Broedvogels van landgoed De Kranenkamp in 2013

Transcriptie

1 Broedvogels van landgoed De Kranenkamp in 2013 Broedvogel Monitoring Project, alle soorten Esther Veldhoen Een uitgave van Vogelwerkgroep De IJsselstreek

2 Colofon Vogelwerkgroep de IJsselstreek Secretariaat: Tineke Hirschler Rouwenmaatpad EE Deventer In opdracht van: Stichting IJssellandschap, Gerben Visser Foto omslag: Houtsnippen, Albert Winkelman Redactie: Wessel Slob en Tim van Alen Tekst: Esther Veldhoen Ontwerp omslag in VWG huisstijl: Jeroen Kuipers Design en finale opmaak: Jeroen Kuipers Tekening IJsvogel omslag: R. Brinkhof

3 Dankwoord Het jaar begon koud en vervolgens erg nat. Tevens lanceerde Sovon het arbeidsintensieve Atlasproject waarbij een groot aantal tellers betrokken is en vele uren veldwerk mee gemoeid gaat. Desalniettemin is er ook dit jaar weer enthousiast geteld op de Kranenkamp. Hoofdteller Wessel Slob pakte het slim aan door de broedvogel telrondes direct te combineren met het Atlasproject. Tevens maakten Ab Winkelman, Ronald Groenink, Reinier de Vries en Tim van Alen een avondje vrij om een simultaantelling voor de Houtsnip te houden. Via deze weg wil ik hierbij weer iedereen bedanken voor hun inzet en kennis die dit verslag van de Kranenkamp in 2013 mogelijk hebben gemaakt. Doordat we dit jaar en ook in 2011 geteld hebben, was het nu mogelijk om al wat data met elkaar te vergelijken en om te kijken naar de veranderingen die het gebied in de tussentijd heeft doorgemaakt. Ik hoop dan ook dat we dit kunnen doorzetten naar de toekomst. Verder wil ik Gerben Visser van Stichting IJssellandschap graag bedanken voor het verlenen van de vergunning zodat we zonder problemen door het gebied konden struinen. Jeroen Kuipers wil ik als laatst nog bedanken voor het verwerken en publiceren van dit verslag op de eigen website van de vogelwerkgroep. Iedereen erg bedankt en op naar de volgende Broedvogel Monitoring Project telling in Esther Veldhoen

4 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Gebiedsbeschrijving 3. Werkwijze 4. Resultaten 4.1 Soorten en aantallen 4.2 Houtsnip telling 4.3 Vergelijking met 2011 Bronnenlijst Bijlage I Gebiedskaart Bijlage II Broedcodes Bijlage III Territoriumkaarten

5 1. Inleiding Vogelwerkgroep De IJsselstreek voert al enige jaren broedvogel monitoring project tellingen (BMP) uit. In 2011 zijn er met Stichting IJssellandschap afspraken gemaakt om jaarlijks een gebied voor deze organisatie te tellen. Voor 2013 is dat opnieuw de Kranenkamp geworden. In 2011 is hier ook reeds een BMP telling uitgevoerd (Veldhoen, 2011). In het broedseizoen zijn vervolgens op systematische wijze tellingen verricht. In onderhavig rapport worden de resultaten hiervan besproken. Aanbevelingen voor het beheer ten behoeve van de vogelsoorten zullen in het laatste rapport (2015) aan de orde komen. 2. Gebiedsbeschrijving Het landgoed De Kranenkamp is een bosgebied en ligt ongeveer 6 kilometer ten noorden van Deventer (figuur 1). Voor zover bekend dateert het landgoed De Kranenkamp uit Een eeuw later wordt een begin gemaakt met de bouw van een landhuis (inmiddels afgebroken) en de aanleg van een park (Stichting IJssellandschap, 2011). Figuur 1: Landgoed De Kranenkamp, gelegen langs de Raalterweg (N765/N348). Op korte afstand van landgoed De Kranenkamp bevinden zich nog een aantal landgoederen. Aan de overkant van de provinciale weg ligt landgoed Frieswijk. Aan de zuidkant van De Kranenkamp grenzen De Veldhuizen en De Hoek. Het landgoed bestaat overwegend uit naald-, loof- en gemengd bos. De Soestwetering omsluit het gebied in het noorden en in het oosten wordt het gebied begrensd door de Moespotleide. Mede door deze watergangen is het een vrij nat gebied, wat kenmerkend is voor de streek Zuid-Salland. Door de verschillende vegetatietypen en open stukken biedt het gebied habitat aan vele soorten planten en dieren. Het geïnventariseerde deel van het gebied bedraagt ruim 71 ha. (Veldhoen, 2011) 1

