Jaarverslag Coöperatie Koninklijke Cosun U.A. Van de Reijtstraat 15, 4814 NE Breda Postbus 3411, 4800 MG Breda

Transcriptie

1 Jaarverslag 2013

2 Jaarverslag 2013 Het jaarverslag 2013 is ook verkrijgbaar in het Engels. In geval van verschillen tussen de Engelse en de Nederlandse versie prevaleert laatstgenoemde. Naast dit jaarverslag brengt Cosun een digitaal MVO verslag uit. De jaarverslagen zijn tevens beschikbaar op This Annual Report is also published in English. In the event of inconsistencies between the English and the Dutch version the latter shall prevail. This Annual Report is also available on the internet: Coöperatie Koninklijke Cosun U.A. Van de Reijtstraat 15, 4814 NE Breda Postbus 3411, 4800 MG Breda Telefoon (076) Fax (076) Internet Ingeschreven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel Zuidwest-Nederland onder nummer

3 Adressen Royal Cosun Postbus MG Breda Telefoon (076) Fax (076) Internet Cosun Food Technology Center Postbus BH Roosendaal Telefoon (0165) Fax (0165) Internet Aviko Postbus AA Steenderen Telefoon (0575) Fax (0575) Internet info@aviko.nl Duynie-groep Postbus AB Alphen aan den Rijn Telefoon (0172) Fax (0172) Internet info@duynieholding.com Sensus Postbus BH Roosendaal Telefoon (0165) Fax (0165) Internet info@sensus.nl Suiker Unie Postbus AC Oud Gastel Telefoon (0165) Fax (0165) Internet info@suikerunie.com SVZ Postbus AA Etten-Leur Telefoon (076) Fax (076) Internet info@svz-nl.com Cosun Biobased Products Postbus MG Breda The Netherlands Telefoon (076) Internet

4 Inhoud Over Cosun Profiel 2 Strategisch raamwerk 3 Vestigingen 5 Kengetallen 6 Coöperatie 8 Overzicht leden en aandelen per kring 9 Verslag Bericht van de voorzitters 10 Financiële gang van zaken 12 Vooruitzichten 13 Verantwoord ondernemen 14 Cosun in bedrijf Innovatie & ontwikkeling 16 Suiker Unie 17 Aviko 18 Sensus 20 SVZ 21 Duynie-groep 22 Cosun Biobased Products 24 Beheersaspecten Risicoprofiel 25 Corporate governance 28 Verslag van de raad van toezicht 29 Samenstelling bestuursorganen 31 Jaarrekening 2013 Geconsolideerde balans 34 Geconsolideerde winst-en-verliesrekening 35 Geconsolideerd kasstroomoverzicht 36 Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening 37 Enkelvoudige balans 54 Enkelvoudige winst-en-verliesrekening 55 Toelichting op de enkelvoudige jaarrekening 56 Overige gegevens Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 64 Statutaire bepalingen 65

5 Over Cosun Profiel Royal Cosun is een agro-industrieel concern dat stevig geworteld is in de primaire sector. Wij maken ingrediënten en producten uit plantaardige grondstoffen als suikerbieten, aardappelen, cichorei, groenten en fruit voor de internationale voedingsmiddelenindustrie, foodservice (horeca en groothandel) en de retail. Daarnaast produceren wij uit biomassa ook ingrediënten voor niet voedingsproducten. Zo leveren we producten aan de veevoedersector, ontwikkelen we biobased chemicaliën en produceren we bio-energie (groen gas). Van alle bedrijven binnen Cosun zijn Suiker Unie en Aviko het bekendst. Zij produceren van oudsher respectievelijk suiker- en aardappelspecialiteiten. Sensus produceert inuline uit cichorei. Inuline is een voedingsvezel met gezondheidseigenschappen en wordt gebruikt om het suiker- en/of vetgehalte in voeding te verlagen. SVZ verwerkt fruit en groenten tot concentraten en puree voor de voedingsmiddelenindustrie. De Duynie-groep verhandelt en distribueert veevoer en ontwikkelt hoogwaardige toepassingen op basis van groene grondstoffen, de resten bijproducten van voedingsmiddelenbedrijven. Cosun Biobased Products is een onderneming in opbouw. Ze legt zich toe op innovatieve producten uit agrarische grondstoffen, vooral gericht op (nieuwe) toepassingen in de biobased economy. Naast de productontwikkeling binnen onze bedrijven beschikken wij over een gezamenlijk onderzoeks- en ontwikkelingscentrum: het Cosun Food Technology Centre (CFTC). In nauwe samenwerking met de bedrijven werkt het CFTC aan betere toepassingen van de agrarische grondstoffen, aan innovaties in procestechnologie, aan optimalisatie van energiemanagement en, al dan niet in samenwerking met klanten, aan het ontwikkelen van nieuwe producten. Daarbij wordt samengewerkt met diverse Europese instituten en universiteiten in binnen- en buitenland. Cosun is een coöperatie van Nederlandse suikerbietentelers die in 1899 is opgericht. Omzet EUR miljoen medewerkers 30 productievestigingen in 10 landen 9 miljoen ton plantaardige grondstof verwerkt leden / aandeelhouders 2

6 Strategisch raamwerk Verwaarding van grondstoffen Ons zakelijk succes wordt in belangrijke mate bepaald door de benutting van de totale grondstof, wat inhoudt dat we alle delen van de plant gebruiken. Dit proces wordt ook wel bioraffinage genoemd. De uitdaging is om gelijktijdig meerdere componenten te winnen. Suikerbieten Voedingsmiddelenindustrie Aardappelen Cichorei Suiker Unie SVZ Aviko Sensus Duyniegroep Cosun Biobased Products Horeca & Retail Veehouderij Chemie Groenten & Fruit Energie Teelt BIOraffinage Afzetmarkten De verwerking van plantaardige grondstoffen is de kern van ons bedrijf. Ruim tachtig procent van de agrarische grondstoffen (biomassa) die wij verwerken, vindt zijn toepassing in voeding. Tien procent gaat naar diervoeding en de rest naar bio-energie en biobased producten. Cosun wil groeien in omzet en winstgevendheid. Wij verwachten dat de vraag naar biobased materialen en chemische toepassingen zal groeien. Daarbij vraagt de samenleving om producten die op verantwoorde wijze zijn geproduceerd. Cosun speelt hierop in met producten en ingrediënten uit plantaardige grondstoffen. Wij streven naar optimale benutting van de grondstoffen, zowel voor voeding als voor veevoeders en biobased producten. Hiermee streven we ook een zo verantwoord mogelijk gebruik van grond- en hulpstoffen na. Ons uitgangspunt is dat boeren en tuinders een eerlijke prijs moeten krijgen voor hun producten, in Europa maar ook elders in de wereld. Telers hebben voldoende inkomen nodig om te kunnen investeren in de verdere verbetering van hun productie. Meerdere afzetmogelijkheden voor zowel voeding als niet-voeding, waarbij alle delen van de plant worden benut, zijn hiervoor van belang. Door optimale verwaarding van grondstoffen helpen we de agrarische sector vitaal te houden. Een gezonde akkerbouw is niet alleen belangrijk voor de voedingsmiddelenindustrie maar ook voor sectoren als transport en, op wat langere termijn, voor de chemische industrie. 3

7 Cosun zet zich in voor een duurzame en regionale teelt van plantaardige grondstoffen. Door kringlopen van onder meer water en nutriënten zoveel mogelijk gesloten te houden, dragen we daaraan bij, samen met de telers. Geholpen door uitstekend groen onderwijs, teeltbegeleiding, het delen van kennis en ervaring, onderzoek en door toepassing van de modernste technologieën, behalen onze telers een steeds hogere productie per hectare en verlagen ze tegelijkertijd de milieuvoetafdruk. Zo is de suikeropbrengst in Nederland inmiddels gestegen naar ruim 13 ton/ha. Een verdere stijging ligt in het verschiet. Daarbij willen we, in plaats van te kiezen tussen of food of non-food, in staat zijn om in beide te voorzien. Continuïteit in de Nederlandse bietenteelt en suikerproductie Uitgangspunten Optimale verwerking van plantaardige grondstoffen tot producten en ingrediënten voor voeding, diervoeders, nietvoeding toepassingen en duurzame energie Efficiënte productieprocessen en optimaal gebruik van hulpstoffen, energie en water met het oog op duurzaamheid Samenwerking in de keten met zowel leveranciers als afnemers Gezonde financiële positie Coöperatieve basis in Nederlandse suikeractiviteiten Kennis & competenties Teeltbegeleiding Bioraffinage processen Innovatie van/in gewassen (teelt), processen (optimalisatie), producten & toepassingen, incl. reststromen en in samenwerking met klanten Positie- en risicomanagement grondstoffen en eindproducten In- en uitgaande logistiek Omgeving Toenemende schaarste grondstoffen en energie Maatschappelijke behoefte aan duurzaam geproduceerde producten Groeimogelijkheden bio-based economy Hernieuwbare, groene grondstoffen dragen bij aan een duurzame samenleving Strategie Winstgevende groei 1. Huidige portefeuille met zes businessgroepen 2. Bestaande productmarktcombinaties 3. Nieuwe productmarktcombinaties Met als doel Behouden en opbouwen van leidende posities in specifieke productmarktcombinaties Doelstelling Financieel Verdubbeling omzet van 2011 in 2022 Gemiddelde ROI 14% per activiteit Beste financiële ha-opbrengst suikerbietenteelt in Europa (gemiddeld) voor leden Demping van fluctuaties suikerbieteninkomsten voor leden ten opzichte van concurrerende teelten Sociaal Goed werkgeverschap en betrokken werknemers Aantrekkelijke en veilige werkomgeving Goede opleidings- en ontwikkelingsmogelijkheden Milieu Terugbrengen CO 2 uitstoot Terugbrengen milieubelasting in teelt, logistiek en productie Maatschappelijk Rekening houden met belanghebbenden Openheid, betrouwbare gesprekspartner 4

8 Vestigingen * Suiker Unie Sensus Aviko SVZ Duynie-groep Cosun Biobased Products Cosun CFTC * Productielocaties in Nederland, Europa, V.S. en Azië. 5

9 Kengetallen Als coöperatie van Nederlandse bietentelers betaalt Cosun de leden een bietenprijs die mede afhankelijk is van de resultaten. De bietenprijs is volledig als kosten grond- en hulpstoffen in de resultatenrekening verantwoord en beïnvloedt daarmee ook het in dit overzicht gepresenteerde bedrijfsresultaat en nettoresultaat. in miljoenen EUR (tenzij anders vermeld) Financieel Netto-omzet Bedrijfsresultaat Recurring EBITDA* Nettoresultaat Kasstroom uit operationele activiteiten Investeringen in vaste activa Groepsvermogen Groepsvermogen in procenten van balanstotaal Gemiddelde hectareopbrengst bietenteelt in Nederland Quotumbietenprijs** 67,26 68,80 Ledentoeslag Sociaal Gemiddelde personeelsbezetting*** Ziekteverzuim (in procenten) 3,8 3,5 Aantal verzuimongevallen (per medewerkers) Omgeving Directe CO 2 emissie (in ton, per ton product) 0,21 0,23 Watergebruik (in m 3, per ton product) 2,4 2,6 Restmateriaal (in ton, per ton product) 0,04 0,06 * Recurring EBITDA betreft het operationele resultaat vóór afschrijving en amortisatie en geschoond voor verkochte activiteiten en incidentele resultaten. ** Prijs in EUR per ton bij gemiddeld suikergehalte en gemiddelde winbaarheid. *** Gemiddeld aantal medewerkers in FTE, met een arbeidsovereenkomst bij Cosun of één van de groepsmaatschappijen. 6

10 Netto-omzet in miljoenen EUR Recurring EBITDA in miljoenen EUR Ledentoeslag in miljoenen EUR Gemiddelde opbrengst per hectare in EUR Directe CO 2 emissie in ton, per ton product Aantal medewerkers in fte Gemiddeld aantal FTE Gemiddeld aantal FTE (gecorrigeerd voor verkochte activiteiten) 0,26 0,25 0, ,24 0, ,23 0,23 0, , ,21 0,

