De enkelvoudige kamer: de politierechter

Transcriptie

1 3 De enkelvoudige kamer: de politierechter 3.1 Inleiding Dit hoofdstuk beschrijft de procedure bij de politierechter. Deze is niet totaal verschillend van die bij de meervoudige strafkamer. Integendeel. Voor het grootste deel is de procedure hetzelfde. Hiervoor geldt dus in principe alles wat over de procedure is beschreven in hoofdstuk 2. Wel gelden er voor de politierechter enkele speciale bepalingen, die hierna worden besproken. Dat neemt niet weg dat er wel degelijk verschillen bestaan tussen deze twee type zittingen. Welke verschillen dat zijn en wat die betekenen voor de sfeer op de zitting, komt hierna (par. 3.3) aan de orde. 121 In dit hoofdstuk wordt verder achtereenvolgens ingegaan op de competentie van de politierechter en de maximumstraf die hij mag opleggen (par. 3.2), het karakter van de politierechterzitting (par. 3.3), de vraag wanneer gekozen wordt voor de politierechter (par. 3.4), de mogelijkheid om de zaak te verwijzen naar de meervoudige kamer (par. 3.5) en de afwijkende bepalingen voor de procedure ter zitting (par. 3.6). 3.2 Competentie politierechter Volgens artikel 45 Wet op de rechterlijke organisatie (Wet RO) nemen de rechtbanken in eerste aanleg kennis van alle strafzaken, behoudens bij de wet bepaalde uitzonderingen. Tot die uitzonderingen behoren bepaalde specialistische strafzaken, zoals de militaire strafzaken, die alleen door de Rechtbank Arnhem worden behandeld. Verder gaat het om enkele zaken die niet voor de rechtbank komen, maar onmiddellijk door het gerechtshof worden behandeld (art. 61 en 62 Wet RO). Zo beslist het gerechtshof als bijvoorbeeld twee

2 rechtbanken van mening verschillen over wie er bevoegd is een bepaalde zaak te behandelen. Binnen de rechtbank bestaat ook een politierechter. Deze politierechter is ingesteld op grond van artikel 51 Wet RO. In dat artikel staat dat het bestuur van de rechtbank enkelvoudige kamers moet instellen voor het behandelen en beslissen van strafzaken. Het is de bedoeling om bepaalde strafzaken vereenvoudigd en versneld af te doen door een zogenoemde enkelvoudige kamer. Dat betekent dat slechts één rechter over deze zaken oordeelt, de politierechter. De procedure voor de politierechter is grotendeels gelijk aan die voor de meervoudige kamer. Artikel 367 Sv bepaalt welke gedeelten van het Wetboek van Strafvordering, die betrekking hebben op de meervoudige strafkamer, (in principe) ook gelden voor de politierechter. De politierechter heeft daarbij dezelfde bevoegdheden die in de wet aan de voorzitter van de meervoudige kamer zijn gegeven. 122 De bepalingen die ook gelden voor de politierechter staan in de titels V en VI van Boek II (art a Sv). Deze artikelen hebben betrekking op de procedure vanaf het aanhangig maken van de zaak door de dagvaarding, de hele zitting met getuigen en deskundigen, de beraadslagingen, alsmede het vonnis. Kortom, het hele proces. Daarnaast zijn ook de regels over de ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel (titel IIIb van Boek IV, art. 511b-511i Sv) van toepassing op de politierechter. Al deze bepalingen zijn dus van toepassing op de politierechter, tenzij de wet anders bepaalt. Die afwijkende bepalingen zijn te vinden in artikel Sv. Het voorgaande betekent dat voor de procedure voor de politierechter niet alles opnieuw uitputtend in de wet (en in dit boek) wordt beschreven. Volstaan wordt om de in artikel 368 tot en met 381 Sv beschreven afwijkende bepalingen te noemen die alleen gelden voor de politierechter. Wordt er niets afwijkends voorgeschreven voor de politierechter, dan gelden dus de algemene bepalingen van de meervoudige strafkamer. Alvorens hier nader op in te gaan, eerst iets over het karakter/de sfeer op de politierechterzitting en over wanneer een zaak wordt

