Lichtjaar. Jaarboek Revolutie in inzameling en andere highlights over recycling van spaarlampen. Stichting LightRec Nederland

Transcriptie

1 Lichtjaar Revolutie in inzameling en andere highlights over recycling van spaarlampen Jaarboek 2011 Stichting LightRec Nederland

2

3 Voorwoord 4 Interview Jeroen Bartels 6 Interview Cor Luijten 7 Bestuur LightRec 8 Leegstand in kantoorpanden biedt kansen 11 Succesvolle cam pagnes dankzij onderzoek 13 Interview Marcel van Haren 20 Interview Marcel Engels 21 Revolutie in inzameling 23 Interview Aad Beerens 26 Interview Hans van der Weide 27 WEEE-recast: Europese Inhoud richtlijn 29 Interview Maurice Kokhuis 32 Interview Jan Vlak 33 Inzamelcijfers 35 Baten & Lasten 39 Deelnemerslijst 42 Summary 44 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 3

4 Al 6 lichtjaren goed bezig Voorwoord Sinds 2005 bestaat er een wettelijke verplichting die producenten financieel verantwoordelijk maakt voor lampen en armaturen die aan het einde van hun levensduur zijn. Dat heeft geleid tot aanzienlijk verhoogde inspanningen op het gebied van inzameling en recycling van deze producten. Tegelijkertijd is bij diezelfde producenten in toenemende mate het besef gegroeid dat er - los van die wettelijke verplichting - een noodzaak is om de belasting van het milieu zo laag mogelijk te houden. Het minimaliseren van het gebruik van grondstoffen draagt daar in belangrijke mate aan bij. Dit kan door producten slimmer te ontwerpen en te produceren, maar ook door producten die aan het einde van hun levensduur zijn weer in te nemen en de grondstoffen te hergebruiken. De noodzaak tot hergebruik wordt overigens mede gestimuleerd door het feit dat sommige voor de productie essentiële grondstoffen steeds schaarser worden. Grondstoffen die bovendien grotendeels geïmporteerd moeten worden - met alle economische afhankelijkheid die daar het gevolg van is. Onlangs is duidelijk geworden wat de inhoud is van de herziene Europese richtlijn. Daaruit blijkt dat de wettelijke eis om energiezuinige lampen en armaturen in te zamelen behoorlijk wordt opgeschroefd. Grote uitdaging hierbij is om dat op een efficiënte wijze te blijven doen. LightRec concentreert een groot deel van haar inspanningen op de vraag hoe de inzameling bij de professionele sector verhoogd kan worden, met als gegeven dat de herbestemming van leegstaande kantoren door renovatie of zelfs sloop per definitie grote hoeveelheden lampen en armaturen oplevert die ingezameld en gerecycled kunnen worden. Naast de inzameling van professionele producten, blijft een belangrijk deel van de inspanningen zich richten op een grotere bewustwording bij de gebruiker van spaar- en ledlampen. Daarom zal de inzamelbox Jekko, ontworpen voor onder meer het aantal spaarlampen dat per jaar in een gemiddeld huishouden vervangen moet worden, verder worden verspreid. Overigens biedt de Jekko ook de mogelijkheid om oude batterijen en andere kleine elektrische apparaten in te zamelen. Daarmee is het tevens een uniek initiatief om krachten op het gebied van inzameling te bundelen belooft weer een interessant jaar te worden! Martin de Jager, voorzitter Stichting LightRec 4 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

5 seconden bestaat er een wettelijke verplichting voor producenten Diverse spelers over inzameling LightRec vroeg diverse spelers in de professionele vastgoedmarkt - van projectontwikkelaar tot branchevereniging - naar hun ideeën om de inzameling van lampen en armaturen te verbeteren. Waar zien zij mogelijkheden, ook in de samenwerking tussen partijen? En wat is hun visie op duurzaam slopen, renoveren en bouwen? Introductie interviews Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 5

6 Interview Jeroen Bartels Ons doel is om actief in gesprek te gaan met alle partijen die betrokken zijn bij de verwijdering van oude lampen in leegstaande gebouwen. LightRec wil samen met deze instanties achterhalen welke inspanningen we gezamenlijk moeten plegen om zoveel mogelijk lampen op een verantwoorde manier te verwijderen. Verantwoorde inzameling van lampen en armaturen kunnen we niet alleen realiseren. In gesprek met alle partijen om verantwoorde inzameling te realiseren Jeroen Bartels, directeur LightRec 6 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

7 De kantorenmarkt biedt de komende jaren inderdaad een uitdaging voor duurzame sloop. Duurzaamheid wordt alleen maar belangrijker. De betrokken partijen rondom de sloop van kantoorgebouwen opereren allemaal in een spanningsveld van verschillende belangen. Juist daarom is het zo belangrijk dat ze zelf hun verantwoordelijkheid nemen. Niet afwachten wie de regie neemt, maar zelf initiatief tonen om duurzame sloop te bevorderen. Zelf initiatief nemen voor duurzame sloop Zelf hebben we bij de Gemeente Rotterdam het project Slim Slopen uitgevoerd. We hebben daarvoor een gratis tool ontwikkeld voor overheden, bedrijven en woningcorporaties. Daarop is te zien hoe materialen het best gesloopt en daarna verbrand of hergebruikt kunnen worden, en hoe en waar dat moet gebeuren. Als het gaat om duurzaamheid hebben we met elkaar een missie te vervullen. En er liggen nog meer kansen. Denk aan het gescheiden inzamelen van hout en tapijten. Dat gebeurt nu nog niet automatisch, terwijl daar veel winst valt te behalen. Wanneer het automatisch gaat, dan ontstaat er een besparing op kosten in het totale terugverdienmodel. Interview Cor Luijten Cor Luijten, projectmanager van het ingenieursbureau van de Gemeente Rotterdam Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 7

