Aanvraag verlenging van het ecolabel Committed to Green voor Golfclub Kromme Rijn en Stichting De Brakel en de resultaten na 10 jaar monitoren

Transcriptie

1 Aanvraag verlenging van het ecolabel Committed to Green voor Golfclub Kromme Rijn en Stichting De Brakel en de resultaten na 10 jaar monitoren Inleiding... 2 Monitor resultaten vergeleken met streefbeelden... 3 Wijziging in het Natuurbeheerplan Verbruik meststoffen, etc Inventarisatie Planten Inventarisatie Vogels Inventarisatie Vlinders Inventarisatie Libellen Inventarisatie Bomen Monstering oppervlakte- en drainwater Golftechnische onderhoudsplan Snoeiplan 2008,2009 en Streefdoelen en plannen Communicatie en externe contacten Milieu

2 INLEIDING Op 30 september 2006 ontving Stichting De Brakel en Golfclub Kromme Rijn het internationaal certificaat Natuurvriendelijk en Milieubewust beleid (Committed to Green) uit handen van de Nederlandse Golf Federatie. De afgelopen drie jaar is het beleid van Stichting en Golfclub niet veranderd. Het landgoed De Brakel, waarop de golfclub is gevestigd, bestond in de negentiger jaren van de vorige eeuw uit landerijen, landbouwgrond, enkele boomgaarden, doorsneden door de Kouwenhovense Wetering een voormalig riviertje, totaal ongeveer 28 ha. Bij de aanleg zijn de boomgaarden blijven staan evenals enkele bossages langs de wetering. Het deel van de baan bestemd voor golfsport is ongeveer 14 ha. Er bleef dus 14 ha over voor de aanleg van vijvers, paddenpoel, bossen en ruigten. Voor het beheer hiervan werd door Stichting Natuur en Milieu Utrecht, gemeente Bunnik en Golfclub Kromme Rijn een natuurbeheerplan opgesteld. Het bestemmingsplan geeft voor dit gebied een tweeledig doel aan: recreatief en natuurontwikkeling. In de praktijk is gebleken, dat natuurontwikkeling op 14 ha niet eenvoudig is omdat het verdeeld is in 19 plantvakken, waarvan het merendeel klein is. Bij slechts vier plantvakken kunnen wij de natuur zijn gang laten gaan en af en toe ingrijpen. De overigen moeten regelmatig worden gedund. Als 5 tot 10 ha meer beschikbaar zou zijn geweest voor natuurontwikkeling, zouden wij op meer plaatsen de natuur de vrije hand kunnen geven. Niettemin zijn de resultaten op een aantal gebieden heel goed. De groei van het aantal soorten planten en vogels is spectaculair gestegen. In de afgelopen jaren hebben wij vele bomen buiten de plantvakken geplant. De aanschaf van het programma Environmental Management System (EMS) door Stichting De Brakel maakt het mogelijk alle relevante gegevens over de baan, de flora en fauna, milieu aspecten, zoals energieverbruik op een eenvormige manier op te slaan en te onderhouden. Het programma is ontwikkeld door de voorzitter van de CtG (Committed to Green) commissie van golfbaan De Efteling en onder gebracht bij de software afdeling van de KIWA, die het onderhoudt en verder ontwikkelt. Op deze manier wordt voorkomen dat bij wisseling van bestuurs- en commissieleden de continuïteit van de verslaggeving verloren gaat. Nadat Golfclub Kromme Rijn in september 2006 het ecolabel Committed to Green had verworven, was de volgende logische stap om de verschillende documenten, registratieplichten en andere relevante gegevens toegankelijk en inzichtelijk te maken. Op deze manier is de status quo van de golfbaan op ieder moment oproepbaar. De ingebrachte inventarisaties geven een inzicht door de jaren heen over de ontwikkeling van de golfbaan. 2

3 Vergelijking van monitor resultaten tot en met 2008 met streefbeelden en doelsoorten opgesteld door de Grontmij in In het Natuurbeheerplan uitgekomen in maart 2004 staat onder punt 1.3 Doelstellingen en beheer het volgende: Algemeen Het streven van de golfvereniging De Brakel is, naast het in stand houden van een goede wedstrijdbaan met A-status die het gehele jaar moet kunnen worden bespeeld, het ontwikkelen van de potentiële natuurlijke kwaliteiten van het terrein door een planmatig beheer. Het vinden van een goede balans tussen beide belangen is een belangrijke opgave. Goede voorlichting en communicatie kweekt wederzijds begrip en betrokkenheid bij het realiseren daarvan. Natuurbeheer De hoofddoelstelling bij het verhogen van de natuurwaarden is dat deze dienen aan te sluiten bij de natuurlijke kwaliteiten van de omgeving en dat de golfbaan een harmonieus geheel vormt met het omliggende landschap. Van belang volgens de Grontmij: Inventarisatie en analyse van het omliggende gebied is nodig om specifiek op De Brakel gerichte natuurdoelstellingen te kunnen formuleren. Duidelijk moet zijn met welk doel biotopen ontwikkeld worden: of het gaat het om uitbreiding van leefgebieden, het geven van passagemogelijkheden en/of het scheppen van meer foerageergebieden. Uit het volgende hoofdstuk blijken de volgende functies van belang te zijn voor De Brakel: verbindingsfunctie tussen de landgoederen (ecologisch en landschappelijk/visueel) foerageerfunctie fauna natuurkern Wulperhorst functie als leefgebied voor kleinere fauna verbindingsfunctie natte natuur langs Kromme Rijn Daarnaast geldt als doelstelling het creëren van een zo groot mogelijke biodiversiteit van de natuur op de golfbaan. Van belang volgens de Grontmij: vergroten van de natuurlijkheid en differentiatie ontwikkelen van biotoopfuncties ten behoeve van de fauna (rust, dekking, voedsel, nestelgelegenheid). aanleg en in stand houden van oevers met flauwe helling, de oevervegetatie spontaan laten ontwikkelen en waar nodig vrijhouden van opslag. streven naar een geleidelijke overgang van soortenrijke lage kruidenvegetaties direct naast de semi-rough naar hogere kruiden langs de houtopstanden (rough), zodat een gevarieerde vegetatie ontstaat zowel in s soorten samenstelling als structuur Na ruim tien jaar kan worden geconstateerd dat aan de bovengenoemde doelstellingen is voldaan. De Golfbaan De Brakel heeft inderdaad een verbindingsfunctie met de Wulperhorst en is een foerageergebied voor bijvoorbeeld reeën en vossen. Daarnaast is het een leefgebied voor de kleinere fauna, zoals hazen, konijnen, marterachtigen en vele soorten vogels. De verbindingsfunctie met de natte natuur langs de Kromme Rijn komt tot uiting in de vele watervogels, die op en neer vliegen tussen de Kromme Rijn en de vijvers op De Brakel. Het creëren van een zo groot mogelijke diversiteit van de natuur komt tot uiting in het grote aantal planten, dat op het terrein van De Brakel wordt aangetroffen. Enkele bijzondere soorten zoals de distelbremraap en de wespenorchis zijn het vermelden waard. Langs enkele oevers van de vijvers is spontaan een bloeiende oevervegetatie ontstaan met o.a. zwanenbloem, dotterbloem, rietorchis en wespenorchis. Het vrijhouden van wilgenopslag kost moeite en betekent jaarlijks veel werk. 3

4 Hoofdstuk 4 in het Natuurbeheerplan geeft weer wat de gewenste vegetatiestructuur zou moeten worden: 4.1 Bossen met mantel en zoomvegetaties De ecologische verbinding met de bossoorten in de omgeving zal gestalte moeten krijgen door langs het noordoostrand van de golfbaan een zo breed mogelijk en zoveel mogelijk aaneengesloten bosstrook te ontwikkelen van het type bos met ondergroei inclusief bosrandvegetaties. Het beheer dient daar gericht te zijn op het ontwikkelen van een strook oud eiken-essenbos met en gesloten struiklaag, met aan de randen een mantel- en zoombegroeiing. Aanvankelijke voorstellen Grontmij: Golfbaan De Brakel biedt goede mogelijkheden voor ontwikkeling van bossen bestaande uit elzen en vogelkers, die indicatief zijn voor kwelomstandigheden. In het noorden van het gebied zijn exemplaren van deze soorten aangetroffen. Deze bostypen bieden vanwege hun gedifferentieerde vegetatiestructuur (boom-, struik- en kruidlaag) goede mogelijkheden voor een gevarieerde fauna. In deze bosjes zullen plaatselijk terreinverlagingen aangelegd worden, bij voorkeur op slecht doorlatende klei, waardoor broekbosontwikkeling mogelijk wordt. Langs delen van de Kromme Rijn is ontwikkeling van vochtig elzen-essenbos gewenst. Als gevolg van het uittreden van kwel is daarvoor voldoende schoon water aanwezig. Het kwelwater is een goede basis voor bijzondere waternatuur. Voorkomen moet dan worden dat water uit de Kromme Rijn en de landbouwsloot in de vijvers terecht komt. De ontwikkeling van mantel en zoomvegetatie met soorten als Meidoorn en Sleedoorn biedt mogelijkheden voor flora en fauna van randmilieus (met name zonminnende vegetaties, vlinders en libellen). In 2008 konden we constateren dat aan het streefbeeld: open bos met gevarieerde struiklaag, is voldaan. De doelsoorten: zomereik, elzen, essen, wilde lijsterbes, tuinfluiter, zanglijster, winterkoning, boomkruiper, vinken, putter, boomkruiper zijn aanwezig. Alleen de vlinder koevinkje is niet aangetroffen. In de bosranden zijn de doelsoorten: gelderse roos, hazelaar, heggenmus, grasmus en gehakkelde aurelia aanwezig, de vlinder het landkaartje niet. Bijzonder is de vondst van de brede wespenorchis, terwijl de rietorchis al in redelijke aantallen voorkomt. 4.2 Lanen, singels en hagen Aansluitend op de omliggende landgoederen kunnen lanen en andere lijnvormige elementen worden aangeplant. Ecologisch gezien is hierbij een ondergroei van struweel gewenst. Nabij het parkeerterrein, het clubhuis en het terras is aanplant van beukenhagen wenselijk. De lanen en hagen zijn een vestigingsplaats voor kenmerkende plantensoorten en dienen als migratiestructuur en dekking voor tal van soorten als vleermuizen, struweelvogels en kleinere zoogdieren (o.a. muizen en marterachtigen). In 2008 kon worden geconstateerd, dat aan bovengenoemd streefbeeld is voldaan. Om de paar jaar moeten de lijnvormige elementen weer worden teruggebracht in het landschap, omdat het zicht dan wordt verstoord door spontaan opgekomen bomen en struiken. Met zorg wordt dan gesnoeid om de lijnen weer zichtbaar te maken. 4.3 Soortenrijk grasland Voor de ontwikkeling van deze vegetaties is het van belang dat zowel natte als droge, schrale graslanden met kenmerkende soorten (van het rivierengebeid) als Grote centaurie, Kleine pimpernel en Chichorei als ook natte, voedselrijkere graslanden ontstaan met soorten als Glanshaver, Vossestaart en Wilde peen. Deze vegetaties kennen door hun structuur veelal een soortenrijke insectenfauna en zijn tevens gewaardeerd door hun fraaie, vrolijke verschijning. 4