3 aangebracht bij de politierechter in plaats van bij de meervoudige kamer. 3.3 Karakter/sfeer politierechterzitting De zitting bij de politierechter is in de praktijk veel informeler dan de zitting van de meervoudige kamer. Dat is niet omdat er een heel ander wetboek op van toepassing is. Immers, zoals hiervoor al is opgemerkt, gelden er in principe dezelfde bepalingen als bij de meervoudige strafkamer. Wel zijn er belangrijke verschillen aan te wijzen waardoor de zitting veelal een andere sfeer heeft dan bij de meervoudige kamer. Allereerst behandelt de politierechter de eenvoudiger zaken. Voor dergelijke zaken is veelal minder technisch onderzoek nodig, terwijl ook niet vaak getuigen of deskundigen worden gehoord. Deze zaken kunnen dus op zich redelijk snel ter zitting komen. Aan de andere kant is het zo dat vanwege de beperkte zittingscapaciteit voorrang wordt gegeven aan verdachten die in voorlopige hechtenis zitten. Dat kan dus betekenen dat juist verdachten die op vrije voeten zijn, zoals dat heet, langer op de behandeling van hun zaak moeten wachten. 123 De verdachte bij de politierechter is meestal niet gedetineerd. Hierdoor zijn er tijdens de zitting ook geen parketwachten nodig in de zaal. Veelal ook vindt de behandeling van de zaak plaats in een kleinere zittingszaal dan bij de meervoudige strafkamer. Dit draagt ook bij aan een minder groot gevoel van afstand. In vergelijking tot de meervoudige kamer zijn bovendien de straffen die de politierechter aan de verdachte kan opleggen beduidend lager. Zo kan hij maximaal een gevangenisstraf opleggen van één jaar (art. 369 Sv). Dit maakt dat wanneer de officier van justitie de zaak bij de politierechter aanbrengt, de verdachte in principe weet wat hem aan gevangenisstraf maximaal kan worden opgelegd. De verdachte weet alleen in principe waar hij aan toe is, omdat de politierechter altijd nog de mogelijkheid heeft om de zaak naar de meervoudige kamer te verwijzen (art. 369 lid 2 Sv). Dan vervalt dit strafmaximum

4 van één jaar. Hier kan nog worden opgemerkt dat het strafmaximum van de politierechter in juli 2002 flink is verhoogd van zes maanden naar één jaar. Een ander belangrijk verschil met de meervoudige kamer is dat de zaak bij de politierechterzitting niet door drie rechters wordt behandeld maar slechts door één. Bovendien heeft de verdachte vaak geen advocaat maar doet hij zijn eigen verdediging. 3.4 Wanneer keuze voor de politierechter? 124 Hoe wordt nu de selectie gemaakt tussen zaken die bij de meervoudige strafkamer worden aangebracht en zaken die de politierechter behandelt? In de wet is hierover in artikel 368 Sv iets bepaald. De zaak wordt namelijk voorgelegd aan de politierechter als de officier van justitie de zaak op het eerste gezicht eenvoudig vindt. En wat maakt een zaak dan eenvoudig? Daarover zegt de wet dat met name het bewijs eenvoudig moet zijn, maar ook de toepassing van de wet. Denk bij het eenvoudig zijn van het bewijs bijvoorbeeld aan de situatie waarin de verdachte bekent het ten laste gelegde delict te hebben gepleegd. Van een niet-eenvoudige toepassing van de wet kan sprake zijn wanneer het een delict betreft dat niet veel voorkomt en vrij specialistisch is. Het zou bijvoorbeeld een ingewikkelde fraudezaak kunnen zijn of een delict waarbij in de omschrijving veel vaagheden voorkomen die de rechter in de praktijk moet interpreteren. In deze gevallen, en daar waar het bewijs niet makkelijk is, zal de officier van justitie de zaken niet voor de politierechter brengen maar bij de meervoudige strafkamer. Zoals gezegd maakt de officier van justitie bij zijn keuze tussen de meervoudige kamer en de politierechter een soort voorlopige inschatting van de ingewikkeldheid van de zaak. In de praktijk wordt deze keuze echter veel meer bepaald door de ernst van het feit en de hoogte van de straf die de officier van justitie wil gaan vragen. Voor de politierechter geldt immers dat deze niet meer dan één jaar gevangenisstraf mag opleggen. Dus als de officier van justitie het feit zo ernstig vindt dat hij een hogere straf wil vragen, zal hij de

