Broedvogels van het Wechelerveld in 2012

Transcriptie

1 Broedvogels van het Wechelerveld in 2012 Broedvogel Monitoring Project, alle soorten Esther Veldhoen Dit is een uitgave van VWG De IJsselstreek

2 Colofon Vogelwerkgroep de IJsselstreek Secretariaat: Tineke Hirschler Rouwenmaatpad EE Deventer In opdracht van: Stichting IJssellandschap, Gerben Visser Foto omslag: Esther Veldhoen, mei 2012 Redactie: Tim van Alen Tekst: Esther Veldhoen Ontwerp omslag in VWG huisstijl: Jeroen Kuipers Design en fi nale opmaak: Jeroen Kuipers Tekening IJsvogel omslag: R. Brinkhof

3 Dankwoord Graag wil ik hierbij weer onze fanatieke groep vogeltellers bedanken voor hun inzet en kennis die dit verslag van het Wechelerveld in 2012 mogelijk hebben gemaakt. In het bijzonder wil ik dan ook onze hoofdteller Wessel Slob, heel erg bedanken voor zijn aanwezigheid, invoeren van de telgegevens en inzet tijdens alle telrondes. De overig tellers ook erg bedankt natuurlijk. Doordat we dit jaar en ook in 2010 geteld hebben, was het nu mogelijk om al wat data met elkaar te vergelijken en om te kijken naar de veranderingen die het gebied in de tussentijd heeft doorgemaakt. Ik hoop dan ook dat we dit kunnen doorzetten naar de toekomst. Verder wil ik Gerben Visser van Stichting IJssellandschap graag bedanken voor het verlenen van de vergunning zodat we zonder problemen door het gebied konden struinen. Jeroen Kuipers wil ik als laatst nog bedanken voor het verwerken en publiceren van dit verslag op onze eigen website van de vogelwerkgroep. Iedereen erg bedankt en op naar de volgende Broedvogel Monitoring Project telling in Dan verwacht ik natuurlijk net zoveel inzet weer als dit jaar. Esther Veldhoen

4 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Gebiedsbeschrijving 3. Werkwijze 4. Resultaten 4.1 Soorten en aantallen 4.2 Vergelijking met Dichtheden van de vogelsoorten 5. Aanbevelingen voor beheer Bronnenlijst Bijlage I Gebiedskaart Bijlage II Broedcodes Bijlage III Territoriumkaarten

5 1. Inleiding Vogelwerkgroep De IJsselstreek voert al enige jaren broedvogel monitoring project tellingen (BMP) uit. In 2011 zijn er met Stichting IJssellandschap afspraken gemaakt om jaarlijks een gebied voor deze organisatie te tellen. Voor 2012 is dat wederom het Wechelerveld geworden. In 2010 is hier ook reeds een BMP telling uitgevoerd (Bogaert, 2010). In het broedseizoen zijn vervolgens op systematische wijze tellingen verricht. In onderhavig rapport worden de resultaten hiervan besproken en worden er aanbevelingen gedaan voor het beheer ten behoeve van de vogelsoorten. 2. Gebiedsbeschrijving Het Wechelerveld bestaat overwegend uit bos met allerlei verschillende soorten bomen en ligt ongeveer een kilometer ten noorden van Deventer, vlak na de begraafplaats en het crematorium (fi guur 1). Centraal in het gebied ligt een open heidegedeelte. Dit heideterrein is, samen met enkele andere gebieden, een laatste restant van de uitgestrekte stukken heide die grote delen van Salland tot ver in de negentiende eeuw bedekten (Stichting IJssellandschap, 2011). Het geïnventariseerde deel van het gebied bedraagt bijna 49 ha. Figuur 1: Wechelerveld, gelegen langs weerzijden van de Wechelerweg. 1