5 Gras en overige kruidachtige begroeiingen in 2008: Het streefbeeld was: bloemrijk grasland. Slechts op een paar plaatsen is het grasland bloemrijk. De vette grond laat gras goed groeien, maar het is te dicht om bloemrijk te worden. Er zijn een paar plaatsen op de baan waar het gras minder dik is en inderdaad bloemen groeien, hier wordt ook het icarusblauwtje (de doelsoort) aangetroffen. Van de door de Grontmij te verwachten natuurtypen zijn de margriet, scherpe boterbloem in grote aantallen aanwezig, het slangenkruid en grasklokje niet. De vlinders oranjetipje en icarusblauwtje zijn er, hoewel niet in grote aantallen. In de rijke graslanden is de vlinder het klein geaderd witje in een redelijk aantal aanwezig. Daar waar kruiden zich ontwikkeld hebben komt de vlinder dagpauwoog voor, dit was een doelsoort. De doelsoorten planten wilgenroosje en speerdistel zijn aanwezig, alleen de vogelwikke ontbreekt, maar de ringelwikke is er wel. 4.4 Water- en moerasmilieus Het water- en oevermilieu biedt zeer goede mogelijkheden voor de ontwikkeling van wateren moerasvegetaties. Flauw hellende oevers bieden een gradiënt van natte naar drogestandplaatsen. In het open water zullen, met name waar kwel optreedt, Kleine fonteinkruiden voorkomen. Op voedselrijkere plaatsen komen soorten voor als Sterrekroos en Waterranonkel. De oevervegetatie omvat plantensoorten als Egelskop, Moerasspirea, Kattenstaart, Waterviolier en Holpijp. Plaatselijk is struweelontwikkeling in de oever mogelijk. Op hun beurt bieden deze vegetaties tal van biotopen voor vissen, amfibieën, vogels en insecten. Naast lokaal leefgebied kunnen de te ontwikkelen water en oevermilieu s ook een substantiële bijdrage leveren aan de versterking van het natte Kromme Rijnsysteem. De zone langs de Kromme Rijn zal ontwikkeld worden tot een gevarieerd natuurgebied met flauwe oevers, riet, ruigte, poelen en kleine boselementen. De grond behoort echter slechts voor een deel tot de golfbaan. Voor een goed functioneren van de ecologische verbinding zal ook een gedeelte tussen de landbouwsloot en de Sportlaan ingericht moeten worden. Ook deze grond behoort echter niet tot de golfbaan. In 2008 kon worden geconstateerd dat bovengenoemd streefbeeld vrijwel geheel werd gehaald. Achtereenvolgens zullen de verschillende delen worden behandeld. Open water: De vijvers langs hole 5 en 6 hebben zich goed ontwikkeld. Het kost moeite om de oevers niet geheel dicht te laten groeien. De kamsalamander is nog niet aangetroffen. In 2007 en 2008 heeft een groot onderzoek plaatsgevonden in de vijvers. Vrijwilligers uit Wijk bij Duurstede hebben met groot enthousiasme de vijvers gemonsterd en waren zeer tevreden over de kwaliteit van water, flora en fauna. Hoewel beloofd hebben wij geen schriftelijk verslag van deze werkgroep, bestaande uit louter vrijwilligers ontvangen. De grote vijver tussen hole 4 en 5 is in de winter van 2008 uitgebaggerd en weer op de gewenste diepte gebracht. De paddenpoel is eind 2008 uitgebaggerd, omdat de gele lis inmiddels de helft van de vijver had ingenomen. Het terrein daaromheen moest helaas voor het baggeren worden opgeschoond. Het is de bedoeling weer opnieuw broeihopen te maken in 2009 en het terrein verder de komende jaren met rust te laten. De door de Grontmij te verwachten natuurtypen zijn ten dele uitgekomen: Elzen zijn aangeplant en wilgen spontaan opgekomen en ten dele weer gerooid, dotterbloemen komen in grote aantallen voor. De bosrietzanger heeft zich na 2003 niet meer vertoond, maar de rietzanger wel. 5

6 Flauwe oever/plasberm: moeras- en verlandingsvegetaties: Het streefbeeld: afwisseling van hoge moerasvegetatie met grote lisdodde en riet en soortrijke lage moerasvegetaties, plaatselijk bomen en struiken, is gehaald. De doelsoorten: dotterbloemen, echte koekoeksbloem, kleine karakiet zijn inmiddels niet meer weg te denken. In 2003 werd voor het eerst de distelbremraap gevonden achter de green van hole 6. Inmiddels komen er enkele honderden per jaar op. Deze plant is in Nederland vrijwel alleen te vinden langs de Gelderse IJssel bij Deventer en Zutphen. De Grontmij verwachtte als natuurtypen ook waterviolier en holpijp, die zijn er niet en bovendien de fuut. Af en toe zie je een fuut, maar broeden doen ze af en toe. Groene kikkers zijn er in grote aantallen. Sloot: Een paar keer per jaar wordt de sloot door het Heemraadschap uitgebaggerd. De Kouwenhovense Wetering behoort niet tot het terrein van De Brakel. De sloot loopt er wel doorheen, maar is van het Hoogheemraadschap en wordt door die instantie beheerd. Aan het talud en de diepte kan door Stichting de Brakel niets worden gedaan. De natuurtypen die werden verwacht, zijn inderdaad aanwezig: drijvend fonteinkruid, sterrenkroos, grote valeriaan, kattenstaart, lisdodde, koekoeksbloem, kruipende boterbloem, zwanenbloem en groene kikkers en diverse soorten waterjuffers. 4.5 Knelpunten en randvoorwaarden Voor het daadwerkelijk realiseren van deze vegetatiestructuren is bij aanleg en inrichting door de Grontmij het volgende advies gegeven: verschralen van de bodem: als gevolg van het landbouwkundig gebruik is de bodem zwaar bemest. Om een goed uitgangspunt voor natuurbouw te bewerkstelligen en ongewenste verruiging te voorkomen dient de bouwvoor verwerkt te worden in het terrein als vulmiddel en ophoging. Bij ophoging met bouwvoor dient deze met een schrale dekking van 50 à 60 cm worden afgewerkt. Hierdoor worden voor het gebied kenmerkende voedselomstandigheden gecreëerd. Verschralingbeheer van maaien en afvoeren alleen is in deze niet voldoende; bij afvoer van de bouwvoor aanbrengen van microreliëf waar het vanuit golftechnische eisen mogelijk is verhogen van de grondwaterstanden. Dit in verband met het tegengaan van mineralisatie en behoud van aan hogere grondwaterstanden gebonden flora benutten van kwel door aanleg van plassen met enige diepte (tot 5 m). Bij de inrichting echter ook ondiepere plaatsen maken (tot -1,20 m) in verband met ontwikkelingsmogelijkheden van watervegetatie. De oevers moeten worden voorzien van flauwe taluds. Hier kunnen zich soortenrijke oevervegetaties ontwikkelen. In de vijvers dient geen bouwvoor te worden verwerkt de landbouwsloot niet aansluiten op de vijvers. Dit om vervuiling van de vijvers te voorkomen de landschappelijke randvoorwaarden overeenkomstig uitwerkingsregels uit het Bestemmingsplan De Brakel. Van permanent belang bij het beheer: Het verschralen van de semi-rough en roughs door te maaien en het maaisel te verwijderen. Het gebruik van meststoffen tot een minimum beperken. Geen gebruik van bestrijdingsmiddelen, tenzij geen andere middelen voorhanden zijn om aanwezige plagen te bestrijden. 6