5 zaak alleen al daarom bij de meervoudige kamer aanbrengen, zelfs als bijvoorbeeld het bewijs op zich heel eenvoudig is. Het is dus de officier van justitie die bepaalt waar de zaak wordt behandeld. Hij moet deze keuze maken voor hij de dagvaarding aan de verdachte betekent. Immers, in de dagvaarding staat waar de verdachte zich moet melden. Daarbij gaat het niet alleen om informatie over het adres van de rechtbank, maar ook over voor welk type rechter hij moet verschijnen. In de dagvaarding staat vermeld of de verdachte terecht moet staan voor de meervoudige kamer of voor de politierechter. Deze keuze is niet onherroepelijk. Zo heeft de meervoudige kamer de mogelijkheid om de zaak naar de politierechter te verwijzen. Een dergelijke verwijzing komt in de praktijk niet veel voor. Het kan zich voordoen in een zaak die de rechtbank (de meervoudige kamer) vrij eenvoudig vindt. Als dan om een of andere reden de rechtbank de zaak moet aanhouden, bijvoorbeeld omdat de verdachte ziek is en niet op de zitting kan komen, kan de rechtbank zeggen dat de zaak de volgende keer door de politierechter kan worden behandeld (art. 282a Sv). Het omgekeerde komt iets vaker voor. De wet geeft namelijk in artikel 369 lid 2 Sv de politierechter de mogelijkheid om de zaak naar de meervoudige kamer te verwijzen Verwijzing naar de meervoudige kamer De politierechter kan de zaak verwijzen als hij vindt dat de zaak zo gecompliceerd is dat het passender is als drie rechters over de zaak oordelen. Hij moet dat zelfs doen wanneer hij vindt dat een langere gevangenisstraf op zijn plaats is dan het maximum van één jaar dat hij zelf mag opleggen. Ook moet de politierechter naar de meervoudige kamer verwijzen als hij van oordeel is dat terbeschikkingstelling (tbs) of plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders (isd) overwogen moet worden (art. 369 lid 2 Sv). Op grond van artikel 499 lid 2 Sv geldt dit ook voor de maatregel van plaatsing in een inrichting voor jeugdigen (PIJ). Er is nog een andere vergelijkbare maatregel, namelijk de maatregel van plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis (art. 37 Sr). Deze

6 maatregel mag de politierechter wel opleggen. Hoewel deze maatregel wel wat lijkt op de andere drie hiervoor genoemde maatregelen, hoeft de politierechter nu niet te verwijzen naar de meervoudige kamer. Dit is omdat de strafrechter alleen kan bepalen dat een verdachte wordt opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis voor de periode van maximaal één jaar. Daarmee blijft de termijn binnen de bevoegdheid van één jaar die voor de politierechter geldt voor het opleggen van een gevangenisstraf. Of de politierechter in de praktijk ook gebruik maakt van deze bevoegdheid is weer wat anders. De verwachting is dat hij in een dergelijk geval toch zal verwijzen naar de meervoudige kamer. 3.6 Afwijkende procedures 126 De procedure bij de politierechter wijkt op een aantal punten af van die bij de meervoudige kamer zoals beschreven in hoofdstuk 2. Het gaat hierbij om de volgende verschillen: kortere dagvaardingstermijn; mogelijkheid snelrecht; mondeling oproepen van getuigen en deskundigen; geen voorlezing schriftelijke stukken; mondelinge uitspraak; stempelvonnis; aantekening mondeling vonnis; schriftelijk vonnis; afstand rechtsmiddel. Hierna worden deze verschillen met de procedure bij de meervoudige kamer kort besproken Kortere dagvaardingstermijn Voor de politierechter bestaat een termijn van dagvaarding van slechts drie dagen (art. 370 Sv). Bij de meervoudige strafkamer is dat tien dagen. Door deze korte termijn is het mogelijk om zaken zeer snel af te handelen. Als een termijn van minder dan drie dagen is gebruikt, kan de zaak alleen behandeld worden als de verdachte daarvoor toestemming geeft. In de praktijk betekent dit dat de ver-