8 Bestuur LightRec Twee nieuwe bestuursleden Bestuur In 2011 wijzigde het bestuur deels van samenstelling. Anja Stolte trad terug, net als eerder Andreas Hess. Ter vervanging werd het bestuur versterkt met Tony Everett en Julian Schaub. Met hun aanvullende expertise en ervaring is LightRec volledig toegerust voor de grootste uitdaging van de komende tijd: het verhogen van de inzamelresultaten, met name uit de professionele markt. Op de foto de bestuursleden, van links naar rechts: Paul Rotteveel (IKEA, secretaris), Tony Everett (HavellsSylvania), Judith Keirsmaekers (ETAP), Jeroen Bartels (directeur LightRec, secretaris bestuur), Martin de Jager (Philips, voorzitter), Frank Wensink (GE Lighting) en Julian Schaub (Osram). Penningmeester Gied van Hoorn (Erco Lighting) staat links in een kader. Rechts in het kader staat Angela Ramdham (secretaresse LightRec). 8 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

9 9

10 10 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

11 m 2 leegstaande kantoorpanden Leegstand in kantoorpanden biedt kansen Rationale kantoorpanden Meer dan de helft van de nu ingezamelde afgedankte lampen en armaturen is afkomstig uit het professionele circuit, waaronder installateurs, schoonmakers en werknemers uit de bouw. Uit onderzoek blijkt echter dat er nog veel te winnen is. Uitgaande van de meest actuele verkoopcijfers, moet dit percentage de komende vijf jaar oplopen tot minimaal 80% van de in te zamelen lampen en armaturen. Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 11

12 Rationale kantoorpanden Maar ondanks dat de groep professionele (eind)gebruikers wel geïnformeerd is over de noodzaak van aparte inzameling, verdwijnt een te groot deel nog steeds in de container voor gemengd afval. Dit maakt de realisatie van deze percentages jaarlijks tot een van de grootste uitdagingen van Stichting LightRec. Het afgelopen jaar stonden de media bol van berichten over de structurele leegstand van kantoorgebouwen. In totaal circa 7,6 miljoen vierkante meter. Een groot deel daarvan wordt de komende jaren gesloopt om plaats te maken voor woningen of krijgt een nieuwe bestemming, bijvoorbeeld als hotel. Bij deze transformatie komen heel veel TL-buizen en armaturen voor recycling vrij. LightRec wil voorkomen dat afgedankte kantoorverlichting straks in de bouwafvalcontainer verdwijnt, door de boodschap beter over het voetlicht te brengen bij alle partijen die bij de sloop en renovatie betrokken zijn. Ook zal LightRec met hen hierover van gedachten wisselen. Vorig jaar zijn de installatiebedrijven al met succes benaderd. Komend jaar wil LightRec ook aannemers, facilitaire dienstverleners, sloopbedrijven en vastgoedbeheerders ervan doordringen hoe belangrijk het inzamelen van lampen is. Niet alleen voor het milieu, maar ook met het oog op het terugwinnen van grondstoffen die steeds schaarser worden. In dit jaarboek sorteert LightRec voor op deze inspanningen, door vertegenwoordigers van bovengenoemde partijen te vragen hoe we de praktijk van de inzameling in de professionele vastgoedmarkt verder kunnen verbeteren. 12 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

13 Succesvolle campagnes dankzij onderzoek LightRec ontplooit jaarlijks diverse activiteiten om consumenten en professionele gebruikers ervan bewust te maken dat gescheiden inzameling van lampen en armaturen noodzakelijk is. Daarnaast laat LightRec ieder jaar uiteenlopende onderzoeken uitvoeren om uit te vinden wat eventuele belemmeringen zijn voor de inzameling en hoe de inzamelresultaten verder kunnen worden verbeterd. De uitkomsten van die onderzoeken vormen de leidraad bij het opstellen van nieuwe mediacampagnes die zich steeds specifieker op bepaalde doelgroepen richten, wat het succes aanzienlijk vergroot. Hieronder een kort overzicht van de belangrijkste activiteiten in Inzameling van de vijftig miljoenste lamp In 2011 stond LightRec stil bij een wel heel bijzonder moment: de inlevering van de vijftig miljoenste lamp. Na zes jaar inzamelen is dat een mijlpaal. Inmiddels leveren Nederlanders jaarlijks gemiddeld zo n 12 miljoen spaarlampen en TL-buizen in. Om de inzamelresultaten nog verder te verbeteren, voerde LightRec samen met uitvoeringsorganisatie Wecycle verschillende mediacampagnes. Deze zijn er allemaal op gericht om het publiek, het bedrijfsleven en in het bijzonder installateurs en de bouw- en sloopwereld ervan te doordringen hoe belangrijk het is lampen en armaturen niet weg te gooien maar in te zamelen voor recycling. Communicatie & onderzoek 2011 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 13

14 14 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

15 Jekko s verspreid in Nederland Het succes van Jekko Jekko de handige inzamelhulp in huis heeft zeker bijgedragen aan de inzameling van de vijftig miljoenste lamp. De inzamelbox is inmiddels een jaar verkrijgbaar. Uit een onderzoek van TNS Nipo onder 464 gebruikers van de Jekko blijkt dat het handige inzamelhulpje breed wordt gewaardeerd binnen het hele gezin. Hij komt dan ook op verschillende manieren in het huishouden terecht. Vrouwen nemen de Jekko vooral mee van beurzen, mannen uit winkels en kinderen juist via school. Mannen met een Jekko leveren hun e-waste het vaakst in bij de milieustraat van hun gemeente. Vrouwen leveren vaker in bij de winkels. Communicatie en onderzoek Om het gebruik verder te stimuleren lanceerden LightRec en We cycle een publiekscampagne in het Algemeen Dagblad en een groot aantal huis-aan-huisbladen. Door de advertentie voor het raam te hangen en een Jekko in huis te halen via gemeenten of winkels, konden consumenten een elektrische scooter winnen. In totaal hebben zo n kleine Jekko s hun weg gevonden naar Nederlandse huishoudens. Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 15