11 Coöperatie Na het uitstekende resultaat in 2012 zijn we er opnieuw in geslaagd een zeer hoge financiële opbrengst per hectare bieten te realiseren. Onze ambitie is om ook na het beëindigen van de huidige Europese marktordening voor suiker in 2017 rendabele hectareopbrengsten in de keten te betalen. Bestuurszaken De samenstelling van de raad van beheer is niet gewijzigd. In mei 2013 is de heer Hans Megens herkozen. De huidige voorzitter, Jos van Campen, treedt af in 2014 na elf jaar deze functie te hebben vervuld. In totaal is de heer Van Campen 22 jaar lid van de raad van beheer geweest. Na een selectieprocedure onder leiding van de vicevoorzitter van de raad van beheer en de voorzitter van de raad van toezicht is Dirk de Lugt voorgedragen als opvolger van de heer Van Campen. In de jaarvergadering 2013 heeft de ledenraad ingestemd met deze voordracht. Op 4 juni 2014 neemt de heer De Lugt de voorzittershamer over van de huidige voorzitter. De ledenraad vergadert normaal driemaal per jaar. In 2013 is een extra bijeenkomst gehouden die specifiek ging over de aanpassingen in het reglement Suikersysteem. Vooruitlopend op de beëindiging van de marktordening in 2017, is de vangnetregeling in dit reglement aangepast. Verder zijn aan de orde geweest de Betacalregeling, het onderzoek naar mogelijke aanpassing van de kwaliteitsbepaling en de aanpassing van het bietenreglement. Vanaf campagne 2013 wordt bij grote partijen niet meer elke vrachtwagen met bieten bemonsterd. In de statuten is een wijziging doorgevoerd in verband met een andere opzet voor het C-lidmaatschap. Betrokkenheid bij de coöperatie is van groot belang, juist ook van jonge en aspirant-leden. Mede hierom heeft Cosun een jongerenraad die uit zestien leden bestaat. De leden van de jongerenraad verdiepen zich in Cosun en bezoeken daartoe vestigingen van de bedrijven. In 2013 hebben zij werkbezoeken gebracht aan de vestiging van Duynie in Nijmegen, Aviko Potato in Dronten en aan het IRS in Bergen op Zoom. Binnen de eigen kring/afdeling treden de jongerenraadsleden op als ambassadeur. Met de zittende bestuurders en senior managers wordt levendig gediscussieerd. Juist omdat de jongeren goed geïnformeerd en zeer betrokken zijn, stellen ze scherpe vragen vanuit hun belang als toekomstige aandeelhouders. Ze worden begeleid en gecoacht door een lid van de raad van beheer. Betacal-regeling Nederlandse bietenleveranciers kunnen sinds 2012 een proportioneel deel van het kalkproduct Betacal dat resteert na het zuiveren van het suikersap gratis terug geleverd krijgen. Dit past in het streven nuttige stoffen naar de akker terug te brengen en zo kringlopen te sluiten. De gratis levering is van toepassing op de levering van Betacal in vloeibare vorm tijdens de campagne. In de praktijk blijkt dat dit systeem prima functioneert en tot extra afzet leidt. In 2013 bleek echter dat er meer wordt teruggevraagd dan verwacht. De regeling wordt daarom aangepast om een betere balans tussen vraag en aanbod te bewerkstelligen. Toekomst bietenteelt In de zomer van 2013 is in Brussel het besluit genomen dat de marktordening voor suiker in Europa met ingang van 2017 wordt beëindigd. Het produceren van suiker binnen de Europese Unie wordt dan niet langer door productiequota gereguleerd. De maatstaf wordt dan niet alleen de marktvraag naar suiker enerzijds en de verwerkings- en productiecapaciteit van de suikerfabrieken anderzijds, maar vooral de concurrentiekracht van de gehele keten. Er ontstaan dan mogelijkheden om de bietenteelt in Nederland uit te breiden. Het principe is dat wij continuïteit aan onze leden-bietentelers willen bieden door bestaande rechten zoveel mogelijk te respecteren. Als uitbreiding van de bietenteelt aan de orde komt, vormen de huidige leveringsrechten het vertrekpunt. Bestaande leden moeten kunnen uitbreiden als zij daarvoor interesse hebben. Als de afzetmogelijkheden structureel stijgen, dan kunnen ook de leveringsrechten structureel meegroeien. Met het oog op de beëindiging van de Europese marktordening voor suiker zijn in 2013 aanpassingen in het reglement Suikersysteem doorgevoerd. In 2014 wordt de discussie voortgezet met als doel de principes van een nieuw systeem vast te stellen. 8

12 Overzicht aantal leden en aandelen aandelen per kring afdeling leden per kring afdeling kring afdeling Zeeuwsch-Vlaanderen Zeeland-Midden Zeeland-Noord Goeree-Overflakkee West-Brabant Zuid-Hollandse Eilanden Holland-Midden Kop van Noord-Holland Oostelijk Flevoland Noordoostpolder Zuidelijk-Flevoland Friesland Groningen Drenthe/Overijssel-Noord Overijssel-Zuid/Gelderland Oost-Brabant+Limburg (CSV COVAS) aantal aandelen aantal leden per 31/12/2012 per 31/12/2013 Totaal A-leden B-leden CSV COVAS per TOTAAL leden Cosun TOTAAL aandelen Cosun

13 Verslag Jos van Campen Ik laat een gezonde, sterke coöperatie achter en draag met een gerust hart de voorzittershamer over aan mijn opvolger. Bericht van de voorzitters Ook in 2013 hebben we weer een uitstekend financieel resultaat behaald. Wij zijn ons er echter terdege van bewust dat de marktomstandigheden hierop een positieve invloed hadden. De hoge suikerprijzen in Europa droegen bij aan het uitstekende financiële resultaat. Het komende jaar zal de Europese suikerprijs naar verwachting verder dalen, waardoor het resultaat van Cosun lager zal uitvallen. In de toekomst zullen de verkoopprijzen in Europa sterker fluctueren, mede afhankelijk van de ontwikkelingen in de wereldmarkt voor suiker. De volatiliteit in resultaten zal hierdoor toenemen. Cosun is erop ingericht om fluctuaties op grondstof- en afzetmarkten te kunnen absorberen. Dit resulteerde het afgelopen jaar opnieuw in een positieve bijdrage van nagenoeg al onze activiteiten. En dat terwijl de weersomstandigheden tijdens het groeiseizoen niet bepaald gunstig waren. Zo stegen de inkoopprijzen van onder andere aardappelen sterk. Waarde Cosun heeft een solide basis. We hebben goede marktposities en betrekken grondstoffen uit competitieve regio s. Ons doel is het concern op de langere termijn nog sterker te maken in het op duurzame wijze verwerken van plantaardige grondstoffen tot producten en ingrediënten voor voeding, diervoeders, niet-voedingtoepassingen en duurzame energie. Daarom investeren we aanzienlijk in al onze activiteiten. Een deel van die investeringen, in onder andere capaciteitsuitbreiding, logistiek en nieuwe biobased toepassingen, zal pas na een aantal jaren bijdragen aan het resultaat. Bij alle beslissingen die wij met het oog op de toekomst nemen, wordt het ledenbelang expliciet meegewogen. Cosun is per slot van rekening een coöperatie van bietentelers. Daarbij hanteren wij het principe dat al onze activiteiten, suiker en niet-suiker, coöperatief en nietcoöperatief, zich optimaal moeten kunnen ontplooien. Onze activiteitenportfolio is dan ook een afspiegeling van onze capaciteiten en financieringsmogelijkheden. Op deze manier benutten wij de mogelijkheden om waarde te creëren voor alle belanghebbenden, waaronder medewerkers en toeleveranciers, gericht op de lange termijn. Liberalisering Europese suikermarkt De eerste helft van 2013 stond in het teken van discussies over de Europese marktordening voor suiker. De organisaties die de telers van suikerbieten en de fabrikanten vertegenwoordigen zetten in op voortzetting van de marktordening tot 1 oktober 2020; de Europese Commissie wilde hier al in 2015 mee stoppen. Uiteindelijk is besloten om de marktordening per 1 oktober 2017 te beëindigen. Wij hadden liever een langere termijn gehad om ons voor te bereiden op de gevolgen van deze verandering. Positief is wel dat er nu duidelijkheid is op dit punt. Verder is dankzij de inbreng van de Europese bietentelersorganisatie CIBE in de verordening vastgelegd dat de telers collectief mogen blijven onderhandelen met de suikerindustrie over de leveringsvoorwaarden. 10

14 Robert Smith Doel is het concern nog sterker te maken door al onze mogelijkheden om waarde te creëren optimaal te benutten. Cosun gaat een nieuwe fase in. En dat is voor mij als de voorzitter van de raad van beheer een natuurlijk moment om mijn verantwoordelijkheid over te dragen, na elf jaar in deze functie. Ik doe dat met een gerust hart in de wetenschap dat Cosun er goed voor staat en volop mogelijkheden heeft om zich verder te ontwikkelen. Groeiperspectief bietenteelt De bietenteelt leverde dit jaar een prima financieel resultaat op voor onze leden. Als de Europese marktordening voor suiker in de loop van 2017 wordt beëindigd, komen de productiequota in Europa te vervallen. Suiker is een bulkproduct (commodity); de kostprijs geeft veelal de doorslag bij inkopende partijen. Dat betekent dat de afzetmarkt een grotere rol zal spelen in zowel het teeltvolume als de prijsvorming. Tot nu toe zijn we in staat om de hoogste bietenprijs in de Europese Unie te betalen. Dat willen we ook in de toekomst blijven doen. Daarvoor zullen we, naast het nog efficiënter maken van de teelt en verwerking, nieuwe markten moeten aanboren. Daarom blijven we investeren in innovatie en in het efficiënter maken van onze productieprocessen. Verdere groei is van belang voor zowel de individuele leden als voor de coöperatie. Uitgangspunt is dat de huidige telers de gelegenheid krijgen om mee te groeien. De teler beslist zelf of hij van die mogelijkheid gebruikmaakt. Cosun gaat de verwerkingscapaciteit de komende jaren verder opschalen. Dat helpt om de kostprijs competitief te houden en om onze relatieve marktpositie te versterken. Groot zijn is geen doel op zich. Het is een middel om succesvol te blijven in de markten waarin we actief zijn en om waarde te creëren voor onze leden en klanten. Suikerfabrieken zijn zeer kapitaalintensief en moeten we dus optimaal benutten. Daarom richten we onze productiecapaciteit in met het oog op de markten die we willen bedienen. Optimale benutting betekent ook over voldoende grondstof van goede kwaliteit kunnen beschikken. Cosun wil sturen op voldoende volume aan suikerbieten. Dat loopt via het toekennen van individuele leveringsrechten die telers onderling kunnen overgedragen. Nieuwe telers kunnen dus toetreden door teeltrechten van bestaande telers over te nemen. In de periode 2014 tot 2017 zal de productietoewijzing aan telers naar verwachting jaarlijks beperkt toenemen. Daarna zal het volume verder kunnen stijgen, afhankelijk van de marktomstandigheden. We zien de toekomst voor de coöperatie en het concern dan ook met vertrouwen tegemoet. Jos van Campen Voorzitter raad van beheer Breda, 13 maart 2014 Robert Smith Voorzitter concerndirectie 11