7 dachte bij de betekening van de dagvaarding niet alleen tekent voor ontvangst, maar ook nog een keer voor afstand van de termijn van drie dagen. Ook als de verdachte, ondanks de korte termijn van oproepen, ter zitting aanwezig is en geen verzoek doet tot schorsing, kan de zaak meteen worden behandeld Mogelijkheid snelrecht De wet biedt verschillende mogelijkheden om de zaken versneld voor de politierechter te brengen. Allereerst bestaat de mogelijkheid dat de politie aan de verdachte al bij zijn aanhouding een verkorte dagvaarding uitreikt (art. 370a Sv). Het gaat daarbij om eenvoudige zaken, zoals winkeldiefstal. De verdachte weet dan dat hij een paar weken later al voor de rechter moet komen. Deze verkorte dagvaarding kan later, maar uiterlijk drie dagen voor de zitting, (zo nodig) worden aangevuld tot een volledige tenlastelegging. Daarbij mag de officier van justitie de tekst niet zo veranderen dat er sprake is van een ander feit in de zin van artikel 68 Sr. 127 In de tweede plaats is er het snelrecht (art. 375 Sv). Als de verdachte op heterdaad is betrapt, vervolgens is aangehouden en voorgeleid aan de (hulp)officier van justitie, kan hij worden gedagvaard om al dezelfde dag voor de politierechter te verschijnen. Hier geldt dus niet de normale minimumtermijn voor dagvaarding van drie dagen. Deze hele snelle procedure wordt wel eens toegepast om snel te kunnen optreden, bijvoorbeeld bij rellen. Men wil dan een snelle berechting om de verdachten, zo mogelijk, snel te straffen en het publiek te laten zien dat er onmiddellijk wordt ingegrepen. Het risico voor de verdachte is dat de advocaat weinig tijd heeft voor de voorbereiding van de strafzaak. Ook is er bijna geen tijd om rapportage over de persoonlijke omstandigheden van de verdachte te laten opmaken. Dit zou kunnen leiden tot schending van artikel 6 van het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, dat de verdachte recht geeft op een eerlijk proces. Echter, wanneer voor de verdachte de tijd echt te kort is om zich goed te kunnen verdedigen, dan kan hij op grond van artikel 372 Sv aan de politierechter uitstel van de behandeling vragen. Alleen als de politierechter

8 dit verzoek redelijk vindt, schorst hij het onderzoek voor bepaalde tijd, zodat de zaak later wordt behandeld. Zo niet, dan gaat hij verder met de behandeling van de zaak Mondeling oproepen van getuigen en deskundigen Op grond van artikel 373 Sv kan de officier van justitie bij de politierechterzitting getuigen en deskundigen mondeling oproepen of laten oproepen. Dit is een vereenvoudiging van de schriftelijke oproeping, die nodig is bij de meervoudige kamer. Nu er soms maar weinig tijd zit tussen het moment van dagvaarden en de zitting is dit een praktische oplossing om tijd te besparen Geen voorlezing schriftelijke stukken 128 De politierechter hoeft ter zitting geen processtukken voor te lezen of de korte inhoud daarvan mee te delen. Dit moet hij alleen doen wanneer de verdachte of diens raadsman daarom vraagt. Het verschil met de meervoudige kamer is dat de politierechter ook de niet-voorgelezen of samengevatte stukken mag gebruiken ten nadele van de verdachte (art. 374 Sv). Bij de meervoudige kamer mag dit niet. Daar bepaalt artikel 301 lid 4 Sv dat ten bezware (ten nadele) van de verdachte geen acht wordt geslagen op stukken die tijdens de zitting niet zijn voorgelezen of zijn samengevat. Deze bepaling is opgenomen om ervoor te zorgen dat de verdachte op de zitting te horen krijgt wat er allemaal voor belastende verklaringen of gegevens in het dossier zitten. Hij weet dan waar hij zich tegen moet verdedigen. Ook voorkomt deze bespreking van de belastende stukken uit het dossier dat de verdachte later wordt overvallen door een veroordeling, omdat hij dacht dat er niet veel bewijs tegen hem was. Bij de politierechter hoeft dat dus niet. Dit maakt de procedure simpeler en efficiënter. En hier kan dat ook. Het gaat immers in het algemeen om relatief eenvoudige zaken en overzichtelijke dossiers Mondelinge uitspraak De politierechter doet normaal gesproken na de behandeling van de zaak op de terechtzitting onmiddellijk mondeling uitspraak (art.

