IND ONDERZOEK EN ANALYSE NL EMN NCP MEI 2016 WIJZIGINGEN IN VERBLIJFSSTATUS EN VERBLIJFS- DOEL

Transcriptie

1 IND ONDERZOEK EN ANALYSE NL EMN NCP MEI 2016 WIJZIGINGEN IN VERBLIJFSSTATUS EN VERBLIJFS- DOEL

2

3 WIJZIGINGEN IN VERBLIJFSSTATUS EN VERBLIJFSDOEL Mei 2016

4 Colofon Titel Auteurs Wijzigingen in verblijfsstatus en verblijfsdoel Pieter Brouwer en Denis Diepenhorst Ministerie van Veiligheid en Justitie Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) Strategie en Uitvoeringsadvies (SUA) Onderzoek en Analyse (O&A) Nederlands nationaal contactpunt voor het Europees Migratienetwerk (EMN) Dr. H. Colijnlaan XL Rijswijk Postbus HV Rijswijk 2

5 MANAGEMENTSAMENVATTING Hoe flexibel is het Nederlandse vreemdelingenbeleid als het gaat om de mogelijkheden van verblijfsstatus of verblijfsdoel te wijzigen? En, kan het betrachten van flexibiliteit ten aanzien van (voortgezet) rechtmatig ten goede komen aan de economie? Deze vragen staan centraal in deze EU-brede studie van het Europees Migratienetwerk, waarvan dit rapport de situatie in Nederland beschrijft. Voor de eerste vraag biedt dit rapport een overzicht van de mogelijkheden die derdelanders hebben om binnen de Nederlandse vreemdelingenwet- en regelgeving van verblijfsdoel te wijzigen. De tweede vraag kan bevestigend worden beantwoord. Zo lijkt bijvoorbeeld het beleid van de overheid om afgestudeerden langer aan Nederland te binden vruchten af te werpen. Dit betekent uiteindelijk een positief effect op de overheidsfinanciën volgens het Centraal Planbureau. Het Europees Migratienetwerk (EMN) kreeg opdracht tot het uitbrengen van dit rapport onder andere omdat de Europese Agenda voor Migratie stelt dat flexibiliteit ten aanzien van (voortgezet) rechtmatig verblijf de EU-economie ten goede kan komen, bijvoorbeeld door het benutten van het arbeidspotentieel. Wijziging van een regulier verblijfsdoel kan in Nederland plaatsvinden op grond van twee redenen: Er wordt niet meer voldaan aan de verblijfsvoorwaarden van het oorspronkelijke verblijfsdoel; Er kan sprake zijn van een vrijwillige keuze van derdelander voor een ander verblijfsdoel of type verblijfsvergunning, bijvoorbeeld vanwege sterkere verblijfsrechten. De mogelijkheid om van verblijfsdoel of type verblijfsvergunning te wijzigen lijkt in zijn algemeenheid meer een juridische technische keuze in de systematiek van het vreemdelingenrecht te zijn dan een doelbewuste beleidskeuze waar een politiek of maatschappelijk debat aan vooraf is gegaan. Een uitzondering hierop vormen wijzigingen in de status van studenten en wetenschappelijk personeel: de overheid voert een actief beleid voor deze laatste twee groepen in het kader van de versterking van de Nederlandse kenniseconomie. Belangrijke categorieën derdelanders die hun verblijfsdoel wijzigen: Studenten Kwantitatief de grootste groep. Afgestudeerde studenten kiezen er voornamelijk voor hun verblijf voort te zetten op basis van de regeling zoekjaar afgestudeerden of als kennismigrant. 3

6 Familie Een relatief grote groep derdelanders, oorspronkelijk toegelaten in het kader van familiedoeleinden, zet het verblijf voort op zelfstandige titel. Personen die aanvankelijk bijvoorbeeld in het kader van gezinshereniging zijn toegelaten met beperking verblijf bij partner of verblijf bij echtgeno(o)t(e) kunnen na vijf jaar in aanmerking komen voor zelfstandig verblijf. Zij genieten dan sterkere verblijfsrechten en zijn voor hun verblijf niet langer afhankelijk van hun partner of echtgeno(o)t(e). Voor (uitgeprocedeerde) asielzoekers zijn de mogelijkheden beperkt. Sporadisch wordt gebruik gemaakt van de regeling Hoogopgeleiden. Een wat grotere groep kan op grond van de zogenaamde ambtshalve toets alsnog in het bezit worden gesteld van een reguliere verblijfsvergunning op basis van humanitaire omstandigheden. 4

7 INHOUD Managementsamenvatting 3 1 Inleiding 7 2 Juridisch kader van wijzigingen in de verblijfstatus Verschillende typen verblijfsvergunning De verblijfsvergunning regulier voor bepaalde tijd De verblijfsvergunning regulier voor onbepaalde tijd Het verblijfsdoel Mogelijkheid tot verlengen en geldigheidsduur van de verblijfsvergunning Wijzigen (van het verblijfsdoel) van de verblijfsvergunning Wijzigen gedurende de aanvraag Wijzigen van de verblijfsvergunning Moment indiening aanvraag om wijziging van de verblijfsvergunning Verschillen in voorwaarden tussen eerste toelating, verlenging van de geldigheidsduur en wijziging beperking Ambtshalve toets Asiel 16 3 Overzicht van de verschillende verblijfsvoorwaarden en voorschriften Algemene voor alle verblijfsdoelen geldende verblijfsvoorwaarden 19 4 Rechtspositionele verschillen Recht op arbeid Recht op mobiliteit Gezinshereniging Sociale zekerheid Politieke rechten Recht op onderwijs Koppeling rechtmatig verblijf aan voorzieningen 25 5 Specifiek beleid om wijzigingen van verblijfstatus te faciliteren 27 6 Good practices en knelpunten 29 7 Kwantitatieve analyse wijzigingen van verblijfsdoel 31 8 Conclusies 35 5

8 LIJST VAN FIGUREN Figuur 1: Totaal aantal derdelanders dat vanuit de oorspronkelijke verblijfsdoelen studie, familie, kennismigrant en onderzoeker is gewijzigd van verblijfsdoel Figuur 2: Top 3 bestemmingsverblijfsdoelen van studenten Figuur 3: Top 3 bestemmingsverblijfdoelen van gezinsherenigers Figuur 4: Top 3 bestemmingsverblijfsdoelen van kennismigranten Bijlage 1: Tabellen 37 Tabel 1: Totaal aantal derdelanders dat vanuit de oorspronkelijke verblijfsdoelen studie, familie, kennismigrant en onderzoeker is gewijzigd van verblijfsdoel Tabel 2: Top 3 wijzigingen verblijfsdoelen van naar Tabel 3: Totaal aantal geldige verblijfsvergunningen naar verblijfsdoel op 31 december ( ) 39 Bijlage 2: Begrippenlijst 41 AFKORTINGENLIJST AOW Algemene Ouderdomswet CBS Centraal Bureau voor de Statistiek CPB Centraal Planbureau EMN Europees Migratienetwerk EU Europese Unie EVRM Europees Verdrag van de Rechten van de Mens IND Immigratie- en Naturalisatiedienst MVV Machtiging tot Voorlopig Verblijf Nuffic Netherlands Universities Foundation for International Cooperation RVO Rijksdienst voor Ondernemend Nederland TBC Tuberculose UAF Universitair Asiel Fonds (Stichting Vluchteling-Studenten) UWV Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen Vb Vreemdelingenbesluit Vc Vreemdelingencirculaire VV Voorschrift Vreemdelingen VW Vreemdelingenwet Wib Wet inburgering buitenland 6

9 1 INLEIDING Achtergrond, doel en reikwijdte van de studie Derdelanders die legaal in Nederland zijn en die op een gegeven moment niet langer voldoen aan de voorwaarden die verband houden met hun verblijfsdoel zullen normaliter dienen te vertrekken. Vervolgens kan het nodig zijn om kostbare maatregelen in te zetten om deze vreemdelingen al dan niet vrijwillig te laten vertrekken. Het is onzeker of deze maatregelen het beoogde doel bereiken waardoor een aantal van deze vreemdelingen illegaal in Nederland zullen blijven. Dit onderzoek is een initiatief van de Europese Commissie, de Lidstaten en Noorwegen vanuit de veronderstelling dat het mogelijk minder kostbaar is en zelfs financieel voordelig zou kunnen zijn als de verblijfsstatus wordt gewijzigd waardoor een deel van deze vreemdelingen alsnog zouden kunnen blijven. Daarbij kan worden gedacht aan internationale studenten die mogen blijven om op zoek te gaan naar werk of migranten in loondienst die de overstap maken naar arbeid als zelfstandige. Op deze wijze zou het migratieproces flexibeler kunnen worden gemaakt. Ook zou het bestaande arbeidspotentieel van deze vreemdelingen op deze wijze beter worden ontsloten en kan effectiever worden gereageerd op de vraag naar bepaalde vaardigheden. Daardoor kan een kosten- en tijd efficiënte bijdrage aan de (tijdelijke) tekorten op de arbeidsmarkt worden geleverd. De Europese Commissie heeft in haar Migratieagenda (2015) aangegeven dat de beslissing over het aantal toe te laten personen uit derde landen op zoek naar werk een exclusieve bevoegdheid van de lidstaten blijft. Maar de EU kan een specifieke rol spelen.( ) De EU moet kunnen beschikken over instrumenten om vast te stellen in welke economische sectoren en beroepen zich wervingsproblemen of vaardigheidslacunes voordoen of zullen voordoen. 1 Een ander belangrijk uitgangspunt van de Europese Migratieagenda is de bestrijding van illegale migratie. Hoewel de oorzaken hiervan complex zijn, zou een meer flexibel migratiesysteem een bijdrage kunnen leveren aan het voorkomen van illegaal verblijf. De mogelijkheden om binnen het migratieproces van verblijfsdoel te wijzigen, zouden in dat kader een derde weg kunnen betekenen (naast terugkeer en/of pardonregelingen). Daarom is meer kennis nodig en zou meer inzicht moeten worden verkregen in de nationale ervaring binnen de lidstaten. In veel lidstaten bestaat geen systematisch overzicht of (en zo ja welke) statuswijzigingen mogelijk zijn en hoe vaak migranten eigenlijk van het ene verblijfsdoel naar het andere veranderen. Ook bestaat nog onvoldoende duidelijkheid over de effecten van dergelijke wijzigingen op de rechten van de migranten zelf. Om deze informatie te verkrijgen verricht het Europees Migratienetwerk (EMN) een studie naar de immigratiewetgeving en de bestuursrechtelijke praktijk van iedere lidstaat. 1 European Commission (2015), European Agenda on Migration, p. 16 7