16 Uit het TNS Nipo Onderzoek bleek echter wel dat het bereik onder vijftigplussers relatief laag was. Daarom was Wecycle namens LightRec voor het eerst aanwezig op de Vijftigplusbeurs. In totaal werden er tijdens deze beurs ruim Jekko s uitgedeeld. De Wecycle-stand was in 2011 ook aanwezig op de Huishoudbeurs, de Margriet Winterfair en Kerstcreatie, waar Wecycle het publiek informeerde over het belang en de mogelijkheden van recycling. In opdracht van LightRec startte uitvoeringsorganisatie Wecycle in september 2011 daarom de campagne Tijd voor een bakkie. Het was de eerste landelijke campagne specifiek gericht op de professionele gebruiker: (hoofdzakelijk) mannen in de leeftijd van 25 tot 40 jaar. Doel van de campagne was om installateurs bewust te maken van de mogelijkheden van recycling en verantwoorde verwijdering van oude lampen en armaturen. Communicatie en onderzoek Bakkie doen? Uit onderzoek blijkt dat 80% van de weggegooide TL-buizen en armaturen in de bouwwereld op conto komt van de installatiesector. Jammer genoeg verdwijnen TL-buizen en armaturen bij renovaties en sloop nog te vaak in de container en worden daardoor niet gerecycled. Drie weken lang was de radiospot te horen op de werkvloer van menig installateur. Uit de evaluatie achteraf bleek dat de commercial gemiddeld 20 keer door de doelgroep werd beluisterd. Aangezien installateurs veel in de auto zitten, waren er ook megamasten met deze uiting langs de drukste snelwegen. Installateurs werden verder benaderd via een direct mail en de speciale Wecycle-stand tijdens drie vakbeurzen in Hardenberg, Culemborg en Utrecht. De campagne leverde Wecycle in totaal 250 nieuwe aanmeldingen van installateurs op. Een prima resultaat! Milieubende verovert Zuid-Holland Basisscholen vormen voor Wecycle en LightRec onder het motto jong geleerd, oud gedaan een belangrijke doelgroep. De theatervoorstellingen van de Milieubende brengen kinderen milieubewustzijn bij. In 2011 speelde de Milieubende haar educatieve voorstelling over het belang van een duurzame wereld op maar liefst zestig basisscholen (1.500 kinderen) in Zuid-Holland. Aansluitend op de voorstelling bedachten kinderen zelf oplossingen om zoveel mogelijk elektrische apparaten en spaarlampen in te zamelen. De beste ideeën werden tijdens de finale in een 16 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

17 wervelende show met rapper Ali B. bekendgemaakt. Winnaar was groep 8 van De Bongerd uit Zuidland met een milieu-rap en een flash mob. Hun idee wordt professioneel uitgevoerd en ingezet via sociale media. Andere prijswinnaars mochten een poster maken onder professionele begeleiding van LightRec s vaste reclamebureau Han Snel en kregen een workshop en rondleiding aangeboden door een van de recyclers van Wecycle, van Gansewinkel. Mystery shopping bij Nederlandse retailers Begin 2011 voerde de Consumentenbond een onderzoek uit in opdracht van LightRec. Het betrof een onderzoek uitgevoerd door mystery shoppers, om te achterhalen hoe de inzameling van afgedankte lampen bij de retailers verloopt. De uitslagen van het onderzoek werden breed uitgemeten in de media, met publicaties in onder De Telegraaf, het Algemeen Dagblad, Sp!ts en diverse vakbladen, en een interview bij BNR Newsradio. Uit de resultaten blijkt dat de inzameling, maar vooral ook de kennis over inzameling bij de detailhandel nog voor verbetering vatbaar is. In de helft van de gevallen werden de oude spaarlamp niet ingenomen bij aanschaf van een nieuwe. De gespecialiseerde lampenwinkels voldeden overigens goed aan hun wettelijke verplichtingen. De onderzochte supermarkten deden het slecht en de warenhuizen en bouwmarkten zaten er tussenin. LightRec zal het onderzoek daarom in 2012 herhalen om te zien of de situatie is verbeterd. LightRec heeft Wecycle opdracht gegeven om retailers te helpen bij het coördineren van de inzameling en om voorlichtingsmateriaal te ontwikkelen voor het winkelpersoneel. Communicatie en onderzoek Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 17

18 Gemeenten kunnen inzameling onder het MKB stimuleren Gfk Panelservices verrichtte in 2011 onderzoek naar de manier waarop het MKB omgaat met afgedankte spaarlampen en armaturen. Naar blijkt verdwijnt bij 42% van de kleine bedrijven de gebruikte lampen en armaturen nog steeds in de vuilnisbak of glascontainer. Communicatie en onderzoek Bedrijven zouden met hun lampen en armaturen bij de milieustraten van hun gemeente terecht moeten kunnen. Maar bij sommige gemeenten stuiten ze daarbij op problemen. Ze moeten betalen of de inname van de lampen wordt simpelweg geweigerd. De heffing van de gemeenten belemmert de effectieve scheiding van grondstoffen. Deze verhoogt immers de drempel voor bedrijven om hun lampen en armaturen in te leveren. Gevolg daarvan is dat veel lampen en armaturen bij het gewone afval belanden. LightRec pleit voor een consistent gemeentebeleid; allereerst door de heffing af te schaffen en waar nodig het acceptatiebeleid aan te passen, zodat bedrijven inderdaad tot een maximum van 50 kilo aan lampen en armaturen gratis kunnen inleveren. Boven die grens van 50 kilo per jaar kunnen ze zelf Wecycle inschakelen. Gemeenten ontvangen sinds 1 januari 2009 een bijdrage van Wecycle onder voorwaarde dat dan alle e-waste via Wecycle wordt afgevoerd. Wecycle treedt daarom in gesprek met gemeenten die deze bijdrage ontvangen om te bespreken hoe de drempels voor het MKB kunnen worden weggenomen. 18 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