6 3. Werkwijze Er is gewerkt volgens de Handleiding SOVON broedvogelonderzoek (van Dijk en Boele, 2011). In de periode februari t/m juni werden 10 bezoeken afgelegd (tabel 1) waarvan 9 rond zonsopgang en 1 s avonds. De looproute is zo gekozen dat de meeste vogels vanaf het pad goed konden worden waargenomen. Afwisselend werd er gestart bij drie startpunten (A, B en C), dit om te voorkomen dat door tijdsverschil de zangpiek in een bepaald deel van het bos gemist wordt. In bijlage I is een kaart opgenomen van het gebied met de wandelroute en de startpunten. Tabel 1: Tijdsinvestering in Landgoed De Kranenkamp 2013 Datum Begintijd Eindtijd Tijd in uren 23-feb 7:30 11:00 3 uur 30 min 7-mrt 6:45 9:45 3 uur 16-mrt 6:15 9:15 3 uur 30-mrt 5:55 9:00 3 uur en 5 min 10-apr 6:15 10:15 4 uur 21-apr 6:00 8:20 2 uur en 20 min 25-mei 5:00 7:00 2 uur 7-jun 21:30 22:45 1 uur en 15 min 8-jun 4:45 7:00 2 uur en 15 min 22-jun 4:30 7:00 2 uur en 30 min Totaaltijd: 26 uur en 55 min De vogels in het gebied zijn op zicht en gehoor gedetermineerd en vervolgens werden de waarnemingen die op broeden of een territorium duiden ingetekend op de veldkaart met afkortingen en symbolen. De met de symbolen corresponderende broedcode zegt wat over het gedrag of de soort waarneming en daarmee indirect ook de broedzekerheid van een soort in het gebied. De broedcodes werken volgens een opbouwend systeem waarbij het bij de laagste broedcode alleen om individuen gaat (bijv. individu in broedbiotoop) en bij de hoogste broedcode staat het voor een succesvol nest (bijv. uitgevlogen jongen). (Veldhoen, 2011) Een overzicht van de broedcodes en hun betekenis is opgenomen in bijlage II. In elk territorium moet altijd minimaal 1 waarneming, soms 2, tussen de datumgrenzen vallen. De datumgrenzen zijn zo gesteld dat doortrekkers en uitzwermende broedvogels en/of jongen niet als een territorium worden meegeteld. Als er geen waarnemingen tussen de datumgrenzen zijn, dan mag geen territorium worden aangenomen. Nestvondsten en nestindicerende waarnemingen (broedcode 10 of hoger) tellen altijd, ongeacht de eisen als datumgrenzen. (Veldhoen, 2011) De gegevens van de veldkaarten zijn online ingevoerd bij SOVON waarna het programma de waarnemingen clustert. Vervolgens worden dan op basis van de datumgrenzen, broedcodes en aantal waarnemingen de territoria per soort berekend. Op deze manier kunnen er zo gemakkelijk kaarten per soorten of per gebied worden gemaakt wat inzicht geeft over de verdeling van territoria van een soort in het gebied, of waar zich in het gebied de meeste vogels bevinden. (Veldhoen, 2011) 2