10 Het doel van deze EMN-studie is om een beter begrip te verkrijgen van de voorwaarden en mogelijkheden in de verschillende EU-lidstaten om van verblijfsdoel te kunnen veranderen. De studie heeft betrekking op vreemdelingen die in het bezit zijn van een reguliere verblijfsvergunning ongeacht het verblijfsdoel. Ook alle vreemdelingen die in een asielprocedure verwikkeld zijn of inmiddels uitgeprocedeerd zijn en nog steeds in Nederland zijn vallen binnen het bereik van deze studie. Vreemdelingen in het bezit van een asielstatus zijn daarentegen uitgezonderd van dit onderzoek. Verder zijn EU-burgers, diplomaten en vreemdelingen die een verblijfsrecht ontlenen aan richtlijn 2003/109 eveneens uitgezonderd van dit onderzoek. Methodologie Deze studie is uitgevoerd in opdracht van het EMN. Het EMN wordt gefinancierd door de Europese Commissie en heeft als doel om actuele, betrouwbare en waar mogelijk vergelijkbare informatie op het gebied van migratie en asiel te verzamelen. De onderzoek specificaties voor deze studie zijn vastgesteld op Europees niveau. De afdeling Onderzoek & Analyse van de Immigratie- en Naturalisatiedienst is als nationaal EMN-contactpunt in Nederland verantwoordelijk voor de uitvoering van deze studie en de uitgave van het Nederlandse rapport. Op Europees niveau wordt op basis van de onderzoeksrapporten van alle deelnemende lidstaten een syntheserapport opgesteld. Voor deze studie is grotendeels gebruik gemaakt van formele, openbaar beschikbare informatie. Waar nodig, is deze informatie aangevuld met behulp van de expertise van een klankbordgroep. De klankbordgroep bestond uit experts van het Ministerie van Veiligheid & Justitie en de Immigratie- en Naturalisatiedienst. 8

11 2 JURIDISCH KADER VAN WIJZIGINGEN IN DE VERBLIJFSTATUS In dit hoofdstuk wordt een schematisch overzicht geboden van het juridisch kader waarbinnen aanvragen om wijziging van het verblijfsdoel of wijziging van een type verblijfsvergunning naar een ander type verblijfsvergunning plaatsvinden. Ook wordt er gekeken of er verschillen bestaan in toelatingsvoorwaarden tussen eerste toelating en wijziging beperking. 2.1 Verschillende typen verblijfsvergunning In artikel 8 van de Vreemdelingenwet is neergelegd op welke grond een vreemdeling rechtmatig verblijf in Nederland kan hebben. 2 Dat kan bijvoorbeeld op grond van een verblijfsvergunning die op aanvraag kan worden verleend of op grond van een declaratoir verblijfsrecht waarbij wordt vastgesteld dat een vreemdeling van rechtswege rechtmatig verblijf heeft zoals in het geval van een EU-burger. Grondslag voor verblijf kan ook zijn het mogen afwachten van procedures of het verlenen van uitstel van vertrek in verband met een slechte gezondheidssituatie van de vreemdeling. Gelet op de scope van het onderzoek beperken we ons tot de reguliere verblijfsvergunning voor bepaalde tijd en voor onbepaalde tijd. 3 Deze twee typen verblijfvergunningen worden hier kort besproken voor zover relevant voor dit onderzoek De verblijfsvergunning regulier voor bepaalde tijd Een verblijfsvergunning regulier voor bepaalde tijd wordt verleend met een specifiek doel waarvoor het verblijf is toegestaan. 4 Een verblijfsdoel is bijvoorbeeld het verrichten van arbeid in loondienst of verblijf bij een familielid. Aan de vergunning kunnen voorschriften worden verbonden. In lagere regelgeving kunnen regels worden opgenomen over de verlening, wijziging en verlenging en de voorschriften. Bij algemene maatregel van bestuur worden regels gesteld over de geldigheidsduur van de verblijfsvergunning en de verlenging van de geldigheidsduur van de verblijfsvergunning. 5 De verblijfsvergunning voor bepaalde tijd wordt verleend voor ten hoogste vijf achtereenvolgende jaren. Deze verblijfsvergunning heeft kort samengevat een beperkte geldigheidsduur en kan alleen worden verleend als de vreemdeling voldoet aan de voorwaarden en voorschriften voor een specifiek verblijfsdoel. 2 Alle mogelijke situaties van rechtmatig verblijf worden in dit artikel opgesomd. Er zijn verschillende types verblijfsvergunningen zoals een verblijfsvergunning regulier voor bepaalde tijd in de zin van artikel 8, aanhef en onder a, jo. artikel 14 Vreemdelingen wet die wordt afgegeven voor een specifieke verblijfsdoel en een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd in de zin van artikel 8, aanhef en onder b van artikel 20 Vreemdelingenwet waarbij geen specifiek verblijfsdoel geldt. 3 Zie achtergrond, doel en reikwijdte van de studie in de inleiding 4 Een reguliere verblijfsvergunning heeft in tegenstelling tot een asiel verblijfsvergunning in de zin van artikel 28 jo artikel 29 Vreemdelingenwet geen asiel gerelateerde verblijfsdoelen. 5 Zie het derde en het vierde lid van artikel 14 Vreemdelingenwet. 9

12 2.1.2 De verblijfsvergunning regulier voor onbepaalde tijd Deze verblijfsvergunning is voor onbepaalde tijd geldig en wordt niet met een specifiek verblijfsdoel verleend. Dat houdt in dat niet aan bepaalde voorwaarden die bij een verblijfsdoel horen hoeft te worden voldaan. 6 Het doel van de verblijfsvergunning is voortzetting van het verblijf in Nederland zonder dat daar een specifiek verblijfsdoel voor is aan te wijzen zoals bij de regulier verblijfsvergunning voor bepaalde tijd. Aan de vergunning worden geen voorschriften verbonden. De vreemdeling mag bijvoorbeeld alle arbeid verrichten zonder dat een tewerkstellingsvergunning is vereist. 7 Wel geldt als verblijfsvoorwaarde dat aan het inburgeringsvereiste is voldaan. 8 De verblijfsvergunning kan in tegenstelling tot een verblijfsvergunning voor bepaalde tijd slechts onder een beperkt aantal gronden worden ingetrokken. 9 Deze verblijfsvergunning geeft kort samengevat dus sterkere verblijfsrechten dan een verblijfsvergunning voor bepaalde tijd. 2.2 Het verblijfsdoel Om inzicht te krijgen in de mogelijkheden om in Nederland van verblijfsdoel te kunnen wijzigen is het van belang dat kort wordt ingegaan op de wijze waarop onderscheid wordt gemaakt in verschillende verblijfsdoelen binnen de Nederlandse vreemdelingenwet- en regelgeving. Verschil tussen verblijfsdoel en beperking Een verblijfsvergunning voor bepaalde tijd wordt verleend onder een beperking, die verband houdt met het doel waarvoor verblijf wordt toegestaan. 10 De beperking is specifiek gericht op de verblijfsrechtelijke situatie van de vreemdeling. De beperking ziet zowel op dat verblijfsdoel als ook op de bijzondere voorwaarden waaronder de verblijfsvergunning voor dat verblijfsdoel wordt verleend. De beperking omvat dus meer dan slechts de korte aanduiding. Het verblijfsdoel kan bijvoorbeeld zijn verblijf als familie- of gezinslid. De beperking is dan; Verblijf als familie- of gezinslid bij (naam van de partner/ echtgenoot/ minderjarig kind, enz.). Verschillende verblijfsdoelen en tijdelijke verblijfsdoelen Een verblijfsvergunning voor bepaalde tijd wordt verleend onder beperkingen, verband houdende met het verblijfsdoel waarvoor het verblijf is toegestaan. 11 De verblijfsdoelen zijn genoemd in het Vreemdelingenbesluit. Hierbij kan worden gedacht aan verblijf als familie- of gezinslid, studie of het verrichten van arbeid. 12 Hierbij wordt 10 6 Algemene voorwaarden zoals openbare orde vereiste of inburgering blijven wel van toepassing. 7 Zie paragraaf Zie paragraaf over inburgering. 9 Zie artikel 22 Vreemdelingenwet. 10 artikel 14, tweede lid, van de Vreemdelingenwet jo. Artikel 3.4 Vreemdelingenbesluit. 11 Artikel 14, derde lid Vreemdelingenwet. 12 In artikel 3.4 Vreemdelingenbesluit worden deze verschillende verblijfsdoelen genoemd. Dat zijn a. verblijf als familieof gezinslid; b. verblijf als economisch niet-actieve langdurig ingezetene of vermogende vreemdeling; c. arbeid als zelfstandige; d. arbeid als kennismigrant; e. verblijf als houder van de Europese blauwe kaart; f. seizoenarbeid; g. arbeid in loondienst; h. grensoverschrijdende dienstverlening; i. wetenschappelijk onderzoek in de zin van richtlijn 2005/71/EG; j. lerend werken; k. arbeid als niet-geprivilegieerd militair of niet-geprivilegieerd burgerpersoneel; l. studie; m. het zoeken en verrichten van arbeid al dan niet in loondienst; n. uitwisseling, al dan niet in het kader van een verdrag; o. medische behandeling; p. tijdelijke humanitaire gronden; q. het afwachten van een verzoek op grond van artikel 17 van de Rijkswet op het Nederlanderschap; r. niet-tijdelijke humanitaire gronden.