19 Jaarlijkse deelnemersdag Op 3 november 2011 werden de deelnemers aan het LightRecprogramma in het Teylers Museum ontvangen en op hoogte gebracht van de meest recente ontwikkelingen bij LightRec en Wecycle. Tijdens de dag kwam naar voren dat vooral de kantorenmarkt in de nabije toekomst perspectief biedt voor gerichte inzameling. Vanwege de huidige leegstand en de te verwachten sloop en renovatie vallen juist daar veel afgedankte TL-buizen en armaturen terug te winnen. Na de succesvolle campagne onder installateurs zullen ook andere professionele partijen, zoals sloopbedrijven, aannemers en vastgoedbeheerders worden benaderd om lampen op grote schaal in te zamelen voor recycling. De deelnemersdag vindt in 2012 plaats op woensdag 5 september in Maarssen. Onder meer professor Rick van Baaren (Radboud Universiteit) en Frank van der Vloed (Philips) zullen een presentatie geven. Communicatie en onderzoek Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 19

20 30 tot 70% besparingen dankzij nieuwe energiezuinige lampen Interview Marcel van Haren In de kantorenmarkt en de overige utiliteitsbranche bestaat 40% van de energiekosten uit verlichting. Daarop kan 30 tot 70% worden bespaard dankzij nieuwe energiezuinige lampen. Dat is ook de belangrijkste boodschap van onze campagne Verdien geld met betere verlichting. Als je zoveel kunt besparen, dan moeten de inspanningen van het verwijderen van oude lampen, TL-buizen en armaturen bij renovatie of sloop geen al te groot probleem vormen. Duurzame renovatie of sloop is dan ook in de eerste plaats een zaak van goed opdrachtgeverschap. Projectontwikkelaars en aannemers moeten zich daarvan meer rekenschap geven. Tenslotte profiteren ook zij van duurzame renovatie - net als het milieu. Marcel van Haren, branchemanager Nederlandse Licht Associatie 20 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

21 Renoveren als het kan, slopen als het moet Uiteraard zien we als brancheorganisatie veel mogelijkheden voor installateurs om een bijdrage te leveren aan de duurzame renovatie in de kantorenmarkt. Ons uitgangspunt daarbij is Renoveren als het kan, slopen als het moet. Bij renovatie staat volledige verduurzaming voorop. Het gaat daarbij om innovatieve installaties voor zuinig energiebeheer, veiligheid en comfort. Natuurlijk gaat het bij sloop of renovatie ook om het verantwoord afvoeren van materialen, zoals verlichting en armaturen. In dat opzicht was de campagne Tijd voor een bakkie van Wecycle een schot in de roos. Via radiocommercials en billboards werden installateurs opgeroepen oude lampen gescheiden in te zamelen. Dat sluit natuurlijk perfect aan bij onze campagneboodschap gericht op duurzame renovatie. Daarbij wil ik wel aantekenen dat een campagne zich niet uitsluitend op installateurs moet richten. Er zijn in de praktijk heel vaak andere partijen die het materiaal afvoeren, zoals sloopbedrijven. Interview Marcel Engels Ir. Marcel Engels, voorzitter UNETO-VNI, brancheorganisatie installateurs Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 21

22 22 LichtRec Nederland Lichtjaar 2011

23 Revolutie in inzameling detailhandel 2011 was het jaar van de doorbraak in de inzameling bij de Neder- Vanaf m 2 verplichte inname oud-voor-niets inzamelpunten in de detailhandel landse detailhandel. Twee grote ketens, Intergamma en Blokker, besloten om nieuwe inzamelmiddelen te ontwikkelen voor hun winkels. Die ontwikkeling is succesvol afgerond en consumenten kunnen inmiddels in meer dan honderd Gamma-bouwmarkten hun oude TL-buizen, lampen, batterijen en kleine elektronica gescheiden inleveren. Bij de 625 huishoudspeciaalzaken van Blokker zijn winkelmeubels geplaatst met gescheiden containers voor lampen en batterijen. De consument kan inleveren tijdens het boodschap- Inzameling detailhandel pen doen, ongeacht of hij nu nieuwe exemplaren koopt of niet. Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 23