6 Op korte afstand van het Wechelerveld bevinden zich nog een aantal bosgebieden en landgoederen. Aan de overkant van de weilanden ten noorden van het gebied ligt landgoed Frieswijk. Verder naar het noorden bevinden zich landgoed De Kranenkamp en uiteindelijk landgoed Boxbergen. Begin 20e eeuw bestond het Wechelerveld nog vrijwel geheel uit heide. Tussen 1861 en 2003 is het gebied door het Ministerie van Oorlog (later van Defensie) gehuurd als militair oefenterrein. Sinds de jaren 50 is het areaal bos aanzienlijk toegenomen. Het gebied is vanaf die tijd ingeplant geweest met onder andere eik, grove den en berk. De lagere delen, aan de noordzijde van het gebied zijn later ook met es en populier ingeplant. In 1998 is een gedeelte van het terrein geplagd. Door de vegetatie en een gedeelte van de teeltlaag te verwijderen ontstaat er een prima conditie voor allerhande plantensoorten van voedselarme milieus (Stichting IJssellandschap, 2011). Tevens biedt het gebied habitat aan verschillende soorten dieren. Het huidige heideterrein heeft een oppervlakte van 3.2 ha. Het Wechelerveld wordt vooral beheerd om de natuur en recreatiefunctie. Honden mogen er loslopen en dit jaar is ook een mountainbike route aangelegd. De verwachting is dat in de toekomst de recreatieve druk op het gebied alleen maar zal toenemen (mede door de bouw van wijk Steenbrugge). 3. Werkwijze Er is gewerkt volgens de Handleiding SOVON broedvogelonderzoek (van Dijk en Boele, 2011). In de periode februari t/m juni werden 10 bezoeken afgelegd (tabel 1) waarvan 8 rond zonsopgang en 2 s nachts. Er is geen vaste looproute of verschillende startpunten gekozen. Dit omdat het een relatief klein gebied betreft en er iedere keer een andere route is gelopen om het gebied vlakdekkend te inventariseren. In bijlage I is een kaart opgenomen van het inventariseerde deel van het gebied. Tabel 1: Tijdsinvestering in het Wechelerveld Datum Begintijd Eindtijd Tijd in uren 25-feb 7:00 9:30 2 uur 30 min 3-mrt 20:50 21:40 50 min 31-mrt 6:45 10:00 2 uur 15 min 14-apr 6:15 8:45 2 uur 30 min 5-mei 5:20 7:45 2 uur 25 min 16-mei 5:15 8:00 2 uur 45 min 26-mei 5:00 7:35 2 uur 35 min 3-jun 23:00 23:45 45 min 9-jun 4:30 6:40 2 uur 10 min 23-jun 4:30 7:00 2 uur 30 min Totaaltijd: 21 uur en 15 min 2

7 De vogels in het gebied zijn op zicht en gehoor gedetermineerd en vervolgens werden de waarnemingen die op broeden of een territorium duiden ingetekend op de veldkaart met afkortingen en symbolen. De met de symbolen corresponderende broedcode zegt wat over het gedrag of de soort waarneming en daarmee indirect ook de broedzekerheid van een soort in het gebied. De broedcodes werken volgens een opbouwend systeem waarbij het bij de laagste broedcode alleen om individuen gaat (bijv. individu in broedbiotoop) en bij de hoogste broedcode staat het voor een succesvol nest (bijv. uitgevlogen jongen). (Veldhoen, 2011). Een overzicht van de broedcodes en hun betekenis is opgenomen in bijlage II. In elk territorium moet altijd minimaal 1 waarneming, soms 2, tussen de datumgrenzen vallen. De datumgrenzen zijn zo gesteld dat doortrekkers en uitzwermende broedvogels en/of jongen niet als een territorium worden meegeteld. Als er geen waarnemingen tussen de datumgrenzen zijn, dan mag geen territorium worden aangenomen. Nestvondsten en nestindicerende waarnemingen (broedcode 10 of hoger) tellen altijd, ongeacht de eisen als datumgrenzen (Veldhoen, 2011). De gegevens van de veldkaarten zijn online ingevoerd bij SOVON waarna het programma de waarnemingen clustert. Vervolgens worden dan op basis van de datumgrenzen, broedcodes en aantal waarnemingen de territoria per soort berekend. Op deze manier kunnen er zo gemakkelijk kaarten per soorten of per gebied worden gemaakt wat inzicht geeft over de verdeling van territoria van een soort in het gebied, of waar zich in het gebied de meeste vogels bevinden (Veldhoen, 2011). fi guur 2: Staartmees, één van de broedvogels op het Wechelerveld. Foto: Jeroen Kuipers 3