7 4. Resultaten 4.1 Soorten en aantallen In totaal zijn van 46 soorten broedvogels territoria vastgesteld (tabel 2). Tabel 2: Soorten en aantal territoria broedvogels op Landgoed De Kranenkamp 2013 Soort Hoogste broedcode Aantal territoria Soort Hoogste broedcode Appelvink 2 9 Kievit 16 3 Bonte Vliegenvanger 6 7 Koolmees 2 29 Boomklever 2 12 Kuifmees 2 4 Boomkruiper 2 24 Matkop 2 7 Boompieper 2 7 Merel 7 21 Bosuil 3 2 Nijlgans 16 1 Fitis 2 5 Pimpelmees 2 24 Gaai 7 6 Roodborst 2 28 Geelgors 2 1 Roodborsttapuit 7 1 Glanskop 2 14 Sperwer 7 1 Goudhaan 2 48 Spreeuw 16 4 Goudvink 2 1 Sprinkhaanzanger 2 1 Grauwe Gans 3 3 Staartmees 3 4 Grauwe Vliegenvanger 2 8 Tjiftjaf 2 23 Groene Specht 2 2 Tuinfluiter 2 4 Groenling 2 2 Vink 2 35 Grote Bonte Specht 7 10 Wilde Eend 3 3 Grote Lijster 7 4 Winterkoning 7 31 Heggenmus 2 3 Zanglijster 5 20 Holenduif 6 6 Zwarte Kraai 3 3 Houtduif 2 17 Zwarte Mees 2 5 Houtsnip 2 11 Zwarte Specht 7 2 Kauw 9 5 Zwartkop 2 37 Aantal territoria De hoogste aantal territoria zijn te vinden bij Boomklever, Boomkruiper, Glanskop, Goudhaan, Houtduif, Koolmees, Merel, Pimpelmees, Roodborst, Tjiftjaf, Vink, Winterkoning, Zanglijster en Zwartkop. Deze typische bossoorten en holenbroeders zijn ook te verwachten bij de huidige bosvegetatie. Naast de broedvogelsoorten zijn er 15 soorten waarvan geen territoria is vastgesteld. Het betreft: Blauwe reiger, Buizerd, Fazant, Canadese gans, Grote zilverreiger, Keep, Kneu, Meerkoet, Raaf, Sijs, Vuurgoudhaan, Watersnip, Wintertaling, Witte kwikstaart en Wulp. Dit betreft veelal losse waarnemingen of waarnemingen buiten de datumgrenzen. Ook kan er nog sprake zijn van doortrekkers (bijv. Sijs) of voldoet het gebied niet aan alle habitateisen van een soort. Het wil echter niet zeggen dat het gebied geen waarde heeft voor deze soorten, hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan een functie als foerageergebied. 3

8 4.2 Houtsniptelling Op basis van het aanwezige habitat en de ervaringen uit de telling in 2011 bestond het vermoeden dat de Houtsnip als soort werd ondergeteld. Daarom, en in kader van het Atlasproject, werd besloten om op 7 juni een avondtelling te houden specifiek voor Houtsnip en eventueel uilen. Houtsnippen zijn eigenaardige vogels die makkelijk gemist worden op inventarisatierondes. Het zijn geen vocale vogels en vliegen alleen wanneer de avondschemer invalt. Om het gebied vlakdekkend te onderzoeken is met 5 tellers verdeeld over het gebied geteld. In totaal zijn er 53 vliegbewegingen waargenomen tussen en uur. Het aantal paren Houtsnip wordt geschat op 10 a 12. Dit zijn veel meer paren dan in 2011 zijn geteld. Een gerichte telling heeft dus zeker nut voor deze specifieke soort. Er zijn tijdens de telling geen uilen gehoord of gezien. 4

9 4.3 Vergelijking met 2011 Door VWG De IJsselstreek is in 2011 ook een BMP telling uitgevoerd in dit gebied. In tabel 3 is een overzicht opgenomen van de vogelsoorten en aantal territoria in 2011 en Tabel 3: Vergelijking soorten en aantal territoria broedvogels op Landgoed De Kranenkamp 2011 en 2013, waarbij de rode kleur staat voor een verdwenen soort en de groene kleur voor een nieuwe soort. Soort Territoria 2011 Territoria 2013 Soort Territoria 2011 Appelvink 3 9 Kievit 4 3 Bonte Vliegenvanger 10 7 Kleine Bonte Specht 2 0 Boomklever Koolmees Boomkruiper Kuifmees 5 4 Boompieper 2 7 Matkop 3 7 Bosuil 2 2 Merel Fitis 1 5 Nijlgans 1 1 Fluiter 2 0 Pimpelmees Gaai 6 6 Roodborst Geelgors 2 1 Roodborsttapuit 0 1 Gekraagde Roodstaart 2 0 Sperwer 1 1 Glanskop 5 14 Spreeuw 6 4 Goudhaan Sprinkhaanzanger 0 1 Goudvink 2 1 Staartmees 4 4 Grauwe Gans 1 3 Tjiftjaf Grauwe Vliegenvanger 9 8 Tuinfluiter 3 4 Groene Specht 2 2 Vink Groenling 1 2 Wilde Eend 2 3 Grote Bonte Specht Winterkoning Grote Lijster 5 4 Zanglijster Heggenmus 0 3 Zwarte Kraai 3 3 Holenduif 5 6 Zwarte Mees 5 5 Houtduif Zwarte Specht 3 2 Houtsnip 1 11 Zwartkop Kauw 5 5 Territoria 2013 In totaal zijn er 49 soorten in deze jaren waargenomen op De Kranenkamp. In 2011 waren de Fluiter, Gekraagde Roodstaart en Kleine Bonte Specht nog aanwezig. In 2013 zijn deze soorten verdwenen, maar werden er wel territoria geteld van Heggenmus (3), Roodborsttapuit (1) en Sprinkhaanzanger (1). Kleine Bonte Specht komt uit op 0 territoria dit jaar. Vanwege het koude, natte voorjaar hoeft desondanks niet te worden uitgesloten dat de soort in werkelijkheid ook geen territorium heeft. Deze soort leeft onopvallend en kan bovendien later op de dag territoriaal roepen. Bij Roodborsttapuit is er reden tot optimisme: tijdens minstens twee veldbezoeken werden zowel het mannetje als het vrouwtje waargenomen. 5