24 Inzameling detailhandel De nieuwe inleverbakken zijn in nauwe samenwerking tussen de ketens en de inzamelsystemen Wecycle (elektronica en lampen) en Stibat (batterijen) tot stand gekomen. Zij nemen elk deel in ontwikkeling, plaatsing en onderhoud van de nieuwe inzamelmiddelen. De ideeën voor de pilot-projecten komen voort uit brainstormsessies met betrokken partijen, vertelt Jeroen Bartels van LightRec. Vertegenwoordigers van de detailhandelsbedrijven, productstichtingen en de inzamelsystemen stelden zich de vraag hoe zij meer konden doen voor de inzameling van klein elektronisch afval. Het antwoord was dat er veel meer herkenbare inzamelmiddelen op meer plekken zouden moeten komen, zegt Jeroen Bartels. Een fijnmazig netwerk naar het voorbeeld van de glas- en papierbakken die in alle wijken staan of de Jeroen Bartels Stibat-ton voor batterijen in de winkels. Intergamma, de eigenaar van de Gamma bouwmarkten, is gevoelig voor de discussie over een verantwoorde verwerking van elektrische gereedschappen en lampen die de keten verkoopt, zegt Eric Jan Schipper, manager HR en Communicatie van Intergamma. Klanten verwachten van een groot merk dat zaken goed geregeld zijn. Ook als het gaat om e-waste inleveren en verantwoord recyclen, minder verpakkingen, verantwoord hout of om goede voorlichting. En als we daaraan tegemoet komen, geeft dat de klant een goed gevoel en dat wordt duidelijk positief gewaardeerd. De grote ketens gaan verder dan de brancheorganisaties van de detailhandel in hun omarming van inzameling op basis van oudvoor-niets. De geldende regelgeving verplicht alleen tot inname van oude apparaten en lampen bij aankoop van nieuwe ( oudvoor-nieuw ) en veel winkeliers willen het daarbij houden. Ketens als Intergamma en Blokker, maar ook bijvoorbeeld Albert Heijn, MediaMarkt, Ikea of Kwantum zijn naast winkelier tevens producent/importeur van elektronica en lampen onder huismerk, constateert Schipper. Daardoor denken veel van deze ketens genuanceerder over de e-waste problematiek dan pur sang winkeliers. Grote elektronicaketens lopen met deze initiatieven vooruit op een verplichting die straks, onder een aangepaste Europese richtlijn, wordt ingevoerd. Winkels met meer dan 400 m 2 verkoopoppervlakte voor elektronica moeten vanaf 2018 e-waste innemen op basis van oud-voor-niets. Deelnemers aan de brainstorm van vorig jaar hopen dat het niet aankomt op de wettelijke verplichting, maar dat het voorbeeld van Intergamma en Blokker tot navolging leidt. De consument waardeert dit en ik verwacht dat die waardering meer winkels, winkelcentra, tuincentra en meubelboulevards over de streep trekt, zegt Jeroen Bartels. We moeten toe naar een fijnmazig inzamelnetwerk dat het de consument gemakkelijk maakt om zijn oude lampen en afgedankte apparaten in te leveren voor verantwoorde recycling. We moeten toe naar een fijnmazig inzamelnetwerk dat het de consument gemakkelijk maakt lampen in te leveren voor verantwoorde recycling 24 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

25 De alliantie van Stibat en Wecycle in dit project past in een bredere samenwerking tussen de twee inzamelsystemen. Nieuw is dat ze gezamenlijk inzamelmiddellen hebben ontwikkeld. Voor batterijen geldt al een algemene innameplicht en de batterijtonnen van Stibat staan al in veel winkels. Stibat heeft inzamelpunten in de detailhandel terwijl Wecycle er heeft waarvan een groot deel met de beperking van oud-voor-nieuw. naar het magazijn kent. De trucks rijden na het beleveren van de vestigingen door om bij leveranciers producten op te halen. De vrachtwagens van Blokker daarentegen rijden wel terug en nemen daarom de ingeleverde lampen en batterijen mee naar hun distributiecentrum, zodat Wecycle en Stibat hun opgebulkte stromen daar kunen ophalen. Het is duidelijk dat dit veel transportbewegingen scheelt en dus goedkoper is. Het naast elkaar plaatsen van de inzamelcontainers van beide systemen is bedacht vanuit de consument. Die heeft geen boodschap aan verschillende inzamelsystemen. Die wil gewoon zijn afgedankte spullen kwijt en vindt het volstrekt vanzelfsprekend dat hij op één plek zowel batterijen, lampen als zijn versleten elektrische tandenborstel kan inleveren. Zoals de consument het ook vanzelfsprekend vindt dat hij in één ritje zijn glas en oud papier inlevert. Gemak dient de mens. Herkenbaarheid helpt de consument de weg naar het inzamelpunt te vinden. Dat vereist een zekere uniformiteit van de inzamelmiddelen, al kan de winkelketen er natuurlijk wel een informatiebord met logo aan verbinden. De omvang kan wel variëren, van de kleinere inzamelmeubelen voor lampen en batterijen die Blokker neerzet tot de inzamelstraatjes met vier containers van Gamma, die meer ruimte vragen en geschikt zijn voor grotere winkels met een ruime entree of als collectieve voorziening in winkelcentra. Ook de logistiek kan op maat gesneden worden. Zo haalt Stibat de ingeleverde producten bij alle Gamma-vestigingen op, omdat het beleveringssysteem van Intergamma geen retourlogistiek Inzamelstraat Gamma Wij zijn voorstander van tailormade oplossingen op basis van vrijwilligheid, zegt Erik Jan Schipper van Intergamma. En je zult zien dat dat werkt. Deze inzamelmiddelen gaan navolging krijgen op alle plekken waar veel mensen komen en waar het past in de beleving. Inzameling detailhandel Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 25

26 Interview Aad Beerens Als aannemer streven wij al heel lang naar duurzame bouw, sloop en renovatie. Bij een project van Breijer Bouw staan vier, vijf containers om allerlei materialen gescheiden af te voeren, zoals onder meer hout, glas, batterijen, cartridges en telefoons. We hebben daarvoor een raamovereenkomst gesloten met Sita voor bedrijfsafval en sloopmaterialen, met Kikker voor de verwijdering van telefoons en Enko voor cartridges. Voor de afvoer van TL-bakken en gasontladingslampen werken we al lange tijd samen met Wecycle. Wij vragen onze partners om een gecertificeerde afvoer van materialen. Tegenwoordig begint het bij de bouw al bij het ontwerp van de architect, met het gebruik van duurzame, recyclebare materialen, maar ook door rekening te houden met het onderhoud en energiezuinige installaties. Dat scheelt tot wel 10% in de kosten. In dat opzicht is duurzaamheid geen kostenpost, zoals vaak wordt gedacht, maar een investering die geld oplevert. Het is een kwestie van maatschappelijk verantwoord ondernemen Aad Beerens, veiligheids- en facilitair coördinator Breijer Bouw 26 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