9 378 Sv). Hij doet dit nadat hij het onderzoek ter terechtzitting heeft gesloten. Het is ook mogelijk dat hij op een later tijdstip op diezelfde dag nog mondeling uitspraak doet. Lukt dat niet meer dezelfde dag, dan moet de politierechter schriftelijk vonnis wijzen. Het mondelinge vonnis van de politierechter wordt weergegeven in een zogenoemd stempelvonnis. Er wordt dan geen proces-verbaal opgemaakt. Artikel 378a Sv bepaalt aan welke voorwaarden dit zogenoemde stempelvonnis moet voldoen. Dit moet in ieder geval de volgende informatie bevatten: de naam van de politierechter; de dag van de uitspraak; de vermelding of de verdachte wel of niet aanwezig was (tegenspraak of verstek); het strafbare feit; de straf of maatregel die is opgelegd; de wettelijke bepalingen waarop die straf is gebaseerd. 129

10 130 Summiere aantekening mondeling vonnis

11 3.6.6 Aantekening mondeling vonnis Soms is een stempelvonnis niet genoeg en moet er door de griffier toch een proces-verbaal van de zitting worden opgemaakt (art. 378 Sv). Dit is allereerst het geval als de politierechter dit zelf nodig vindt, maar ook op vordering van de officier van justitie of op verzoek van de verdachte. De officier van justitie en de verdachte en zijn advocaat moeten dat wel vragen binnen drie maanden na de uitspraak. Verder moet ook als er een rechtsmiddel is ingesteld een procesverbaal worden opgemaakt. Dit is alleen dan niet nodig als dit rechtsmiddel niet binnen drie maanden na de uitspraak is ingesteld of wanneer er sprake is van een vonnis als bedoeld in art. 410a Sv. Dit zijn relatief eenvoudige zaken waarbij alleen een geldboete tot een maximum van 500 is opgelegd. In die gevallen beslist de voorzitter van het gerechtshof of de verdachte wel of niet verlof (toestemming) krijgt om in hoger beroep te gaan. 131 Tot slot wordt ook proces-verbaal opgemaakt als de zaak bij verstek is behandeld, de verdachte niet wist dat er een zitting was en er op de zitting getuigen of deskundigen zijn gehoord of er zich een benadeelde partij heeft gevoegd Schriftelijk vonnis Hoewel ook in de twee hiervoor genoemde varianten het stempelvonnis en de aantekening mondeling vonnis er iets op schrift wordt gezet, gaat het hier om een uitgewerkt schriftelijk vonnis. Zo n schriftelijk vonnis moet aan dezelfde eisen voldoen als het vonnis van de meervoudige kamer (zie art. 357 e.v. Sv). Uiterlijk op de veertiende dag na sluiting van het onderzoek ter zitting wordt het vonnis uitgesproken. De politierechter is bevoegd om een schriftelijk vonnis te wijzen. Als er staat is bevoegd, dan betekent dat dat de politierechter daartoe niet verplicht is. Hij kan het doen, maar het hoeft niet. Als de officier van justitie een schriftelijk vonnis vordert of de verdachte, zijn raadsman of de benadeelde partij hierom verzoekt, is de politie-