13 onderscheid gemaakt tussen tijdelijke en niet-tijdelijke verblijfsdoelen. 13 Het verschil ligt in de aard van het verblijfsdoel. Sommige verblijfsdoelen hebben een niet tijdelijk karakter zoals verblijf als familie-of gezinslid terwijl andere verblijfsdoelen meer tijdelijk van aard zijn zoals seizoensarbeid, het zoeken en verrichten van arbeid al dan niet in loondienst maar ook bijvoorbeeld studie. 14 Het onderscheid tussen tijdelijk en niet-tijdelijke verblijfsrechten kan verschillende gevolgen hebben. Vreemdelingen met een tijdelijk verblijfsrecht kunnen bijvoorbeeld niet tot Nederlander worden genaturaliseerd. 2.3 Mogelijkheid tot verlengen en geldigheidsduur van de verblijfsvergunning De verblijfsduur is afhankelijk van het type verblijfsvergunning 15 of de beperking waaronder een verblijfsvergunning is verleend en is hoogstens vijf jaar geldig. Afhankelijk van de soort beperking bestaat de mogelijkheid dat de geldigheidsduur van de verblijfsvergunning telkens met ten hoogste vijf jaar worden verlengd. De geldigheidsduur kan afhankelijk worden gesteld aan de duur van de studie of het arbeidscontract. 16 De geldigheidsduur van een afhankelijke verblijfsvergunning kan bepaald worden door de verblijfsduur van de verblijfsvergunning van de verblijfsgever. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een vreemdeling wiens verblijf afhankelijk is van het verblijf van een verblijfsgever zoals een kind bij zijn ouders. 2.4 Wijzigen (van het verblijfsdoel) van de verblijfsvergunning De hoofdregel in de Nederlandse vreemdelingenwet- en regelgeving is dat het verblijf van een reguliere vreemdeling altijd is verbonden aan een specifieke beperking die verband houdt met het verblijfsdoel. 17 Het is vervolgens over het algemeen mogelijk om van beperking of verblijfsdoel te wijzigen. 18 Er worden geen belemmeringen opgeworpen voor vreemdelingen die in het bezit zijn van een verblijfsvergunning om van beperking of verblijfsdoel te wijzigen. Wijziging van de beperking en/of verblijfsdoel kan, hetzij op aanvraag van de vreemdeling, hetzij ambtshalve wegens veranderde omstandigheden. Ambtshalve betekent in dit geval, zonder dat de vreemdeling daartoe een afzonderlijke aanvraag hoeft in te dienen. Het tijdig wijzigen van de beperking en/of verblijfsdoel wordt met uitzondering van het legestarief 19 de facto over het algemeen gelijkgesteld aan het verlengen van de geldigheidsduur van een verblijfsvergunning Zie artikel 3.5 Vreemdelingenbesluit. 14 Tijdelijke verblijfsdoelen zijn ingevolge artikel 3.5 Vreemdelingenbesluit; verblijf als familie- of gezinslid, indien de hoofdpersoon 1. tijdelijk verblijfsrecht heeft, of 2. houder van een verblijfsvergunning voor bepaalde tijd als bedoeld in artikel 28 van de wet is; b. seizoenarbeid; c. grensoverschrijdende dienstverlening; d. lerend werken; e. studie; f. het zoeken en verrichten van arbeid al dan niet in loondienst; g. uitwisseling, al dan niet in het kader van een verdrag; h. medische behandeling; i. tijdelijke humanitaire gronden; j. het afwachten van een verzoek op grond van artikel 17 van de Rijkswet op het Nederlanderschap. 15 Zie paragraaf Zie de artikelen 3.58, 3.59 en 3.59d Vreemdelingenbesluit. 17 Zie paragrafen 2.1 en Zie bijvoorbeeld artikel 23 Vreemdelingenwet en artikel 3.80 t/m 3.82 Vreemdelingenbesluit. 19 Zie artikel 3.34 Voorschrift Vreemdelingen. Er zijn geen verschillen tussen de legestarieven bij een eerste verlening of wijziging van de verblijfsvergunning terwijl de legestarieven die gelden voor een verlenging van de geldigheidsduur van een verblijfsvergunning lager of even hoog zijn 20 Zie artikel 3.80 jo 3.81 Vreemdelingenbesluit jo artikel 3.34 Voorschrift Vreemdelingen. 11

14 Kort samengevat kan iedere vreemdeling die hier rechtmatig verblijft dus in beginsel van beperking en/of verblijfsdoel 21 veranderen of van type verblijfsvergunning. 22 De mogelijkheid om van verblijfsdoel of type verblijfsvergunning te wijzigen lijkt in zijn algemeenheid meer een technische keuze in de systematiek van het vreemdelingenrecht te zijn dan een doelbewuste beleidskeuze waar een politiek of maatschappelijk debat aan vooraf is gegaan. 23 In sommige gevallen ligt er echter een bewuste keuze aan ten grondslag om wijziging juist wel mogelijk te maken en te stimuleren. Dit is bijvoorbeeld het geval in het kader van het arbeidsmigratiebeleid bij een vreemdeling die in Nederland heeft verbleven met als verblijfsdoel studie. Deze vreemdeling kan na het afronden daarvan in aanmerking komen voor het verblijfsdoel zoekjaar hoogopgeleiden. Dit verblijfsdoel is gecreëerd om deze hoogopgeleide vreemdelingen voor Nederland te behouden 24. Hetzelfde geldt voor start-ups. Sinds januari 2016 is het voor deze groep makkelijk geworden om in aanmerking te komen voor een verblijfsvergunning met als verblijfsdoel zelfstandige. Notificatieplicht in plaats van aanvraag om wijziging van de verblijfsvergunning Het is verplicht om een aanvraag tot wijziging van de beperking in te dienen in het geval de vreemdeling zijn verblijf in Nederland wil voortzetten op grond van een andere beperking dan de beperking waaronder hij aanvankelijk was toegelaten. Dat geldt ook als de vreemdeling gezinshereniging wil bij een ander familie- of gezinslid dan bij wie hij aanvankelijk was toegelaten. Op deze regel geldt in bepaalde gevallen een uitzondering in geval sprake is van een referent. Nederland kent een referentensystematiek. Dat houdt in dat ten behoeve van het verblijf van een vreemdeling die in Nederland verblijft of wil verblijven een referent kan optreden. In een aantal gevallen is de vreemdeling zelfs verplicht om gebruik te maken van een referent die in een aantal gevallen erkend moet zijn. In het geval van kennismigranten, wetenschappelijk onderzoekers, uitwisseling of studie geldt dat het verplicht is dat de referent erkend is. Deze verplichting geldt voor werkgevers, onderzoeksinstellingen, uitwisselingsorganisaties of onderwijsinstellingen. 25 Een aanvraag tot wijziging van de beperking is niet vereist in die gevallen waarbij de vreemdeling zijn verblijf wil voortzetten onder dezelfde beperking, maar bij een andere referent dan bij wie hij oorspronkelijk is toegelaten. 26 In een dergelijk geval geldt een notificatieprocedure Bijvoorbeeld verblijf als familie- of gezinslid of in het kader van arbeid als zelfstandige. Zie artikel 3.4 Vreemdelingenbesluit. 22 Er zijn verschillende types verblijfsvergunningen zoals een verblijfsvergunning regulier voor bepaalde tijd in de zin van artikel 8, aanhef en onder a, jo. artikel 14 Vreemdelingen wet die wordt afgegeven voor een specifieke verblijfsdoel en een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd in de zin van artikel 8, aanhef en onder b van artikel 20 Vreemdelingenwet waarbij geen specifiek verblijfsdoel geldt. 23 Uit de parlementaire stukken bij de Vreemdelingenwet blijkt niet dat bewuste keuzes zijn gemaakt. Aanwijzingen voor een dergelijke keuze zijn in ieder geval niet gevonden. 24 In hoofdstuk 5 wordt hier nader op ingegaan. 25 Artikelen 2a t/m 2h Vreemdelingenwet jo 1.8. t/m 1.22 Vreemdelingenbesluit jo 1.4 t/m 1.16 Voorschrift Vreemdelingen jo hoofdstuk B1/2 en B1/3.2 Vreemdelingencirculaire. 26 Het is wel verplicht om een aanvraag tot wijziging van de beperking in te dienen in het geval de vreemdeling zijn verblijf in Nederland wil voortzetten op grond van een andere beperking dan de beperking waaronder hij aanvankelijk was toegelaten of de vreemdeling gezinshereniging wil bij een ander familie- of gezinslid dan bij wie hij aanvankelijk was toegelaten. Zie hoofdstuk B1/5.3 Vreemdelingencirculaire.