27 Duurzaamheid is bij ontwikkelaars en aannemers een veel gebruikt woord. Maar hoe geven ze het vorm? Het recyclen van verlichting is een laagdrempelige manier om verantwoord te renoveren en te slopen. Domeco werkt met duurzame bouwpartners. Wij geven concreet aan hoe we willen dat partijen omgaan met hergebruik en recycling en nemen daarbij dus zelf de verantwoordelijkheid. Het moet een agendapunt zijn waar alle betrokken partijen duidelijke afspraken over maken. Een opdrachtgever kan daarbij goed sturen: wie betaalt bepaalt. Installateurs en slopers kunnen de milieuvriendelijke verwijdering van verlichting bijvoorbeeld standaard opnemen in hun begroting. Wel is het belangrijk dat zij inzichtelijk maken wat de benefits zijn; positieve, concrete cijfers die kunnen worden meegenomen in de duurzaamheidsweging van het gebouw. Wie betaalt bepaalt Hans van der Weide, oprichter duurzame projectontwikkelaar Domeco Interview Hans van der Weide Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 27

28 28 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

29 Inzameldoelstelling: % van alle e-waste dat per jaar op de markt wordt gezet inzamelen WEEE-recast: Europese richtlijn drastisch aangescherpt WEEE-recast Een herziening van de Europese WEEE-richtlijn stelt fors hogere eisen aan de inzameling en recycling van elektronisch afval. De Europese Commissie, het Parlement en de Raad van Ministers zijn het na ruim drie jaar van voorbereiding eens geworden over nieuwe bepalingen. Die verplichten de lidstaten om het overgrote deel van de elektr(on)ische apparaten en energiezuinige lampen dat wordt afgedankt op een gecontroleerde en verantwoorde manier te verwerken. Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 29

30 De meest radicale verandering is een scherpe verhoging van de inzameldoelstelling die de Unie aan de lidstaten oplegt. In plaats van een absoluut gewicht dat de richtlijn uit 2002 als minimum stelde, 4 kilo per inwoner, wordt de norm nu uitgedrukt in een percentage van de elektronica in de markt. Vanaf 2019 moet elke lidstaat 65% inzamelen van wat er in een jaar tijd aan nieuwe apparaten en lampen in de markt wordt gezet. Lidstaten mogen ook een ander criterium kiezen dat hier min of meer mee overeenkomt: 85% van alle e-waste die daadwerkelijk vrijkomt. De Europese Commissie gaat de regels waaraan recyclers moeten voldoen, uniformeren, zodat dezelfde eisen gelden voor het inzamelsysteem van de producenten en importeurs en dat van de commerciële partijen. Als het volume dat de marktpartijen verwerken ook wordt geregistreerd, kan het meetellen onder de doelstelling waaraan de lidstaat moet voldoen. De Europese wetgever heeft niet gekozen voor een registratieplicht, zodat het aan het goede overleg van partijen is overgelaten om de registratie te regelen. Nederland kan echter zo n registratieplicht wel invoeren. WEEE-recast De nieuwe doelstelling eist een stevige inspanning, ook van Nederland. Op dit moment zamelt het nationale inzamelsysteem Wecycle ongeveer 8 kilo e-waste per hoofd van de bevolking in. Dat is twee maal de nu geldende doelstelling, maar pas 30% van de elektrische apparaten en energiezuinige lampen die daadwerkelijk worden afgedankt. Het inzamelvolume moet de komende zeven jaren dus bijna verdriedubbelen. De vraag is nu of aan de inzameling van lampen en armaturen dezelfde hoge doelstellingen zullen worden gesteld. LightRec werkt in overleg met de Vereniging NVMP en Wecycle aan een aantal initiatieven om de huidige gecontroleerde en geregistreerde inzameling en recycling te verhogen, zodat de ambitieuze nieuwe doelstellingen gehaald kunnen worden. Een belangrijke bijdrage zal moeten komen van commerciële inzamelaars en recyclingbedrijven die nu al e-waste verwerken en daar een nuttige bestemming aan geven, maar die het volume dat zij verwerken niet registreren en niet verantwoorden. De nieuwe richtlijn verplicht verder de grote elektronicawinkels om afgedankte kleine apparaten van klanten in te nemen, ook als die geen nieuwe kopen. Tot op heden hoeven winkeliers alleen oud in ruil voor nieuw aan te nemen. Aanvankelijk voorzag het wetsvoorstel in een verruiming van de innameplicht voor alle winkeliers, maar de wetgever heeft die uiteindelijk beperkt tot winkels met een verkoopoppervlak voor elektronica van 400 m 2 of meer. Ook deze eis kan Nederland verruimen, waardoor ook kleinere winkels of winkels met dit oppervlak die ook andere producten verkopen aan de eis moeten voldoen. Een aantal grote retailketens in Nederland werkt in overleg met Wecycle al in deze richting, in de hoop dat andere winkeliers zullen volgen. Dat geeft de consument veel meer inzamelpunten waar hij bij het boodschappen doen altijd afgedankte kleine apparaten en lampen kan inleveren. Dit draagt eraan bij dat minder klein e-waste in het restafval belandt of thuis in de la blijft liggen. 30 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