7 Andere belangrijke thema s zijn: Er zijn aanwijzingen dat in het terrein archeologische waarden in het geding zijn; de (indicatie van de) betreffende waarden en de wijze waarop daarmee in de realisatie van de bestemming wordt omgegaan, worden in een uitwerkingsplan aangegeven. Wat betreft het, in het convenant bepaalde, recreatief medegebruik: dit zal bestaan uit de handhaving van de bestaande wandelroute langs de Kromme Rijn en de uitbreiding met een wandelroute langs de zuidzijde van het terrein. In hoofdstuk 7 wordt hier nader op ingegaan. Nu in 2009 kan ten aanzien van bovengenoemde punten in hoofdstuk 4.5 worden opgemerkt, dat het advies voor een deel is gevolgd tijdens de aanleg. Gebrek aan financiële mogelijkheden maakte het onmogelijk om het terrein van een schrale bouwvoor van cm te voorzien. Slechts op één plaats aan het einde van hole 4 links is dat gebeurd. Het resultaat is nu zichtbaar: geen vet gras, maar dun gras met veel planten en bloemen ertussen. Verschralen van andere delen van het terrein gaat zeer langzaam en is nu nog nauwelijks merkbaar. In 2009 wordt een begin gemaakt met het verschralen van de carries (tussen afslag en fairway). Op de voedzame kleigrond groeit hier nu alleen dik gras, dat regelmatig wordt gemaaid. Als proef zullen wij de carry van hole 3 afplaggen, zand op- en inbrengen en dan afwachten wat spontaan opkomt. De opmerkingen in hoofdstuk 4.5 van het natuurbeheerplan over het beheer worden volledig opgevolgd: beperken van gebruik van meststoffen, geen bestrijdingsmiddelen, alleen een groeimiddel MCPP om klaver in de fairways en semirough te bestrijden. Sinds de opening van de golfbaan in 1998 tot en met 2008 is het aantal soorten vogels met 57% (van 19 tot 32) toegenomen. Het aantal soorten vlinders is afgenomen van 14 naar 10, en ook de aantallen zijn afgenomen. Dit is in lijn met de landelijke trend. Het aantal soorten planten is spectaculair toegenomen van 53 naar 119, een toename van 124%. Het aantal bomen buiten de plantvakken is in vergelijking met 1998 toegenomen met 175% (van 309 tot 850). 7

8 Wijziging in het Natuurbeheerplan 2004 In hoofdstuk van het natuurbeheerplan staat: 2. Flauwe oever/plasberm: moeras- en verlandingsvegetaties Streefbeeld: afwisseling van hoge moerasvegetatie met grote lisdodde en riet en soortenrijke lage moerasvegetaties. Plaatselijk bomen en struiken. Doelsoorten: dotterbloem, echte koekoeksbloem, kleine karakiet De oevers van de waterpartijen lopen geleidelijk van droog naar nat. De vegetatie weerspiegelt dezelfde gradiënt. Het beheer dient te bestaan uit het jaarlijks maaien/schonen van de helft van de oevervegetatie in de tweede helft van augustus of (voor de begroeiing verder het water in) in de winterperiode als er ijs ligt. Door dit beheer wordt voorkomen dat er teveel boomopslag ontstaat. Een deel van de oever wordt in de even en een ander deel in de oneven jaren gemaaid (zie kaart 3). Plaatselijk kunnen in de oeverzone bomen en wilgenstruiken worden gespaard (locaties A op kaart 3). De paddenpoel (locatie B op kaart 3) is kleiner en verlandt redelijk snel. De poel wordt voor de helft in de even en voor de andere helft in de oneven jaren geschoond. Eens in de vijf jaar zal wellicht uitbaggeren noodzakelijk zijn als de verlanding doorzet. In oktober 2008 hebben wij aan Kars Veling, de auteur van het bovenstaande, geschreven: In grote lijnen wordt het maai- en schoonplan van de oevervegetatie aangehouden. Op een aantal plaatsen zijn borders ontstaan van wilde planten. Vooral na het maaien in een jaar ontstaan ze in het jaar daarna. In dat najaar worden de borders vervuild door opkomende wilgentakken, waardoor het opkomen van wilde planten wordt afgeremd. Op kaart 3 hebben wij de plaatsen, waar die borders ontstaan geel gearceerd. Langs de aangegeven oevers willen wij ieder jaar de wilgentakken verwijderen. Dit gebeurt door maaikorfen, waarbij de snippers worden opgeruimd. Indien de wilgentakken een jaar blijven staan, zijn ze in het jaar daarna zo dik en groot, dat opruimen moeilijk is. Bovendien verhindert dit het ontstaan en uitbreiden van de borders wilde planten. Het antwoord luidde als volgt: Kars Veling, De Vlinderstichting, : In overweging nemende dat: het alleen zal moeten gaan om de oevers van de vijverpartijen, waar wilgenopslag een daadwerkelijk probleem vormt (op de kaart is er meer geel aangegeven dan alleen de directe oevers); als het materiaal wordt afgevoerd betekend dit geen extra vermesting en verruiging. Als door deze maatregel de bloemrijkdom van de borders kan worden vergroot is dit positief voor de flora en bijbehorende fauna; het maaikorven van de wilgen betekent dat er op die plekken geen overblijvende vegetatie aanwezig is voor overwintering van allerlei dieren; het gaat hier maar om een (klein) gedeelte van de baan, en er zijn nog wel delen waar vegetatie blijft overstaan; kan ik kan me voorstellen dat het beheer wordt aangepast zoals hierboven in het commentaar na 10 jaar wordt aangegeven. Volgens Patrick Lansing heeft de snoei zoals voorgesteld geen invloed op de ontwikkeling van de borders, mits het snoeisel wordt opgeruimd. 8

9 9

10 Verbruik meststoffen, MCPP, graszaad, zand. Gemeten Ph en meteorologische metingen. Bemesting is van groot belang voor een kwalitatief goede grasmat. Het uitgangspunt op onze baan is net voldoende bemesting te geven, waarbij de kans op uitspoeling van met name Nitraat zo klein mogelijk is. Uitspoeling van Nitraat betekent een gerede kans, dat N in het grondwater terecht komt. Stikstof wordt zowel in de vorm van nitraat als ammonium opgenomen. In het voorjaar heeft gras een voorkeur voor ammonium. De wortelgroei en de fosfaatopname wordt bevorderd door ammonium. Verder geeft ammonium (NH4) bemesting minder kans op N- uitspoeling dan nitraat (NO3) bemesting. Later in het seizoen is er minder duidelijke voorkeur voor ammonium of nitraat. Bovendien wordt NH4 dan snel omgezet in NO3. NH4 werkt verzurend, NO3 werkt basisch. Hoewel de monstering van grondwater deels is mislukt door het niet kunnen terugvinden van een tweetal peilbuizen, geeft de uitslag van de bemonstering van de peilbuis op hole 1 aanleiding te veronderstellen, dat van uitspoeling van Nitraat op onze baan geen sprake is. Uitspoeling van Fosfor (P) komt vrijwel niet voor. Onze zoektocht naar het vinden van normgetallen voor bemesting met N en P heeft geleid naar de Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek, die in 2008 een rapportage het licht heeft doen zien met als titel: Naar een richtlijn voor N- en P- bemesting van sportvelden met minimale uitspoeling. Deel 1 is een literatuurstudie en deel 2 een praktijkonderzoek bij 12 locaties. Voor sportvelden (inclusief dus golfbanen) gelden geen N- en P- gebruiksnormen. De beide rapporten geven de mogelijkheid om een rekenmodel te ontwikkelen om te komen tot een optimale bemesting. De Branchevereniging geeft een aantal richtlijnen om te komen tot een duurzaam bemestingsbeleid: Voedingsstoffen voor gras toedienen op het moment dat het nodig is, niet eerder en niet later. Voorkom overmaat, dat geeft onnodige verliezen en een luie grasmat. Tekort geeft minder groei, de kwaliteit en bespeelbaarheid kan teruglopen. Rekening houden met de bodemvruchtbaarheid op basis van grondonderzoek, maar ook met nalevering uit maaisel, dat blijft liggen. Niet te vroeg beginnen met bemesten. Op tijd stoppen (niet te laat in het jaar bemesten). Zorg voor een goede strooierafstelling. Controleer de graskwaliteit door analyse van het maaisel op N- en P- gehalte. Beregen op maat om uitspoeling te vermijden. Houd rekening met verschillen qua bodemopbouw ( de ondergrond van tees en greens verschilt aanzienlijk van die van de fairways). Stichting De Brakel en Golfclub Kromme Rijn onderschrijven de bovenstaande richtlijnen. Dit betekent dat op regelmatige basis een grondonderzoek zal worden verricht in de komende jaren. 10

11 De getallen over 2008 geven aanleiding tot de volgende opmerkingen: We gaven in 2008 gemiddeld 172 kg/ha stikstof (N) op de greens en foregreens, dit is in lijn met vorige jaren. De grootste hoeveelheid werd gegeven in het voorjaar, voor een deel in de vorm van ammonium. De tees werden in de winter 2007/2008 in gebruik gehouden en moesten in het voorjaar extra worden bemest. Dit gaf het aantal van 177 kg/ha. De fairways werden in 2008 slechts tweemaal bemest (in week 16 en 32). Het aantal van 47 kg/ha is aanzienlijk lager dan in 2007, daarbij moet worden opgeteld de hoeveelheid N uit het maaisel, dat wordt achtergelaten. Wij zullen dit het komende jaar laten vaststellen. De aantallen kg/ha voor de greens, foregreens en tees zouden in de fairway kans geven op uitspoeling van N. De opbouw van de ondergrond van greens, foregreens en tees voorkomt dat. Daarbij moet in aanmerking worden genomen, dat greens, foregreens en tees een oppervlakte innemen van slechts 1,3 ha, tegenover de 29 ha van de totale baan. Waarschijnlijk door de relatieve warme maanden februari en maart 2008 kon de P bemesting, die zorgt voor de uitstoeling en de hergroei van wortels van gras in het voorjaar, worden verminderd. Met name de greens en foregreens en de fairways geven een veel lagere bemesting met P dan in de voorgaande jaren. Kalium (K) stimuleert het transport van voedingsstoffen in de plant, beïnvloedt d waterhuishouding, beschermt de plant tegen vorst en uitdroging en verbetert de weerstand tegen ziekten. Om die reden werd op de greens en foregreens en tees extra K gegeven in De dreiging van uitspoeling is bij K niet aanwezig. Magnesium (Mg) is een bestanddeel van het bladgroen en kan de droogte en ziektegevoeligheid verminderen. Ook draagt Mg bij aan het verhogen van de wintervastheid. Veel belopen plekken op de golfbaan, zoals greens, foregreens en tees hebben deze bemesting nodig. De Ph waarde van de grond moet liggen tussen 5.0 en 7.0. Op onze baan voldoen we daar net aan, de fairways hebben een iets hogere waarde:

12 Golfbaan "De Brakel" VERBRUIK meststoffen, MCPP, gemeten Ph, meteorologische metingen Jaar gem Neerslag in mm Temp. Gemiddeld 9, ,2 11,2 10,6 IJsdagen < 0 C Vorstdagen < 0 C Warme dagen> 20oC Zomerse dagen > 25oC Tropische dagen > 30oC Ph Green ,5 6,8 6,8 6,9 6,7 6,8 PH Tees 7,8 7,8 7,8 7,8 6,6 7,5 7,3 7,4 6,9 6,8 PH Fairways 7,5 7,5 7,5 7,5 7,3 7,2 7,2 7,2 7,0 7,2 Green (5500 m2) + voorgreen (ca 5000 m2) Green N kg/ha Green P kg/ha 36 86, Green K. kg/ha 87, Green Fe 16,2 53,5 18, Green Mg kg/ha Green Primer ltr 22,5 1,35 Tees (3800m2) Tees N kg/ha Tees P kg/ha , Tees K. kg/ha , Tees Fe kg/ha Tees Mg kg/ha fairways + driving range (9,5 ha) Fairway N kg/ha , Fairway P kg/ha , Fairway K. kg/ha , Fairway Fe 0 Fairway Mg kg/ha Fairway Culterra Org. mest totaal kg Fairway Terra Fertiel kg Fairway MCPA ltr 25 Fairway MCPP ltr

13 Inventarisatie Planten Golfbaan De Brakel. De heer Patrick Lansing, ecologisch medewerker van de provincie Noord Brabant, heeft ook dit jaar planten op de golfbaan gemonitord. Het is vrijwel ondoenlijk om de gehele baan ieder jaar te monitoren. De paddenpoel en de vijvers rond hole 6 worden ieder jaar bezocht. Andere delen van de baan om de paar jaar. Dat is de reden dat over nieuwe soorten zijn toegevoegd. Deze soorten staan op andere plaatsen op de baan, of zijn in het verleden niet opgemerkt. Het wil dus niet zeggen dat deze soorten in het verleden niet voorkwamen. De bijzondere soorten hebben wij in de lijst vet afgedrukt. Deze soorten staan op de rode lijst. Golfbaan "De Brakel" - Golfclub "Kromme Rijn" - Plantenoverzicht Nederlands naam Latijnse naam Duizendblad Achillea millefolium x x x x x x Zevenblad Aegopodium podagraria x Fioringras Agrostis stolonifera x x x x x x x x x x x Grote waterweegbree Alisma plantago-aquatica x x x x x x x x x Look-zonder-look Alliari petiolata x x x Geknikte vossestaart Alopecurus geniculatus x x x x x x x Grote vossestaart Alopecurus pratensis x x x x x x x x x Gewone engelwortel Angelica sylvestris x x Gewoon reukgras Anthoxanthum odoratum x x x x Fluitekruid Anthriscus sylvestris x x x x Glanshaver Arrhenatherum elatius x x x Bijvoet Artemisia vulgaris x x x x x x x x x x x Barbarakruid gewoon Barbarea vulgaris x x x Madeliefje Bellis perrenis x x x x x x x x x x x Zwart tandzaad Bidens frondosa x x x x x Zwanebloem Butomus umbellatus x x x x Peen Daudus carota x Dotterbloem Caltha palustris x x x x x x x Duinriet calamagrotis epigejos x Haagwinde Calystegia sepium x x x x x x x Gewoon herderstasje Capsella bursa-pastoris x Pinksterbloem Cardamine pratensis x x x x x x x x x Moeraszegge Carex acutiformis x x x x x Zeegroene zegge Carex flacca x x x x x x x x Ruige zegge Carex hirta x x x x x x x x x x Valse voszegge Carex otrubae x x x x Hazezegge Carex ovalis x Hoge cyperzegge Carex pseudocyperus x x x x x x x Knoopkruid Centaurea jacea x x x x Gewone hoornbloem Cerastium fontanum subsp. x vulgare x x x x x x x x x x Groot heksenkruid circaea lutetina x Akkerdistel Cirsium arvense x x x x x x x x x x x Kale Jonker Cirsium palustre x x x x Speerdistel Cirsium vulgare x x x x x x x x x x x Klein streepzaad Crepis capillaris x x x x x x x x Kropaar Dactylis glomerata x x x x x x x x x x 13

14 Rietorchis Dactylorhiza majalis subsp. praetermissa x x x x x x x Ruwe smele Deschampsia cespitosa x Gewone waterbies Eleocharis palustris x x x x x x x x x Smalle waterpest Elodea nutallii x Kweek Elytrigia repens x Harig wilgeroosje Epilobium hirsutum x x x x x x x x x x x Viltige basterdwederik Epilobium parviflorum x x x x x x x x Brede wespenorchis Epipactis helleborine x x x Heermoes Equisetum arvense x x x x x x x x Lidrus Equisetum palustre x x x x x x x x Koninginnekruid Eupatorium cannabinum x x x x x x x x Rietzwenkgras Festuca arundinacea x x x x x x x x Beemdlangbloem Festuca pratensis x Rood zwenkgras s.s. Festuca rubra x x x x x x x x x x Moerasspirea Filipendula ulmaria x x x x x Gewone hennepnetel Galeopsis tetrahit x Kleefkruid Galium aparine x x x x x x x x Moeraswalstro Galium palustre x Ooievaarsbek Geranium dissectum x x x x x x Geel nagelkruid Geum urbanum x Hondsdraf Glechoma hederacea x x x x x x x x x x x Mannagras Glyceria fluitans x x x x x Liesgras Glyceria maxima x Gewone bereklauw Heracleum sphondylium x Gestreepte witbol Holcus lanatus x x x x x x x x x x x Waterviolier Hottonia palustris x Kikkerbeet Hydrocharis morsus-ranae x Grote watenavel Hydrocotyle ranunculoides x x x Gevleugeld hertshooi Hypericum tetrapterum x x x x x x Gewoon biggekruid Hypochaeris radicata x Gele lis Iris pseudacorus x x x x x x x x Zomprus Juncus articulatus x x x x x x x x x x x Platte rus Juncus compressus x x x x Biezeknoppen Juncus conglomeratus x Pitrus Juncus effusus x x x x x x x x x x x Zeegroene rus Juncus inflexus x x x x x x x x x x x Kompassla lactuca serriola x Klein kroos Lemna minor x x x x x Puntkroos Lemna trisulca x Vertakte leeuwetand Leontodon autumnalis x x x x x Kleine leeuwetand Leontodon saxatilis x x x x Engels raaigras Lolium perenne x x x x x x Moerasrolklaver Lotus pedunculatus x x x x x x x x x x x Echte koekoeksbloem Lychnis flos-cuculi x x x x x x x x x x x Wolfspoot Lycopus europaeus x x x x x x x x x x x Penningkruid Lysimachia nummularia x Grote kattestaart Lythrum salicari x Mattenbies s.s Schoenoplectus lacustris x Echte Kamille matricaria recutita x Witte honingklaver Melilotus albus x Watermunt Mentha aquatica x x x x x x x x x x 14

15 Waterdrieblad Menyanthes trifoliata x x Moerasvergeet mij nietje Myosotis scorpioides x x x x Aarvederkruid Myriophyllum spicatum x x x x x x x x x Distelbremraap Orobanche reticulata x x x x x x x x Veenwortel Persicaria amphibia x x x x x x x x x x x Waterpeper persicaria hydropiper x Groot hoefblad Petasites hybridus x Timoteegras s.l. Phleum pratense x x x x x x x x x Riet Phragmites australis x x x x x x x x x x Smalle weegbree Plantago lanceolata x x x x x x x Grote weegbree s.s. Plantago major subsp. major x x x x x x x x x x x straatgras Poa annua x x x x x x x x x x x Ruw beemdgras Poa trivialis x x x Varkensgras Polygonium aviculare x Zilverschoon Potentilla anserina x x x x x x x x x Heelblaadjes Pulicaria dysenterica x x Scherpe boterbloem Ranunculus acris x x x x x x x x x Kruipende boterbloem Ranunculus repens x x x x x x x x x x x Blaartrekkende boterbloem Ranunculus sceleratus x x x x Wilde reseda reseda lutea x Hondsroos Rosa canina x x Dauwbraam Rubus caesius x x Veldzuring Rumex acetosa x x x x x Kluwenzuring Rumex conglomeratus x x x x x Krulzuring Rumex crispus x x x x x x x Ridderzuring Rumex obtusifolius x x x x x x x x x Bosbies Scirpus sylvaticus x x x Viltig kruiskruid Senecio erucifolius x x x x x Jakobskruiskruid s.l. Senecio jacobaea x x x x Gewone raket sisymbrium officinale x Bitterzoet Solanum dulcamara x x x x Late guldenroede Solidago gigantea x x Gewone melkdistel Sonchus oleraceus x Kleine egelskop sparganium emersum x Grote egelskop s.l. Sparganium erectum x x x x x Bosandoorn Stachys sylvatica x Watermuur Stellaria aquatica x x x x x x Gewone smeerwortel Symphytum officinale x x x x Gewone paardebloem Taraxacum officinale x x x x x x x x x x x Kleine klaver Trifolium dubium x x x x x x x x x Rode klaver Trifolium pratense x x x x x x x x x x x Witte klaver Trifolium repens x x x x x x x x x x x Klein hoefblad Tussilago farfara x x x x x x x x x x x Kleine lisdodde Typha angustifolia x x x x x x x x x x Grote lisdodde Typha latifolia x x x x x x x x x x x Grote brandnetel Urtica dioica x x x x x x x x x x x Echte valeriaan valeriana officinalis x Beekpunge Veronica beccabunga x x x x x x x x x x x Gewone ereprijs Veronica chamaedrys x x x x Ringelwikke Vicia hirsuta x X Zittende zannichellia Zannichellila palustris subsp. Palustris x x x x x x 15