12 rechter in principe verplicht een schriftelijk vonnis te maken (art. 379 Sv). Hij hoeft dat niet te doen als hij vindt dat met zo n schriftelijk vonnis geen redelijk belang is gediend. In het stempelvonnis en de aantekening mondeling vonnis staat immers ook alle relevante informatie. De partij die desondanks een uitgewerkt schriftelijk vonnis wil, zal aan de politierechter dus duidelijk moeten maken welk belang hij heeft bij een uitgewerkt schriftelijk vonnis. Zo n belang kan zich voordoen bij een heel principiële zaak, waarbij niet zozeer de uitkomst van de zaak van belang is, maar met name de redenering, de argumenten die daarbij een rol hebben gespeeld. Zoals gezegd, kan de politierechter een dergelijk verzoek afwijzen Afstand doen van rechtsmiddel 132 Bij zijn uitspraak moet de politierechter aan de verdachte melden welk rechtsmiddel hij tegen de beslissing kan instellen en wat de termijn is waarbinnen hij dat moet doen (art. 364 in verbinding met art. 367 Sv). Zowel de officier van justitie als de verdachte kan onmiddellijk na de uitspraak ter terechtzitting afstand doen van dat recht. De politierechter moet de verdachte ook altijd op deze mogelijkheid wijzen. Een dergelijke afstand moet de verdachte zelf doen. Zijn advocaat kan dit niet voor hem doen. De verdachte kan bijvoorbeeld afstand doen van hoger beroep als hij tevreden is met de uitspraak of zich daar in ieder geval bij neerlegt. De officier van justitie zal meestal afstand doen als de politierechter de eis heeft gevolgd of daar niet al te veel van is afgeweken. Als er afstand wordt gedaan, noteert de griffier dat in het procesverbaal van de terechtzitting. Als er geen proces-verbaal wordt opgemaakt, staat de afstand vermeld in het stempelvonnis. Doen beide partijen afstand van het rechtsmiddel, dan is de uitspraak op dat moment onherroepelijk. Mocht de verdachte zich later bedenken en toch in hoger beroep gaan, dan wordt hij niet-ontvankelijk verklaard. Het gerechtshof zal zijn zaak dan ook niet in behandeling nemen. Dit is alleen dan anders wanneer er bijzondere omstandigheden zijn waardoor niet mocht worden aangenomen dat de verdachte inderdaad afstand heeft willen doen, bijvoorbeeld als er discussie ontstaat over wat de verdachte nou precies heeft gezegd. Het gaat dan om de uitleg van de bewoordingen die de verdachte heeft gebruikt waaruit de politierechter meende te mogen afleiden dat hij

13 afstand had gedaan. Een uitspraak van de verdachte als het heeft al zo lang geduurd, ik wil ervan af zijn, mag worden opgevat als een afstandsverklaring. Maar wat als de verdachte zegt in hoger beroep zal ik wel geen lagere straf krijgen. Het gaat misschien te ver om dat al als een afstandsverklaring op te vatten. Bij twijfel moet de politierechter bij de verdachte navragen of dit inderdaad betekent dat hij afstand doet. Om al te impulsieve afstandsverklaringen tegen te gaan, adviseert de politierechter de verdachte meestal ook om dit nog even met zijn raadsman te overleggen. Vaak overleggen vervolgens de verdachte en zijn advocaat nog even op de gang, terwijl de politierechter aan de volgende zaak begint. Als de verdachte dan toch afstand wil doen, steekt de advocaat zijn hoofd om de hoek van de deur van de zittingszaal en zegt tegen de politierechter dat zijn cliënt afstand doet Hoger beroep en cassatie Voor hoger beroep en cassatie gelden dezelfde regels als bij de uitspraak van de meervoudige strafkamer. Zie daarvoor paragraaf

14

15 Vragen en opdrachten bij hoofdstuk 3 1. Hoeveel rechters zijn betrokken bij een zitting van de politierechter? 2. Wat is de maximumgevangenisstraf die de politierechter mag opleggen? 3. Wat kunnen voor de politierechter redenen zijn om de zaak te verwijzen naar de meervoudige strafkamer? 4. Op grond van welk wetsartikel kan de meervoudige kamer de zaak verwijzen naar de politierechter? Doet de politierechter meestal schriftelijk of meestal mondeling uitspraak?