15 Financiële gang van zaken Cosun heeft opnieuw een goed jaar achter de rug met recordomzet van EUR miljoen, 11% hoger dan in Nagenoeg alle activiteiten lieten hogere omzetcijfers zien. Dit is toe te schrijven aan een combinatie van autonome groei, hogere verkoopprijzen en enkele kleinere acquisities. Het bedrijfsresultaat kwam uit op EUR 172 miljoen. Resultaatontwikkeling Het bedrijfsresultaat inclusief incidentele resultaten bleef met EUR 172 miljoen op een hoog niveau (2012: EUR 193 miljoen). De recurring EBITDA (operationeel resultaat voor afschrijving en amortisatie, geschoond voor incidentele resultaten) daalde van EUR 270 miljoen in 2012 naar EUR 241 miljoen in De ledentoeslag die aan de leden wordt uitbetaald als onderdeel van de bietenprijs steeg met 5% tot EUR 187 miljoen (2012: EUR 179 miljoen). De ledentoeslag is verwerkt als grondstofkosten in het reguliere bedrijfsresultaat. Hiermee komt het nettoresultaat uit op EUR 139 miljoen (2012: EUR 138 miljoen). Ontwikkeling per businessgroep Suiker Unie realiseerde een hogere omzet ten opzichte van 2012, met name door extra afzet van suiker in de Europese markt. Daarbij lagen de verkoopprijzen, net als in 2012, nog op een hoog niveau door de in het voorgaande jaar afgesloten verkoopcontracten. De forse daling van de wereldmarktprijzen in 2013 hadden hierdoor maar een beperkt effect op zowel de omzet als het bedrijfsresultaat. De afzet van bijproducten als pulp en melasse leverde een positieve bijdrage aan het resultaat. De Europese Commissie heeft in 2013 besloten dat de over de jaren te veel betaalde productieheffing aan zowel de suikerproducent als aan de bietentelers zal worden terugbetaald. Het terug te ontvangen deel voor de producent inclusief een rentevergoeding leverde een netto incidentele bate op van EUR 14 miljoen. De verwerkingscampagne verliep zowel in Nederland als in Duitsland voorspoedig. Vooral Vierverlaten kende een uitstekende campagne. Dit resulteerde in een hoog gemiddeld aantal verwerkte tonnen bieten per dag. Tijdens de campagne is circa 7 miljoen ton bieten verwerkt. Suiker Unie heeft de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in het verder vergroten en flexibiliseren van de productiecapaciteit. Dit begint zijn vruchten af te werpen door uitstekende campagnes met een jaarlijks toenemende verwerkingscapaciteit. In mei en juni is in Dinteloord het diksap dat in de campagne 2012 in Dinteloord en Vierverlaten is geproduceerd, verwerkt tot witsuiker. Verder heeft Suiker Unie in 2013 met de ingebruikname van de biomassavergistinginstallatie in Anklam (Duitsland) weer een belangrijke stap gezet als producent van groen gas. Bij Aviko steeg de omzet door hogere verkoopprijzen terwijl de afzet licht achterbleef op Door de slechte aardappeloogst in 2012 in combinatie met een tegenvallend groeiseizoen in 2013, kende Aviko een moeilijk jaar. Twee tegenvallende oogsten achter elkaar komt niet vaak voor en in het voorjaar van 2013 steeg de aardappelprijs naar een hoogte van ruim 35 cent per kg. Dit leidde tot druk op de marges en het tijdelijk stilleggen van een beperkt aantal productielijnen gedurende een korte periode voor de overgang naar oogst In de tweede helft van 2013 daalden de aardappelprijzen en herstelde het resultaat zich, waardoor Aviko het jaar toch nog positief af kon sluiten. Met de aardappelspecialiteiten presteerde Aviko in Europa opnieuw goed, vooral in de segmenten koelvers en diepvriesspecialiteiten. Bij de Europese granulaat en vlokken (gedroogde aardappelproducten) activiteiten stond het resultaat onder druk door de hogere aardappelprijzen en de tegenvallende kwaliteit van de aardappels. In de laatste maanden van het jaar herstelde het resultaat zich enigszins. De gedroogde aardappelactiviteiten in China droegen goed bij aan het resultaat. Sensus liet ook in 2013 groei zien. Het toenemende aantal producttoepassingen met inuline leidde tot verdere afzetgroei in de Noord-Amerikaanse en de Aziatische markt. Door de hogere kostprijs nam de marge af. Om aan de toenemende vraag te voldoen is het areaal cichorei uitgebreid en de productie sterk toegenomen. De campagne verliep goed. Door een aantal eenmalige resultaten inclusief een verzekeringsbate als gevolg van een calamiteit in de productie, ligt het bedrijfsresultaat aanzienlijk boven het niveau van De opgaande lijn in het resultaat bij SVZ zette zich in 2013 verder door. De reorganisaties van de afgelopen jaren en de realisatie van de beoogde synergie door de in 2012 overgenomen Mondi activiteiten zorgden voor een stevige verbetering van het bedrijfsresultaat. Medio 2013 is de sluiting van de fabriek in Etten-Leur afgerond en de productie overgeheveld naar de buitenlandse fabrieken. Het volume bleef vrijwel gelijk terwijl het aandeel van het added value-segment binnen de kernactiviteiten fruit- en groentepurees en concentraten toenam. Op de Europese markt lieten de fruitpurees echter een lagere afzet zien. In deze markt ondervond SVZ nog steeds de gevolgen van de economische recessie, waardoor voedingsproducenten hun producten herformuleren uitgaande van goedkopere fruitpurees of door vermindering van de hoeveelheden van de relatief duurdere fruitpurees. In de Verenigde Staten en Azië heeft SVZ ook in 2013 groei gerealiseerd, met name op de afzetmarkt voor (biologische) groentenpurees. Verder groeit de afzet van natuurlijke kleurstoffen. De Duynie-groep heeft medio 2013 zijn positie in de diervoedermarkt fors verstevigd met de overname van Beuker. Mede daardoor nam de omzet toe met ruim 50% ten opzichte van In de veevoedermarkt was de afzet redelijk maar door een overaanbod aan tarwegistconcentraat ontstond druk op prijzen en marges. 12

16 De zetmeelactiviteit (Novidon) had het ook in 2013 moeilijk. Vooral in het segment natief aardappelzetmeel zette de onbalans tussen de inkoop- en de verkoopprijzen zich verder door en was de concurrentie hevig. Op het gemodificeerde aardappelzetmeel werden wel goede marges behaald. Uiteindelijk kwam het bedrijfsresultaat voor de Duynie-groep net onder het niveau van 2012 uit. Financiering Per saldo daalden de financieringskosten ten opzichte van De kapitaalbehoefte voor investeringen in vaste activa en werkkapitaal was fors, maar de inkomsten lagen eveneens op een hoog niveau. Met name door de rentevergoeding over de terug te ontvangen productieheffingen stegen in 2013 de rentebaten. Belastingdruk De effectieve belastingdruk daalde met 6,9 procentpunten tot 18,9% (2012: 25,8 %). Dit wordt voor een belangrijk deel verklaard door tariefvoordelen in de afwikkeling van belastbare inkomsten die betrekking hebben op voorgaande jaren, realisatie van compensabele verliezen en de toepassing van de innovatiebox. Kasstroom De operationele kasstroom daalde van EUR 263 miljoen in 2012 naar EUR 177 miljoen in Deze daling is het gevolg van een lager bedrijfsresultaat, toename van het werkkapitaal en daling van de voorzieningen. De kasstroom was ruim voldoende om de investeringen uit eigen middelen te financieren. De gezonde kasstroom en liquiditeitspositie geven ons een sterke uitgangspositie voor de verdere implementatie van onze strategie. Investeringen De investeringen in vaste activa (inclusief immateriële activa) bedroegen EUR 101 miljoen (2012: EUR 120 miljoen). De investeringen in de suikeractiviteiten waren vooral gericht op verdere uitbreiding en flexibilisering van productiecapaciteit, naast de reguliere vervangingsinvesteringen. Er werd geïnvesteerd in onder andere diksaptanks, verdampingsinstallaties en een diffusietoren. De overige investeringsprojecten betroffen vooral vervangingsinvesteringen en beperkte capaciteitsuitbreidingen. In 2013 heeft Duynie 100% van de aandelen van Beuker Nederland B.V. overgenomen met locaties in Nederland, België, Duitsland, Hongarije en Slowakije en de veevoeractiviteiten van Jan Bakker. Daarnaast heeft Aviko zijn positie in Scandinavie versterkt met de acquisitie van Smalands. Balans Het balanstotaal nam toe met EUR 64 miljoen tot EUR miljoen, enerzijds door een hoger investeringsniveau dan de reguliere afschrijvingen, anderzijds door een hoger werkkapitaal. Het werkkapitaal nam toe met 10% door de hogere voorraad, de toename van het debiteurensaldo als gevolg van de toegenomen omzet en de nog te ontvangen productieheffingen inclusief rente over De liquiditeitspositie verminderde met EUR 41 miljoen door het hoge investeringsniveau en de aflossing van EUR 84 miljoen aan de institutionele beleggers van het US Private Placement programma. Het groepsvermogen nam toe met EUR 126 miljoen tot EUR miljoen (2012: EUR miljoen). De solvabiliteit (groepsvermogen uitgedrukt als percentage van het balanstotaal) nam in 2013 toe tot 60% (2012: 55%). Dankzij de hoge operationele kasstroom en de gezonde solvabiliteitspositie blijft de financieringspositie van het concern onverminderd sterk. In deze situatie verwachten wij geen belangrijke wijzigingen in Bietenprijs De ledentoeslag kwam uit op een historisch hoog niveau van EUR 187 miljoen. De ledentoeslag wordt uitgekeerd als onderdeel van de quotumbietenprijs. Voor 5% van de boven het quotum geleverde bieten in campagne 2013 wordt de quotumbietenprijs uitbetaald. De basisprijs voor quotumbieten van EUR 26,25 per ton is gebaseerd op de EU-minimumprijs en is niet gewijzigd ten opzichte van De ledentoeslag kwam uit op EUR 32,75 per ton (2012: EUR 32,75) waarbij over meer bieten de ledentoeslag wordt betaald. Per saldo is de ledenprijs van quotumbieten daarmee vastgesteld op EUR 59,00 bij 16 procent suikergehalte en een winbaarheidsindex van 87. Bij gemiddelde winbaarheid en gemiddeld gehalte komt de ledenprijs voor quotumbieten uit op EUR 67,26. De gemiddelde surplusbietenprijs over 2013 is EUR 31,84. De gemiddelde suikeropbrengst per hectare lag met 13,2 ton fractioneel lager dan in 2012 (13,5 ton). De gemiddelde opbrengsten voor de Nederlandse bietenteler komen uit op EUR per hectare, EUR 46 hoger dan vorig jaar. Vooruitzichten Begin 2013 was nog steeds geen sprake van een duidelijk economisch herstel. Maar na jaren van economische krimp verbeterde de situatie in de tweede helft van De groeiverwachtingen voor 2014 blijven echter onzeker. De resultaatontwikkeling van Cosun is hiervan maar beperkt afhankelijk. De volatiliteit van prijzen van agrarische producten hebben een grotere invloed op het resultaat van Cosun. Zo is de wereldmarktprijs van suiker in de loop van 2013 verder gedaald. In combinatie met extra aanbod in Europa is in het laatste kwartaal van 2013 ook de suikerprijs in Europa sterk gedaald. Het resultaat van Suiker Unie zal hierdoor lager uitkomen dan in Voor Aviko en Duynie verwachten we herstel van de resultaten uitgaande van normale grondstofprijzen. Rekening houdend met een zeer beperkte groei op de Europese afzetmarkt voor rood fruit purees, zal het resultaat van SVZ op niveau blijven. Het resultaat van Sensus zal als gevolg van de hogere contractprijzen voor cichorei dalen ten opzichte van afgelopen jaar. Lagere verkoopprijzen van suiker in Europa hebben een grote invloed op het totaalresultaat van Cosun. We verwachten dat het resultaat, na de historisch goede jaren 2012 en 2013, zal dalen maar nog steeds op een goed niveau zal uitkomen. Cosun blijft het komend jaar investeren in versterking van zijn marktpositie in de verschillende segmenten. Dit doen we deels door investeringen in autonome groei en deels door strategische acquisities. Daarnaast zullen de bestaande activiteiten worden versterkt, door verdere optimalisering van productieprocessen. We verwachten dat het personeelsbestand licht zal toenemen, door de groei van de activiteiten. 13

