonnenborgh zich goed voor. In 2011 werden er verschillende scholenprogramma s aangeboden, zes voor het Basis Onderwijs en drie voor het Voortgezet Onderwijs. Museum voor de klas, Alles draait en Sterren kijken voor Kids zijn de meest gevraagde programma s. Hoewel de ervaringen met de diverse programma s goed zijn, bestaat de indruk dat een beperking van het aantal programma s en toespitsing, de kwaliteit ten goede zou kunnen komen. Traditiegetrouw werden op Sonnenborgh ook in 2011 kinderen van IMCweekendschool ontvangen; voor hen is een speciaal educatief programma ontwikkeld door de medewerkers van het Sterrenkundig Instituut Utrecht.

7 In 2011 werd er een begin gemaakt met het organiseren van wekelijkse kinderkijkavonden, naast de reguliere kijkavonden. Deze zijn zeer goed aangeslagen en vrijwel alle avonden zijn lang van te voren uitverkocht. Het kijken door de telescopen, het deskundig begeleid worden met het kijken naar het heelal en de ontelbare sterren, geeft kinderen en volwassenen altijd een bijzondere ervaring. In 2011 telde Sonnenborgh weer verschillende tentoonstellingen, de meeste kennen een vaste opstelling: de Meridiaanzaal, de Weer en Zon tentoonstelling waarbij het werk van Buys Ballot een belangrijke rol speelt, de geschiedenis van het Bastion en een aantal kleinere opstellingen als de Startable. Nieuw was Ruimtebeelden ll, een tentoonstelling rond en over foto s van de planeten in ons zonnestelsel. Sonnenborgh sluit met zijn programma ook vaak aan op stedelijke activiteiten als de Culturele Zondag, Monumentendag, Museumweekend of Museumnacht. Sonnenborgh trekt gezamenlijk op

8 met het Universiteitsmuseum Utrecht in programma s als Museum voor de klas en andere activiteiten van het Museumkwartier. In 2011 werd wederom samen met De Koepel de Astrobeurs georganiseerd, gericht op de gevorderde amateur. Nieuw was de open dag die het KNMI in het najaar organiseerde in Sonnenborgh. Bastion, gebouwen en kijkers Het Bastion is uniek in zijn soort, bouwkundig en militair, maar het is ook een 16 e eeuws symbool van de onafhankelijkheid van de burgelijke stad. Dit laatste krijgt niet altijd de aandacht die het verdient, de bouwhistorie des te meer. Die is ook zichtbaar. Er werd met een nieuw onderhoudsplan gestart wat o.a. opleverde dat het huis om de zonnekijker op het dak voor verval behoed werd. Divers achterstallig schilderwerk en klein onderhoud werd gestart, ook de huismeester, in 2011 ingesteld, dragen bij aan het beheer en behoud van de gebouwen en het Bastion door dat zij kleine reparaties verrichten, problemen tijdig signaleren. Tot ieders genoegen is ook de tuin weer opgeknapt, waarmee deze ook op mooie dagen gelegenheid biedt voor recepties met het magnifieke uitzicht over de Tolsteegsingel. Toch blijft het monumentale complex permanente zorg behoeven ook van de eigenaar, het KF Hein Fonds Monumenten.

9 In 2011 werd er met hulp van het KF Hein Fonds een nieuwe kijker aangeschaft, de Lunt h-alfa kijker, waarmee er beter dan voorheen naar de zon gekeken kan worden. Sommige van de kijkers zijn al oud, de buis van de Merz-kijker stamt uit 1863, en vergen onderhoud. Enkele vrijwilligers zijn hier al jaren mee bezig en brengen ook de gehele elektronica die in de afgelopen decennia aan de verschillende kijkers is toegevoegd, in kaart en herstellen deze waar nodig. Op deze wijze blijven de kijkers geschikt voor gebruik en minstens zo waardevol, ook bewaard voor de toekomst. Vrienden, partners en bestuur Sonnenborgh kan niet zonder partners en vrienden. Zowel de gewone vrienden als de bedrijfsvrienden. Twee maal per jaar wordt de Sonnenwijzer uitgegeven, waarmee de vrienden en de bezoekers van Sonnenborgh op de hoogte worden gehouden. Een aantal van de bedrijfsvrienden zijn ook toegetreden tot het bestuur van de Vrienden van de Sonnenborgh en één ervan ook tot het bestuur van Sonnenborgh. Aan specifieke sterrenkundige activiteiten ten behoeve van de vrienden, heeft het helaas in afgelopen jaar ontbroken. Belangrijke partners zijn natuurlijk de Gemeente Utrecht en de Universiteit Utrecht. Zij zorgden in 2011 ook weer voor een substantiële financiële bijdrage. Overigens verdient Sonnenborgh meer dan helft van zijn inkomsten op andere wijze dan via subsidies. Naast deze twee zijn de vrijwilligers, De Koepel, het KNMI en de SRON belangrijke partners. Tot vorig jaar maakten zij allen ook deel van het bestuur uit, in afgelopen jaar is dit statutair gewijzigd en worden zij uitgenodigd zitting te nemen in een Raad van Advies die het bestuur zal ondersteunen bij zijn beleid. De samenwerking met De Koepel die het Witte Huis huurt op de Zonnenburg, bleef hartelijk; veel werd er in de praktijk samen gedaan. En sprekend over het complex, kan ook het KF Hein Fonds Monumenten niet ongenoemd blijven.