16 Inventarisatie Broedvogels. Op 15 maart, 4, 12 en 25 april, 7,13,17 mei en 8 juni 2008 zijn 8 ochtend inventarisaties uitgevoerd. Het telteam bestond uit drie mensen: Jan van Dijk (lid van de golfclub), Leo Otto en Frank Verstappen. De resultaten van de tellingen zijn in de volgorde van bijlage 6 van de SOVON handleiding opgenomen in het onderstaande overzicht. Voor een aantal soorten kan het territorium groter zijn dan de afmetingen van het terrein De Brakel. Dit is het geval als de fusieafstand groter is dan 700 m. Wanneer volgens de SOVON methode er dan wel een broedgeval kan worden genoteerd, maar dit vermoedelijk niet op het terrein van De Brakel zal zijn geweest, is dit getal tussen haakjes opgenomen.voor alle soorten zijn de broedende exemplaren opgenomen (bijv. 1 zwaan). Het aantal soorten is van 29 in 2007 toegenomen tot 31 in Het aantal broedparen nam toe van 79 in 2007 tot 98 in Dit komt vrijwel overeen met het jaar Het ophangen van enkele 10 tallen vogelhuisjes, die door de heer Van Dijk worden onderhouden, heeft duidelijk effect gehad. VOGELS Roodborst Staartmees Koekoek 1 Spotvogel Zanglijster Merel (1 ) 7 Winterkoning (1) 6 Heggemus Grasmus Fitis Kleine Karekiet Tuinfluiter Rietzanger Bosrietzanger 1 3 (?) 1 1 Zwartkop Tjiftjaf Vink (1) 6 Boomkruiper 1 1 Grote Bonte Specht 1 Gekraagde Roodstaart 1 1 Koolmees (2) 7 Matkop Pimpelmees Groene Specht 1 1 Spreeuw Holenduif Kauw Houtduif Turkse Tortel

17 Putter Buizerd Ekster 1 1 Vlaamse Gaai 1 1 Zwarte Kraai Torenvalk 1 Kievit 1 1 Scholekster Waterhoen Kuifeend Fuut Indische gans Wilde eend Soepeend Slobeend Knobbelzwaan Meerkoet (1) 9 Nijlgans Dodaars 1 Groenling Witte Kwikstaart Groep Groep Groep Groep Groep Groep

18 Inventarisatie Vlinders. Door de vlinderstichting is één vlinderroute uitgezet, die door de heer Leo Otto regelmatig wordt gelopen. Het kan zijn dat op andere delen van de baan ook vlinders voorkomen, die het tellen waard zijn. Om veiligheidsredenen is het instellen van een tweede vlinderroute niet aan te bevelen. Het jaar 2008 was,volgens de heer Kars Veling van de Vlinderstichting, het slechtste jaar sinds de start van het landelijke monitoring project in Dat verklaart de afname van het aantal en aantal soorten vlinders op onze baan. Deze aantallen passen in het landelijke beeld. Vlinders Soort ' Aardbeivlinder 3 Atlanta Bont zandoogje 2 7 Boomblauwtje Bruin blauwtje 1 Bruin zandoogje Bruine eikenpage 1 Dagpauwoog Distelvlinder Gehakkelde aurelia Groot dikkopje 8 1 Groot koolwitje Hooibeestje 2 1 Icarusblauwtje Klein geadert witje Klein koolwitje Kleine vos Kleine vuurvlinder 6 1 Oranjetipje 2 3 Zwartsprietdikkopje

19 Inventarisatie Libellen. In 2008 werd op ad hoc basis libellen geteld. Eén van onze leden heeft het tellen op zich genomen, 2008 was de eerste keer. De komende jaren zullen tellingen op meer wetenschappelijke basis gebeuren. Desondanks hebben wij besloten de uitkomst van de tellingen te vermelden. SOORT NAAM Azuurwaterjuffer Blauwe breedscheenjuffer Bloedrode heidelibel Blauwe glazenmaker 2 Bruine glazenmaker Bruinrode heidelibel Bruinrode/steenrode heidelibel Gewone oeverlibel Gewone pantserjuffer Glassnijder Grote keizerlibel Grote roodoogjuffer Houtpantserjuffer Kleine roodoogjuffer Lantaarntje Paardenbijter Platbuik Smaragdlibel Steenrode heidelibel Variabele waterjuffer Viervlek Vuurjuffer Watersnuffel Weidebeekjuffer Zwarte heidelibel Zwervende heidelibel Aantal tellingen Gemiddeld per telling

20 Inventarisatie Bomen. In 1998 werden buiten de plantvakken 300 bomen en grote struiken aangeplant. In 1999 en 2000 werden al een paar honderd bomen en struiken bij geplant. In de jaren hierna werden nog eens honderden bomen neergezet. Totaal staan nu buiten de plantvakken ca 850 bomen en grote struiken. In 2004 werd een begin gemaakt met het uitdunnen van de plantvakken om te voorkomen dat bijvoorbeeld beuken en eiken te weinig ruimte zouden krijgen. Daarbij wordt gekeken naar de kroonontwikkeling van de diverse soorten bomen. Het leidde ertoe, dat in 2004 vele populieren werden gekapt. Deze bomen waren geplant om in een korte tijd de baan een wat meer volwassen aanzien te geven. Het plantvak tussen hole 7 en de Kromme Rijn is slechts op een paar plaatsen gedund, de overige beplanting bestaat uit veel zwarte elsen en berken, we laten de sterken hier overleven. In 2005 en 2006 werden de plantvakken, voor zover nodig, weer uitgedund. De benodigde kroonruimte van bijvoorbeeld eiken, beuken en zoete kers is hierbij een leidraad voor het dunnen. In 2006 werd een begin gemaakt met het vrijmaken van de zichtlijnen, die de baanarchitect Gerard Jol voor ogen had bij de ontwikkeling van de golfbaan. De zichtlijnen waren langzamerhand verdwenen door het spontaan opschieten van vele struiken. De vruchtbare grond op de golfbaan is daar mede debet aan. In de winter 2007 en 2008 werd het opschot langs de vijvers bij hole 5 en 6 verwijderd. We hebben geconstateerd, dat in de afgelopen jaren niet genoeg opschot is weggehaald, m.a.w. we waren te voorzichtig. Om te voorkomen dat we over enige jaren weer alles moeten weghalen, zullen we een nieuw plan maken, waarbij het Beheerplan de basis blijft. De vijver tussen hole 4 en 5 werd in de winter 2007/2008 uitgebaggerd. De bagger werd op het eigen terrein gestort. Totaal werd 1000 m2 uitgebaggerd. De paddenpoel liep eind 2008 plotseling leeg door een tijdelijke bronbemaling aan de overkant van de Kromme Rijn. Enkele jaren geleden werden wij door de heren Lansing en Veling gewezen op de noodzaak de paddenpoel schoon te maken en met name van de gele lissen een groot stuk weg te halen. Als we hier te lang mee zouden wachten zou de poel zijn dichtgegroeid. De plotselinge leegloop gaf ons de gelegenheid om met een dragline de schoonmaak aan te pakken. Het betekende dat wij de omgeving van de paddenpoel moesten ontdoen van de houtopslag. Het ziet er nu erg kaal uit, maar de komende jaren hoeven wij hier niet meer veel onderhoud te plegen en zal het gebied met rust worden gelaten. In de winter 2007/2008 werden op aanwijzing van deskundigen op diverse plaatsen in de plantvakken gedund en open plaatsen gemaakt zodat daar weer onderbegroeiing kan ontstaan. Dit trekt vogels en zoogdieren aan, die anders de donkere delen in de plantvakken mijden. 20

21 Inventarisatie bomen Berk, ruwe 8 8 Berk, zachte 1 Beuk Boswilg 3 Els, zwarte Es Esdoorn, gewone Esdoorn, Noorse 12 Haagbeuk 7 7 Hemelboom 4 Hopbeuk, Europese 5 Iep Kastanje 1 Kastanje, tamme 1 Kers, zoete Linde, Hollandse Meidoorn, éénstijlige 180 Okkernoot 8 8 Populier, zwarte Schietwilg Sleedoorn 80 Treurwilg, gele 6 Tulpenboom 3 Vederesdoorn 3 Vleugelnoot 7 Wegedoorn 80 Wilde lijsterbes 8 8 Zilverlinde 2 Zomereik Totaal