17 Suikerbieten Voedingsmiddelenindustrie Aardappelen Horeca & Retail Cichorei Veehouderij Groenten & Fruit Chemie Energie Verantwoord ondernemen Cosun heeft een praktische kijk op maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Het zegt iets over de wijze waarop we diverse belangen meewegen bij onze beslissingen. Wij kijken verder dan alleen de eigen activiteiten en het lopende boekjaar. Cosun geeft vorm aan duurzaam ondernemen aan de hand van vier prioriteitsgebieden: verduurzaming van de teelt van onze grondstoffen (ketenverantwoordelijkheid); duurzame productie (verantwoord omgaan met grond- en hulpstoffen en milieu); goed werkgeverschap (betrokken medewerkers); openheid naar belanghebbenden (verantwoording afleggen). De gemeenschappelijke noemer van al onze activiteiten is het optimaal benutten en tot waarde brengen van plantaardige grondstoffen met een zo laag mogelijk verbruik van energie en water, het voorkomen van schade en overlast door activiteiten van onze bedrijven en het zoveel mogelijk tegengaan van verspilling in welke vorm dan ook. Binnen het door Cosun aangegeven kader stellen de bedrijven eigen doelstellingen. Onze bedrijven werken samen met leveranciers en afnemers aan verdere verduurzaming binnen de eigen keten. Cosun participeert in samenwerkingsverbanden met partnerbedrijven en -organisaties. Samen bereiken we meer en sneller resultaat. Zo werkt Cosun al vele jaren met andere bedrijven in onze keten aan het verduurzamen van de voedingsmiddelensector. Medewerkers Bij alle Cosun onderdelen nam het aantal medewerkers licht toe, in navolging van de groei van de onderneming. Het gemiddeld aantal medewerkers in 2013 bedroeg fte s (2012: fte s). Cosun wil groeien. Dit betekent dat het aantal arbeidsplaatsen - tegen de stroom van het voortdurend streven naar meer efficiency in - kan toenemen. Dit biedt kansen voor zowel ervaren vakmensen als voor starters op de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd zullen medewerkers langer doorwerken omdat de pensioengerechtigde leeftijd geleidelijk omhoog gaat. De gestegen levensverwachting en het structureel lage renteniveau op de financiële markten maken aanpassing van de pensioenregelingen nodig om ze betaalbaar te houden. De eerste stappen hierin zijn gezet. Het aantal opleidingsdagen per medewerker is gelijk gebleven, gemiddeld drie werkdagen per jaar. Hierin zijn de opleidingsdagen voor TPM inbegrepen. Andere opleidingen betreffen vakopleidingen zoals VAPRO maar ook parttime hbo voor bijvoorbeeld procestechnologen. De investering in vakbekwaamheid en kennis om bij te blijven in een vakgebied is een investering in de toekomst van de onderneming en in elke medewerker, ook in termen van kansen op de arbeidsmarkt zowel binnen als buiten het concern. 14

18 Het ziekteverzuim is een indicatie voor de gezondheid en fitheid van mensen. Ondanks een lichte stijging in 2013 zijn onze verzuimcijfers nog steeds relatief laag ten opzichte van het gemiddelde in de industrie en ten opzichte van het landelijk gemiddelde in Nederland. De werkgever biedt fitheidprogramma s aan om mensen te helpen bij het bereiken en behouden van een goede conditie. Een andere indicator is het verzuim als gevolg van een ongeval. Ten opzichte van voorgaand jaar registeren wij een lichte daling in Toch is het aantal incidenten en ongevallen met verzuim te hoog. Reden om uitgebreidere veiligheidsprogramma s in de bedrijven te introduceren en veel aandacht te vragen voor veilig werken bij (tijdelijke) medewerkers en derden die werkzaamheden uitvoeren bij onze bedrijven. MVO verslag 2013 Milieu Aandacht voor het milieu begint op de akkers waar onze plantaardige grondstoffen groeien. Samen met telers werkt Cosun aan verduurzaming om de bodem in goede conditie te houden en de gewassen zodanig te telen dat het milieu zoveel mogelijk wordt ontzien. Ook voor de aanvoerlogistiek is veel aandacht, uiteraard vanuit kostenoogpunt maar ook om de CO 2 uitstoot te beperken. In de fabrieken is energie nodig om de grondstoffen te verwerken tot producten en halffabricaten. Het energieverbruik per ton product is een graadmeter voor de efficiency van onze productieprocessen; hoe lager, hoe beter. Hetzelfde geldt voor het watergebruik en de hoeveelheid afval, dat wil zeggen restanten die we niet zelf verder verwerken tot nuttige producten of toepassingen. Denk daarbij vooral aan organisch restmateriaal dat naar externe composteringinrichtingen of vergistinginstallaties gaat. Het materiaal dat de Cosun bedrijven zelf vergisten of elders toepassen, valt hier dus niet onder. Voor meer informatie over onze inspanningen en de behaalde resultaten verwijzen wij naar het Cosun MVO-verslag 2013 op 15

19 Cosun in bedrijf Innovatie & ontwikkeling Bij Cosun Food Technology Centre (CFTC), het gezamenlijke onderzoeks- en ontwikkelingscentrum van Cosun, werken ruim zeventig R&D-professionals aan businessgerelateerde projecten. Deze betreffen niet alleen onderwerpen die dicht bij de bestaande business liggen maar ook meer innovatieve zaken. Binnen de meeste activiteiten krijgt innovatie een prominentere plaats. In belangrijke mate zijn dit procesgerelateerde innovaties waarbij de nadruk ligt op kostenbesparing en rendementsverbetering. Ook productinnovaties krijgen veel aandacht. Zo werken we aan innovatieve vezels op basis van reststromen en van andere plantaardige grondstoffen. Daarbij worden zowel diverse toepassingen onderzocht als de ontwikkeling van nieuwe productieprocessen. Bij dit laatste wordt veelvuldig gebruikgemaakt van de proeffabriek. In samenwerking tussen Suiker Unie, Sensus en CFTC zijn vernieuwende zoetconcepten ontwikkeld met zowel inuline als suiker en de natuurlijke zoetstof stevia. Business ondersteuning Een ander belangrijk onderdeel van CFTC is het operationeel ondersteunen van businessactiviteiten. Voor Cosun is energie een belangrijke post, zowel vanuit kostenoptiek als uit duurzaamheidsoverwegingen. In 2013 hebben we op het gebied van energiemanagement veel tijd en energie gestoken in het project Benchmark Ketelrendementen. In eerste instantie zijn we gestart met de productievestigingen in Nederland. De stoomketels zijn doorgemeten en de meetgegevens vergeleken en geanalyseerd en afgemeten aan de productieprocessen. Op basis van de resultaten hiervan konden verbeteringen worden aangebracht die hebben geleid tot aanzienlijke besparingen op het energieverbruik. Daarnaast zijn door middel van modelling van fabrieken forse besparingen op energiegebruik gerealiseerd, vaak zonder substantiële investeringen. We voorzien op termijn uitbreiding van de productie van suiker. Dit heeft gevolgen voor de fabrieksprocessen maar ook voor de waterzuivering en bijvoorbeeld geur en geluid. Samen met Suiker Unie stellen CFTC-specialisten een Masterplan Water & Milieu op om de gevolgen van opschaling in kaart te brengen. Zo kunnen we straks tijdig de juiste stappen zetten om de groei, zowel technologisch als vergunningstechnisch, mogelijk te maken. Operational excellence Alle bedrijven zijn doorlopend bezig de efficiency te verhogen en gelijktijdig de kwaliteit van de processen te verbeteren. Binnen alle businessgroepen lopen TPM-activiteiten, op dit moment nog voornamelijk binnen de productie. Deze worden begeleid door drie interne consultants. TPM staat voor Total Productive Maintenance en is een methode voor procesverbetering. In alle vestigingen in Nederland zijn coördinatoren opgeleid die hun kennis en kunde overdragen op collega s. Deze kennisdeling werkt op alle niveaus, ook tussen vestigingen en de verschillende businessgroepen. De coördinatoren vormen een expertisenetwerk binnen Cosun. Het leren werken volgens deze methodiek vraagt extra inzet van onze medewerkers. Cosun Food Technology Centre Suikerbieten Productontwikkeling Aardappelen Procesontwikkeling Energiemanagement Cichorei Groenten & Fruit Chemische bouwstenen 16

20 De vruchten van deze inspanning worden geplukt doordat de bedrijfsprocessen efficiënter en effectiever lopen. Op diverse locaties wordt gewerkt aan het behalen van TPM-certificaten (awards). Sensus Zwolle en Aviko Rixona in Warffum hebben in 2013 de Excellence Award behaald. Deze certificering helpt om het behaalde niveau te borgen en om te toetsen of het werken volgens deze methodiek zich op de gewenste wijze verder ontwikkelt. In de loop van 2013 is gestart met het trainen van de coördinatoren zodat zij hun taak nog beter kunnen uitoefenen, zowel inhoudelijk als communicatief. De eerste ervaringen zijn positief en reden om dit opleidingsprogramma in 2014 voort te zetten. Deze investering loont ook in termen van het aantal medewerkers dat de basistraining doorloopt. Omdat de coördinatoren ook als trainer worden ingezet, kunnen veel meer medewerkers worden opgeleid in TPM. In 2013 is eveneens een start gemaakt met het verbreden van het TPM-programma naar afdelingen buiten productie, onder andere bij CFTC. Ook inkoop, kwaliteitsmanagement en veiligheid worden steeds vaker betrokken bij de TPM-wijze van werken. In 2014 gaan we deze verbreding naar andere disciplines verder uitbreiden. Suikerbieten Voedingsmiddelenindustrie Aardappelen Horeca & Retail Cichorei Veehouderij Groenten & Fruit Chemie Energie Suiker Unie Suiker en -specialiteiten Suiker Unie heeft in een turbulente marktomgeving goed gepresteerd. De onderneming realiseerde meer omzet met een hogere afzet. Het resultaat was goed mede door de onderliggende langlopende verkoopcontracten, maar lag net iets lager dan in het recordjaar In 2013 zette de daling van de prijzen op de wereldsuikermarkt flink door. Deze was al begonnen te dalen in 2012 als gevolg van hogere productievolumes ten opzichte van de marktvraag. De lagere wereldmarktprijzen hadden ook invloed op de prijzen in Europa. Zo daalden de spotprijzen. Daarnaast kwamen de prijzen ook onder druk te staan door interventie van de Europese commissie. Deze stond extra importen toe en converteerde de surplussuiker naar quotumsuiker. De prijzen voor bijproducten als bietenpulp en melasse lagen daarentegen op een onveranderd goed niveau. Lange campagne De bieten zijn in het voorjaar 2013 tijdig en onder goede omstandigheden gezaaid. Door het koude voorjaar werd de groei echter geremd. De mooie, maar iets te droge zomer werd gecompenseerd door een goed najaar. De nagroei was zelfs groter dan verwacht. In de tweede helft van oktober en in november waren de oogstomstandigheden ongunstig. Het rooien verliep vrij moeizaam door hevige regenval. Toch werd het uiteindelijk een goede oogst met bieten van goede kwaliteit. De opbrengst bedroeg 78 ton bieten per hectare. In Nederland is 13,2 ton suiker per hectare geoogst. Dit is ruim boven het tienjarig gemiddelde van 12,3 ton per hectare. De suikerproductie in Nederland verliep goed: de verwerkingscapaciteit was hoog en er traden nauwelijks storingen in de productie op. De bieten zijn verwerkt in een campagne van 121 dagen. Ook het productierendement was goed. In Nederland is ton suiker uit bieten gemaakt. De ledenprijs bij een gemiddeld suikergehalte van 16,8% en een gemiddelde winbaarheid (index) van 91,1 bedroeg EUR 67,26 per ton quotumbieten (2012: EUR 68,80). In het Duitse Anklam produceert Suiker Unie naast suiker ook bio-ethanol, die wordt geleverd aan brandstofproducenten. In deze regio was de oogst bovengemiddeld goed. Hier duurde de campagne 127 dagen, werd bijna ton suiker geproduceerd en ruim ton suiker in de vorm van diksap dat in de loop van 2014 wordt omgezet in bio-ethanol en witsuiker. 17

