Vandaag begint de inhoudelijke behandeling van het Passage-onderzoek.

Transcriptie

1 Edelachtbaar College, Vandaag begint de inhoudelijke behandeling van het Passage-onderzoek. Voordat wij de tenlasteleggingen voordragen vinden wij het van belang u op hoofdlijnen een toelichting te geven op het opsporingsonderzoek, wat daaraan voorafgegaan is, hoe dat onderzoek verlopen is en waarom wij de zaak aan u voorleggen in de gekozen omvang. Ik wil daarbij nadrukkelijk aangeven dat het niet mijn bedoeling is een voorschot te nemen op een reactie op verweren, noch wil ik hier inhoudelijk ingaan op de bewijspositie van het OM. Die punten die ik aan de orde zal stellen zijn: 1. De uitgangssituatie en de overwegingen van het Openbaar Ministerie die ten grondslag hebben gelegen aan de wens een overeenkomst te sluiten met Giuseppe La S.. 2. de keuzes waarvoor wij ons gesteld zagen na de totstandkoming van die overeenkomst: de strategische keuzes de prioritering van politieonderzoeken 3. de reden waarom de zaak in de gekozen omvang aan uw rechtbank wordt voorgelegd; de samenhang tussen de verschillende zaken. 4. de gevolgen voor de omvang en duur van het onderzoek 5. de vervolgingsbeslissingen 1 De uitgangssituatie en de overwegingen van het Openbaar Ministerie die ten grondslag hebben gelegen aan de wens een overeenkomst te sluiten met Giuseppe La S. Het OM realiseert zich dat het sluiten van een overeenkomst met iemand die bekend heeft zelf een moord gepleegd te hebben bijzonder is. Dat het Openbaar Ministerie niettemin heeft besloten die overeenkomst te willen sluiten vindt zijn redenen in het volgende, waarbij ik om te beginnen even terug moet naar het verleden. Nederland, en in het bijzonder Amsterdam, is de afgelopen 20 jaar geconfronteerd met een lange reeks afrekeningen in het criminele milieu, met een trieste piek in het najaar van In vrijwel geen van die moordzaken heeft de politie tot voor kort voldoende materiaal kunnen verzamelen om verdachten veroordeeld te kunnen krijgen. Dit is niet alleen onbevredigend voor de politie en Openbaar Ministerie, maar tevens maatschappelijk bijzonder ongewenst. Dit gegeven zal met name ook door nabestaanden en slachtoffers als een grote teleurstelling worden ervaren. De oorzaken van dit geconstateerde gebrek aan resultaten zijn divers. Ten eerste kan van een groot deel van de slachtoffers gesteld worden dat zij actief waren in het criminele milieu. Dat brengt met zich mee dat zij met verschillende criminele tegenspelers van doen hebben en met evenzovele in conflict kunnen raken over grote (financiële) belangen. Er zijn daardoor in deze gevallen zoveel onderzoeksrichtingen dat daardoor de opsporing stagneert. Ten tweede is het bijna vanzelfsprekend dat de zeldzame getuigen die werkelijk iets zouden kunnen verklaren over de toedracht en verdachten dat veelal niet willen, hetzij uit loyaliteit 1

2 met de dader, hetzij uit angst voor represailles, hetzij omdat zij zich daarmee zelf aan strafvervolging zouden blootstellen of vanwege een combinatie van deze factoren. Ten derde zijn de geliquideerde personen en degenen met wie zij problemen hadden vaak uitstekend op de hoogte van de mogelijkheden en beperkingen van de Nederlandse opsporingsbevoegdheden. Daarom leveren reguliere opsporingsmiddelen als telefoontaps, observaties, historische onderzoeken naar telecomverkeer of financiële bevragingen, vrijwel onvoldoende voor de (volledige) oplossing op. Verdergaande bevoegdheden zoals stelselmatige informatie-inwinning of infiltratie lijken uitgesloten in het hoog professionele milieu waar het in casu om gaat. De vraag kan gesteld worden of het zo erg is dat die zaken niet opgelost werden en of het wel wenselijk is zoveel politie- en justitiecapaciteit te steken in zaken als de onderhavige. Dat betekent met de gegeven beperkte beschikbare capaciteit immers ook dat een aantal andere zaken niet aangepakt kan worden. Aanvankelijk leken liquidaties, die in Amsterdam zo ongeveer vanaf het einde van de jaren 80 plaatsvonden, maatschappelijk niet zoveel onrust te veroorzaken. Een