22 Monstering oppervlakte en drainwater. In 2008 gaven wij Vitens de opdracht om het water in de peilbuizen en het oppervlaktewater te monsteren. Helaas kwam Vitens na lang aandringen pas op 30 oktober 2008 om de monsteren. Voor 2009 zullen wij zorgen de peilbuizen weer op te sporen en te monsteren over de gehele baan. Wij vermelden de resultaten van het bemonsteren van de ene peilbuis en het oppervlaktewater (vijvers), ondanks, dat de bemonstering niet representatief is. De bemonstering is met name belangrijk om de uitspoeling van N- en P- te kunnen constateren. In de peilbuis op fairway 1 werd een aantal van 4,42 mg/l N vastgesteld. De norm is 11,3 mg/l, volgens de Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek, en volgens Vitens 2,2 mg/l, dit is de norm voor drinkwater. In het oppervlaktewater werd minder dan 0.1 mg/l vastgesteld. Met Vitens is afgesproken dat in mei/juni 2009 opnieuw wordt bemonsterd, zodat kan worden vastgesteld of de hoeveelheid N inderdaad over de gehele baan te hoog is volgens de norm van Vitens. Voor Fosfaat (P) geldt een norm van 0,15 mg/l. Gemeten werd: op de fairway 0,034 en in het oppervlaktewater minder dan 0,005 mg/l. De overige metingen van Mg, K, SO4 en HCO3 geven geen aanleiding tot opmerkingen. De vijvers worden sinds 2007 door een amateurgroep gemonsterd, deze mensen hebben expertise op het gebied van flora en fauna in het water. Hun uitgebreide tabellen hebben wij gecomprimeerd hieronder weergegeven. De Kouwenhovense Wetering, de sloot die dwars door de baan loopt: Waterkwaliteit: troebel Waterplanten: weinig (wel lisdodde) Totaal beeld: slecht Opmerking: de sloot is in beheer bij het Hoogheemraadschap Poel tussen hole 4 en 5: Waterkwaliteit: Waterplanten: Amfibieën: Weekdieren: Advies: Totaal beeld: Opmerking: Paddenpoel: Waterkwaliteit: Waterplanten: Amfibieën: Vissen: Weekdieren: Advies: Totaal beeld: Opmerking: troebel weinig (lisdodde, waterpest, draadalgen) weinig veel wilgenopschot verwijderen en uitbaggeren redelijk goed uitbaggeren en wilgenopschot verwijderen is gebeurd redelijk helder weinig (lisdodde, kleine en grote, waterpest, kroos) groene kikker, bruine kikker, kikkervisjes stekelbaarsjes veel, nagenoeg geen slakken uitbaggeren wilgenopschot verwijderen matig uitbaggeren en wilgenopschot verwijderen is gebeurd 22

23 Poel naast afslag hole 7: Waterkwaliteit: Waterplanten: Amfibieën: Vissen: Weekdieren: Advies: Poel langs hole 5 en 6: Waterkwaliteit: Waterplanten: Amfibieën: Vissen: Weekdieren: Advies: Totaalbeeld: zeer helder weinig (draadalgen, waterpest, aarverderkruid) kikkervisjes, salamander (Triton Vulgaris) stekelbaarsjes veel aanplanten waterplanten helder weinig (blauw wier, waterlelie, waterpest, aarvederkruid) kikkervisjes, salamander oa snoek veel wilgenopschot verwijderen goed 23

24 Onderhoudplan Golfclub Kromme Rijn 2.01 Greenkeeping Algemeen streefbeeld van onderhoud Golfclub Kromme Rijn maaihoogte en frequentie frequentie en specificatie van beluchtingschema correctieve onderhoudsaspecten maaiwijze oppervlaktes baanonderdelen leveringen beschrijving onderhoud baanonderdelen green apron teeingground fairway semi-rough zandbunkers paden waterkanten beregening installatie gemiddelde personele bezettingsgraad Rond de greenkeepers loods is het netjes en opgeruimd. Materialen worden ordentelijk opgeslagen. Zwerfvuil in de golfbaan en rond de gebouwen wordt dagelijks opgeruimd. Alle inspanningen die benodigd zijn om de golfbaan een strak en verzorgde aanblik te geven zullen continu aanwezig zijn bij personeel waaruit de betrokkenheid blijkt. Samenvattend: - visueel homogene greens - voldoende greenspeed voor medal play condities - grasmat in contouren gemaaid - voldoende afwisseling in maairichting - geharkte en verzorgde bunkers - strakke bunkerranden - onderhouden boomspiegels - en gemaaide waterkanten welke in het spel zijn De kwaliteit wordt continu gewaarborgd waardoor, extreme weersomstandigheden daargelaten, altijd een bespeelbare golfbaan klaar ligt. Qualifying condities De baan zal qualifying zijn met uitzondering van - tijdelijke greens(wintergreen) - tijdelijke afslagplaatsen(wintertees) - het plaatsen gedurende de wintermaanden 24

25 Greenkeeping draagt zorg voor onderhoud van - in overleg geplande weekend diensten - drainage reiniging jaarlijks 1/3 deel - bestrijding van mollen - vrijhouden beregeningsproeiers van grasmat - herstellen van paden - beplantingen - ecologisch verantwoord opschonen van water en vijverkanten Maaihoogte en frequentie De maaihoogtes en principes staan per paragraaf vermeld maar worden hier overzichtelijk samengevat. Maaihoogte zomer Maximale grashoogte Maaifrequentie zomer per week Grashoogte winter Green 5 mm 7 mm 3 / 4 8 mm Foregreen 12 mm 15 mm 2 / 3 15 mm Afslagplaatsen 12 mm 15 mm 2 / 3 15 mm Fairways 15 mm 20 mm 2 / 3 20 mm Semi-rough 30 mm 40 mm 1 / 2 40 mm Golf rough 50 mm 70 mm 1 / 2 70 mm Natuur rough 70 mm 120 mm 2 x per jaar 120 mm Surroundings 15 mm 20 mm 1 / 2 20 mm Slootkanten 50 mm 2 x per jaar Frequentie en specificatie van beluchtingschema Greens Apron Specificatie Frequentie Specificatie Frequentie Vaste pen 12 mm 1 x per seizoen Vaste pen 12 mm 2 x per seizoen 250 mm diep 250 mm diep Holle pen 12 mm 2 x per seizoen Holle pen 12 mm 2 x per seizoen 150 mm diep 150 mm diep Vaste pen 8 mm 4 x per seizoen 120 mm diep Holle pen 8 mm 100 mm diep 1 x per seizoen Doorzaaien Verti-seed Dressen 1 ltr p/m2 2 x per seizoen Doorzaaien Verti-seed 6 x per seizoen Dressen 2 ltr p/m2 1 x per seizoen 4 x per seizoen Tees Fairways Specificatie Frequentie Specificatie Frequentie Vaste pen 12 mm 2 x per seizoen Vaste pen 24 mm 2 x per seizoen 250 mm diep 350 mm diep Holle pen 12 mm 2 x per seizoen Slitten 2 x per seizoen 150 mm diep 200 mm diep Doorzaaien 1 x per seizoen Doorzaaien 1 x per seizoen Verti-seed Vredo Dressen 2 ltr p/m2 2 x per seizoen Bezanden 2ltr p/m2 1 x per seizoen Op verzoek van de baancommissaris zal de intensiteit van onderhoud 4 of 5 keer opgevoerd worden om de condities benodigd voor een golfevent/tournement te doen slagen met een maximaal haalbare baanconditie. 25

26 Correctieve onderhoudsaspecten Indien nodig zijn in dossier een plan van aanpak om correctieve onderhoudsaspecten te kunnen uitvoeren aangeleverd door adviesbureau Swart Maaiwijze Omgeving green, om de green wordt een apronring gemaaid op de maaihoogte van de foregreen. Daaromheen wordt een surrounding ronde gemaaid op de fairway maaihoogte. Omgeving afslagplaats, om de tee heen wordt een maaibaan semi-rough hoogte aangehouden. Naar de tee wordt een gemaaid looppad golfers ingemaaid op fairway maaihoogte. Carry, vanaf de tee tot aan de fairway wordt in principe golfrough hoogte aangehouden mits natuurwaarden niet beschadigd raken. Fairwaybunkers, aan de voorzijde van de bunker op fairway hoogte gemaaid en aan achterzijde op semi-rough hoogte gemaaid. Greenbunkers, om de greenbunkers heen surrounding / semi-rough hoogte. Semi-rough/rough, om de fairway heen wordt, in principe een baan semi-rough hoogte gemaaid. Daar waar doorstroming van belang is wordt de semi-rough breder uit gemaaid. Daarbuiten wordt op golf-rough hoogte gemaaid. Natuur-rough, op plaatsen waar een bal zelden komt kan volstaan worden met 2 tot 3 keer per jaar maaien en afvoeren van het gras, zodat deze locatie in feite nog schraler wordt. In deze zones worden storende onkruiden als distels en dergelijke wel bestreden. Leidraad voor dit specifieke onderhoud is het convenant met Stichtse Milieu Federatie en de eventuele belemmering van doorstroom golfspelers Oppervlaktes baanonderdelen - greens m2 - wintergreens m2 - aprons m2 - teeinggrounds m2 - fairway s m2 - driving range m2 - semi-rough m2 - zandbunkers 800 m2 - parkeerplaats en verhardingen - omgeving clubhuis - boomgaard 26