15 waarbij de vorige referent de vreemdeling dient af te melden en de nieuwe referent de vreemdeling dient aan te melden bij de IND Wijzigen gedurende de aanvraag Iedere vreemdeling kan een aanvraag indienen om een verblijfsvergunning. Indien het geen asiel gerelateerde aanvraag is maar een zogenaamde reguliere aanvraag betreft zal de vreemdeling een verblijfsdoel moeten kiezen. Indien de vreemdeling de bewijsstukken heeft overgelegd die bij dat verblijfsdoel horen en aan de voorwaarden wordt voldaan zal de aanvraag worden ingewilligd. Indien de vreemdeling tijdens de aanvraag zijn verblijfsdoel wil wijzigen in een ander verblijfsdoel is dat mogelijk maar zal een nieuwe aanvraag moeten worden ingediend. 28 Indien de wijziging dermate gering is, dat redelijkerwijs niet meer van een wijziging kan worden gesproken, hoeft geen nieuwe aanvraag te worden ingediend. De vreemdeling in het bezit van een geldig visum (machtiging tot voorlopig verblijf of afgekort mvv) waarmee de vreemdeling Nederland in mocht reizen om een aanvraag om een verblijfsvergunning in te dienen, zal een nieuwe aanvraag om een mvv moeten indienen in het land van herkomst. De mvv was namelijk afgegeven omdat werd voldaan aan een ander verblijfsdoel dan het nieuwe verblijfsdoel waar de vreemdeling voor in aanmerking wenst te komen. 2.6 Wijzigen van de verblijfsvergunning Indien de aanvraag om een verblijfsvergunning wordt ingewilligd wordt de vreemdeling in het bezit gesteld van een verblijfsvergunning. Hierbij geldt dat de vreemdeling moet blijven voldoen aan de voorwaarde die verband houdt met het verblijfsdoel waarvoor de vergunning is verleend. Er zijn vervolgens een tweetal redenen denkbaar waarom de vreemdeling in aanmerking voor een ander verblijfsdoel of type verblijfsvergunning zou willen kunnen komen. Niet meer voldoen aan het verblijfsdoel of geldigheidsduur verloopt Het kan zijn dat de vreemdeling noodgedwongen in actie moet komen om het verblijf in Nederland veilig te stellen. Dat is het geval als niet meer wordt voldaan aan de voorwaarden die bij het verblijfsdoel horen of in geval de geldigheidsduur van de verblijfsvergunning niet verlengbaar is. 29 Ook is het mogelijk dat de vreemdeling in actie moet komen omdat de verblijfsvergunning wordt ingetrokken. 30 Hoewel de vreemdeling in deze gevallen niet meer in aanmerking komt voor het oorspronkelijke verblijfsdoel geldt dat mogelijk niet voor een ander verblijfsdoel. De vreemdeling kan dan een aanvraag tot wijziging van de verblijfsvergunning indienen. De vreemdeling kan dit doen gedurende de looptijd van de verblijfsvergunning of bij de verlenging van de geldigheidsduur omdat deze afloopt. 27 Hoofdstuk B1/5.3 Vreemdelingencirculaire. 28 Artikel Vreemdelingenbesluit. 29 Het verblijfsdoel uitwisseling is bijvoorbeeld niet verlengbaar. Zie hoofdstuk B2 van de Vreemdelingencirculaire. 30 Artikel 19 jo. 18 Vreemdelingenwet. 13

16 Verblijfsvergunning met een sterker verblijfsrecht Nadat een vreemdeling in het bezit is gekomen van een verblijfsvergunning kan hij mogelijk (na verloop van tijd) in aanmerking komen voor een verblijfsdoel of verblijfsvergunning met een sterker verblijfsrecht. 31 Een ander verblijfsdoel of type verblijfsvergunning kan (meer) mogelijkheden bieden. Hierbij kan worden gedacht aan meer mogelijkheden om te werken of een langere geldigheidsduur. Ook kan sprake zijn dat er geen beperkingen aan de vergunning zijn verbonden waardoor de vreemdeling niet (meer) aan een voorwaarde verbonden aan een bepaald verblijfsdoel hoeft te voldoen. Dit is het geval bij een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd. Aan deze verblijfsvergunning zijn geen beperkingen verbonden en de vergunning is ook langer geldig. 2.7 Moment indiening aanvraag om wijziging van de verblijfsvergunning Indien de vreemdeling besluit een aanvraag tot wijziging of verlenging van het verblijfsdoel in te dienen zijn er vier situaties mogelijk. Tijdige indiening aanvraag binnen de geldigheidsduur van de oorspronkelijke verblijfsvergunning Indien de vreemdeling de aanvraag om wijziging van het verblijfsdoel indient vóórdat de geldigheidsduur van de verblijfsvergunning is verlopen is de aanvraag tijdig ingediend. De geldigheidsduur van de gewijzigde verblijfsvergunning sluit in dit geval aan bij de geldigheidsduur van de oorspronkelijke verblijfsvergunning zodat de totale duur van rechtmatig verblijf van beide verblijfsvergunningen kan worden opgeteld. Er is dan geen sprake van een onderbreking in rechtmatige verblijfsduur (het zogenaamde verblijfsgat ). De vreemdeling komt dan eerder in aanmerking voor een sterkere verblijfsvergunning of naturalisatie. 32 Verschoonbare redenen voor niet tijdige aanvraag Indien de aanvraag te laat wordt ingediend dus nadat de geldigheidsduur van de verblijfsvergunning is verlopen bestaat de mogelijkheid dat de geldigheid van de eerste verblijfsvergunning toch blijft doorlopen indien er verschoonbare redenen zijn aangevoerd. 33 In de vreemdelingencirculaire worden een aantal voorbeelden genoemd van redenen die niet gelden als verschoonbaar zoals vakantie en detentie. Er is dan ook geen sprake van een verblijfsgat. De vreemdeling komt dan ook eerder in aanmerking voor een sterkere verblijfsvergunning of naturalisatie. Tijdige indiening aanvraag nádat de geldigheidsduur van de oorspronkelijke verblijfsvergunning is verlopen Indien de aanvraag te laat wordt ingediend dus nadat de geldigheidsduur van de verblijfsvergunning is verlopen maar wel binnen een redelijke termijn van twee jaar nadat De wijziging van verblijfsstatus houdt niet alleen de wijziging naar een ander verblijfsdoel in maar ziet ook op de wijziging naar een sterkere verblijfsvergunning. In totaal zijn over de periode een aantal van reguliere vergunningen voor onbepaalde tijd verleend. Deze vorm van wijziging van verblijfsstatus is verder echter niet meegenomen in het kwantitatieve gedeelte van dit onderzoek. 32 Zie hoofdstuk B1/6.1 Vreemdelingencirculaire. 33 Artikel 3.80 Vreemdelingenbesluit jo B1/6.1 Vreemdelingencirculaire.

17 de geldigheidsduur van de oorspronkelijke verblijfsvergunning is verlopen, wordt de aanvraag met uitzondering van het legestarief behandeld als een aanvraag om verlenging en niet als een eerste aanvraag om een verblijfsvergunning. 34 Dat heeft voor de vreemdeling het voordeel dat het mvv-vereiste niet van toepassing is en een minder strenge openbare orde toets geldt. Wel is in dat geval sprake van een verblijfsgat. te late indiening aanvraag Indien de aanvraag wordt ingediend nadat de geldigheidsduur van de eerdere verblijfsvergunning langer dan twee jaar is verlopen en ook geen verschoonbare redenen zijn aangevoerd, zijn er geen verschillen met een aanvraag om eerste toelating. 35 Dan is er dus geen sprake van wijziging beperking maar van een aanvraag om eerste toelating. 2.8 Verschillen in voorwaarden tussen eerste toelating, verlenging van de geldigheidsduur en wijziging beperking Hierboven is al uiteengezet dat een aanvraag om wijziging van een verblijfsvergunning die te laat is ingediend gelijk wordt gesteld met een aanvraag om eerste toelating. 36 Bij een aanvraag tot het wijzigen van de verblijfsvergunning zijn een aantal voorwaarden die gelden voor een aanvraag tot het verlenen van een eerste verblijfsvergunning niet van toepassing. Daarnaast zijn een aantal soepelere bepalingen die gelden voor het verlengen van de geldigheidsduur verblijfsvergunning van overeenkomstige toepassing. 37 Zo is het mvv-vereiste niet van toepassing 38, geldt een soepeler openbare orde criterium 39 en is de vreemdeling niet verplicht om mee te werken aan een onderzoek naar tuberculose of hoeft de vreemdeling niet een behandeling voor tuberculose te ondergaan. 40 Ook gelden een aantal procedurele vereisten niet zoals de vaststelling van de identiteit. 41 Met uitzondering van het legestarief, is er de facto, geen onderscheid tussen het verlengen van de geldigheidsduur van een verblijfsvergunning en het wijzigen van het verblijfsdoel van een verblijfsvergunning. Dat geldt over het algemeen voor alle verblijfsdoelen. 2.9 Ambtshalve toets Sinds 1 april 2014 is het ook mogelijk dat een vreemdeling wiens aanvraag om een reguliere verblijfsvergunning 42 of om asiel 43 wordt afgewezen ambtshalve in bezit wordt gesteld van een verblijfsvergunning op reguliere gronden die verband houdt met 34 Artikel 3.34 Voorschrift Vreemdelingen. 35 Zie hoofdstuk B1/5.3 jo B1/6.1 Vreemdelingencirculaire. 36 Wanneer hierna wordt gesproken over een aanvraag om wijziging van het verblijfsdoel van de verblijfsvergunning wordt dan ook uitgegaan dat de aanvraag tijdig is ingediend of dat sprake is van verschoonbare redenen waarom de aanvraag te laat is ingediend. Wel is in dat geval sprake van een verblijfsgat. Zie paragraaf Zie artikel 3.81 Vreemdelingenbesluit. 38 Artikel 3.81 jo 3.71 Vreemdelingenbesluit. Zie ook paragraaf Ingevolge artikel 3.81 zijn de artikelen 3.77 en 3.78 Vreemdelingenbesluit niet van toepassing en de artikelen 3.86 en 3.87 Vreemdelingenbesluit van overeenkomstige toepassing. Zie ook paragraaf Artikel 3.81 jo 3.79 Vreemdelingenbesluit. Zie ook paragraaf Zie paragraaf 3.1 voor de procedurele vereisten die gelden bij een eerste aanvraag om een verblijfsvergunning. 42 Artikel 3.6 Vreemdelingenbesluit. 43 Artikel 3.6a Vreemdelingenbesluit. 15