veel gehoord geluid was dat het toch criminelen onder elkaar waren. Burgers hadden er niet zoveel last van. Wel werd er, onder meer in de media, gespeculeerd over wie waar achter zat en waarom. Over de uitvoering heeft heel lang de idee geleefd dat men werkte met huurmoordenaars die uit voormalig Joegoslavië werden ingevlogen om direct na het plegen van de liquidaties het land weer te verlaten. Dat beeld is overigens in het Passage-onderzoek in elk geval niet bevestigd. Gaandeweg vond een kentering plaats in het denken over de noodzaak deze zaken aan te pakken. Er was een beeld ontstaan van een politie- en justitieapparaat dat machteloos was in dergelijke zaken en dat werd vanzelfsprekend maatschappelijk ongewenst geacht. Daarbij heeft ook meegespeeld dat het een wonder was dat er (nog) geen burgerslachtoffers dodelijk waren getroffen. Liquidaties vonden immers plaats op publieke plaatsen als winkelcentra en woonwijken, waarbij de kogels rond vlogen. De piek in het najaar van 2005 heeft de Minister van Justitie er zelfs toe gebracht aan de Amsterdamse parketleiding vragen te stellen. Medio jaren 90 was er eveneens politieke aandacht gekomen voor het fenomeen dat (de top van) de onderwereld verweven leek te gaan raken of geraakt was met de bovenwereld, met name in de vastgoedsector. De roep tot optreden werd dan ook luider. De discussie over de inzet van kostbare politiecapaciteit is uiteraard bij het Openbaar Ministerie ook intern gevoerd. De uitkomst van die discussie is voor het Openbaar Ministerie heel duidelijk. In een rechtstaat kan en mag het niet zo zijn dat er personen zijn die ongestraft hun onderlinge conflicten met geweld oplossen en zich op die manier gaandeweg een status van onaantastbaarheid verwerven. Het behoort tot de wettelijke taak van het Openbaar Ministerie ook in dit soort zaken de rechtsorde te handhaven. Daarbij hoort het niet uit te maken wie het slachtoffer is. De ernst van dergelijke delicten en de koelbloedigheid waarmee ze worden uitgevoerd moet doorslaggevend zijn. Er zijn voorbeelden van slachtoffers die onder de ogen van hun minderjarige kinderen werden geliquideerd en voorbeelden waarbij naast het kennelijk beoogde slachtoffer ook een toevallig tweede slachtoffer viel. Uitsluitend omdat zo iemand de pech had op het verkeerde moment op de verkeerde plaats, in de nabijheid van het slachtoffer te zijn. 2

3 De tijd was dus rijp om wel langdurig en diepgaand opsporingsonderzoek te doen, maar dat betekende nog niet dat er in die zaken ook voldoende bewijs was om ze als opgelost te beschouwen. Eerdergenoemde oorzaken voor een gebrek aan resultaten leidden er toe dat deze onderzoeken uiteindelijk veelal vastliepen. In de zomer van 2006 meldde La S. zich bij de CIE en deelde - kort gezegd - mede dat hij kon verklaren over een aantal onopgeloste levensdelicten, alsmede een aantal pogingen of voorbereidingen daartoe die deels bij politie en justitie nog niet bekend waren. Bij één voltooid levensdelict en ten minste twee voorbereidingen of pogingen was hij zelf als mededader betrokken, zo verklaarde hij. Hoewel dit uiteraard een bijzondere en welkome wending was en de belofte van een trendbreuk in zich hield, stelde dit het Openbaar Ministerie ook voor een probleem. De vraag was of de overheid met een persoon die zich schuldig heeft gemaakt aan een voltooid levensdelict (en ten minste twee pogingen of voorbereidingen) überhaupt wel zaken zou moeten willen doen. Vooropgesteld moet worden dat de wetgever het expliciet mogelijk heeft gemaakt een overeenkomst te sluiten met een getuige die tevens verdachte is. Voorwaarde daarbij is dat het moet gaan om verklaringen over delicten waarop een maximumstraf van ten minste acht jaar is gesteld. Daarnaast moet worden voldaan aan eisen van proportionaliteit en subsidiariteit. Dat maakt dat de vraag of de overheid een overeenkomst moet willen sluiten met een moordenaar in het algemeen al niet snel met 'ja' wordt beantwoord. Maar in dit geval lag het nog moeilijker, nu de te sluiten overeenkomst juist ook betrekking zou moeten