10 Medewerkers en organisatie Sonnenborgh telt tientallen vrijwilligers die van onschatbare waarde zijn. Zonder hen zouden er geen kijkavonden kunnen zijn, het museum gesloten en zouden er evenmin educatieve programma s voor scholen zijn. Dit is een bijzonder gegeven. In het afgelopen jaar is het vrijwilligersbeleid verder vorm gegeven en is er enige functiedifferentiatie aangebracht zoals huismeester en baliemedewerker, naast rondleiders en TD. Er is duidelijk belangstelling voor dergelijke functies en op de vacatures bij de Utrechtse Vrijwilligers Centrale komt altijd respons. Gedurende 2011 heeft de oud-directeur van de faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisaties van de Universiteit Utrecht als vrijwilliger een analyse gemaakt van de bedrijfsvoering en mogelijke perspectieven van Sonnenborgh en hierbij tal van zinvolle aanbevelingen gedaan. Deze zijn ook betrokken bij het beleidsplan dat het bestuur aan het formuleren is. Ook kwam er een periode op vrijwillige basis, een locatiemanager voor vier dagen in de week, waarmee in een behoefte werd voorzien. Of de financiële mogelijkheden dusdanig zijn om dit te continueren op andere dan vrijwillige basis, kan op dit moment nog niet gesteld worden. De kern van de organisatie, de vaste krachten, is in feite maar beperkt in omvang. In totaal telt deze ca. 2,5 fte, verdeeld over 6 personen. Dit geeft ook de kwetsbaarheid van de organisatie aan. Gelukkig is er een nauwe samenwerking met het Universiteitsmuseum Utrecht en kan de organisatie waar het financiële administratie en personeelsbeleid betreft, terugvallen op de betreffende expertise en systematiek van de universiteit. Onmisbaar voor professioneel handelen en accountability. Najaar 2011 trad er een nieuw bestuur aan van de Stichting Sonnenborgh - museum & sterrenwacht. De samenstelling van de diverse besturen was ultimo 2011 als volgt: Bestuur Stichting Sonnenborgh - museum & sterrenwacht Dr. Roel Gathier Mw. drs. Marielle Lichtenberg Dhr. Claas Janssen voorzitter secretaris penningmeester Dhr. Marcel van der Hooft inkomend penningmeester Utrecht 1. Prof.dr. Jan Kuijpers lid 1 Hij zal begin 2012 dhr. Janssen opvolgen als penningmeester

11 Mw. drs. Monique Mourits combineerde de directie van Sonnenborgh met die van het Universiteitsmuseum Utrecht en het Centrum voor Wetenschap en Cultuur. Bestuur Vrienden van Sonnenborgh mr. Erik J.M. Kerpen mr. Jan W.A. Biemans drs. Peter N. Ruys voorzitter secretaris penningmeester mw. drs. Beate van Dongen-Crombags Peter Eillebrecht Claas Janssen drs. Sebastiaan.J. de Vet dr. Jacco Vink Commissie van aanbeveling en advies Sonnenborgh museum & sterrenwacht prof.mr. P. van Vollenhoven Prof.dr. Kees de Jager prof.dr. M. Soeting prof.dr. B. van Zadelhoff Raad van Advies (ingesteld bij de statuten wijziging) Deze wordt begin 2012 samengesteld. Financiën Nadat in 2010 de schulden van Sonnenborgh zijn weggewerkt mede dankzij een eenmalige bijdrage van de Universiteit Utrecht, is er in 2011 alles aan gedaan om de kosten te beheersen. Dat is goed geslaagd, al betekende dat soms ook pijnlijke keuzen. Mede door een nieuwe tariefstelling stegen de inkomsten uit rondleidingen, ontvangsten, kijkavonden, kinderfeestjes, etc., De educatieve activiteiten zijn kostendekkend gemaakt en de opbrengst uit de commerciële verhuur van met name het Bastion is licht gestegen. Toch was een kleine steun van de Vrienden noodzakelijk. In principe

12 ondersteunen de Vrienden geen reguliere exploitatie, maar zetten zij het hen ter beschikking staande geld in voor bijzondere projecten. Winst- en verliesrekening x 1000 Euro Opbrengst Verhuur gebouw en zalen Fondsen en subsidies Entreegelden Rondleidingen, ontvangsten, etc Opbrengst totaal Lasten Personeel Huisvesting Apparatuur en inventaris Afschrijvingen Pr/evenementen Externe diensten Bureaukosten Rente 2 Lasten totaal Exploitatieresultaat Er kan sprake zijn van afrondingsverschillen