8 4. Resultaten 4.1 Soorten en aantallen In totaal zijn van 38 soorten broedvogels territoria vastgesteld (tabel 2). Tabel 2: Soorten en aantal territoria broedvogels op het Wechelerveld Soort Hoogste broedcode Werkelijke territoria Soort Hoogste broedcode Werkelijke territoria Appelvink 2 1 Kleine Bonte Specht 2 2 Bonte Vliegenvanger 2 2 Koolmees Boomklever 14 5 Kuifmees 5 2 Boomkruiper 2 14 Matkop 2 1 Boompieper 2 3 Merel 7 26 Fitis 2 5 Pimpelmees 2 20 Fluiter 2 1 Ringmus 14 1 Gaai 5 2 Roodborst 7 29 Gekraagde Roodstaart 2 2 Spotvogel 2 1 Glanskop 2 3 Spreeuw 14 2 Goudhaan 2 1 Staartmees 3 2 Grauwe Gans 3 1 Tjiftjaf 2 23 Grauwe Vliegenvanger 2 5 Tuinfl uiter 2 7 Groenling 2 2 Vink 2 24 Grote Bonte Specht Wilde Eend 6 1 Grote Lijster 7 2 Winterkoning 7 29 Heggenmus 2 1 Zanglijster 2 9 Houtduif Zwarte Kraai 14 3 Huismus 2 1 Zwartkop 2 25 In totaal zijn er 301 territoria geteld wat neerkomt een dichtheid in het gehele gebied voor alle soorten van 6.2 territoria per hectare. De hoogste dichtheden (= totaal aantal territoria) zijn te vinden bij Boomkruiper, Grote bonte specht, Houtduif, Koolmees, Merel, Pimpelmees, Roodborst, Tjiftjaf, Vink, Winterkoning en Zwartkop. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de hoogste broedcodes bij vrijwel dezelfde soorten worden gevonden. Opvallend is dat er eigenlijk alleen maar algemeen voorkomende soorten te vinden zijn op het Wechelerveld. De oorzaak ligt mogelijk in de weinige gelaagdheid van het bos, de algemene soorten zitten voornamelijk in de onderlagen van het bos. Ook ontbreekt vrijwel geheel een struik- en struweellaag waardoor open heideterrein ineens overgaat in opgaand bos. 4

9 4.2 Vergelijking met 2010 Door VWG De IJsselstreek is in 2010 ook een BMP telling uitgevoerd in dit gebied. In tabel 3 is een overzicht opgenomen van de vogelsoorten en aantal territoria in 2010 en Tabel 3: Vergelijking soorten en aantal territoria broedvogels op het Wechelerveld 2010 en 2012, waarbij de rode kleur staat voor een verdwenen soort en de groene kleur voor een nieuwe soort. Soort Territoria 2010 Territoria 2012 Soort Territoria 2010 Appelvink 1 1 Kleine Bonte Specht 3 2 Boerenzwaluw 3 0 Koolmees Bonte Vliegenvanger 2 2 Kuifmees 2 2 Boomklever 5 5 Matkop 1 1 Boomkruiper 8 14 Merel Boompieper 1 3 Nijlgans 1 0 Bosuil 1 0 Pimpelmees Fitis 5 5 Ringmus 0 1 Fluiter 0 1 Roodborst Gaai 3 2 Sperwer 1 0 Gekraagde Roodstaart 0 2 Spreeuw 4 2 Glanskop 4 3 Staartmees 3 2 Goudhaan 3 1 Tjiftjaf Grauwe Gans 0 1 Tuinfl uiter 4 7 Grauwe Vliegenvanger 3 5 Turkse Tortel 1 0 Groenling 0 2 Vink Grote Bonte Specht 8 11 Wielewaal 1 0 Grote Lijster 0 2 Wilde Eend 0 1 Heggenmus 2 1 Winterkoning Holenduif 1 0 Zanglijster 14 9 Houtduif Zwarte Kraai 5 3 Huismus 6 1 Zwartkop Huiszwaluw 3 0 Territoria 2012 In totaal zijn er 45 soorten in deze jaren waargenomen op het Wechelerveld. Over het algemeen zijn de meeste soorten stabiel met gelijke aantal territoria of normale populatieschommeling. Onder de soorten bevinden zich 8 soorten waarvan in 2012 geen territoria meer is geteld. Dit zijn soorten die mogelijk slechts 1 jaar in het gebied hebben gebroed of slechts een toevalstreffer zijn geweest tijdens de telling. Dit zijn Boerenzwaluw, Bosuil, Holenduif, Huiszwaluw, Nijlgans, Sperwer, Turkse tortel en Wielewaal. Van deze soorten waren de dichtheden in het gebied niet groot. Het verlies van de zwaluwen kan verklaard worden dat dit jaar minder bij de boerderijen is geteld dan in De Sperwer is nog wel in het gebied gezien, maar dit waren geen geldige waarnemingen voor een territorium. 5