10 Grote afnamen (> 25%) in aantal territoria zijn niet te vinden, met uitzondering van Bonte Vliegenvanger. Deze soort nam met 30 % af. De verwachting is dat het koude en natte weer hier een rol in speelt. Het grootste deel van de aangetroffen soorten heeft een min of meer gelijk aantal territoria als in De populaties op de Kranenkamp zijn dus op basis van deze metingen (voorlopig) stabiel te noemen. Verdere toekomstige tellingen zullen dit moeten bevestigen. Van 11 soorten is de toename meer dan 50%. Dit zijn Appelvink (+ 200%), Boomkruiper (+ 100%), Boompieper (+ 250%), Fitis (+ 400%), Glanskop (+ 180%), Goudhaan (+ 81%), Houtsnip (zie paragraaf 4.2), Koolmees (+ 61%), Winterkoning (+ 55%), Zanglijster (+ 100%) en Zwartkop (+ 105%). De Appelvink doet het goed in De Kranenkamp met een stijging naar 9 territoria. Herhaaldelijk werden exemplaren waargenomen in de toppen van Douglassparren. Verder werden er rondvluchten uitgevoerd door families. Het autoclusterprogramma van Sovon berekende voor Boompieper 7 territoria voor het gebied, wat een optimistische uitkomst is. Het is opletten voor overtelling bij deze soort. De verwachting op basis van tellingen en gebiedseigenschappen ligt rond de 3 a 5 territoria. Mogelijk zijn er een aantal waarnemingen gedaan van individuen die hun broedgebied net buiten het onderzoeksgebied hebben. Desalniettemin een toename voor deze soort. 6

11 Bronnenlijst van Dijk A.J. & Boele A Handleiding SOVON Broedvogelonderzoek. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen. Gebiedsbeschrijving, Veldhoen, E Broedvogels van de Kranenkamp in 2011 Broedvogel Monitoring Project, alle soorten. Vogelwerkgroep De IJsselstreek, Deventer. 7

12 Bijlage I - Gebiedskaart 8

13 Bijlage II - Broedcodes Code Omschrijving 0 Waarneming van een volwassen individu buiten de datumgrenzen in mogelijk broedbiotoop zonder aanwijzing omtrent broeden. 1 Waarneming van een volwassen individu tussen de datumgrenzen in mogelijke broedbiotoop zonder aanwijzingen omtrent broeden. 2 Eenmalige waarneming tussen de datumgrenzen van zingend of baltsend individu in geschikt broedbiotoop. 3 Waarneming tussen de datumgrenzen van een paar in geschikt broedbiotoop. 4 Territoriumgedrag (zang, gevechten e.d.) op dezelfde plaats vastgesteld op tenminste 2 dagen die minimaal 10 dagen uit elkaar liggen. 5 Baltsend paar (ook paring) tussen de datumgrenzen in geschikte broedbiotoop. 6 Bezoek van vogel aan een waarschijnlijke nestplaats. 7 Angstkreten of ander gedrag (alarmeren) dat wijst op aanwezigheid van een nest of jongen. 8 Vogel met broedvlekken. 9 Transport van nestmateriaal, nestbouw of uithakken/graven van nestholte. 10 Afleidingsgedrag. 11 Pas gebruikt nest of eierschalen. 12 Pas uitgevlogen jongen van nestblijvers of uitgelopen donsjongen van nestvlieders. 13 Gebruikt nest met onbekende inhoud. Bezoek door ouders aan een nest waarvan de inhoud niet kan worden vastgesteld, of waarneming van broedende vogel. 14 Transport van voedsel of ontlasting. 15 Nest met eieren 16 Nest met jongen gezien, of de jongen in het nest gehoord. 9

14 Bijlage III Territoriumkaarten 10

15 11

16 12

17 13

18 14

19 15

20 16

21 17

22 18

23 19

24 20

25 21

26 22

27 23

28 24

29 25

30 26

31 27

32 28

33 29

34 30

35 31

36 32