27 Leveringen - 90 m3 dress materiaal voor greens, foregreens en afslagplaatsen - 30 m3 bunkerzand voor het bijvullen van uitgewaaide bunkers m3 verschralingszand voor het verschralen van de toplaag fairway - benodigde meststoffen voor de grasmatten - benodigde middelen om schimmels te kunnen reguleren Beschrijving onderhoud baan onderdelen Green Vorm De green wordt in de vorm en grootte gemaaid zoals die door de architect is aangegeven. Greenoppervlak Het green oppervlak zal droog, stevig en veerkrachtig zijn. De onderlinge snelheid van de verschillende greens zal nagenoeg gelijk zijn. De homogeniteit tussen en binnen de greens zal hoog zijn Het greenoppervlak zal een goed geraakte bal met een medium ijzer geslagen houden. Een pitchmark zal bij een goed geslagen bal ontstaan, doch niet erg diep zijn. Onderhoud De green wordt tijdens het groeiseizoen afhankelijk van gekozen intensiteit niveau 3 / 5 keer per week worden gemaaid aan het begin van de dag. Het maaisel zal worden opgevangen en afgevoerd De maaihoogte ligt tussen de 5 en 7 mm (s winters 8mm) Er wordt voldoende van maairichting gewisseld. In droge perioden worden de plaatsen die door het automatische systeem onvoldoende beregend worden, met de hand tijdig bij beregend. Om viltvorming te reguleren worden de greens verschillende keren belucht, geverticuteerd en gedressed. Voor de hierboven vermelde werkzaamheden met betrekking tot de regulering van vilt moet opdrachtnemer voldoende ruimte krijgen werkzaamheden uit te voeren. Het vertikaal maaien wordt vooral gedaan in groeizame periodes Het dressen gebeurt tevens in het groeiseizoen. De greens worden indien niet gemaaid gesweept bij dauw opdat zij droog opgeleverd worden in de ochtend. Ziekten en plagen worden met alle toegestane middelen bestreden en voorkomen. De green heeft een gezonde dichte gesloten grasmat. Het dressmateriaal zal in overeenstemming met de aanwezige toplaag zijn. Hole De hole wordt gestoken in het midden van een maaibaan. De frequentie van het versteken van de hole is 3 x per week en tijdens wedstrijd dagen dagelijks. De bovenzijde van de hole wordt op 2.5 cm van het maaiveld geplaatst. De gebruikte hole wordt gelijk aan het maaiveld afgewerkt met de nieuwe plug. De hole wordt als in de frequentie afgesproken intensiteit verplaatst. De Hole staat minimaal 2 meter van de buitenzijde van de green en minimaal 1 meter van sterke slopes in het maaiveld. 27

28 Apron Vorm De afmeting van de foregreen wordt bepaald in overleg met de baancommissaris en golfarchitect tekening geldt daarbij als uitgangspunt. De vorm van de foregreen volgt in grote lijnen de vorm van de voorzijde van de green. Grasmat De foregreen geeft een lang geplaatste bal kans om de green op te rollen. De foregreen geeft de speler de optie om de green hoog of laag aan te spelen. De foregreen geeft de speler de kans de bal met een putter naar de hole te spelen. Op de foregreen is de grasmat dicht en egaal van samenstelling. Onderhoud De foregreen wordt feitelijk als green onderhouden (wel andere intensiteit en maaihoogte). Het maaisel zal worden opgevangen en afgevoerd De maaihoogte is mm. Indien blijkt dat er slijtage optreedt door looproutes dan wordt er een witte lijn aangebracht die het belopen met trolleys en buggys verbied. Tijdelijke greens worden tijdig in het geplande onderhoudsschema worden opgenomen opdat ze gebruiksklaar zijn voor winterperiodes Teeingground Algemeen De afslagplaatsen hebben een egale grasmat bestaande uit een mengsel van roodzwenk, veldbeemd en engels raaigras. Op de tees komt geen tot een weinig onkruid voor. Indien er onkruid voorkomt wordt actie ondernomen dit op adequate wijze te verwijderen. Teemarkers De kleur van de teemarkers wordt duidelijk zichtbaar gehouden. De teemarkers staan bij voorkeur 4 meter en maximaal 6 meter uit elkaar. De lijn door de teemarkers staat haaks op de slagrichting naar het midden van een green op een par 3 hole. De lijn van de teemarkers staat haaks op de slagrichting naar het knikpunt van een par 4 of par 5 hole. De teemarkers worden 3 x per week verplaatst. Indien mogelijk wordt de helft van de tee gemarkeerd, tijdens verzetten telkens 1 meter naar achter op even holes en 1 meter naar voren op oneven holes. Tijdens wedstrijden worden de markers in de nabijheid van het meetpunt geplaatst. Meetpunten De meetpunten zijn duidelijk zichtbaar De meetpunten worden op kleur gehouden en regelmatig vrijgemaakt van grasgroei. 28

29 Ballenwassers De ballenwassers zullen continu water bevatten De ballenwassers worden uit de baan gehaald als nachtvorst dreigt. Vervolgens worden zij in de winterse periode schoongemaakt en bijgeschilderd. De ballenwassers worden in maart weer terug geplaatst, zo mogelijk (ijs en weder dienende)voor het competitieseizoen. Onderhoud Bij smalle tees wordt tijdens de afsluitende maaironde de bocht niet mee gemaaid om frictie te voorkomen van wielen en de daarmee gepaard gaande schade aan de grasmat. Het maaisel zal worden opgevangen en afgevoerd De maaihoogte van de tees is mm. Er wordt zo vaak gemaaid als afgesproken in de frequentie van onderhoud, met gebruik van opvangbakken voor het gras. De afslagplaatsen zijn altijd zichtbaar goed en regelmatig onderhouden. Uitgeslagen grasplaggen worden opgevuld met een mengsel van dressmateriaal en graszaad. Losliggend vuil en gebroken tees worden opgeruimd voorafgaand aan het tees maaien Fairway s Vorm De fairways worden conform de intenties van de architect gemaaid. Rechte randen worden zoveel mogelijk vermeden, z.g. meanderende buitenrand. Bij uitlopers van mounts die in de rough liggen wordt de lijn naar binnen gelegd. Voor en na de mounts wordt de lijn naar buiten gelegd. Grasmat De grasmat is stevig, dicht van samenstelling en egaal. In de grasmat voorkomende onkruiden worden bestreden. De maaihoogte is mm. Onderhoud Het gras wordt tijdig gemaaid opdat zoveel mogelijk wordt voorkomen het achter blijven van grasdotten. Het gras wordt regelmatig cross gemaaid. Oneffenheden en kale plekken worden zo snel mogelijk verzorgd opdat een betere conditie ter plaatse ontstaat. ` Inzaaien en doorzaaien gebeurd met de juiste grasmengsels. Indien nodig worden fairways geverticuteerd en belucht zoals afgesproken in de frequentie van onderhoud. In het voorjaar worden de fairway s belucht met vaste pennen en bij goede groeiomstandigheden van het gras gedressed met zand. Mocht de Baancommissaris besluiten tot holprikken, ijscodrainen of schudfrezen dan worden deze werkzaamheden als meerwerk uitgevoerd. 29

30 Semi-rough Vorm De semi-rough ligt om de gehele fairway en Surroundings van de green. De vorm is zoveel mogelijk gelijk aan de vorm van deze hierboven beschreven elementen. De semi-rough voorkomt dat een foutief geslagen bal te zwaar wordt bestraft bij het naar de buitenzijde van de baan rollen van deze bal. De breedte van de semi-rough is om de fairway 6 meter en om de green 8 / 10 meter. Onderhoud De maaihoogte van de semi-rough bedraagt mm. Balbedekkende kruiden als klaver worden intensief bestreden Zandbunkers Vorm Achter de fairway bunkers wordt semi-rough hoogte gemaaid. Voorzijde fairway bunkers wordt fairway hoogte gemaaid. Een hoog inkomende bal zal zich niet begraven in de zandlaag De zandlaag is gemiddeld dik en langs randen 5 10 cm dik. De zandlaag is goed onderhouden en aangeharkt. Bunkerrand / bunkerwand De bunkerrand is schoon en kort gemaaid en hierdoor duidelijk begrensd. Uitgewaaid zand wordt zoveel mogelijk en zo spoedig mogelijk geruimd. Onderhoud De harken liggen buiten de bunker op een zodanige plaats dat ze het spel zo min mogelijk belemmeren. De bunkers worden zo vaak geharkt als in frequentie van onderhoud aangegeven. Greenbunkers worden dermate geharkt dat downhill lies worden voorkomen Paden paden worden zoveel mogelijk onkruidvrij gehouden (convenant). paden zijn voldoende vlak. graspaden zijn voldoende bezet met een egale grasmat om bovenstaande na te streven Waterkanten Waterkanten die in het spel zijn worden zodanig onderhouden dat de bal snel gevonden kan worden. Waar mogelijk zal rekening worden gehouden met het convenant met betrekking tot het beheer van de waterkanten. Water dat in zicht is bij het spelen wordt zodanig onderhouden dat het in zicht blijft. 30

31 Waterkanten niet onder de schouwplicht van het waterschap vallend worden wel onderhouden omdat zij deel uitmaken van de drooglegging van de golfbaan. Slootkanten die onder de schouwplicht vallen worden conform deze schouwplicht onderhouden Beregening installatie De beregening installatie wordt onderhouden voor rekening van opdrachtgever. Het repareren van schade aan leidingwerk en sproeiers van de beregeningsinstallatie wordt verzorgt door opdrachtnemer, benodigde materialen zijn voor rekening opdrachtgever De bediening en het algemeen onderhoud rond sproeiers en beregeningsputten vallen onder het onderhoudscontract. Het op druk brengen en afblazen van de beregening is voor rekening van opdrachtgever. Kosten ten behoeve van het op goede wijze laten functioneren van de installatie zijn voor opdrachtgever Personele bezettingsgraad De personele inzet van vakbekwame arbeidskrachten kan als volgt verdeeld tot een bezettinggraad leiden, al gelang naar intensiteit van werkzaamheden Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December 1 fte 2 fte 2 fte 3fte 3fte 3fte 3fte 2fte 2fte 1fte 1fte 1fte 31