18 humanitaire redenen. 44 Ambtshalve verlening betekent kort gezegd dat geen afzonderlijke aanvraag hoeft te worden ingediend voor die betreffende humanitaire verblijfsdoelen. In geval het een aanvraag om een reguliere verblijfsvergunning betreft dient de onderliggende aanvraag die aanleiding gaf tot de afwijzing wel verband te houden met de reguliere doelen waaronder de verblijfsvergunning uiteindelijk ambtshalve wordt verleend. Van belang bij deze ambtshalve verlening is dat er op grond van het vierde lid van beide artikelen een toetsvolgorde is waarbij het verblijfsdoel met de sterkste rechtspositie als eerste wordt getoetst. Het achterliggende doel van beide ambtshalve verleningen is het verkorten en voorkomen van vervolgprocedures en daarmee efficiënter inrichten van toelatingsprocedures waardoor onnodig lang verblijf zonder perspectief wordt tegengegaan Asiel Voor het verblijfsdoel asiel gaat het in dit rapport uitdrukkelijk om (uitgeprocedeerde) asielzoekers. Derdelanders die in het bezit zijn van een verblijfsvergunning asiel zijn geen onderwerp van dit onderzoek. In principe kunnen ook asielzoekers die in afwachting zijn van een lopende asielprocedure of asielzoekers die zijn uitgeprocedeerd een aanvraag indienen om in aanmerking te komen voor reguliere verblijfsdoeleinden. Dit laatste geldt ook voor asielzoekers van wie de terugkeer tijdelijk is opgeschort. Hierbij kan onder andere worden gedacht aan asielzoekers die onder een besluit- en vertrekmoratorium vallen. 46 Overigens zal de aanvraag door een (uitgeprocedeerde) asielzoeker om een verblijfsvergunning voor reguliere verblijfsdoeleinden in principe niet worden gehonoreerd omdat het beschikken over een mvv als strikte voorwaarde geldt. Met andere woorden in deze gevallen kan de aanvraag niet worden gedaan vanuit Nederland, behoudens enkele uitzonderingen, maar zal men eerst moeten terugkeren naar zijn land van herkomst dan wel land van eerder bestendig verblijf. Daarmee vallen zij automatisch buiten de scope van dit onderzoek, omdat alleen wordt gekeken naar veranderingen in de verblijfspositie die worden gerealiseerd vanaf Nederlands grondgebied. Alleen in zeer uitzonderlijke situaties zal aan het mvv-vereiste voorbij kunnen worden gegaan. De minister kan het mvv-vereiste namelijk buiten toepassing laten wanneer de toepassing naar het oordeel van de Minister tot een onbillijkheid van overwegende aard leidt (hardheidsclausule) Bij artikel 3.6 Vreemdelingenbesluit gaat het om; artikel 8 EVRM; tijdelijk humanitaire gronden voor de vreemdeling die slachtoffer-aangever, slachtoffer of getuige-aangever van mensenhandel; buiten schuld Nederland niet kunnen verlaten; medische behandeling; en andere niet bepaalde tijdelijk humanitaire gronden. Bij artikel 3.6a Vreemdelingenbesluit gelden deze humanitaire gronden eveneens met uitzondering van medische behandeling en buiten schuld Nederland niet kunnen verlaten. 45 Staatsblad 2013, 580 Besluit van 17 december 2013 tot wijziging van het Vreemdelingenbesluit (stroomlijning toelatingsprocedures). 46 Artikel 43 Vreemdelingenwet. 47 Artikel 3.71 lid 4 Vreemdelingenbesluit. Zie ook paragraaf 3.1

19 Wanneer de vreemdeling onmiddellijk voorafgaand aan de aanvraag een andere verblijfsvergunning had, bijvoorbeeld een asielvergunning die is ingetrokken, dan zal het mvv-vereiste ook niet worden gesteld mits de aanvraag voor een verblijfsvergunning voor dat betreffende verblijfsdoel direct daarna wordt ingediend. 48 Derdelanders in het bezit van een verblijfsvergunning regulier kunnen in principe ook een verblijfsvergunning asiel aanvragen. Daar waar voorheen rechtmatig verblijf op basis van artikel 8 Vreemdelingenwet (waaronder het in het bezit zijn van een reguliere verblijfsvergunning) nog gold als een imperatieve afwijzingsgrond, kunnen derdelanders met rechtmatig verblijf als hiervoor bedoeld na de implementatie van de Procedurerichtlijn ook vragen om een inhoudelijke beoordeling van een asielaanvraag. Er kunnen omstandigheden zijn die rechtmatig verblijvende derdelanders nopen alsnog een asielverzoek in te dienen. Bijvoorbeeld wegens oorlogshandelingen in het land van herkomst die bij aankomst in Nederland nog niet aan de orde waren. Ook kan worden gedacht aan een regimewisseling die vervolging van de derdelander waarschijnlijk maakt. Overigens zal in de meeste gevallen een dergelijk asielverzoek alleen in de rede liggen indien de derdelander een tijdelijk verblijfsrecht (bijvoorbeeld voor studie) geniet. Een niet-tijdelijk verblijfsrecht biedt tenslotte voldoende bescherming tegen refoulement. 48 Artikel 17, lid 1 onder e Vreemdelingenwet. 17

20 18

21 3 OVERZICHT VAN DE VERSCHILLENDE VERBLIJFSVOORWAARDEN EN VOORSCHRIFTEN In het vorige hoofdstuk is nader ingegaan op de mogelijkheden binnen het Nederlandse vreemdelingenrecht om van verblijfsstatus te wijzigen. In dit hoofdstuk wordt wat dieper ingegaan op de verschillende verblijfsvoorwaarden. Om in aanmerking te komen voor een verblijfsvergunning dient een vreemdeling te voldoen aan een aantal voorwaarden. Er zijn een aantal verblijfsvoorwaarden die algemeen zijn en voor het merendeel van alle verblijfsdoelen hetzelfde zijn. De meeste vreemdelingen zullen daar, ongeacht de reden voor verblijf, aan moeten voldoen. Daarnaast zijn er ook specifieke verblijfsvoorwaarden die zien op het verblijfsdoel waar de aanvraag op is gericht en die daar verband mee houden. Deze laatste voorwaarden zijn voor ieder verblijfsdoel anders. In dit hoofdstuk worden de algemene voor alle verblijfsdoelen geldende verblijfsvoorwaarden beschreven. Ook zal kort nader op de aanvraagprocedure voor een verblijfsvergunning worden ingegaan aangezien deze procedurele vereisten ook algemeen zijn en in principe voor alle vreemdelingen gelden. Daar waar verschillen bestaan in de algemene verblijfsvoorwaarden tussen aanvragen om eerste toelating en die om wijziging van het verblijfsdoel zijn die verschillen benoemd. 3.1 Algemene voor alle verblijfsdoelen geldende verblijfsvoorwaarden Artikel 16 Vreemdelingenwet vormt het juridische kader voor de algemene verblijfsvoorwaarden die voor de meeste vreemdelingen gelden. Hieronder zijn deze voorwaarden genoemd en nader toegelicht. MVV-vereiste (d-visum) Voor de afgifte van een verblijfsvergunning regulier dient de derdelander in principe in het bezit te zijn van een geldige mvv die overeenkomt met het verblijfsdoel waarvoor de verblijfsvergunning is aangevraagd. 49 Er geldt een vrijstelling voor vreemdelingen uit bijvoorbeeld Japan of Australië. 50 De mvv-procedure moet in principe worden aangevraagd en afgewacht in het land van herkomst. Voor een aanvraag om verlenging van 49 In artikel 17 Vreemdelingenwet wordt verwezen naar een Ministeriele regeling (Voorschrift Vreemdelingen) waar een aantal nationaliteiten zijn genoemd waarvoor het mvv-vereiste niet geldt. Daarnaast zijn in artikel 17 Vreemdelingenwet een aantal andere categorieën genoemd die zijn uitgezonderd van het mvv-vereiste zoals bijvoorbeeld de situatie waarbij het vanwege de gezondheidstoestand niet verantwoord is om te reizen of in geval de vreemdeling slachtoffer of getuigeaangever is van mensenhandel. Daarnaast zijn een aantal uitzonderingen opgenomen in artikel 3.71 Vreemdelingenbesluit waaronder in het derde lid een hardheidsclausule. Zie ook paragraaf Zie bijlage 2 en 3 van het Voorschrift Vreemdelingen. De vreemdelingen afkomstig uit de volgende landen zijn vrijgesteld van het mvv-vereiste. Alle lidstaten van de EU, alle lidstaten van de EER, Australië, Canada, Japan, Monaco, Nieuw-Zeeland, Vaticaanstad, Verenigde Staten, Zuid-Korea, Zwitserland. 19

22 de geldigheidsduur of wijziging van het verblijfsdoel geldt in principe geen mvv-vereiste. Wel dient de verlenging van de geldigheidsduur of wijziging van de verblijfsvergunning tijdig te worden aangevraagd voordat de geldigheidsduur van de vergunning afloopt. 51 Paspoortvereiste De verblijfsvergunning regulier kan worden afgewezen indien de derdelander niet beschikt over een geldig document voor grensoverschrijding. 52 Voor bijzondere categorieën zoals bijvoorbeeld slachtoffers van mensenhandel geldt vrijstelling van het paspoortvereiste. 53 Middelenvereiste Het uitgangspunt is dat iedere vreemdeling in Nederland zelfstandig en duurzaam over voldoende middelen van bestaan beschikt. 54 Deze drie onderdelen van middelenvereiste gelden voor alle aanvragen tot het verlenen, verlengen en wijzigen van een verblijfsvergunning regulier voor bepaalde tijd, tenzij voor specifieke verblijfsdoelen 55 of bepaalde situaties 56 andersluidende bepalingen in lagere regelgeving over de middelen van bestaan is opgenomen. Openbare orde De vreemdeling mag geen gevaar vormen voor de openbare orde en nationale veiligheid. De openbare orde toets voor vreemdelingen die een eerste aanvraag om een verblijfsvergunning indienen is strenger dan de openbare orde toets voor vreemdelingen die al langer rechtmatig in Nederland verblijven. In het eerste geval is er namelijk nog geen sprake van rechtmatig verblijf zodat een relatief geringe strafrechtelijke veroordeling reeds tot weigering van de verblijfsvergunning kan leiden. In het tweede geval waarbij al sprake is van rechtmatig verblijf geldt een openbare orde toets waarbij een zogenaamde glijdende schaal van toepassing is. Het principe van de glijdende schaal is, dat er een relatie wordt gelegd tussen de duur van het verblijf en de ernst van het gepleegde misdrijf. Onderliggende gedachte is daarbij dat de vreemdeling naarmate hij langer in Nederland verblijft sterkere banden heeft met Nederland waardoor verblijfsbeëindiging minder snel is te rechtvaardigen Voor de gevolgen van het niet tijdig verlengen of wijzigen van de verblijfsvergunning voor het mvv-vereiste, zie de paragrafen 2.7 en Dit paspoortvereiste is neergelegd in artikel 16, eerste lid, aanhef en onder b, Vreemdelingenwet. 53 Andere vrijstellingen van het paspoortvereiste gelden (tijdelijk) voor onderdanen van Somalië en in sommige gevallen voor hier te lande geboren kinderen die een verblijfsvergunning regulier bepaalde tijd voor verblijf bij ouder (familie- en gezinslid) aanvragen. Ook bij de ambtshalve verlening van een verblijfsvergunning verblijf als alleenstaande minderjarige vreemdeling of bij verblijf als vreemdeling die buiten zijn schuld Nederland niet kan verlaten, wordt het ontbreken van een geldig paspoort niet tegengeworpen (zie hoofdstuk B8, Vreemdelingencirculaire). 54 Dit is neergelegd in artikel 16, eerste lid, aanhef en onder c, Vreemdelingenwet juncto artikel 26, eerste lid, Vreemdelingenwet waar staat opgenomen dat de vreemdeling op enig moment tussen de datum van indiening van de aanvraag en het moment waarop op die aanvraag wordt beslist, gelijktijdig moet voldoen aan alle drie de onderdelen van dit middelenvereiste. 55 Zoals in het geval van een aantal humanitaire verblijfsdoelen. 56 Zoals bijvoorbeeld het geval dat een vreemdeling de pensioengerechtigde leeftijd heeft of blijvend en volledig arbeidsongeschikt is zoals genoemd in B7/2.1.1 Vreemdelingencirculaire.