31 Een derde belangrijk aspect van de herziene richtlijn is dat de illegale export van e-waste wordt aangepakt. Nu gebeurt dat vaak onder het mom van export voor hergebruik, maar exporteurs zullen voortaan met certificaten moeten aantonen dat de elektronica is getest en daadwerkelijk geschikt is voor hergebruik. Dit voorkomt het weglekken van e-waste uit Europa en schade aan mens en milieu in ontwikkelingslanden waar het illegale e-waste op gebrekkige en gevaarlijke wijze wordt verwerkt. De herziening Europese richtlijn treedt nog dit jaar in werking. Al vanaf 2016 gaan de lidstaten naar de nieuwe doelstellingen toewerken. In dat jaar moet elke lidstaat een hoeveelheid e-waste inzamelen die overeenkomt met 45% van alle elektrische apparaten en energiezuinige lampen die verkocht worden. De doelstelling loopt dan stapsgewijs op tot in 2019 de uiteindelijke doelstelling van 65% is bereikt. WEEE-recast Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 31

32 Interview Maurice Kokhuis Bij sloop en renovatie laten we de duurzame verwijdering van materialen over aan de aannemer. Dat is overigens onderdeel van de aanbesteding. We kijken scherp naar nieuwe mogelijkheden om gebouwen duurzamer te laten presteren. Met verlichting zijn snel en relatief goedkoop behoorlijke besparingen te realiseren. Bijvoorbeeld met het aanpassen vantl-armaturen voor T5-verlichting, wat tot 40% energiebesparing kan opleveren. Hiervoor werken wij onder meer samen met Green Fox. Voor hun personele inzet maken zij gebruik van de sociale werkplaatsen in het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Verder werken we met Search en Breeam die duurzaamheidscans uitvoert voor zowel verbouwingen als voor het gebruik van bestaande bouw. Onze klanten zitten in het topsegment van de markt. Ze willen investeren in duurzame gebouwen, ook vanwege de lagere kosten voor het onderhoud. Verlichting is daar overigens maar een onderdeel van. Isolatie, beglazing en energiezuinige installaties zijn van evenredig groot belang voor duurzame prestaties en je kunt die zaken niet los van elkaar zien als het gaat om investeren in een duurzame prestatie van je gebouw. Onze klanten investeren in duurzame gebouwen Maurice Kokhuis, adjunct-directeur van vastgoedbedrijf MVGM 32 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

33 350 installatiebureaus tijdens de eerste Tijd voor een bakkie -campagne Met onze campagne Tijd voor een bakkie richten we ons vooral op de installateurs. We sporen hen aan om de verlichting die bij sloop en renovatie vrijkomt, gescheiden in te zamelen. We voeren actie met commercials op radiozenders die populair zijn in de bouw, zoals Radio 538 en Veronica. Vanaf de eerste campagne in september 2011 gaven 350 installatiebureaus zich op voor het plaatsen van verschillende inzamelbakken om lampen en armaturen in te doen. Die halen wij daarna gratis bij ze op. Daarnaast zijn we ook achter de schermen actief, bijvoorbeeld in samenwerking met de Technische Unie, door teksten te schrijven voor sloopbestekken. Heldere richtlijnen waarmee installateurs daadwerkelijk aan de slag kunnen voor de duurzame afvoer van met name tl-armaturen en allerlei soorten lampen. Interview Jan Vlak Jan Vlak, directeur uitvoeringsorganisatie Wecycle Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 33

34

35 Inzamelcijfers De aanhoudende malaise in de bouw blijft de, op zich positieve, inzamelresultaten drukken. Door het uitstel van renovaties en % van alle Nederlanders weet wat ze met afgedankte spaarlampen moeten doen sloopwerken kwamen minder afgedankte lampen binnen uit de professionele markt. Wel werden beduidend meer armaturen ingezameld door de sterke toename van de inzameling van kleine apparaten, waar ook armaturen tussen zitten. Dit compenseert de enigszins achterblijvende resultaten van de bouwwereld en de supermarkten. Inzamelcijfers Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 35

36 Inzamelcijfers Volgens eerder onderzoek van Möbius moet ongeveer 80% van de ingezamelde lampen en armaturen uit het professionele circuit komen. Met name de installatiebranche zou beter moeten scoren op grond van de verkoopcijfers. Daarom is Wecycle in het derde kwartaal van 2011 de installateurscampagne Tijd voor een bakkie gestart. De effecten van deze campagne verwachten we de komende tijd in de resultaten terug te zien. Perspectief daarbij biedt de structurele leegstand van 7,6 miljoen m 2 ruimte op de kantorenmarkt. Door sloop, renovatie en herbestemming van kantoorpanden komen in de nabije toekomst veel lampen en armaturen voor recycling beschikbaar. Toch blijft de professionele markt punt van zorg. Hoewel signalen ontbreken dat afgedankte lampen en armaturen massaal worden geëxporteerd, stelt LightRec in 2012 een onderzoek in om na te gaan waar de oude lampen en armaturen uit de bouwsector precies blijven en hoe de inzameling daarvan verder kan worden verbeterd. Daarnaast wordt de mediacampagne om installateurs te informeren voortgezet. Essentieel in de voorlichtingscampagne zijn daarnaast de informatiestands op diverse vakbeurzen. Niet alleen om installateurs, maar ook om facilitair managers, aannemers en slopers duidelijk te maken hoe eenvoudig het is om via Wecycle afgedankte lampen en armaturen in te zamelen voor recycling. En zo een bijdrage te leveren aan het milieu. dat 85% van alle Nederlanders weet wat ze met oude exemplaren moeten doen. Ze weten steeds beter de milieustraten van de gemeente te vinden. Bovendien heeft inmiddels 10% van alle huishoudens een Jekko in bezit om zelf lampen apart te houden om ze later in te leveren. De verspreiding van de Jekko kan verder toenemen aangezien de spontane bekendheid bij de consument hoog ligt, rond de 35%. Met de doelgroepgerichte voorlichtingscampagnes van de afgelopen jaren heeft LightRec flinke successen geboekt. Zo worden vrouwen vooral bereikt via consumentenbeurzen, mannen via winkels en jongeren door voorlichting op scholen. Dat neemt niet weg dat op de consumentenmarkt nog veel winst valt te behalen, zo blijkt uit onderzoek van de Consumentenbond. Gespecialiseerde lampenwinkels houden zich het best aan de wettelijke verplichting om oude lampen in te nemen bij de aanschaf van een nieuwe. Bouwmarkten en speciaalzaken scoren eveneens relatief goed, de supermarkten blijven daarbij achter. In het algemeen geldt dat met name de voorlichting aan de mensen op de werkvloer flink kan worden verbeterd. Niet meer dan 35% van het personeel weet dat ingeleverde lampen voor recycling is bestemd. Te vaak verdwijnen lampen en armaturen daardoor alsnog in de glasbak of de container. Publiekscampagnes In vergelijking met de professionele markt zijn de Nederlandse consumenten zich meer bewust van het belang om afgedankte lampen in te zamelen. Uit onderzoek van GfK Panelservices blijkt Speerpunt Om de resultaten op de consumentenmarkt verder te verhogen voert LightRec intensief overleg met retailers om als inzamelpunt te fungeren. Daaronder vallen niet alleen supermarkten, maar ook 36 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