hebben op de vervolging ter zake van die levensdelicten. La S. verklaarde echter over een groot aantal onopgeloste liquidaties (en voornemens en pogingen daartoe). Hij verklaarde tevens over nog uit te voeren liquidaties waartoe al opdrachten waren uitgezet in het milieu. Er moest dus rekening worden gehouden met de mogelijkheid dat de uitvoering daarvan aanstaande was. Het sluiten van een overeenkomst bood dus niet alleen de mogelijkheid ernstige zaken uit het recente en verdere verleden op te lossen, maar gaf tevens aanknopingspunten om nieuwe levensdelicten te voorkomen. Indien een overeenkomst echter niet tot stand zou komen zouden de verklaringen van La S. niet gebruikt mogen worden. De politie zou in dat geval geen tactisch aanknopingspunt hebben om deze liquidaties te voorkomen. Daar kwam nog wat bij: als La S. niet zelf naar de politie was gelopen en ook over zijn eigen misdrijven had verklaard, zou ook hij naar alle waarschijnlijkheid daarvoor nooit vervolgd hebben kunnen worden. Hij was tot het moment van zijn eigen verklaringen in de tactische onderzoeken niet als verdachte in beeld gekomen. Hoewel zijn eigen criminele handel en wandel beslist niet gebagatelliseerd mag worden, viel de afweging hierdoor toch uit in het voordeel van het wel willen sluiten van een overeenkomst. Deze feiten en overwegingen hebben het OM er na zeer uitvoerige interne beraadslagingen toe gebracht de overeenkomst met La S. aan te gaan, daarin gesteund door het College van PG s en de Minister van Justitie. De overeenkomst strekt er toe dat La S. over een aantal specifiek aangeduide liquidatiezaken, waarvan er nu diverse aan uw rechtbank worden voorgelegd, verklaringen aflegt over zijn eigen rol en die van anderen en dat hij daarbij naar waarheid verklaart. 3

4 Anderzijds zal het Openbaar Ministerie in de zaken waarvoor La S. vervolgd wordt een straf eisen die de helft bedraagt van de straf die het Openbaar Ministerie zou hebben geëist zonder zijn verklaringsbereidheid. 2 Keuzes waarvoor het Openbaar Ministerie en de politie zich gesteld zagen, strategische keuzes en prioritering van onderzoeken. La S. heeft verklaringen afgelegd over veertien liquidatiezaken. Het gaat om acht voltooide liquidaties, waarbij elf dodelijke slachtoffers zijn gevallen en om zes gevallen waarin pogingen of voorbereidingen hebben plaatsgevonden. Het goed en volledig onderzoeken van al die zaken vergde een zodanig grote capaciteitsinzet van de politie dat die zaken niet allemaal tegelijk opgepakt konden worden. Er moest dus beslist worden welke onderzoeken eerst en welke later opgestart zouden worden. De vastgestelde prioritering is uiteraard niet ingegeven door de gedachte dat de ene zaak ernstiger was dan de andere. Bepalend is geweest in de eerste plaats de noodzaak om mogelijk op handen zijnde liquidaties te voorkomen. La S. had verklaard over een lijst van beoogde slachtoffers die afgewerkt moest worden. Op deze lijst stond volgens hem ondermeer Nedim Imaç. Uiteraard is hij door de CIE gewaarschuwd dat er een dreiging op zijn leven bestond, maar dat heeft niet kunnen voorkomen dat hij ongeveer een maand voordat de overeenkomst na de toetsing door de Rechter-commissaris tot stand kwam, en dus voordat de verklaringen van La S. tactisch bruikbaar werden, inderdaad geliquideerd werd. Er moest dus ernstig rekening gehouden worden met de mogelijkheid dat er nog meer slachtoffers zouden vallen. Besloten werd daarom dat verdachten die mogelijk nog uitvoering aan genoemde voornemens zouden kunnen geven, zo snel mogelijk moesten worden aangehouden. Dat betekende dat als eerste zaken geselecteerd werden, waarin zoveel mogelijk van die personen als verdachte waren aan te merken. Tevens werd besloten dat de onderzoeken waarin op dat moment nog uitgebreid onderzoek plaatsvond door moesten lopen. Dat betrof de zaken Houtman, Van der Bijl en Imaç. Het parkeren van die zaken zou immers kunnen betekenen dat mogelijke onderzoeksmogelijkheden zouden verdwijnen en dat het aldus moeilijker zou worden die zaken op te lossen. De zaken Van der