23 Dit betekent dat bij een derdelander die tijdig 57 om wijziging van het verblijfsdoel vraagt en waar eventueel openbare orde aspecten spelen dit minder snel verblijfsrechtelijke gevolgen zal hebben dan voor een derdelander die om eerste toelating vraagt. Medisch onderzoek Een verblijfsvergunning kan worden geweigerd indien de derdelander, afkomstig uit een aangewezen risicoland, niet bereid is om medewerking te verlenen aan een medisch onderzoek naar een ziekte aangewezen bij of krachtens de Infectieziektewet, ter bescherming van de volksgezondheid of een medische behandeling tegen een dergelijke ziekte te ondergaan. Dat houdt in dat de vreemdeling bereid moet zijn om een tbc -onderzoek te ondergaan en moet meewerken aan een eventuele behandeling van de tbc. 58 Een derdelander die wijziging van het verblijfsdoel vraagt is vrijgesteld van de tbc-keuring. Die heeft namelijk reeds plaatsgevonden op het moment dat werd verzocht om eerste toelating. 59 Inburgeringsvereiste Derdelanders van 18 jaar tot aan de AOW-leeftijd die voor langere tijd in Nederland willen verblijven en een mvv aanvragen moeten een basisexamen inburgering in het buitenland afleggen (gezinsmigranten en geestelijk bedienaren). Met de Wet inburgering buitenland (Wib) is het inburgeringsvereiste als toelatingsvoorwaarde in de Vw neergelegd. 60 Voor verblijfsdoelen met een tijdelijk karakter in de zin van de Wib (bijvoorbeeld studie, kennismigrant, arbeid) met uitzondering van geestelijk bedienaren geldt een vrijstelling van het inburgeringsvereiste. Vreemdelingen die reeds in Nederland verblijven en die een vergunning voor onbepaalde tijd of voortgezet verblijf na vijf jaar verblijf bij (huwelijks)partner willen verkrijgen, moeten het inburgeringsexamen als genoemd in artikel 7 Wet inburgering behalen. Het inburgeringsexamen bestaat naast een taaltoets ook uit een component kennis van de Nederlandse samenleving. Sinds 2015 valt daar ook het element oriëntatie op de Nederlandse arbeidsmarkt onder. Aanvraagprocedure De vreemdeling die een eerste aanvraag om een verblijfsvergunning wil indienen en nog geen rechtmatig verblijf heeft zal, indien zij mvv-plichtig zijn, eerst een aanvraag om een mvv moeten indienen in het land van herkomst. 61 Het is ook mogelijk dat een referent in Nederland ten behoeve van de vreemdeling een aanvraag om een mvv indient. 62 De aanvraag moet worden ingediend met een volledig ingevuld en bevoegd 57 Voor de gevolgen van het niet tijdig verlengen of wijzigen van de verblijfsvergunning voor het openbare orde vereiste, zie paragraaf Zie hoofdstuk B1/4.5 Vreemdelingencirculaire. 59 Zie artikel 3.81 Vreemdelingenbesluit jo Vreemdelingenbesluit. 60 De Wib bestaat uit artikel 16, eerste lid, onder h, Vw en artikel 16, derde lid Vw. De Wib is vervolgens uitgewerkt in de artikelen 3.71a, 3.98a t/m 3.98d Vb. 61 Indien zij niet mvv-plichtig zijn kunnen zij Nederland inreizen zonder mvv en vervolgens een aanvraag om een verblijfsvergunning indienen die inhoudelijk zal worden getoetst aan dezelfde voorwaarden die gelden voor een mvv. 62 Zie ook paragraaf

24 ondertekend, vastgesteld formulier. De Nederlandse diplomatieke of consulaire vertegenwoordiging in het land van herkomst of bestendig verblijf neemt tien digitale vingerafdrukken af en scant de door de vreemdeling ingeleverde pasfoto als de vreemdeling een mvv-aanvraag indient of de referent in Nederland ten behoeve van de vreemdeling een mvv-aanvraag indient. Deze gegevens worden ook gebruikt om een verblijfsdocument (pasje) te kunnen maken als men voor verblijf in aanmerking komt. Voor het verblijfsdocument is ook een handtekening nodig. Als wordt voldaan aan de toelatingsvoorwaarden voor het betreffende verblijfsdoel, wordt door de diplomatieke of consulaire vertegenwoordiging de mvv afgegeven. Nadat de vreemdeling Nederland vervolgens met de geldige mvv Nederland is binnengekomen en een aanvraag om een verblijfsvergunning heeft ingediend wordt de verblijfsvergunning door uitreiking van het verblijfsdocument aan de vreemdeling in persoon verleend. 63 Om een aanvraag om een mvv en een verblijfsvergunning te kunnen indienen zijn leges verschuldigd. De aanvraag wordt niet in behandeling genomen als deze leges niet zijn betaald. 64 Er zijn geen verschillen in leges tussen aanvraag wijziging beperking en aanvraag om eerste toelating Zie hoofdstuk B1/3.1 van de Vreemdelingencirculaire waar de aanvraagprocedure is opgenomen. 64 De leges zijn verschuldigd ongeacht de uitkomst van de aanvraagprocedure om een verblijfsvergunning. 65 Artikel 3.34 Voorschrift Vreemdelingen.

25 4 RECHTSPOSITIONELE VERSCHILLEN In deze paragraaf worden de rechtspositionele verschillen belicht die bestaan tussen de verschillende verblijfsdoelen. Verschillende verblijfsdoelen of type verblijfsvergunningen brengen verschillende rechtspositionele gevolgen met zich mee. Zonder in te gaan op de afzonderlijke verblijfsdoelen worden in deze studie de verschillende mogelijkheden hieronder besproken zoals het recht op arbeid, het recht op sociale zekerheid, recht op mobiliteit, recht op gezinshereniging, onderwijs, rechtsbijstand en politieke rechten. 4.1 Recht op arbeid Als de aanvraag is ingewilligd wordt een verblijfsdocument uitgereikt. Op het verblijfsdocument wordt een arbeidsmarktaantekening gesteld dat afhankelijk is van het verblijfsdoel of het type verblijfsvergunning. Uit deze arbeidsmarktaantekening blijkt of een vreemdeling mag werken, wat voor werk dat mag zijn en de duur van dat werk zoals het mogen verrichten van arbeid van bijkomende aard bij studenten. 66 Ook bestaat de mogelijkheid dat de werkgever moet beschikken over een tewerkstellingsvergunning. 67 De arbeidsmarktaantekening hangt samen met het verblijfsdoel of de soort verblijfsvergunning. 68 Ook kan het zijn dat de nationaliteit van de verblijfsgever of die van de vreemdeling een rol speelt. 69 Voor asielzoekers bestaat de mogelijkheid om 24 weken per jaar te werken. Werken kan alleen met een tewerkstellingsvergunning. Dit gebeurt pas als een asielaanvraag minstens 6 maanden in behandeling is. Het eerste halfjaar kan een asielzoeker dus niet werken. 4.2 Recht op mobiliteit Een vreemdeling kan, nadat hij rechtmatig verblijf heeft, zich vrijelijk begeven binnen Nederland en tot op zekere hoogte ook reizen en verblijven buiten Nederland. De verblijfsvergunning kan namelijk wel worden ingetrokken indien de houder van een verblijfsvergunning zijn hoofdverblijf buiten Nederland heeft gevestigd. 70 Daar is over het algemeen sprake van indien een vreemdeling langer dan zes maanden buiten Nederland heeft verbleven. 71 Deze regels gelden zowel voor een verblijfsvergunning regulier voor bepaalde tijd ongeacht de beperking waaronder de verblijfsvergunning is verleend als de verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd Een student mag in combinatie met een tewerkstellingsvergunning maximaal 10 uur per week werken. 67 De plicht om over een tewerkstellingsvergunning te beschikken is vastgelegd in de Wet arbeid Vreemdelingen. 68 Zie paragraaf 2.1 en Zo geldt dat een vreemdeling vrij is op de arbeidsmarkt indien hij verblijf heeft bij een Nederlandse verblijfsgever of als hij een EU nationaliteit heeft. 70 Artikel 19 jo. Artikel 18 Vreemdelingenwet. 71 Hoofdstuk B1/6.2.1 Vreemdelingencirculaire. 72 Zie hoofdstuk B12/2.5 Vreemdelingencirculaire. 23