21 Diksapcampagne Anders dan in 2012, toen het diksap direct voorafgaand aan de campagne werd verwerkt, deed Dinteloord de tweede diksapcampagne in mei. Diksap is een tussenproduct dat ontstaat bij de verwerking van bieten tot kristalsuiker. In deze campagne heeft Suiker Unie in de fabriek in Dinteloord kilo kristalsuiker geproduceerd uit diksap. In oktober is een tweede diksaptank in Dinteloord gereed gekomen, die meteen in bedrijf is genomen. Evenals een suikerkoeler. Anklam heeft in het verslagjaar de derde diksaptank in gebruik genomen. Het diksap kan tijdens de campagne naar behoefte direct verwerkt worden tot witsuiker maar ook tijdelijk worden opgeslagen om later te verwerken. De diksaptanks passen in de strategie van Suiker Unie om de opslagcapaciteit te verhogen en om flexibeler in te kunnen spelen op de vraag. Groene energie Suiker Unie levert sinds 2011 groen gas dat wordt gewonnen uit plantaardig restmateriaal, zoals bietenpuntjes, bladresten en pulp die vrijkomt bij de verwerking van bieten tot suiker. Met de ingebruikname van de biovergistingsinstallatie in Anklam, begin 2013, zijn er drie installaties operationeel die samen 30 miljoen m 3 gas produceren. Alle drie zijn volop in bedrijf. Daarnaast produceert Suiker Unie al jaren biogas uit proceswater van de suikerfabriek in methaanreactoren. Ook dit gaat als groen gas van aardgaskwaliteit naar het openbare net. In Vierverlaten heeft Suiker Unie in het verslagjaar geïnvesteerd in een verdampingsinstallatie om het energieverbruik verder te reduceren. Duurzame ontwikkeling Suiker Unie is een van de investeerders in het Agro & Food Cluster Nieuw Prinsenland. Dit is een grootschalige projectlocatie voor glastuinbouw en bedrijvigheid ten oosten van Dinteloord. Inmiddels zijn er drie grote glastuinbouwbedrijven op Nieuw Prinsenland gevestigd. Bovendien is met twee bedrijven een principeovereenkomst getekend over vestiging op het bedrijventerrein. Daarnaast heeft Suiker Unie een overeenkomst gesloten met Raedthuis Groep voor de bouw en exploitatie van vier windmolens op het terrein van de suikerfabriek. Deze windmolens zijn onderdeel van het windpark van in totaal zeven turbines dat op Nieuw Prinsenland ontwikkeld wordt. De windturbines leveren in totaal 36,3 miljoen kwh per jaar op, goed voor het jaarlijkse elektraverbruik van ruim huishoudens. De netto CO 2 -emissies nemen hierdoor jaarlijks met ton af waarmee het windpark een aanmerkelijke bijdrage levert aan het verduurzamen van de energievoorziening. Suikerbieten Voedingsmiddelenindustrie Aardappelen Horeca & Retail Cichorei Veehouderij Groenten & Fruit Chemie Energie Aviko Aardappelproducten Aviko had een moeilijk jaar door opeenvolgende prijsstijgingen van aardappelen in de eerste acht maanden van Hierdoor stonden de marges in het eerste halfjaar flink onder druk. In de tweede helft van het jaar heeft Aviko dit redelijk kunnen herstellen. Het jaar werd afgesloten met een positief maar duidelijk lager resultaat ten opzichte van Door de slechte oogst in 2012 in onder andere Engeland, België en Noord-Frankrijk door veel regen, ontstond een tekort in de markt en steeg de aardappelprijs. De meeste verkoopcontracten waren toen al afgesloten, waardoor Aviko de hogere aardappelprijzen maar gedeeltelijk kon doorberekenen. Als gevolg van het koude voorjaar kwam in 2013 de oogst later op gang en stegen de prijzen opnieuw. Dit gebeurde nogmaals toen in de zomer de angst ontstond dat de opbrengsten van oogst 2013 als gevolg van de droge zomer tegen zouden vallen. 18

22 Lagere afzet frites buiten Europa De hogere grondstofprijzen vertaalden zich weliswaar in een hogere omzet maar resulteerden in een lagere afzet met name buiten Europa. De afzet daalde vooral doordat afnemers in Zuid-Amerika, Azië en deels ook het Midden-Oosten vaker kozen voor Amerikaanse aanbieders. Dankzij een goede oogst in Amerika waren hun aardappelprijzen een stuk competitiever ten opzichte van de Europese producenten. De consumptie in de Europese fritesmarkt bleef stabiel met een lichte groei in Oost-Europa. Voor de foodservice heeft Aviko ambachtelijke, verse frites ontwikkeld. Hiermee speelt de onderneming in op de huidige trend, waarvan authentiek, eerlijk, oorspronkelijk en traditioneel de kernwoorden zijn. Begin 2014 zijn de frites geïntroduceerd. Groei in aardappelspecialiteiten Ondanks de hoge grondstofprijzen waren de aardappelspecialiteiten in Europa ook in 2013 weer heel succesvol. Vooral de segmenten koelvers en diepvriesspecialiteiten deden het goed. Dit zijn aardappelspecialiteiten met een hogere toegevoegde waarde, zoals purees, gratins en maaltijden. Ook de in 2012 geïntroduceerde kant-en-klaarmaaltijden Kokkerellen en Raspatat, een product van zusterbedrijf Rixona, verkochten goed. Inmiddels is koelvers een volwassen en volwaardig segment in de supermarkt en foodservice met goede groeimogelijkheden. Voor de foodservice introduceerde Aviko minigratins. Met de smaken asperge met Parmezaanse kaas en aardpeer met pastinaak schenkt Aviko vergeten maar smaakvolle groenten een tweede culinaire leven. In Europa heeft Aviko veel geïnvesteerd in regionale merken. Dit sluit aan bij de behoefte van de consument aan herkenbaarheid. Zo hebben we in Zweden onder het merk Alstrømer een aantal verse gratins met een kant en klare saus geïntroduceerd. Uitbreiding in China In China, waar de consumptie jaarlijks meer dan tien procent groeit, deed Aviko goede zaken. Voor de snackindustrie is Aviko hier zelfs marktleider. Sinds 2008 produceert Aviko in China hoogwaardige vlokken voor lokale en internationale afnemers. De lokale Chinese overheid stimuleert de aardappelteelt met subsidies op pootgoed en mechanisatie. Alle aardappelen worden door de telers af land geleverd en door Aviko opgeslagen. De Chinese overheid streeft ernaar om de aardappelteelt in dit gebied sterk te laten groeien door in te zetten op schaalvergroting en verbetering van de productiviteit per hectare. Daarom wil ze de samenwerking met Aviko uitbreiden. Eind december is een intentieverklaring getekend met de jointventurepartner, de lokale Chinese overheid van Minle County in de provincie Gansu met als doel een verdere opschaling van het te verwerken volume aardappelen. De taakverdeling binnen de succesvolle samenwerking blijft zoals die is: Aviko is verantwoordelijk voor de productie en de afzet van de geproduceerde vlokken, terwijl de Chinese overheid de aardappelteelt blijft stimuleren. Die samenwerking leidt ertoe dat de internationale afnemers de hoogste kwaliteit vlokken geleverd krijgen en lokale landbouwbedrijven zich verder kunnen ontwikkelen. In 2013 is Aviko een samenwerkingsverband met een Chinese partner gestart voor de afzet van lokaal geproduceerde frites. Aviko verzorgt ook hier de totale afzet in de Chinese markt. Lastig jaar voor granulaat en vlokken De hoge aardappelprijzen speelden ook Rixona parten. Na drie lastige kwartalen, herstelde Rixona zich in het najaar dankzij een betere oogst. In het foodservicesegment groeide Rixona vooral in Duitsland en Frankrijk dankzij inzet van het Aviko-merk en verhoogde marktinspanningen. Rixona wil langzaam doorgroeien in dit segment. In het industriële segment deden Azië, Oost-Europa en Turkije het goed. Ook in China werden prima resultaten behaald. Wereldwijd groeit de snackmarkt, mede doordat consumenten vaker kiezen voor gevormde snacks met aardappelvlokken of aardappelgranulaat als basisingrediënt. Centraliseren opslag en logistiek Voor 2014 staat een groot investeringsproject op stapel. Besloten is om op de locatie in Steenderen een centraal vrieshuis te gaan bouwen en de logistiek te centraliseren. Producten worden straks in Steenderen opgeslagen en van daaruit gedistribueerd. Dit moet leiden tot forse besparingen op logistieke kosten. 19

23 Suikerbieten Voedingsmiddelenindustrie Aardappelen Horeca & Retail Cichorei Veehouderij Groenten & Fruit Chemie Energie Sensus Inuline Sensus, producent van het functionele ingrediënt inuline, kijkt terug op een goed jaar. Met name in Noord-Amerika en Zuidoost-Azië nam de afzet ook in 2013 beduidend toe. Ondanks de gestegen grondstofkosten en hogere productiekosten bleef het resultaat op een goed niveau. In Noord-Amerika kon Sensus opnieuw een gezonde groei realiseren in de markt voor cereal bars. Deze werd vooral gerealiseerd doordat producenten hun aanbod uitbreidden met varianten voor nieuwe consumentendoelgroepen maar ook voor andere eetmomenten, bijvoorbeeld de reep als ontbijtvervanger. Ook nieuwe toepassingen van inuline in supplementen met voedingsvezels zorgden voor groei. Meer dan in Europa en Azië blijken Amerikaanse consumenten gevoelig voor een vezelconcept dat bijdraagt aan gewichtsbeheersing. In Zuidoost-Azië realiseerde Sensus opnieuw flinke groei in het segment op melkpoeder gebaseerde baby- en kindervoeding. Inuline wordt hier gebruikt als prebiotische vezel. In deze markt is de groei vooral gerelateerd aan de toename van de bevolking en het welvaartsniveau. Sensus heeft in het verslagjaar geïnvesteerd in de kwaliteit van de productieomgeving voor inulinepoeders. Hierdoor wordt de groei in de babyvoedingsmarkt goed geborgd en kan de onderneming blijven voldoen aan de toenemende kwaliteitseisen die aan kinder- en babyvoeding worden gesteld. De Europese markt bleef op niveau, ondanks de recessie en het verminderde consumentenvertrouwen. Na een flinke teruggang in de afgelopen jaren, stabiliseerde de afzet in de zuivelmarkt. Sensus heeft deze terugval kunnen compenseren met nieuwe en alternatieve toepassingen. In Europa is de afzet breder en gevarieerder dan in Amerika en Zuidoost-Azië. Inuline wordt hier toegepast in een veel grotere variëteit aan producten, zoals brood, zoete bakkerijproducten, pasta s en soepen. Vooral de bakkerijsector zoekt naar alternatieven om bijvoorbeeld chocoladeproducten minder zoet te maken. De belangstelling voor inuline neemt in deze sector dan ook toe. Ondanks de onverminderde aandacht voor kostenverlaging in met name de Europese markten namen de innovatieactiviteiten weer voorzichtig toe. Bij de ontwikkeling van nieuwe producten zocht Sensus aansluiting bij de trend die vooral in Europa duidelijk zichtbaar is: de vraag naar puur en simpel. Consumenten willen natuurlijke ingrediënten, minder toevoegingen en een eerlijk verhaal. Nieuw zoetconcept Sensus heeft in het verslagjaar in samenwerking met Suiker Unie en CFTC een smaakmodel ontwikkeld. Dit computermodel kan de ideale combinatie van stevia, suiker en inuline voor verschillende producten bepalen. Daarbij sluit het aan bij de toegenomen belangstelling voor stevia. De sterke bijsmaak van deze natuurlijke, intensieve en laagcalorische zoetstof is met inuline te neutraliseren. Zo kan suiker met behoud van zoetkracht maar zonder de typische bijsmaak, gedeeltelijk worden vervangen door stevia. Erkenning In het verslagjaar heeft Health Canada, de Canadese voedsel- & warenautoriteit, Frutalose oligofructose geclassificeerd als bron van voedingsvezels. Dit is een aanvulling op de toelating van Frutafit inuline, dat al sinds 2006 als functioneel ingrediënt is erkend. Oligofructose, een iets zoetere variant van inuline, kon niet worden geclaimd als voedingsvezel, wat de toepassingsmogelijkheden beperkte. Door de erkenning zijn de toepassingsmogelijkheden voor inuline en oligofructose verruimd, wat tot een aantal innovaties heeft geleid. Sensus blijft dan ook investeren in nutritioneel onderzoek om gezondheidsclaims te kunnen onderbouwen. Campagne Het groeiseizoen kende ook in 2013 een trage start. Door het relatief koude voorjaar begon de groei van het gewas pas heel laat. De goede zomer heeft niet kunnen voorkomen dat cichorei een onder gemiddelde opbrengst liet zien. Ook de hevige regenval in het najaar had een negatieve invloed op de oogst. De eerste weken van de campagne verliepen heel moeizaam. 20

