waarom dan al die ellende, de kerk en het christendom als bron van onderdrukking van vrouwen, homo s, andersdenkenden en anderslevenden.

Transcriptie

1 1 Geliefde gemeente, De verschijning van Jezus aan Tomas is het laatste verhaal van het oorspronkelijke Johannesevangelie. Weliswaar volgt er nog een hoofdstuk 21 met de verschijning van Jezus aan het meer van Tiberias, maar het is algemeen geaccepteerd ook in orthodoxe kring - dat dit later is toegevoegd. Na de verschijning van Jezus aan Tomas, vind je dan ook een afsluiting in de versen 30 en 31 van hoofdstuk 20: Jezus heeft nog veel meer wondertekenen voor zijn leerlingen gedaan, die niet in dit boek staan, maar deze zijn opgeschreven opdat u gelooft dat Jezus de messias is, de Zoon van God, en opdat u door te geloven leeft door zijn naam. Het doel van het evangelie is het geloof. Zo sluit het ook aan bij het laatste verhaal. Want daar horen we Jezus als het ware over het hoofd van Tomas heen latere generaties toespreken, ons dus, als hij zegt (vers 29): omdat je me gezien hebt, geloof je. Gelukkig zij die niet zien en toch geloven. Het gaat in alles om geloven. En dat is dan ook waar ik vanmorgen bij stil wil staan. Geloven. We doen dat aan de hand van twee punten: één: geloven, wat is dat eigenlijk? en twee: waarom zou je het doen? Dus: geloven wat is het eigenlijk en waarom zou je het doen? ( 1 ) Niet zo lang geleden kwam er op nieuw de uitslag van een godsdienstsociologisch onderzoek over geloven in Nederland in het nieuws. Met weer nieuwe cijfers over versnelde afname van kerkelijke betrokkenheid, maar deze keer en dat was weer tamelijk nieuw ook afname van religieusiteit en spiritualiteit in het algemeen. Werd er tot nog toe steeds geroepen: mensen zijn de kerk, of sowieso alle vaste instituten zat, maar dat wil nog niet zeggen, dat ze niet op de één of andere manier voor iets religieus of spiritueels voelen. Helaas voor hen: ook dat blijkt nu in versneld tempo onder onze bevolking te verdampen, althans als je ze er naar vraagt: wat zijn uw opvattingen en wat zijn uw praktijken. Mensen missen ook helemaal niks. Ze

2 2 nemen het leven als gegeven. Geloven in God, of in een god, of in Iets, of dat er meer is, het zal wel, maar voor veel mensen is het niet plausibel, laat staan wetenschappelijk aantoonbaar, maar ook niet relevant: wat voegt het toe, of waarvoor is het nodig. Wat ze zien, of in ieder geval denken te zien: is religie als bron van onenigheid, onderdrukking, ruzie, oorlog en terreur. Doe mij maar even geen God, Allah, Jezus, Boeddha, of Mohammed, of hoe ze allemaal mogen heten. Allemaal gekkigheid, je kunt net zo goed geloven in het vliegende spaghettimonster. As je dit eerlijk op je in laat werken, stelt het je voor de vraag: en waarom zou ik dan wel geloven, en wat betekent het eigenlijk voor mij? Je kunt zeggen: nou ja, zo ben ik opgevoed, of ik heb daarin nu eenmaal een weg in afgelegd, het hoort bij me, het is onderdeel van mijn leven, de gewoonten, de manieren, maar dan zeg ik: prima, er zijn inmiddels velen met u, van welke generatie u of jij ook bent, die dat ook waren, ook op die manier opgevoed enzovoort en ze zijn er toch mee gestopt, en hun werelden zijn niet ingestort. Tegen mij zeggen ze dan wel eens: maar jij kunt niet stoppen, want jij bent dominee, jij werkt voor de kerk, dus als je stopt, heb je meteen geen baan meer. Ik vraag mij dat af: hoe plausibel vind ik het geloof dan. En hoe relevant is het voor mijn leven? En wat versta ik dan eigenlijk onder geloven, en wat verstaan mensen eronder, en wat wordt er in de kerk onder verstaan? Het is zeker niet zo, dat ik gevangen zit omdat ik de keus maakte professioneel werk te maken van het geloof. Het is eerder omgekeerd, steeds weer liet ik mij verleiden om weer in en voor de kerk te gaan werken, omdat het geloof er was, en niet andersom. Dat was al aan het begin, in mijn middelbare school en studententijd. Ik zat op een openbare zeer liberale middelbare school, ik ging naar een universiteitsstad in beweging. De vragen waar we nu mee worstelen, zijn niet nieuw. Klopt het wel, is het wel waar, hoe zit het met al die verschillende godsdiensten, als er een God is,