10 Daarnaast zijn er ook een aantal nieuwe soorten in het gebied. Hoewel de aantallen nog gering zijn, zijn dit wel soorten die passen bij het loof- en gemengd bos op het Wechelerveld. Het gaat hier om Fluiter, Gekraagde roodstaart, Groenling, Grote lijster en Ringmus. Tevens zijn bij de vijver/poel nabij de voormalige vuilstortplaats Wilde eend en Grauwe gans aangetroffen. Er zijn 4 soorten waarbij een grotere afname is vastgesteld in vergelijking met 2010 dan men eigenlijk had verwacht. De afname van de Huismus van 6 naar 1 territoria kan wederom verklaard worden doordat minder bij bebouwing is geteld. Ook is inmiddels het dierenasiel afgebroken. De afname van Merel (33 naar 26 territoria) en Zanglijster (14 naar 9 territoria) is minder gemakkelijk te verklaren. Het is niet aannemelijk dat de vestiging van de Grote lijster een concurrentie vormt voor deze soorten. Gekeken naar de habitatvoorkeuren van deze soorten valt er misschien iets te verklaren; zowel Merel als Zanglijster hebben een voorkeur voor hoge, dichte struiken. De Grote lijster heeft een voorkeur voor bosranden, bosjes en grazige vegetaties. Het bos op het Wechelerveld mist afwisselende structuren. Er is vaak alleen of een onderlaag met lage bosjes of een goed ontwikkelde boomkruin aanwezig. Juist op de hoogte van Merel en Zanglijster ontbreekt habitat. De Houtduif laat een sterke afname zien. Werden in 2010 nog 21 territoria geteld, in 2012 zijn er nog slechts 10 geteld. Dat is een afname van ruim 52%. Ook andere duiven, zoals de Holenduif en de Turkse tortel zijn zelfs uit het gebied verdwenen. Mogelijk is er een verband tussen het verdwijnen en afnemen van Bosuil, Holenduif en andere holenbroeders. Deze soorten zijn afhankelijk van holten die met name in grote dode bomen zijn te vinden. Misschien zijn deze verwijderd in verband met de veiligheid van het terrein voor de recreanten. Een volgende telling zal moeten uitwijzen of dit een tijdelijke afname is of dat er meer externe invloeden een effect hebben op de vogelstand van holenbroeders. Van 5 soorten is de toename meer dan 10%. Dit zijn Boomkruiper (+ 75%), Roodborst (+ 12%), Tjiftjaf (+ 28%), Tuinfl uiter (+ 75%) en Zwartkop (+ 25%). Dit duidt erop dat de jonge laag struikgewas voldoende aanwezig is voor enkele soorten. Ook volgt dit de landelijke toenemende trend van deze soorten. Figuur 3: Houtduif, een afname met 52 % ten opzichte van Foto: Jeroen Kuipers 6

11 4.4 Dichtheden van de vogelsoorten Een maat om de kwaliteit van een gebied te bepalen is aan de hand van de dichtheid waarin een soort het gebied bezet. De dichtheid alleen in het gebied zegt niet veel of dit nu (boven) gemiddeld is of onderbezet. Daarom is een vergelijking met referenties belangrijk om de dichtheden in perspectief te kunnen plaatsen. Deze referentieterreinen zijn: Wildenborch, Baakse bos, Wichmond en Kasteelbos Terworm (Avis). In deze vergelijking zijn Wilde eend, Grauwe gans en Huismus buiten beschouwing gelaten. Dit omdat deze soorten in lage aantallen voorkomen en niet kenmerkend zijn voor het terreintype loofbos. De dichtheden van de aangetroffen broedvogels zijn eerst omgerekend naar dichtheden per 100 hectare (afgerond op hele getallen). Door het gebruik van breder wordende klassen wegen kleine verschillen bij lage dichtheden even zwaar als grotere verschillen bij hoge dichtheden (Sierdsema, 1995). Daarna zijn de broedvogeldichtheden ingedeeld in klassen (zie tabel 4) en vergeleken met referenties (Avis). Vervolgens zijn de klassen van het Wechelerveld en de referentie tegen elkaar uitgezet in grafi ek 1. Tabel 4: Klasse indeling voor broedvogeldichtheden. Klasse Dichtheid (n/100 ha) > 256 Figuur 4: Spreeuw, in vergelijking met de referentiegebieden komt deze soort hier in veel lagere dichtheden voor. Foto: Jeroen Kuipers 7