32 Snoeiplan 2008, 2009 en Op 14 oktober hebben Klaas Swart, Jan van Dijk en Fred ten Brink een snoeiplan voor de komende twee jaar gemaakt, dat in de wintermaanden kan worden uitgevoerd. De uit te dunnen bomen zullen vooraf worden gemerkt. Dit plan is beoordeeld door de heer Jos Smit van Bureau Lambert Veenstra en Gerard Jol, baan- en landschap architect. Hun opmerkingen zijn vetgedrukt. Hole 1 De bossage rechts naast de driving range kan worden opgesnoeid, met name voor die struiken, die naast de bomen staan. Overhangende takken kunnen worden afgezaagd. Tussen de eiken linksachter naast het einde van de boomgaard zullen bloeiende struiken worden geplaatst. De grond moet dan vooraf worden gespit en gefreesd. Een groot deel van de eiken zijn dood en moeten worden vervangen. Het is een erg laag en nat terrein. Voor aanbrengen beplanting zal eerst iets gedaan moeten worden aan de afwatering, omdat anders nieuwe beplanting ook dood gaat. Besloten is middenin een poel te maken, waar het water in kan stromen. Bloeiende struiken alleen in de randen verwerken, omdat als de eiken groter worden er in het midden van het plantvak te weinig licht zal zijn voor de struiken. De poel is inmiddels aangebracht en van het plaatsen van bloeiende struiken is afgezien. De bossage links voor de sloot moet worden uitgedund, door middel van een merkteken wordt vooraf aangegeven welke bomen er uit moeten. In het algemeen geldt dat uitlopers en overhangende takken moeten worden afgezaagd. De eiken aan de rand van de bossage kunnen om en om worden gerooid. Goede bomen moeten worden vrijgemaakt van opschot er om heen. Moet goed gekeken worden naar welke bomen vrijgezet worden. Bij verwijderen bomen de stobbe wegfrezen, omdat anders de boom vaak weer uitloopt. Uitlopers met wortel en al verwijderen. Overhangende takken alleen weghalen als er hinder is voor het spel. De solitaire beuken met mate snoeien. Beuken zijn zeer gevoelig voor zonlicht op de stam. Vooral jonge bomen zijn gevoelig voor zonnebrand. Vakkundig snoeien zeer belangrijk bij beuken. Voor de bossage links van de green gelden dezelfde opmerkingen als bij de vorige bossage. In dit plantvak staan enkele mooie kersachtigen, die meer ruimte moeten krijgen. Hole 2 Bossage links bij de sloot langs de weg uitdunnen, wilde wilgen eruit halen. Hier en daar hoog opsnoeien, bv bij de berk. Treurwilgen zo min mogelijk opsnoeien. Opsnoeien van treurwilgen komt het beeld van de wilg niet ten goede. Bij de grasopslag de bomen eromheen toppen, maar er moet geen strakke haag ontstaan, dus de toppen onregelmatig afzagen. 32

33 Toppen is een tijdelijke maatregel. Zal om de ca. 5 jaar herhaald moeten worden. De boom gaat nieuwe toppen ontwikkelen die een zwakkere plek van de boom zijn. Tevens gaat de boom meer breed uit groeien. Van het toppen van deze bomen is afgezien. Bossage links van de green: alle gekopte eiken eruit halen en uitdunnen. Op de hoek bij het laantje: alle wilde elzen eruit halen. Na afzagen zullen de elzen weer gaan uitlopen. In de laan de nieuwe beuk bij de uitgang van hole 2 verplaatsen. Beuk is geen makkelijke boom om te verplaatsen. Het is een jonge boom is die nog niet zo lang geleden is geplant. Voldoende grond meenemen met de kluit (i.v.m. mycorrhiza). Tevens zorgen dat kluit niet uitdroogt. Dit gebeurt heel snel als de kluit boven de grond is. Hole 3 Bij de ingang van uit de laan alle wilde elzen eruit halen. Sloot tussen hole 2 en 3 schoonmaken en aan de overkant van de sloot de wilgen langs de green van hole 2 weghalen. De meidoorns laten staan. Bossage rechts na de afslag: elzen weghalen, eiken snoeien en uitdunnen. Er is een wilde iep opgekomen, die kan worden verplaatst. Rechts van de green: de cornoeljes met zorg snoeien. Alle zuigers van de bomen afzagen. De grote bossage tussen hole 2, 3 en 4: de randen blijven opsnoeien. De notenboom achter hole 3 staat enigszins in de verdrukking: verplaatsen naar de openplek tussen de green van hole 3 en hole 4. Verplaatsen van bomen is altijd lastig. Liever oplossing als vrijsnoeien. Indien niet anders kan dan goed voorbereiden en met zorg uitvoeren. Voorlopig blijft de notenboom staan. Hole 4 In de bossage naast de driving range zullen bloeiende en beshoudende struiken worden gepoot. Sortiment afstemmen aan grondslag en groeiomstandigheden. Achter hole 4 en naast afslag hole 5 zullen eveneens bloeiende en beshoudende struiken worden gepoot. Zie bovenstaand Hole 5 Bossage rechts van de damesafslag: wilde opschot verwijderen, aan de andere kant van de sloot ( na de herenafslag) alle wilgen verwijderen. Met beworteling verwijderen om nieuw uitlopen te voorkomen. Links naast de fairway op ca 150 m staat een solitaire els, die eruit moet. 2 e Bossage rechts: de randen opsnoeien en uitdunnen 3 e Bossage rechts: bij de vijver alle wilgen verwijderen, behalve de wilg op de hoek, die alleen uitdunnen en twee stammen laten staan. 33

34 Bij het oude zwanennest: de grond spitten en frezen, zodat bloeiende en besdragende struiken kunnen worden geplant. De bomen langs de vijver uitdunnen. Links naast de green: wilgen afzagen of met wortel en al eruit trekken. Hole 6 Rond de vijver naar hole 7: opschot weg, de elzen laten staan. Aan de overkant de opslag naast de knotwilg weghalen (op de hoek van de sloot langs hole 8) Op het pad naar hole 7: de berm snoeien en schonen. Hole 7 Bossage rechts na de damesafslag: uitdunnen. Bossage naast afslag hole 8: opsnoeien en uitdunnen. Richting de poel van Van Dam: de vlinderroute begaanbaar maken. Hole 8 Bossage tussen hole 8 en de herenafslag hole 9: uitdunnen en langs de randen opsnoeien. 34

35 Streefdoelen en plannen Het bestuur van Stichting De Brakel en Golfclub Kromme Rijn hebben in 2008 en 2009 JGD (Jol Golf Design) en VAG (Veenstra Advies Golfterreinen) gevraagd een onderzoek te doen naar het verbeteren van de kwaliteit van de baan, een oordeel te vellen over de huidige status van de golfbaan en een advies te geven over het opheffen van natte plekken, zodat de baan langer kan worden bespeeld. Het advies van JGD en VAG is vervat in en tweetal concept rapporten, waarin een totaal oordeel en advies werd gegeven over het verbeteren van de cultuurtechnische kwaliteit en het aanbrengen van ontwerptechnische verbeteringen in de baan. Wij gaan op deze onderwerpen in dit kader (CtG) verder niet in. Er werden ook aanbevelingen gedaan ten aanzien van het onderhoud van plantvakken en bomen en struiken. Over dit laatste geven wij enkele conclusies in dit rapport. Zowel JGD als VAG maakt opmerkingen over de plantvakken. Hoewel wij dachten dat wij ieder jaar voldoende snoeiden en weghaalden, was de unanieme mening van JGD en VAG, dat in de komende jaren veel gedund moet worden, waarbij clusters van bomen gevormd moeten worden om de eentonigheid te doorbreken. Bij de aanleg van de baan zijn machinaal bomen in rijen geplant. Door een uitgekiend dunningsproces kunnen clusters worden gevormd, waardoor de plantvakken een natuurlijker uiterlijk krijgen. Dit proces moet over meer jaren worden gespreid. In de winter 2008/2009 zijn we reeds begonnen met het uitvoeren. Een ander voordeel van het maken van clusters in de plantvakken open ruimtes worden gecreëerd, waar de fauna gebruik van kan maken. Om in het voorjaar de baan een wat gevarieerder aanzien te geven zijn diverse vroeg bloeiende en besdragende struiken in de open plantvakken neergezet. Een andere aanbeveling van JGD is het uitbreiden van de rough. Op een aantal plaatsen kan de carry worden verruigd. Het veranderen van het maairegime is niet voldoende, de ondergrond bestaat op de meeste plaatsen uit vette klei, hierop groeit dik en vet gras, waar ballen vrijwel niet zijn terug te vinden. Afplaggen en daarna opbrengen van veel zand kan een oplossing zijn. Op hole 3 zullen wij als proef de carry op deze manier behandelen. Als de proef slaagt worden de komende jaren andere carry s op dezelfde wijze aangepakt. Jol Golf Design heeft de aanbeveling gedaan om hole 8 spannender en moeilijker te maken. Deze hole is lang, de green is goed beveiligd door bunkers, maar de fairway daarvoor is saai. Hole 7 na de damesafslag aan de kant van de green van hole 8 is nat en blijft dat een groot deel van het jaar. Hole 9 na de damesafslag is eveneens nat. De natte plekken kunnen worden aangepakt en de approach van hole 8 kan spannender worden gemaakt door de vijver bij hole 7 door te trekken rond de green van hole 8 en door te trekken naar hole 9. Op de volgende bladzijde is een deel van het rapport van JGD opgenomen, waarin het duidelijk wordt. 35

36 De zwarte lijn geeft de nieuw te maken waterloop aan, die voortkomt uit de vijver bij hole 7. Visueel is e.e.a. uitgewerkt door Vag. Onder het voorstel van de nieuwe situatie is een deel van de uitwerking opgenomen. De gehele file is opgenomen in het EMS systeem. Huidige situatie: 36

37 37