26 4.3 Gezinshereniging In principe geldt dat met elke verblijfsvergunning en onafhankelijk van het verblijfsdoel gezinshereniging mogelijk is. Er geldt wel, op een paar uitzonderingen na, een wachttermijn van één jaar om in aanmerking te komen voor gezinshereniging. 73 Daardoor is het bij verblijfsdoelen waarbij de geldigheidsduur korter is dan één jaar, zoals seizoensarbeid, of waarbij de geldigheidsduur niet verlengbaar is na één jaar feitelijk niet mogelijk om voor gezinshereniging in aanmerking te komen. 74 Dat laatste is bijvoorbeeld het geval bij het verblijfsdoel au pair (uitwisseling). 4.4 Sociale zekerheid Het is gebruikelijk om binnen de sociale zekerheidsregelingen sociale verzekeringen en sociale voorzieningen van elkaar te onderscheiden. Deze twee categorieën regelgeving hebben het doel inkomens beschermende voorzieningen te verstrekken, waarop belanghebbenden aanspraak kunnen maken. Ze verschillen van elkaar door de wijze waarop zij worden gefinancierd. Bij sociale verzekeringen zijn er premies afgedragen terwijl dat bij sociale voorzieningen niet het geval is. De sociale voorzieningen worden gefinancierd uit de algemene middelen. Binnen de sociale verzekeringen is het verder nog gebruikelijk een onderscheid te maken tussen volksverzekeringen en werknemersverzekeringen. In deze paragraaf beperken we ons tot de sociale voorzieningen en wel tot de bijstand waarvoor geen premie is betaald. Iedere in Nederland woonachtige vreemdeling die rechtmatig in Nederland verblijft heeft op dezelfde gronden als Nederlanders recht op bijstand van overheidswege. 75 Wel kan een beroep op de publieke middelen gevolgen hebben voor het verblijfsrecht. Of een beroep op de publieke middelen gevolgen heeft voor het verblijfsrecht hangt samen met de beperking waaronder de verblijfsvergunning is verleend of het type verblijfsvergunning. Er zijn bijvoorbeeld een aantal humanitaire verblijfsdoelen waarbij deze aantekening niet geldt en een beroep op de publieke middelen dus geen gevolg heeft voor het verblijfsrecht. Zo zijn bijvoorbeeld slachtoffers mensenhandel vrijgesteld van het vereiste te beschikken over voldoende middelen van bestaan. 76 Op het verblijfsdocument, of in de beschikking waarbij de verblijfsvergunning is toegekend, wordt een aantekening opgenomen waaruit blijkt dat een beroep op de algemene middelen gevolgen kan hebben voor het verblijfsrecht Politieke rechten Artikel 130 van de Grondwet geeft de wetgever de bevoegdheid het actief en passief kiesrecht voor de gemeenteraad toe te kennen aan ingezetenen die geen Nederlander zijn, mits zij ten minste voldoen aan de vereisten die gelden voor de Nederlandse ingezetenen. In 1985 is de Kieswet aangepast, waarbij het actief en passief kiesrecht voor de Artikel 3.15, derde lid Vreemdelingenbesluit. In dit artikel worden ook de uitzonderingen genoemd. 74 Voorbeelden hiervan zijn tijdelijke arbeid in de zin van hoofdstuk B4 Vreemdelingencirculaire en uitwisseling zoals beschreven in hoofdstuk B2 van de Vreemdelingencirculaire. 75 Artikel 11 Participatiewet. 76 Artikel 3.4, vierde lid Vreemdelingenbesluit. 77 Hoofdstuk B1/5.2 Vreemdelingencirculaire jo artikel 3.1, vierde lid voorschrift Vreemdelingen.

27 gemeenteraad ook aan niet-nederlandse ingezetenen is toegekend. Het actief en passief kiesrecht bij gemeenteraadsverkiezingen voor burgers van de Europese Unie is tevens gebaseerd op artikel 8A van het Verdrag van Maastricht. 4.6 Recht op onderwijs Voor alle kinderen in Nederland geldt de leerplicht, dus ook bijvoorbeeld kinderen van asielzoekers gaan gewoon naar school. Iedere instelling die onderwijs levert, moet bij vreemdelingen van 18 jaar en ouder toetsen of zij rechtmatig in Nederland verblijven voordat een opleiding gestart wordt. Vreemdelingen jonger dan 18 jaar mogen in ieder geval een opleiding starten. Voor iedereen geldt dat een eenmaal gestarte opleiding altijd mag worden afgemaakt, zonder dat de onderwijsinstelling controleert of er nog steeds sprake is van rechtmatig verblijf. Dit geldt ook voor meerderjarige leerlingen of studenten Koppeling rechtmatig verblijf aan voorzieningen In deze paragraaf wordt nader worden ingegaan op het koppelingsbeginsel in het Nederlandse vreemdelingenbeleid waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen rechtmatig en onrechtmatig verblijvende vreemdelingen en de gevolgen daarvan voor het recht op verschillende voorzieningen zoals medische zorg 79 en onderwijs. Met de Koppelingswet van 26 maart is de Vreemdelingenwet en een aantal andere wetten 81 aangepast met als doel de aanspraak van vreemdelingen naar bestuursorganen op verstrekkingen, voorzieningen, uitkeringen, ontheffingen en vergunningen te koppelen aan het rechtmatig verblijf van de vreemdeling in Nederland. 82 Het koppelingsbeginsel komt erop neer dat niet-toegelaten vreemdelingen die hier niettemin bestendig verblijven zonder dat zij rechtmatig verblijf hebben in het algemeen verstoken moeten blijven van verstrekkingen, voorzieningen en uitkeringen ten laste van de collectieve middelen. Dit koppelingsbeginsel lijdt slechts uitzondering als de wettelijke regeling waarop de aanspraak op de verstrekking, voorziening of uitkering is gegrond het tegendeel uitdrukkelijk bepaalt Zie de Koppelingswet die in paragraaf 4.7 wordt besproken. 79 Illegale vreemdelingen hebben wel recht op medische zorg, ook als die niet acuut noodzakelijk is. Zij kunnen zich alleen ingevolge het koppelingsprincipe niet verzekeren voor ziektekosten. Dus alleen acute medische zorg wordt vergoed. Alle andere medische kosten moeten ze zelf betalen. De koppelingsgedachte sluit dus alleen de toegang tot de verzekering uit, niet de toegang tot medische zorg. 80 Staatsblad 1998, Wetten die in de Koppelingswet van 26 maart 1998 zijn genoemd: De Vreemdelingenwet, Wet op het primair onderwijs, Wet op de expertisecentra, Wet op het voortgezet onderwijs, Wet educatie en beroepsonderwijs, Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek, Wet individuele huursubsidie, de Huisvestingswet, de Werkloosheidswet, de Ziektewet, de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering, de Algemene Arbeidsongeschiktheidswet, de Algemene Ouderdomswet, de Algemene nabestaandenwet, de Algemene Kinderbijslagwet, de Toeslagenwet, de Algemene bijstandswet, de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers, de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen, de Ziekenfondswet, de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten, de Wet op de toegang tot ziektekostenverzekeringen, Wet op de rechtsbijstand, Wegenverkeerswet Hierbij kan worden gedacht aan huursubsidie, inschrijven voor een huurwoning via een woningbouwcoöperatie, huisvestigingsvergunnning, ziektekostenverzekering, rijbewijs, kinderbijslag en bijstand. 83 Zie de wetten genoemd in voorgaande noot. 25

28 Op het koppelingsbeginsel bestaan een aantal uitzonderingen. Bepaalde voorzieningen zijn voor alle vreemdelingen, dus ook voor illegalen, toegankelijk. Dit zijn: noodzakelijke medische zorg, rechtsbijstand, recht op onderwijs aan minderjarigen, recht op rechtsbijstand, acute medische zorg of inentingen om te voorkomen dat een ernstige ziekte wordt opgelopen. 26

29 5 SPECIFIEK BELEID OM WIJZIGINGEN VAN VERBLIJFSTATUS TE FACILITEREN De mogelijkheden die de Nederlandse vreemdelingenwet- en regelgeving biedt om van verblijfsdoel te wijzigen zijn in de eerste plaats bedoeld om derdelanders te faciliteren, opdat zij, als er een andere grond voor rechtmatig verblijf is, hun verblijf kunnen voortzetten zonder dat zij daarvoor hoeven terug te keren naar hun land van herkomst. Hiervoor is al opgemerkt dat het eerder een juridische technische keuze is in de systematiek van het vreemdelingenrecht dan een doelbewuste beleidskeuze waar een politiek of maatschappelijk debat aan vooraf is gegaan. Er zijn echter een tweetal regelingen die de overheid specifiek heeft ontwikkeld voor hoogopgeleiden, om het deze groep mogelijk te maken, na hun afstuderen een jaar naar een baan als kennismigrant te laten zoeken. Het gaat om regelingen voor hoogopgeleide derdelanders: het zogenaamde zoekjaar afgestudeerde en de regeling hoogopgeleiden. 84 Met het zoekjaar afgestudeerde wordt in Nederland afgestudeerden met een Bachelor/Master-graad direct na het afstuderen de kans geboden om een baan te vinden als kennismigrant of als zelfstandige aan de slag te gaan, zodat dit talent behouden blijft voor de Nederlandse arbeidsmarkt. Met de regeling hoogopgeleiden is bedoeld toptalent van buitenlandse top-200 universiteiten aan te trekken ten bate van de Nederlandse kenniseconomie. 85 De gedachte achter deze regelingen is dat de overheid de kenniseconomie wil versterken en om die reden een uitnodigend beleid voert voor hooggekwalificeerde derdelanders. In 2014 is de regeling hoogopgeleiden door het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC) geëvalueerd. 86 Uit deze evaluatie bleek dat een grote meerderheid van de deelnemers tevreden is met de Regeling. De deelnemers noemen hiervoor verschillende redenen (bijv. dat de regeling een instrument is om in Nederland of Europa te blijven, het kunnen leveren van een bijdrage aan de Nederlandse kenniseconomie, de mogelijkheid om Europese/internationale werkervaring op te doen). Het WODC constateerde twee belangrijke knelpunten in de regeling hoogopgeleiden: het vereiste dat de werkgever moet beschikken over een tewerkstellingsvergunning als de vreemdeling gedurende het jaar wil werken om in levensonderhoud te voorzien, en onvoldoende bekendheid van de regeling in het buitenland. De evaluatie maakte bovendien duidelijk dat, hoewel er sprake was van een toename van het aantal inwilligingen, het aantal deelnemers aan de regeling nog beperkt bleef. Ook bleek dat de regeling met name gebruikt werd door hoogopgeleiden die al in Nederland verbleven. De evaluatie van de regeling heeft geleid tot een beleidswijziging. De twee regelingen zijn samengevoegd in de regeling zoekjaar hoogopgeleiden. 87 De wijziging houdt 84 Artikel 3.42 Vreemdelingenbesluit 2000 eerste lid (zoekjaar afgestudeerde) en tweede lid (regeling Hoogopgeleiden). 85 Kamerstukken II, , , nr WODC (2014), Buitenlands toptalent gezocht. 87 Staatscourant , nummer