12 Zwartkop Zwarte Kraai Zanglijster Winterkoning Vink Tuinfluiter Tjiftjaf Staartmees Spreeuw Spotvogel Roodborst Ringmus Pimpelmees Merel Matkop Kuifmees Koolmees Kleine Bonte Specht Houtduif Heggenmus Grote Lijster Grote Bonte Specht Groenling Grauwe Vliegenvanger Goudhaan Glanskop Gekraagde Roodstaart Gaai Fluiter Fitis Boompieper Boomkruiper Boomklever Bonte Vliegenvanger Appelvink Klasse Grafi ek 1: Dichtheidsklassen van de aangetroffen soorten in relatie tot referenties In blauw zijn de referentie dichtheidsklassen weergegeven. Groen staat voor een dichtheidsklasse op het Wechelerveld gelijk of groter dan de referentie, rood betekend dat een soort in mindere dichtheden voorkomt dan de referentie. 8

13 Alle vogelsoorten zijn gerefereerd aan het terreintype eik/beuk/es/populier/overig loofhout, behalve de Boompieper, de referentie hiervoor is het terreintype complex bos-heide. Indien hiervoor het terreintype droge heide was gebruikt, was de referentieklasse hetzelfde maar past minder bij het voorkomende terreintype op het Wechelerveld. Uit de vergelijking valt op te maken dat 11 soorten in gelijke of hogere aantallen voorkomen dan de referenties. Dit betreft hoofdzakelijk de kleinere, (zeer) algemeen voorkomende zangvogels. Globaal gezien is het Wechelerveld dus van redelijke kwaliteit. Opmerkelijk is hierin wel het grote verschil bij de Kuifmees. Deze is maar liefst 3 dichtheidsklassen hoger dan de referentie. Dat terwijl op het Wechelerveld voornamelijk loofbos voorkomt en geen dennen. Voor 24 soorten zijn de aantallen op het Wechelerveld lager dan de referenties. Voor Appelvink, Gaai, Heggenmus, Matkop, Ringmus, Spreeuw, Staartmees en Tuinfl uiter is deze afwijking groter dan 2 klassen. Dit terwijl de landelijke trend (licht) toenemend of stabiel is voor de meeste soorten. Een mogelijke verklaring kan zijn dat er onvoldoende ontwikkelde of te open struiklaag aanwezig is waardoor de vogels niet genoeg beschutting en leefgebied hebben. Ook is de verstorende werking van recreatie groter voor soorten die lager in de struiken leven door bijvoorbeeld honden die door het lagere struikgewas struinen. Dit geldt met name voor soorten die wat verstoringgevoeliger zijn. Soorten als Roodborst, Vink en Winterkoning hebben een kleine verstoringafstand en komen dan ook veel voor in het gebied. 5. Aanbevelingen voor beheer In het gebied komen vooral algemeen voorkomende soorten voor. Met name de bosvogels zijn goed vertegenwoordigd. Ten opzichte van 2010 zijn een paar bijzondere soorten verdwenen zoals Bosuil en Wielewaal. Daarvoor in de plaats is wel de Gekraagde roodstaart in het gebied aangetroffen, welke past bij de combinatie van bos en open terrein. Deze soort en de Boompieper profi teren blijkbaar van het open maken van de heide. Desalniettemin is de overgang van heide naar bos zeer scherp. Er ontbreekt vrijwel geheel een struik- en struweellaag waardoor open heideterrein ineens overgaat in opgaand bos. De ontwikkeling van een struik- en struweellaag zal bevorderend werken voor de bosrandsoorten zoals Boompieper, Gekraagde roodstaart en Grote lijster. De heide op het Wechelerveld is in oppervlakte (slechts 3.2 ha) te klein voor de vestiging van heide soorten. Bovendien is de heide nog veel vergrasd en loopt er een wandelpad midden over de heide. Heidesoorten zijn vaak al gevoeliger voor verstoring. Het is dus ten zeerste de vraag of de huidige heide met de recreatiedruk van wandelaars, loslopende honden en mountainbikers ooit geschikt zal zijn voor heidesoorten als bijvoorbeeld Roodborsttapuit, Tapuit, Grauwe klauwier en Nachtzwaluw. Puur vanuit de vogels gezien, en met het oog op de verwachte toename van recreatie, biedt het heideterrein geen mogelijkheden. Ook wanneer de heide uitgebreid zal worden blijft de recreatiedruk in het gebied een beperkende factor. Het bos op het Wechelerveld mist afwisselende structuren. Er is vaak alleen of een onderlaag met lage bosjes of een goed ontwikkelde boomkruin aanwezig. De aantrekkelijkheid van het gebied voor andere vogelsoorten zal toenemen als er meer structuur in het bos wordt aangebracht. Ook profi teren de huidige soorten daarvan waardoor duurzame populaties kunnen ontstaan. Voor de holenbroeders is het van belang dat er voldoende staand dood hout in het bos aanwezig is. Doordat het bos nog niet zo oud is dat er zich via natuurlijke weg holen in de bomen vormen is het aan te bevelen om bijvoorbeeld dikke bomen te ringen. Indien dit niet mogelijk of ongewenst is, kan worden besloten om (soortspecifi eke) nestkasten op te hangen. Het is nu de tijd om in te grijpen omdat de groep holenbroeders in aantal terugloopt. 9