3 3 waarom dan al die ellende, de kerk en het christendom als bron van onderdrukking van vrouwen, homo s, andersdenkenden en anderslevenden. Histoire se repète: wat je nu ziet in de Islam. Vroeger protestanten of dopersen aan de galg of op de brandstapel, nu sjiieten, christenen en westerlingen onthoofd of doodgeschoten. Maar ook tussentijds had ik er zonder gezichtsverlies en zonder armoede stiekem tussenuit kunnen knijpen. Ik werkte als algemeen geestelijk verzorger, was een gewaardeerd bestuurder maar niet in een christelijke context, veel buitenkerkelijke vrienden, had nauwelijks band met de kerk, was voor de tweede keer alleen en had veel vragen. Het is een tamelijk gebruikelijke leeftijd om het dan nog weer eens over een andere boeg te gooien toch, aanlopend op de vijftig. Inmiddels zij we ruim tien jaar verder, en het landschap om ons heen wat betreft geloof erodeert, althans in ons land, verder en verder. En ik ben er nog steeds bij. Sterker nog, ik word geacht een voorman te zijn. En dat is niet uit naieviteit, uit angst, of uit goedgelovigheid, of onnadenkendheid of het gevolg van een onkritische tunnelvisie. Ik denk niet dat veel mensen mij daarvan verdenken. Ik zelf ook niet. Eigenwijsheid en koppigheid dan? Misplaatste loyaliteit aan een eenmaal gemaakte keuze, of aan ouders? Ik kan niet ontkennen, dat ik niet per se omga voor aantallen, of voor autoriteit: als de hele wereld zou zeggen: je bent gek als je nog in God gelooft, of orthodoxie kan niet meer, of christendom en islam of boeddhisme zijn onverenigbaar, etc, dan heb ik wel de neiging, om dat tot de bodem te willen uitzoeken: zo van: o ja, dat zullen we dan nog wel eens zien. Nou, eigenlijk ben ik daar dus nog steeds mee bezig. Als iedereen die kant op hangt, eens een tijdje de andere kant op hangen, en als iedereen dan weer die kant op hangt, ook gerust het goed recht van de andere kant naar voren halen. Nu ten faveure van het geloof in een steeds ongeloviger wordend klimaat. Wat is het eigenlijk? Je ziet in het evangelieverhaal dat Tomas staat voor het ongelovige klimaat. Zijn opmerkingen aan het begin, zij niet de woorden van een