30 onder andere in dat de doelgroepen van de regeling hoogopgeleiden die in Nederland onderwijs hebben genoten of zijn gepromoveerd zijn overgeheveld naar het zoekjaar afgestudeerden. De wetgever beoogt met de nieuwe regeling de twee belangrijkste knelpunten op te lossen. De eis van de tewerkstellingsvergunning is voor alle deelnemers aan de nieuwe regeling verdwenen. Daarnaast is het onderscheid tussen de verschillende regelingen verdwenen, hetgeen onduidelijkheid bij aanvragers kan wegnemen. Ook is de doelgroep van de regeling uitgebreid: zo kunnen onder de nieuwe regeling wetenschappelijk onderzoekers die in Nederland hun onderzoek hebben afgerond in aanmerking komen voor een zoekjaar. Ook kunnen vreemdelingen die in Nederland of aan een buitenlandse top 200-universiteit een postdoctorale opleiding hebben afgerond, gebruik maken van de regeling. Met dergelijke wijzigingen probeert de overheid te bewerkstelligen dat potentiele kennismigranten voor de Nederlandse arbeidsmarkt behouden kunnen blijven, maar ook dat Nederland aantrekkelijker wordt voor talent om naar toe te komen om als kennismigrant aan het werk te gaan. Volgens de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie maakt de wijziging het voor de uitvoering ook mogelijk efficiënter te werken. 88 Voor (uitgeprocedeerde) asielzoekers zijn de mogelijkheden beperkt om hun verblijf, om andere redenen dan asiel, voort te zetten. In incidentele gevallen kunnen asielzoekers op voordracht van het Universitair Asiel Fonds (UAF 89 ) gebruik maken van de regeling Hoogopgeleiden. Sinds 2009 bestaat er een mogelijkheid voor asielzoekers die door het UAF worden begeleid onder strikte voorwaarden gebruik te maken van deze regeling. In de hierboven reeds besproken evaluatie door het WODC is te lezen dat vertegenwoordigers van het UAF zeer tevreden zijn over het feit dat deze groep asielzoekers kan deelnemen aan de regeling. 90 Overigens heeft slechts een klein aantal asielzoekers gebruik gemaakt van deze regeling. Uit informatie ingewonnen bij de IND blijkt dat sinds de start van deze mogelijkheid in maart aanvragen zijn ingediend waarvan er 6 zijn ingewilligd. 91 Het UAF pleit blijkens het WODC-rapport voor uitbreiding van de mogelijkheden voor asielzoekers om gebruik te maken van de regeling. Tot slot heeft nog een recente beleidswijziging plaatsgevonden waardoor het voor start-ups makkelijker wordt om na afloop van hun start-up vergunning een gewone verblijfsvergunning voor arbeid als zelfstandige verkrijgen. Door het bewust versoepelen van de voorwaarden is voor start-ups eenvoudiger om van verblijfsstatus te wijzigen. Op deze wijze wordt getracht om deze groep langer in Nederland te houden met als achterliggende doel om de kenniseconomie te versterken Kamerstukken II, , , nr Het UAF ondersteunt hoogopgeleide vluchtelingen bij het realiseren van een passende maatschappelijke positie. Zij begeleiden hen bij hun studie en bij het vinden van een baan die aansluit bij hun capaciteiten WODC (2014) Buitenlands toptalent gezocht. 91 Telefonisch interview met IND-medewerker werkzaam in Den Bosch op 25 januari 2016.

31 6 GOOD PRACTICES EN KNELPUNTEN Met betrekking tot de algemene maatregelen die gaan over het faciliteren van derdelanders die hun reguliere verblijfsdoel willen wijzigen zijn geen concrete uitdagingen of knelpunten te noemen. Voor de specifieke op de arbeidsmarkt gerichte regelingen die in het vorige hoofdstuk zijn toegelicht geldt dat ze zijn aangepast. De wetgever beoogt daarmee een aantal bestaande knelpunten op te lossen. Een onderzoek door het Centraal Planbureau (CPB) heeft uitgewezen dat internationale studenten zeer waarschijnlijk een positieve invloed op de overheidsfinanciën hebben, ook als de kosten tijdens hun studie worden meegenomen. 92 Bij een (levenslange) stayrate van 19% bleek dit jaarlijks een positief effect van 740 miljoen op de overheidsfinanciën te hebben. Hoe hoger de stayrate, des te hoger het positieve effect op de financiën. Zelfs bij een stayrate van 2,5% is het effect volgens het CPB nog positief. Bij dit onderzoek zijn de kosten van de studie meegenomen. In het geval van kennismigranten worden deze kosten niet gemaakt en zijn de opbrengsten dus nog hoger. Dit loopt dus al snel in de tientallen miljoenen. Ook leert het onderzoek van het CPB dat als er meer kennismigranten (die belasting betalen en geld in NL uitgeven) naar Nederland komen, dit een positief saldo voor BV Nederland oplevert. Regelingen zoals hierboven beschreven, die het afgestudeerde studenten aan het hoger onderwijs kunnen vergemakkelijken om hun verblijf voort te zetten, zullen ongetwijfeld bijdragen aan een hogere stayrate en zullen daarmee dus ook een positief effect hebben op de nationale economie. 93 Overigens heeft de Sociaal Economische Raad (SER) in een advies uit 2013 geadviseerd te onderzoeken in hoeverre de huidige regeling zoekjaar effectief bijdraagt aan de doelstelling om meer buitenlandse afgestudeerden voor de Nederlandse arbeidsmarkt te behouden. De raad gaf in dat advies aan over aanwijzingen te beschikken dat bijvoorbeeld de termijn van een jaar voor veel buitenlandse afgestudeerden die werk zoeken absoluut niet voldoende is. 94 In de hierboven gememoreerde samenvoeging en aanpassing van de regelingen is het zoekjaar weliswaar gehandhaafd maar is de regeling wel verruimd in de zin dat voor iedereen gaat gelden dat het zoekjaar mag worden aangevraagd tot drie jaar na het afstuderen of het afronden van het onderzoek. Een ander knelpunt dat door de SER is genoemd betreft het bedrag aan leges van 614 euro dat studenten moeten betalen om een zoekjaar aan te vragen. De SER adviseert de leges te verlagen dan wel af te schaffen. 95 Voor (uitgeprocedeerde) asielzoekers werd eerder reeds geconcludeerd dat de mogelijkheden beperkt zijn om te kiezen voor een ander verblijfsdoel. De overheid heeft met Beleidsvisie stroomlijning toelatingsprocedures uitdrukkelijk gekozen voor het inperken van de mogelijkheden voor uitgeprocedeerde asielzoekers om een nieuwe aan- 92 CPB (2012) De effecten van internationalisering in het hoger onderwijs. 93 Er zijn aanwijzingen dat de stayrate de afgelopen jaren is gestegen (zie onder andere analyse stayrate van internationaal afgestudeerden SER (2013), Make it in the Netherlands. 95 SER (2013) p

32 vraag voor reguliere verblijfsdoelen in te dienen. 96 Deze beleidskeuze komt vooral voort uit efficiency overwegingen. Een dergelijke keuze betekent ook dat de mogelijkheden van uitgeprocedeerde asielzoekers om op een ander (regulier) verblijfsdoel hun verblijf voort te zetten zeer beperkt zijn. Voorstellen zoals bijvoorbeeld gedaan door het UAF om de regeling Hoogopgeleiden te verruimen naar de groep uitgeprocedeerde asielzoekers lijken daarmee weinig kans van slagen te hebben. Een ander knelpunt dat door het UAF werd gesignaleerd is de eis dat studenten worden verplicht hun lopende asielaanvraag in te trekken. Volgens vertegenwoordigers van het UAF wordt dat door sommige studenten als een belemmering gezien om gebruik te maken van de regeling Kamerstukken II, , nr

33 7 KWANTITATIEVE ANALYSE WIJZIGINGEN VAN VERBLIJFSDOEL In dit hoofdstuk wordt inzicht geboden in de kwantitatieve verschuivingen tussen de verschillende verblijfsdoelen. Figuur 1: Totaal aantal derdelanders dat vanuit de oorspronkelijke verblijfsdoelen studie, familie, kennismigrant en onderzoeker is gewijzigd van verblijfsdoel Bron:Indigo Uit de verzamelde data blijkt dat studenten de grootste groep vormen die hun verblijfsdoel wijzigen (figuur 1 ). Dit terwijl het aandeel studenten van het totaal aantal vergunninghouders slechts een klein percentage (6%) vormt. (zie bijlage 1 tabel 3, naar de stand van 31 december 2013). 31