24 Het productieproces verliep daarentegen wel goed. Dat neemt niet weg dat ook daar enige tegenslag was. Zo had Sensus te kampen met fluctuaties in de grondstoftoevoer en was er een storing in de productiefaciliteit in Zwolle. Het gevolg hiervan was een beperking in de verwerkingscapaciteit, die de onderneming met alternatieve maatregelen goed heeft weten op te vangen. In 2013 is meer cichorei gecontracteerd en verwerkt dan in de voorgaande campagne. De grondstofkosten zijn de afgelopen jaren flink gestegen en blijven op een hoog niveau. Sensus blijft veel aandacht besteden aan de relatie met telers en blijft werken aan verdere verbetering van de cichoreiteelt. De samenwerking met het IRS is dan ook geïntensiveerd. Suikerbieten Voedingsmiddelenindustrie Aardappelen Horeca & Retail Cichorei Veehouderij Groenten & Fruit Chemie Energie SVZ Fruit- en groenteproducten SVZ liet in 2013 een verdere verbetering van het resultaat zien. Het volume bleef vrijwel gelijk terwijl het aandeel van het added value-segment binnen de kernactiviteiten fruit- en groentepurees en concentraten toenam. De Europese markt liet een redelijk stabiel beeld zien, waarbij het ongunstige economische klimaat vooral voelbaar was in de duurdere categorieën voedingsmiddelen. Producenten gingen hier op zoek naar goedkopere alternatieven. In de Verenigde Staten wist SVZ opnieuw een fors hogere afzet te realiseren in met name groente- en fruitpurees. Vooral purees van biologische grondstof deden het goed. De varianten die SVZ in 2012 op de markt heeft gebracht, waaronder nieuwe varianten van groentepurees en -sappen, zoals pompoenpuree en zoete-aardappelsap, sloegen goed aan. De producten worden verwerkt in babyvoeding, hoogwaardige vruchtensappen en in soepen. Ook in Japan, de belangrijkste afzetmarkt in Azië, slaagde SVZ erin om de markt van groentesapconcentraten verder uit te bouwen met onder andere concentraat uit wortels, spinazie en boerenkool. KleurCraft In 2013 heeft SVZ de basis gelegd voor de verdere ontwikkeling van de nieuwe kleurgroep KleurCraft die zich richt op natuurlijke kleurstoffen. KleurCraft haalt zoveel mogelijk kleur uit grondstoffen als zwarte wortel, rode biet en vlierbes. Omdat de voedingsmiddelenindustrie een toenemende behoefte heeft aan gezonde, natuurlijke additieven en de wetgeving op dit gebied steeds strenger wordt, heeft deze activiteit een interessant groeipotentieel. Aan de teelt en verwerking van de oogst stelt SVZ specifieke eisen om kleurcomponenten te winnen en te beschermen. Daarom investeert SVZ veel in contacten met telers van grondstoffen. De oogst was groter en beter dan het jaar ervoor en de onderneming verwacht dat de afzet en omzet het komende jaar zullen toenemen. Risico grondstoffenvolatiliteit beperkt SVZ anticipeert op het risico van grondstoffenvolatiliteit door te kiezen voor een grote variëteit aan groenten en fruit en door de productie te spreiden over verschillende werelddelen. Anders dan bij groenten zijn de grondstofprijzen van fruit tamelijk volatiel. Met name de prijs van fruit uit Polen blijkt moeilijk te voorspellen. Voor een deel van het fruit verdubbelde de prijs, terwijl voor een ander deel de prijs met meer dan vijftig procent daalde. De meeste producten kenden een overvloedige oogst met lagere prijzen als gevolg. Deze werden gecompenseerd door hogere prijzen van enkele andere producten. 21

25 Stroomlijnen organisatie In 2013 is een grote stap gezet in de verbetering van de productie-infrastructuur. De productie in Nederland (Etten- Leur) is gestopt en het grootste deel van de productiecapaciteit is overgebracht naar Rijkevorsel in België. De gehele productie in de Benelux vindt nu plaats in deze fabriek. Een kleiner deel is overgeheveld naar Polen en Spanje. De samenstelling van het personeelsbestand in Polen en Spanje is veranderd. Een groter deel van de totale bezetting werkt op basis van een flexibel contract, waardoor de efficiency is verbeterd en er kosten zijn bespaard. Met die flexibele schil kan de bezetting ook gemakkelijker meebewegen met de schommelingen in de productie. SVZ heeft ruim tachtig procent van de medewerkers na het sluiten van de fabriek in Etten-Leur kunnen begeleiden naar werk buiten de onderneming. Daarnaast is een sociaal plan opgesteld voor wie niet van werk naar werk kon worden begeleid. Het hoofdkantoor van SVZ, met circa 90 medewerkers, verhuist naar Breda en blijft in de regio omdat veel grote afnemers in het noordwesten van Europa zijn gevestigd. Een andere maatregel om efficiënter te kunnen werken en kosten te besparen is de overgang naar SAP. Met dit geïntegreerde ICT-systeem waarmee alle Europese vestigingen werken, kan SVZ slagvaardiger opereren. Sinds januari 2014 werkt ook SVZ USA met dit systeem. Daarnaast heeft SVZ de verkooporganisaties voor Europa samengebracht in de Nederlandse vestiging en versterkt met nieuwe mensen. Voedingsmiddelenindustrie Horeca & Retail Veehouderij Chemie Energie Duynie-groep Diervoeding & zetmeeltoepassingen In Duynie-groep opereren Soltens (inkoop coproducten), DuynieBeuker (diervoeding), Novidon (zetmeeltoepassingen), ABS (energieproducten) en Crustell (ontwikkeling duurzame producten) samen. Versterking Europese marktpositie in diervoeding Voor Duynie-groep werd het jaar gedomineerd door de overname van Beuker vochtrijke diervoeding medio Hiermee versterkte Duynie zijn positie in de diervoedermarkt flink. Sinds het vierde kwartaal operen de veevoerbedrijven samen onder de naam DuynieBeuker. Het productaanbod en het geografische werkgebied van Duynie en Beuker sluiten goed op elkaar aan. Beuker is een grote leverancier in de rundveehouderij, Duynie is dat in zowel de varkenshouderij als de rundveehouderij. Duynie heeft een sterke positie in Engeland en Nederland terwijl Beuker meer georiënteerd is op Nederland, Duitsland en midden Europa. Net als veel andere grote internationale ondernemingen, kiezen de toeleveranciers van Duynie er steeds vaker voor om hun bijproducten centraal aan te bieden. Omdat Duynie-groep meerdere vestigingen in verschillende landen in Europa heeft, kan ze hen goed bedienen. De eigen producten worden vervolgens zoveel mogelijk verkocht in de regio waar de bijproducten worden ingekocht en verwerkt. In deze combinatie van internationaal inkopen en lokaal afzetten ligt de kracht van Duynie-groep. In december 2013 zijn de veevoederactiviteiten van Jan Bakker overgenomen. In de veevoedermarkt was de afzet redelijk. De prijzen lagen nog steeds op een stabiel hoog niveau. Tarwegistconcentraat vormde daarop een uitzondering. Het aanbod stond niet in verhouding tot de vraag, wat de prijzen onder druk zette. 22

26 Onderzoek Research & development is van groot belang voor Duyniegroep. Niet alleen als het gaat om diervoeding, ook op andere gebieden. Zo werkt de onderneming aan de ontwikkeling van een functioneel eiwit uit aardappelreststromen en zoekt ze naar alternatieve meststoffen en vormen van energieterugwinning. Ook adviseert ze leveranciers hoe zij hun productieproces kunnen aanpassen om efficiënte bijproducten af te leveren. Behalve diervoeder levert Duynie-groep ook producten voor biovergistingsinstallaties. Grotere aanvoer bijproducten Soltens is Europa s grootste inkoopbedrijf van bijproducten die bij de productie en verwerking van levensmiddelen vrijkomen. De onderneming is dit jaar verder gegroeid, zowel autonoom door uitbreiding met toeleveranciers in Europa en het Midden Oosten als door de overname van Beuker en Jan Bakker. Op jaarbasis koopt Soltens, inclusief Beuker en Jan Bakker, zo n 4,5 miljoen ton grondstof in. Uitbreiding Novidon Novidon koopt in heel Europa zetmeel in en verwerkt dit in fabrieken in Nederland, Engeland, Tsjechië en België. De onderneming biedt een hoogwaardige productengamma voor zetmeeltoepassingen in vooral non-foodsectoren, zoals de papier-, (behang)lijm- en olie industrie. De producten worden over de hele wereld afgezet. De onbalans tussen de inkoop- en verkoopprijzen van zetmeel die zich in 2012 voordeed, zette zich in de eerste helft van 2013 door. Toch slaagde Novidon er in de loop van het jaar in deze terug te brengen en de marktpositie te versterken. In 2013 is de fabriek in Tjechië in gebruik genomen die de zetmeelstromen uit de regio verwerkt tot natief zetmeel. In 2012 heeft Novidon Novifixx ontwikkeld: een plantaardige etiketteerlijm op basis van zetmeel dat wordt teruggewonnen uit proceswater bij de productie van chips en frites. De lijm is uitermate geschikt voor retourflessensystemen. Inmiddels heeft Novidon een contract gesloten met een grote internationale bierbrouwerij om bij een aantal fabrieken te leveren. Organisatie aanpassen Met de overname van Beuker en Jan Bakker is Duynie gegroeid naar zo n 260 medewerkers. Die groei in omvang vroeg om een andere inrichting en aansturing van de organisatie en verdere professionalisering. Zo zijn sinds 2013 de veevoeractiviteiten decentraal, oftewel lokaal, georganiseerd omdat veehouders het liefst bediend worden door mensen uit hun eigen omgeving en eigen land. De overige activiteiten blijven centraal aangestuurd vanuit Nederland. 23

27 Cosun Biobased Products Suikerbieten Chemische bouwstenen Aardappelen Olie- en gaswinning Detergenten Cichorei Cosmetica Groenten & Fruit Coatings Cosun Biobased Products Toepassingen in de biobased economy Cosun Biobased Products ontwikkelt, produceert en vermarkt functionele groene chemicaliën op basis van plantaardige grondstoffen. Het productassortiment bestaat uit onder andere biologisch afbreekbare middelen om kalk en andere afzettingen tegen te gaan. Daarnaast zijn er diverse producten in ontwikkeling zoals natuurlijke vezels die in tal van industriële producten worden toegepast, speciale suikers voor toepassing in cosmetica en persoonlijke verzorging, organische zuren en biobased chemische bouwstenen en weekmakers. De Cosun-strategie is gericht op een aanzienlijke groei van producten van plantaardige oorsprong ter vervanging van fossiele grondstoffen. Met verschillende partners werken we aan de ontwikkeling van veelbelovende initiatieven, vooral gebaseerd op bestaande grondstoffen. In 2013 hebben we diverse octrooiaanvragen ingediend om onze commerciële positie optimaal te beschermen. Vier projecten in het kader van het Topsectorenbeleid zijn inmiddels toegekend. Zo voert Cosun Biobased Products samen met Wageningen Universiteit en andere ketenpartners een onderzoek uit naar innovatieve producten. Ook met andere universiteiten worden onderzoeken uitgevoerd. Binnen het concern wordt intensief samengewerkt in diverse ontwikkeltrajecten, zowel met Cosun Food Technology Centre (CFTC) als met de businessgroepen. Zo is er gebruikgemaakt van de productiefaciliteiten van SVZ in Polen om bepaalde proefproducties uit te voeren. Cosun heeft zich ook aangesloten bij het Biobased Industry Consortium (BIC). Hiermee krijgen we toegang tot een Europees netwerk om kennis te delen en samenwerkingspartners in de biobased economy te vinden. De marktontwikkeling van Carboxy Methyl Inuline (CMI) verloopt voorspoedig: de omzet groeit en het aantal klanten is toegenomen. Hierdoor is de onderneming minder afhankelijk van enkele grote klanten en marktsegmenten. CMI voorkomt aanslag van slecht oplosbare zouten en houdt leidingen, membranen, ketels en afvoerkanalen schoon. CMI is biologisch afbreekbaar en niet giftig. Daardoor is het een milieuvriendelijk alternatief voor veel petrochemische middelen. CMI wordt dan ook gebruikt in wasmiddelen en om afval-, proces- en koelwater te behandelen, bijvoorbeeld in de papier-, suiker- en olie-industrie. De groei in CMI-specialiteiten is dusdanig van omvang dat investeringen in uitbreiding van de productiecapaciteit nodig zijn. Om de verkoop in de Verenigde Staten adequaat te ondersteunen, werken we daar nu vanuit een eigen kantoor. Voor 2014 voorziet Cosun Biobased Products verdere groei in de afzet van CMI. Daarnaast werken we aan het commercialiseren van speciale suikers en vezels. 24