Bijl en Houtman bleven bij de Dienst Regionale Recherche in Amsterdam en er werd samenwerking gevonden met de Nationale Recherche, team Noord-Oost Nederland en de recherche van het Korps Utrecht. Het Utrechtse team nam met een flink rechercheteam het onderzoek naar de dubbele liquidatie in Antwerpen, de moord op Pels en de moord op Bethlehem voor zijn rekening. Daarbij kreeg de Antwerpse zaak prioriteit, vanwege de daarin voorkomende verdachten. De zaak Imac werd overgenomen door de Nationale Recherche. Het Review en Cold case team in Amsterdam nam intussen de oude dossiers van de liquidaties van twee jonge Joegoslavische mannen bij de Ouderkerkerplas en van Van Maurik onder de loep. In een volgende fase heeft het Amsterdamse rechercheteam tactisch onderzoek verricht in de zaken Ouderkerkerplas, Bosnie, Adjoeba, Önder, Van Dijk, Vaz en in de zaak Viool, de dubbele moord op Cor van Hout en Robert ter Haak. Het Utrechtse team nam, naast de drie eerder genoemde, tevens de zaak Van Maurik in onderzoek. Dit werd gedaan vanwege de samenhang met het daar al lopende onderzoek naar de dubbele liquidatie in Antwerpen. 4

5 3. De reden waarom de zaak in de gekozen omvang aan uw rechtbank wordt voorgelegd; de samenhang tussen de verschillende zaken. Vanaf het begin had het de voorkeur van het OM de verschillende zaken niet separaat, maar als geheel aan uw rechtbank voor te leggen. Daarvoor zijn twee redenen. A De samenhang en verwevenheid van het geheel. B De omstandigheid dat met La S., die over al deze zaken verklaarde een deal was gesloten. Ad A Waarin zit nu die verwevenheid en samenhang? Verdachten komen veelal in verschillende zaken als verdachte naar voren. Eén verdachte zelfs in 13 van de 14 zaken, een aantal anderen in 3 of 4. Het telkens per zaak, verschillende malen na elkaar berechten van een verdachte is niet alleen voor de verdachten, maar ook vanwege zakelijke belangen onwenselijk. De verklaringen van La S. zijn niet in veertien onderdelen op te splitsen. Het één hangt zodanig met het ander samen dat het als geheel moet worden bekeken. Zo is in diverse zaken een gelijke modus operandi zichtbaar en ook is de rolverdeling tussen de verschillende verdachten in sommige zaken gelijk. Ook verklaringen van andere getuigen zijn vaak in verschillende zaken van belang en kunnen pas goed op waarde worden geschat als ze in het geheel worden beschouwd. Ten slotte kunnen ook andere onderzoeksresultaten relevant zijn in verschillende zaken tegelijk. Als voorbeeld noem ik het onderzoek naar telecomverkeer in 1993, dat in alle drie de zaken uit 1993 een rol kan spelen. Ad B. De tweede reden die maakt dat de zaken niet separaat aan uw rechtbank konden worden voorgelegd is gelegen in de overeenkomst met La S.. Uw rechtbank kan de rechtmatigheid van de overeenkomst en de betrouwbaarheid van de verklaringen en bruikbaarheid als bewijs slechts ten volle toetsen als u het totale onderzoek zo breed mogelijk beschouwt. 4. De gevolgen voor de omvang en duur van het onderzoek Van meet af aan was duidelijk dat het onderzoek niet in een paar maanden zou worden afgerond. Uiteindelijk heeft het nog langer geduurd dan aanvankelijk werd gehoopt voordat de zaak inhoudelijk aan uw rechtbank kon worden voorgelegd. Niet alleen moest zo zorgvuldig en volledig mogelijk geverifieerd worden of het klopte wat La S. beweerde wat dat betreft is zeer kritisch onderzoek verricht en is niets voor zoete koek geslikt. Het niet of slechts summier onderzoeken van een aantal van de zaken was dus geen optie. Daarnaast moest aanvullend bewijs verzameld worden en dat kwam ons zoals dat heet niet aanwaaien. Eerdergenoemde obstakels zoals weinig bereidwillige getuigen speelden de teams ook nu parten. Maar er moest uiteraard ook aandacht en ruimte zijn voor andere onderzoeksrichtingen dan de door La S. genoemde. Daarnaast was het nu en dan noodzakelijk zijstappen uit te rechercheren en werd het zinvol geacht tevens financieel onderzoek te verrichten. Opmerking verdient ook nog dat in het onderzoek naast de 11 personen die thans zijn gedagvaard ook naar een groot aantal andere verdachten onderzoek moest worden verricht. Om enig inzicht te verschaffen in de omvang van het Passageonderzoek en de enorme hoeveelheid werk die is verzet hebben wij een aantal cijfers op een rijtje gezet. 5