4 4 sensatiezoeker, een tekenvrager (alsof hij letterlijk bedoelt, dat hij spijkergaten en speerstoten moet zien), maar van een nuchter mens, die niet gelooft in wat niet kan: een dode die levend verschijnt is absurd. Ik denk dat veel mensen van onze tijd dat ook vinden. Jullie zeggen: wij hebben de Heer gezien, allemaal prima, hallucinaties, wensdromen, religieuze trance, het kan van alles zijn, maar dood is dood. Hoe kan een geloof dat het moet hebben van zulk soort beweringen plausibel zijn? Het kan misschien relevant zijn, want inderdaad als er een power is die de dood weet te verslaan, is dat interessant. Maar niet zo: hoe charismatisch hij ook was, hoezeer ook ik van hem en zijn levenslessen onder de indruk was: Jezus is voor onze ogen doodgekruisigd. Einde oefening. Toch merk je in het evangelie, dat er gesproken wordt van geloof. Niet als het voor waar houden van ideeën of het hebben van opvattingen, maar als een soort visie die voortkomt uit wat je meemaakt. Na het eerste van de zeven tekenen die Jezus doet in het Johannesevangelie, water en wijn op de bruiloft te Kana, lezen we in Johannes twee: en zijn leerlingen geloofden in hem. Ik geloof in jou, dat wil zeggen: ik zie het in jou, ik denk dat jij de belofte die in je schuil gaat, gaat waarmaken. Maar ook is het in het evangelie: geloven dat Jezus special is, dat hij niet just another rabbi is, maar meer, veel meer. Of de andere discipel die nu maar eens het lege graf ingaat en het tot zich door liet dringen : hier is iets bijzonders gaande. En hij geloofde, staat er in het evangelie. Zo gaat het ook met Tomas. Jezus verschijnt, hun deuren zitten op slot, hij hoeft allang geen spijkergaten en speerstoten meer te zien, valt op zijn knieën en zegt het uit: mijn Heer, en mijn God. Helemaal aan het eind van het evangelie zijn we weer terug waar we begonnnen: het Woord was bij God, het Woord was God, en het is vleesgeworden, en dan is daar de zelfopenbaring van God in de weg van Jezus, en het eindigt met: mijn Heer en mijn God. Geloven is het je toevertrouwen aan het bijzondere van Jezus. Dat is wat mij steeds weer wordt aangereikt: heb je wel door

5 5 hoe speciaal Jezus was en is? Zeker, specialer, veel specialer dan Mohammed en Boeddha, of wie dan ook: zoek het maar uit, leg het naast elkaar, probeer het te duiden, kom er achter. ( 2 ) Waarom zou ik daar dan iets mee doen, of iets mee willen? Hoe relevant is dat? Geloven is dan inderdaad ook: Jezus volgen, discipel worden, leerling zijn. Kijk, de verkondiging van die speciale Jezus, is niet voortgekomen uit wensdromen, niet dankzij de leerlingen, maar ondanks de leerlingen. Juist de meest argwanende discipel is nog bekeerd geraakt door een aanraking van God. Zo gaat het steeds. Ook het verhaal van Jakob dat we lazen is zo n verhaal. Jakob is geen gelovige geworden omdat ie daar zo op uit was, of omdat hij er aanleg of interesse voor had, maar omdat God hem opzocht. Ik wist niet dat God aan deze plaats was, en toch is dat wat er in mensenlevens gebeurt. Dus de vraag: hoe relevant is het, kun je alleen beantwoorden, als het er is. Ik snap best dat mensen niks missen, als ze niet geloven en zich er ook voor afsluiten, want wat zou je missen? Ja, zonder de genade van God kom je niet in de hemel, zou je kort door de bocht kunnen zeggen, of je kunt zeggen: christelijk geloof geeft zin en geef je een moreel kader om naar te leven. Of mooie rituelen om je leven door te laten begeleiden. Maar ja, die hemel is een onderdeel van het geloof, dus als ik daar niet in geloof, hoef ik er ook niet te komen, en morele kaders en zingeving kan ik ook elders halen, in de literatuur en in de kunst, daar heb ik jullie kerk en God niet voor nodig. Mensen die dat zeggen hebben nog gelijk ook. Maar als HIJ eenmaal binnen is in je leven, dan is geloven uiterste relevant, sterker nog, dan kleurt het je hele bestaan. Dan gaat het niet om een moreel kadertje of wat zingeving die je er aan ontleent, maar om een gezegendheid die alles omsluit, om een liefde die groter is dan alles, om een weg die voor je ligt, om een waarheid die niet te bevatten is, om een leven dat onaantastbaar wordt, het kan leiden tot een haast mystieke arrogantie, zeker, want ja: wie doet ons wat, want we zijn super ouwerwets gezegd -

6 6 door het bloed van Christus verlost van zonde en dood en kinderen van God geworden. Ik realiseer me dat het haast sektarisch klinkt, maar ik bedoel: de relevantie van het geloof in christelijke zin is, dat je er al groeiende, een vrij mens van wordt, in alle opzichten die maar denkbaar zijn. Amen