28 Beheersaspecten Risicoprofiel Cosun is actief in agro-industriële activiteiten op diverse markten in verschillende landen. Daarbij ondervinden we strategische, economische, operationele en financiële risico s die inherent zijn aan deze activiteiten. Deze risico s proberen we waar mogelijk en relevant te beperken door een strategie die is gericht op de volledige verwaarding van grondstoffen voor markten waarop we nu al actief zijn, door de ontwikkeling van nieuwe product-marktcombinaties, een gerichte product-marktaanpak en operational excellence. Ook een sterk accent op samenwerking maakt hiervan deel uit: samenwerking in de keten met telers, klanten en leveranciers, tussen de Cosun-bedrijven onderling en met verschillende kennis- en opleidingsinstituten. Risico-inventarisatie Cosun onderkent dat risicomanagement van belang is om de relevante risico s in een vroegtijdig stadium te identificeren en afdoende te beheersen. Daarom inventariseren, analyseren en evalueren alle bedrijfsonderdelen periodiek de mogelijke (materiële) risico s zowel wat betreft kans als impact. De uitkomsten van deze analyses vormen de basis voor acties die - daar waar mogelijk - de belangrijkste risico s beogen te mitigeren. De voortgang van de implementatie van deze acties wordt gerapporteerd aan de concerndirectie. Daarnaast beoordelen alle bedrijfsonderdelen tussentijds of de risico s nog steeds actueel zijn. Onlangs hebben we opnieuw de risico s geïnventariseerd en geanalyseerd en vastgesteld welke risico s relevant zijn voor de realisatie van de doelstellingen van onze strategie. Risicobereidheid Met ons risicomanagement en interne controlesysteem zoeken we het juiste evenwicht tussen effectief, professioneel ondernemerschap enerzijds en het risicoprofiel dat we als onderneming wensen te accepteren anderzijds. Aanpak van risicomanagement Ons intern beheerssysteem is gericht op: de beheersing van risico s die met de bedrijfsactiviteiten samenhangen; een tijdige vaststelling van risico s die voorheen niet als risico s werden onderkend dan wel als niet-materieel werden beschouwd; de bewaking van de effectiviteit en efficiency van bedrijfsprocessen, waaronder de administratieve processen. Verantwoordelijkheid De eerste verantwoordelijkheid voor het beheerssysteem ligt bij de directie van de businessgroepen. De concerndirectie en raad van beheer zijn eindverantwoordelijk voor het risicomanagement en het interne controlesysteem van Cosun. Zij hebben een generieke gedragscode geïmplementeerd die is verspreid onder alle medewerkers van alle bedrijfsonderdelen van de onderneming. Daarnaast is een klokkenluidersregeling ingevoerd, die het mogelijk maakt om gevallen van potentieel in strijd handelen met deze gedragscode laagdrempelig te rapporteren. Risicocategorie Strategische pijler Risicobereidheid en verwacht rendement Strategisch Groei Gematigd/hoog: juiste balans tussen risico en rendement. Tactisch/operationeel Operational excellence / kostenbeheersing Laag met betrekking tot veiligheidskwesties. Gematigd op andere vlakken/onderwerpen, met afstemming van doelstellingen en daarmee samenhangende kosten, en duidelijke aandacht voor winstgevendheid. Gematigd op het vlak van positiemanagement met sturing op inzicht in potentiële risico s. Financiële beheersing & Compliance Laag door conservatief beleid met betrekking tot financiering-, rente- en valutarisico. Laag met betrekking tot product- en voedselveiligheid. Laag met betrekking tot volledige naleving van lokale weten regelgeving. 25

29 Inrichting Cosun kent een finance & control manual, waarin onder andere richtlijnen op het gebied van financiële rapportage en administratieve organisatie in detail zijn beschreven. Het financiële management van de businessgroepen rapporteert functioneel aan de directeur Finance & Control. Besturing Alle businessgroepen stellen operationele plannen voor een periode van drie jaar op. Het signaleren van en (proactief) reageren op risico s en kansen maakt deel uit van de operationeel planprocedure en komt terug in de maand- en kwartaalrapportages. Hierover vindt elke maand overleg plaats op concerndirectieniveau en eens per kwartaal op het niveau van de raad van beheer en de raad van toezicht. Risicomanagement maakt integraal onderdeel uit van de operationele plannen en budgettering, en de interne maandelijkse management- (en financiële) rapportage. Monitoring Jaarlijks verricht de externe accountant controlewerkzaamheden gericht op het verstrekken van een verklaring bij de jaarrekening. De externe accountant wordt benoemd door de ledenraad en rapporteert primair aan de raad van toezicht. De omvang en diepgang van de betreffende werkzaamheden worden jaarlijks in overleg met de concerndirectie en de raad van toezicht vastgesteld. De voor de controleverklaring vereiste minimale werkzaamheden worden daarbij uitgebreid voor specifieke risico s, bedrijfsprocessen of locaties waar de raad van toezicht of de concerndirectie een grotere diepgang gewenst acht. De general managers en finance managers van alle juridische entiteiten waarin Cosun een meerderheidsbelang heeft, ondertekenen jaarlijks een letter of representation voor de entiteiten waarvoor zij verantwoordelijkheid dragen. Daarin verklaren zij te handelen in overeenstemming met de diverse interne richtlijnen en met de regels die voortvloeien uit wet- en regelgeving of die zijn opgelegd door externe toezichthouders. Aanbevelingen uit externe controlewerkzaamheden op elk niveau worden gerapporteerd aan en opgevolgd door de concerndirectie. De concerndirectie rapporteert hierover aan de raad van beheer en de raad van toezicht. Risico s Onderstaande tabel toont de belangrijkste risico s voor de realisatie van onze strategie en de maatregelen die we hebben genomen om deze risico s -voor zover economisch haalbaar- te beheersen. Risicocategorie: Strategisch Risico Einde Europese suikermarktordening in oktober 2017, waardoor de Europese suikerproductie niet meer gereguleerd is. De klant kiest voor alternatieve producten in zijn productsamenstelling (substitutierisico). Belangrijkste mogelijkheden voor realiseren verdere groei: Groei wereldbevolking en toename welvaartsniveau, ook in opkomende markten. Verdere ontwikkeling van biobased economy. Acquisitiemogelijkheden. Veranderend consumentengedrag (gezondheid, duurzaamheid) ten aanzien van voeding. Beheersmaatregelen Groeidoelstellingen in bestaande activiteiten en in nieuwe productmarkt combinaties (biobased producten en duurzame energie). Cosun bestaat uit een aantal businessgroepen, waardoor spreiding van de activiteiten in verschillende grondstoffen en afzetmarkten bestaat. Investeringen in de uitbreiding van de verwerkings- en opslagcapaciteit om de efficiency en flexibiliteit van de suikerfabrieken verder te verhogen. Continue aandacht voor verbetering van de teelt van suikerbieten. Toegevoegde waarde bieden door intensieve samenwerking met klanten en productontwikkeling. Costleadership ten aanzien van zowel directe concurrenten als indirecte concurrenten. Spreiding van afzet naar verschillende geografische markten en specifieke afzet gericht op groeimarkten. Samenwerking van Cosun Biobased Products met partners, kenniscentra en in strategische allianties om nieuwe productmarkt combinaties te ontwikkelen gebaseerd op agrarische grondstoffen die binnen de Cosun businessgroepen worden verwerkt. Corporate development gericht op scouting van potentiële acquisitiekandidaten en interne programma s gericht op een snelle integratie van overgenomen bedrijven binnen de bestaande businessgroepen. Transparante en heldere voorlichting over de voedingswaarde en duurzaamheid van Cosun-producten. Verdere ontwikkeling van innovatieve voedingsingrediënten die een functionele meerwaarde hebben en die smakelijk en veilig zijn. Initiatieven voor voedselveiligheid in de keten in samenwerking met klanten en leveranciers. 26