6 50 Gerechtelijk Vooronderzoeken ca 257 getuigen & 30 verdachten gehoord ca 500 getapte telefoonlijnen ca tapgesprekken ca 70 getuigenverhoren bij de RC ca processen-verbaal ca 260 overuren gemiddeld per rechercheur in 2008 ca 250 ordners procesdossier ca 25 zittingsdagen pro forma tot op heden Omdat niet alle zaken waarover La S. verklaart meteen konden worden onderzocht, leidde de verwevenheid soms tot langdurige onthoudingen van een aantal van zijn verklaringen of van passages daaruit. Ook resultaten van bijzondere opsporingsmethoden konden om de lopende onderzoeken niet te schaden - veelal niet meteen worden prijsgegeven. De laatste resultaten konden pas heel kort geleden aan het procesdossier worden toegevoegd. Al onze inspanningen zijn in de afgelopen tijd gericht geweest en zullen in de komende tijd gericht zijn op waarheidsvinding binnen de wettelijke mogelijkheden én het zo goed mogelijk informeren van de rechter. Overeenkomstig onze wettelijke taak hebben wij daarbij getracht en zullen wij blijven trachten rekening te houden met de belangen van álle procespartijen. Op deze plaats is het daarom ook vast goed om op te merken dat wij begrip hebben voor een kritisch toetsende opstelling ten opzichte van ons werk van de zijde van de Rechtbank en de advocatuur. Zakelijke verschillen van inzicht horen daar bij en dienen op zakelijke en professionele wijze te worden benaderd. Onze opstelling zal gericht zijn op respect voor ieders positie in dit proces. Wij vertrouwen er op dat de overige procesdeelnemers dit uitgangspunt met ons delen. 5. De vervolgingsbeslissingen Een consequentie van de gemaakte keuzes en de daarmee samenhangende lange duur van het totale onderzoek is dat een aantal verdachten al lange tijd in voorlopige hechtenis zit. Wij hebben ons dat terdege gerealiseerd maar zijn van oordeel dat gelet op de aard en omvang van de onderzoeken en de zwaarte van de verwijten dit gerechtvaardigd was. Niettemin hebben wij begrip voor de wens van verdachten eindelijk te willen weten waar ze aan toe zijn. De lange duur van de voorlopige hechtenis maakte dat de start van de inhoudelijke behandeling niet langer uitstel kon verdragen. Dat heeft tot gevolg dat niet alle 14 zaken nu aan uw rechtbank worden voorgelegd. De achterliggende onderzoeksperiode is niet lang genoeg geweest om álle opsporingsonderzoeken af te ronden. De onderzoeken met betrekking tot Imac, Pels, Bethlehem en Van Hout en Ter Haak verkeren helaas nog niet in een stadium dat zij thans gereed zijn voor een inhoudelijke behandeling. In die zaken zijn dan ook geen verdachten gedagvaard. Tien van de veertien zaken worden nu wel ter inhoudelijke behandeling aan uw rechtbank voorgelegd. Zo dadelijk bij de voordracht zal worden opgesomd voor welke van die 10 zaken de verschillende verdachten zijn gedagvaard en welk aandeel hen daarbij tenlaste is gelegd. Daarnaast is er een witwaszaak en hebben wij in de totale onderzoeksresultaten 6

7 aanleiding gezien enkele verdachten te vervolgen voor deelname aan een criminele organisatie. Voor Nederlandse begrippen is het vandaag inhoudelijk begonnen proces uniek te noemen. Voor zover ons bekend is het nog niet eerder voorgekomen dat een rechtbank een zo lange reeks van levensdelicten als geheel behandelt. Er staan 11 verdachten terecht en het dossier is zeer omvangrijk. Naar het zich laat aanzien zal de inhoudelijke behandeling van deze zaken geruime tijd, ongeveer een jaar, in beslag nemen. Vanwege de te verwachten lang duur van dit proces zal ieders geduld, met name dat van de verdachten. op de proef worden gesteld. Ondanks dit bijzondere gegeven is ons uitgangspunt dat het voor het overige om een betrekkelijk normaal proces gaat, waarbij de rechtbank per verdachte en per zaak zal dienen te beoordelen of er voldoende bewijs wordt gepresenteerd. 7