14 Ondanks de matige oppervlakte van het Wechelerveld komen er in verhouding tot referenties redelijke dichtheden broedvogels voor. Geconcludeerd kan dan ook worden dat ondanks de hoge recreatiedruk het huidige beheer voor de bossoorten succesvol is. Of de vestiging van Gekraagde roodstaart permanent is zal een volgende telling moeten uitwijzen. 10

15 Bronnenlijst Avis 3, Avifauna Informatie en evaluatie Systeem, SOVON en SBB, Bogaert, G Broedvogel Monitoring Project Wechelerveld Vogelwerkgroep De IJsselstreek, Deventer. van Dijk A.J. & Boele A Handleiding SOVON Broedvogelonderzoek. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Gebiedsbeschrijving, Sierdsema H Broedvogels en beheer. Het gebruik van broedvogelgegevens in het beheer van bos- en natuurterreinen. SBB-rapport , SOVON-onderzoeksrapport 1995/04. SBB/SO- VON, Driebergen/Beek-Ubbergen. Veldhoen, E Broedvogels van de Kranenkamp in 2011 Broedvogel Monitoring Project, alle soorten. Vogelwerkgroep De IJsselstreek, Deventer.

16 Bijlage I - Gebiedskaart

17 Bijlage II Broedcodes Code Omschrijving 0 Waarneming van een volwassen individu buiten de datumgrenzen in mogelijk broedbiotoop zonder aanwijzing omtrent broeden. 1 Waarneming van een volwassen individu tussen de datumgrenzen in mogelijke broedbiotoop zonder aanwijzingen omtrent broeden. 2 Eenmalige waarneming tussen de datumgrenzen van zingend of baltsend individu in geschikt broedbiotoop. 3 Waarneming tussen de datumgrenzen van een paar in geschikt broedbiotoop. 4 Territoriumgedrag (zang, gevechten e.d.) op dezelfde plaats vastgesteld op tenminste 2 dagen die minimaal 10 dagen uit elkaar liggen. 5 Baltsend paar (ook paring) tussen de datumgrenzen in geschikte broedbiotoop. 6 Bezoek van vogel aan een waarschijnlijke nestplaats. 7 Angstkreten of ander gedrag (alarmeren) dat wijst op aanwezigheid van een nest of jongen. 8 Vogel met broedvlekken. 9 Transport van nestmateriaal, nestbouw of uithakken/graven van nestholte. 10 Afl eidingsgedrag. 11 Pas gebruikt nest of eierschalen. 12 Pas uitgevlogen jongen van nestblijvers of uitgelopen donsjongen van nestvlieders. 13 Gebruikt nest met onbekende inhoud. Bezoek door ouders aan een nest waarvan de inhoud niet kan worden vastgesteld, of waarneming van broedende vogel. 14 Transport van voedsel of ontlasting. 15 Nest met eieren 16 Nest met jongen gezien, of de jongen in het nest gehoord.

18 Bijlage III Territoriumkaarten

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36