30 Risicocategorie: Tactisch/operationeel Risico Volatiliteit (agrarische) grondstoffen- en energieprijzen. Weersinvloed op beschikbaarheid en kwaliteit van grondstoffen (oogstrisico s). Verlies grote klant. Bedrijfscontinuïteit / calamiteit in de fabriek. Veiligheid van medewerkers en producten. Beheersmaatregelen Dit risico is inherent aan de campagne gerelateerde activiteiten van Cosun. Door middel van positiemanagement worden risico s adequaat beheerst. Doorlopende aandacht voor kostenefficiënte productie gericht op vermindering van het energieverbruik, inclusief transport en het verbruik van verpakkingsmaterialen, gecombineerd met maken van langlopende prijs- en volume afspraken. Spreiding in grondstofverwerving in meerdere teeltgebieden (ook binnen een land) voor zowel suikerbieten, aardappels, cichoreiwortels als groenten en fruit. Productieorganisaties zijn ingespeeld op het aanpassen van processen aan de variatie in kwaliteit van de te verwerken grondstoffen. Teeltbegeleiding vanuit de onderneming en vanuit brancheorganisaties gericht op specifieke teelt- en weersomstandigheden (bijvoorbeeld spuit- en rooiadviezen voor telers). Op Cosun-niveau zeer beperkte afhankelijkheid van een grote klant. Per businessgroep kan de impact groter zijn, afhankelijk van de klantportefeuille. Specifieke risicoprogramma s, investeringen, inspecties en onderhoud gericht op het voorkomen van calamiteiten. Verzekeringen: Cosun heeft een aantal mondiale groepsprogramma s opgezet onder meer ter afdekking van het risico op (product)aansprakelijkheid en brand- en bedrijfsschade. Bij dit laatste programma zijn de activa verzekerd tegen een getaxeerde waarde met een daaraan gekoppelde adequate, op maat gesneden, dekking van bedrijfsschaderisico s. De financiële soliditeit van de verzekeraars wordt periodiek beoordeeld. Afhankelijk van de omvang van het risico is dekking bij meerdere verzekeraars afgesloten. Focus op een veilige werkomgeving en veilig werken door trainingen, fysieke maatregelen, procedures, doelstellingen en rapportages. Certificering, track & tracesystemen en HACCP- procedures. Risicocategorie: Financiële beheersing Risico Mismatch tussen inkoop- en verkooppositie van grondstoffen en eindproducten. Financierings- en renterisico. Valutarisico. Risico op onderdekking bij de pensioenfondsen die een toegezegde pensioenregeling uitvoeren (pensioenrisico). Beheersmaatregelen Frequente monitoring van inkoop- en verkoopposities op directieniveau van de businessgroepen. De financiële positie van Cosun is zeer gezond. Ultimo 2013 heeft het concern per saldo geen schuldpositie. De lange termijnfinanciering bestaat uit een US Private Placement programma dat bestaat uit meerdere langlopende leningen met resterende looptijden van twee tot vijf jaar. Het risico van rentebewegingen en het valutarisico op het Amerikaanse dollardeel van de langlopende financieringen zijn volledig afgedekt door derivaten. De onderneming kent een centrale, als in house bank georganiseerde, treasury organisatie. De financiering van dochtervennootschappen, met uitzondering van joint ventures en het beheer van liquiditeiten, vindt op groepsniveau plaats. Uitzettingen van financiële middelen worden zo veel mogelijk gespreid over een selecte groep van tegenpartijen met een korte termijn rating van minimaal A2 of gelijkwaardig. Alle Cosun-bedrijven rapporteren maandelijks een liquiditeitsprognose voor de komende zes maanden om het risico op onvoorziene liquiditeitsschaarste te verminderen. Het grootste deel van de omzet wordt gehaald in de Euroregio. De belangrijkste valutarisico s concentreren zich rond de Amerikaanse dollar, de Poolse zloty en het Britse pond. Interne policy is om de uit operationele en financieringsactiviteiten voortvloeiende valutarisico s zoveel mogelijk af te dekken. Het beleid van de aan de onderneming verbonden pensioenfondsen wordt gekenmerkt door een sterk risicomanagement. Zo hebben de betreffende fondsen zich in belangrijke mate ingedekt tegen de gevolgen van rentedalingen en wordt het beleggingsbeleid gekenmerkt door een breed gespreide portefeuille over diverse beleggingscategorieën. De uitvoering van de beleggingen is volledig uitbesteed aan externe partijen. De dekkingsgraad van pensioenfonds Cosun ligt ultimo 2013 rond de 120%. Vanaf 1 januari 2014 is er geen bijstortingsverplichting voor de onderneming als pensioenfonds Cosun in onderdekking komt, maar zullen sociale partners in overleg treden bij een dekkingstekort. De dekkingsraad van pensioenfonds Aviko ligt ultimo 2013 rond de 104%. Voor pensioenfonds Aviko geldt eveneens dat sociale partners overleg zullen hebben bij een dekkingstekort. Risicocategorie: Compliance Risico Wet- en regelgeving. Belastingrisico s. Beheersmaatregelen Implementatie van gedragscode (voor alle medewerkers) en klokkenluidersregeling (met actieve opvolging van gedane meldingen). Jaarlijks ondertekening van interne letter of representation. Cosun is actief in veel landen. Daarbij streeft de onderneming naar een transparante relatie met de betreffende belastingautoriteiten. Cosun heeft het horizontaal toezicht convenant met de Nederlandse fiscus getekend. Bij het structureren van activiteiten is sprake van een centrale coördinatie op het gebied van vennootschapsbelasting. De verantwoordelijkheden betreffende onder meer btw, loonbelasting en sociale verzekeringen berusten bij de individuele entiteiten. Periodiek wordt specifieke aandacht gericht op het gevoerde beleid en de beheersingsprocedures rondom deze processen. 27

31 Corporate governance Voor Cosun betekent corporate governance de wijze waarop de relaties tussen de leden van de coöperatie, de raad van beheer, de raad van toezicht, de concerndirectie en de medewerkers zijn geregeld. Goed ondernemerschap, integer handelen, respect, toezicht, transparante verslaglegging en het afleggen van verantwoording vormen de belangrijkste elementen van het corporate governancebeleid van Cosun. Cosun onderschrijft de gedragscode van de Nationale Coöperatieve Raad. Bestuursmodel Cosun hanteert het zogenaamde traditionele bestuursmodel. Dit betekent dat de zeggenschap binnen de coöperatie berust bij de leden, onder meer via het door hen gekozen bestuur, de raad van beheer. De meeste leden van deze raad zijn lid van de coöperatie; drie leden zijn dat niet. Deze externe bestuurders zijn gevraagd en benoemd op basis van hun expertise en externe netwerk. Ook in de raad van toezicht zijn de leden van de coöperatie in de meerderheid, vanuit dezelfde overweging dat de ledenstem de doorslag hoort te geven. Het dagelijks management heeft de raad van beheer gedelegeerd aan de voorzitter van de concerndirectie. Jongerenraad De jongerenraad bestaat uit 16 leden en is de kweekvijver voor bestuurlijk talent binnen de coöperatie. De leden van deze raad vertegenwoordigen de aspirant leden en de jonge leden. De raad voorziet zelf in de opvolging als dat aan de orde is. Dit gebeurt in overleg met de lokale kring- of afdelingsbestuurders. Op de website onder de rubriek Over Cosun Corporate governance is meer informatie te vinden over deze onderwerpen. De inhoud van de gedragscode voor coöperaties is gepubliceerd op onder Gedragscode. Coöperatie Koninklijke Cosun U.A. Leden 100% eigenaar Raad van beheer De raad van beheer heeft als primaire taak de coöperatie te besturen en is eindverantwoordelijk voor de ontwikkeling en implementatie van het beleid voor zowel de coöperatie zelf als de ondernemingen die tot Cosun behoren. De raad bestaat uit negen leden: drie externe leden en zes leden die lid zijn van de coöperatie. Raad van toezicht De raad van toezicht houdt toezicht op het beleid van de raad van beheer. Vanuit een onafhankelijke positie geeft de raad gevraagd en ongevraagd advies aan de raad van beheer en de ledenraad. De raad toetst, samen met de externe accountant, de jaarrekening van de coöperatie. Er zijn zes leden: vier leden van de coöperatie en twee zijn geen coöperatielid. Ledenraad De leden van Cosun kiezen het bestuur van de kring/afdeling (zie ook pagina 9 van dit verslag) waarin hun bedrijf is gevestigd. Alle kringbesturen van Cosun samen vormen de ledenraad. Dit orgaan kiest, op voordracht van de raad van beheer, de leden van de raad van beheer. Ook benoemt de ledenraad, op voordracht van de raad van toezicht, de leden van de raad van toezicht. De ledenraad stelt op voorstel van de raad van beheer de jaarstukken, de statuten en de reglementen vast. Daarnaast is de ledenraad een klankbord voor de raad van beheer. De ledenraad telt 61 leden, allen zijn lid van de coöperatie. Jongerenraad Raad van toezicht Namens de raad van beheer, J.E.M. van Campen Voorzitter Breda, 13 maart 2014 Kringen Ledenraad Raad van beheer Concerndirectie G.M. van Tilburg Vicevoorzitter 28

32 Verslag van de raad van toezicht De raad van toezicht oefent toezicht uit op het beleid van Cosun. Vanuit een onafhankelijke positie geeft de raad gevraagd en ongevraagd advies aan de raad van beheer en de ledenraad. De raad is in 2013 acht keer in vergadering bijeen geweest waarvan tweemaal gezamenlijk met de raad van beheer. Twee bijeenkomsten stonden geheel in het teken van de concernstrategie en een van de operationele plannen De raad heeft, samen met de raad van beheer, een bedrijfsbezoek gebracht aan de vestiging van SVZ in Rijkevorsel (België). Controle en beheer De raad heeft zich in het verslagjaar over tal van onderwerpen en documenten gebogen waaronder operationele jaarplannen, periodieke rapportages, voorstellen voor investeringen, het risicobeheer en de financieringsstrategie. Bijzondere aandacht is besteed aan de operationele plannen 2014 tot en met Geconcludeerd is dat deze plannen robuust zijn en ruim voldoende onderbouwd. De raad heeft extra aandacht gevraagd voor new business activiteiten. Deze initiatieven zijn belangrijk voor ontwikkeling van Cosun. De raad heeft meer inzicht gevraagd in de omvang en aard van de voorgestelde investeringen in new business. De raad van toezicht heeft de raad van beheer om een zienswijze gevraagd op de toekomst van de suikerbietenteelt in Nederland na beëindiging van de Europese marktordening voor suiker in 2017 en over de consequenties daarvan voor de suikeractiviteiten. Na zorgvuldig beraad en afweging heeft de raad zijn instemming gegeven aan de voorgestelde plannen. Tijdens de jaarvergadering in mei 2013 is Ernst & Young Accountants LLP door de ledenraad benoemd als accountant voor de komende jaren. Een werkgroep die bestond uit leden van de raad van beheer, de raad van toezicht en de concerndirectie heeft dit proces geleid en hierover advies uitgebracht aan de ledenraad. Daarmee is afscheid genomen van KPMG Accountants N.V. die de afgelopen jaren werk van hoog niveau heeft geleverd. De aanleiding van de wisseling van externe accountant is ingegeven door de uitkomst van het proces om periodiek de prijs en kwaliteit van deze dienstverlening in de markt te toetsen. Met Ernst & Young is overlegd over zijn bevindingen naar aanleiding van de controle van de boeken, de kwaliteit van de administratieve organisatie en de samenstelling van de jaarrekening In zijn rapportage heeft de externe accountant opgemerkt dat de kwaliteit van de administratieve organisatie en interne controle van hoog niveau is en voldoet aan de daaraan te stellen eisen. Daarnaast is een aantal minder zwaarwegende aandachtspunten ter verbetering gemeld. Deze aanbevelingen zullen het komend jaar worden opgevolgd. De raad zal hierop conform vorige jaren toezicht houden. Zoals aangegeven in artikel 31 lid 4 van de statuten heeft de raad van toezicht de jaarrekening van Coöperatie Koninklijke Cosun U.A. onderzocht. Bij dit onderzoek werd de raad bijgestaan door Ernst & Young Accountants LLP die een goedkeurende controleverklaring heeft afgegeven bij de jaarrekening Deze is in dit verslag opgenomen onder overige gegevens. De accountant heeft in zijn verklaring geen bijzondere toelichting opgenomen. De raad van toezicht adviseert de ledenraad om de jaarrekening 2013 vast te stellen. Governance Cosun volgt de NCR-code voor grote coöperaties. In 2012 is de bestuursstructuur geijkt aan deze code. Dit gaf aanleiding tot enkele aanpassingen zoals het opstellen van een reglement voor de raad van toezicht. De aanpassingen hebben geen effect op het praktisch functioneren van de raad. De voorzitter van de raad van toezicht is aanwezig bij het jaarlijks overleg tussen de raad van beheer en de centrale ondernemingsraad, conform de richtlijn hierover in de NCR-code. Opleidingen De leden van de raad van toezicht hebben individueel cursussen gevolgd op het gebied van corporate governance, accountancy en het Europees landbouwbeleid. De raad heeft gezamenlijk deelgenomen aan een bijeenkomst over het thema Waardecreatie. Samenstelling Er zijn zes leden, van wie vier lid zijn van de coöperatie. De zittingstermijn van de heer N.H. van Halder liep in mei af. Hij heeft zich niet herkiesbaar gesteld. Hij is opgevolgd door mevrouw J.P. Rijsdijk. Zij is tijdens de jaarvergadering in mei 2013 door de ledenraad gekozen in de raad van toezicht. Er zijn geen herverkiezingen geweest. Opvolging De vicevoorzitter van de raad van beheer en de voorzitter van de raad van toezicht hebben met goed gevolg hun taak, om in de opvolging van de vertrekkende voorzitter van de raad van beheer te voorzien, afgerond. Daarbij is ook bijzondere aandacht gegeven aan het proces. Zo zijn de kringvoorzitters geconsulteerd wat heeft bijgedragen aan draagvlak voor de nieuwe voorzitter die in juni 2014 zijn functie zal aanvaarden. De voorzitter van de raad van toezicht treedt af in juni 2014 en is niet herkiesbaar. De procedure om in zijn opvolging te voorzien is gestart. Er worden verkiezingen gehouden voor een nieuw intern lid van de raad. Na de jaarvergadering begin juni 2014 kiest de raad een voorzitter uit zijn midden. 29

33 Tot slot De raad complimenteert de raad van beheer, de concerndirectie en alle medewerkers met het uitstekende resultaat dat in 2013 is behaald. De raad van toezicht dankt een ieder voor zijn inzet en bijdrage aan deze prestatie die vertrouwen geeft voor de toekomst. Namens de raad van toezicht, W. van der Zee W.A. Blijdorp Voorzitter Secretaris Breda, 13 maart