37 bouwmarkten, drogisterijketens, woonwarenhuizen en tuincentra. Het onderzoek van de Consumentenbond kreeg brede aandacht in de landelijke pers, zoals De Telegraaf, Algemeen Dagblad en Sp!ts - naast tal van vakbladen. Vooral de belangstelling van de publieke media wijst erop dat steeds meer Nederlandse consumenten er belang aan hechten dat oude lampen moeten worden ingezameld als bijdrage aan een beter milieu. Het overleg met de retailers vormt dan ook een van de speerpunten van het beleid. Nota bene In de grafieken is de inzameling van lampen afgezet tegenover de hoeveelheid die op de markt is gekomen. Zo is af te lezen dat de inzameling van TL-buizen in absolute zin is toegenomen. Maar aangezien er ook meer van deze lampen op de markt zijn gebracht, is de inzameling in relatieve zin toch gedaald. De gegevens uit het jaarboek van 2010 kunnen enigszins afwijken van de hier vermelde informatie; in de berekening van vorig jaar is een correctie aangebracht. Inzamelcijfers in tonnen Inzamelcijfers TL-buizen Andere lampen Professionele armaturen Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 37

38 Aantallen op de markt gebracht Aantal (x1000) 0 Inzamelcijfers TL-buizen Spaarlampen Armaturen Overige lampen Ledlampen Gemiddeld gewicht: TL-buizen 190 gram, armaturen 2,5 kilo, overige lampen 90 gram, alle lampen 150 gram % Inzamelingspercentage in procenten 50% 40% 30% 20% 10% 0% TL-buizen Armaturen Overige lampen Alle lampen 38 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

39 Baten & Lasten Voor het eerst werd in 2011 een verwijderingsbijdrage ontvangen uit de verkoop van ledlampen. De verkopen daarvan vielen het afgelopen jaar volgens de opgave van producenten en importeurs echter terug vergeleken met de resultaten uit Toch zijn de inkomsten van de stichting licht gestegen doordat de verkoop van lampen over de gehele linie is toegenomen. Opmerkelijk daarbij is de forse stijging van de verkoop van TL-buizen. De verkoop van spaarlampen stabiliseerde, terwijl deze categorie vorig jaar nog een flinke daling in de verkoop vertoonde. Hoewel de markt onvoorziene verschuivingen kent, draait de stichting in financieel opzicht een positief jaar. De baten stijgen van 6,1 naar ruim 6,7 miljoen euro; dat is twee ton minder dan begroot. De inzamelkosten vertonen een verdere daling ten opzichte van de voorgaande jaren door scherpere inkoop van deze diensten. Met een stijging van ruim een miljoen euro zijn de kosten voor de marketingcampagnes tot een totaalbedrag van 3,7 miljoen euro gestegen. Binnen de budgetneutrale begroting is dit echter volkomen verantwoord. Bovendien is deze stijging niet alleen financieel mogelijk, maar ook inhoudelijk noodzakelijk: om zowel de consument als de professionals uit de bouwwereld te doordringen van het belang om kapotte lampen en armaturen in te leveren voor recycling. Prognoses voor 2012 Volgens verwachting blijven de inkomsten in 2012 op het huidige peil. Wellicht nemen ze zelfs toe doordat er een verder verschuiving optreedt van gloeilampen naar energiezuinige lampen. Aangezien daardoor de verkopen van energiezuinige lampen zullen stijgen, nemen de inkomsten uit de afvalbeheerbijdrage naar verwachting toe. De kosten voor marketing ter promotie van de Jekko zullen volgend jaar op het huidige niveau worden gehandhaafd. Behalve de consumenten zullen daarbij ook steeds nadrukkelijker de professionals uit de bouwwereld worden benaderd, zoals installateurs, slopers, beheerders en facilitair managers. Vanwege de enorme leegstand in de kantorenmarkt wordt de komende jaren vooral daaruit een toevloed aan lampen en armaturen verwacht die door sloop, renovatie en herbestemming voor recycling beschikbaar komen. Heffing gemeenten Uit onderzoek blijkt dat 40% van de kleinere bedrijven afgedankte lampen en armaturen nog steeds in de container of glasbak gooit. Daarbij vormen sommige gemeenten een belemmering, omdat ze voor de inlevering door kleine bedrijven van lampen en armaturen een heffing vragen of de inname eenvoudig weigeren. Dat werpt een onnodig hoge drempel op voor milieuvriendelijke inzameling. Light- Rec treedt daarom in gesprek met gemeenten om afschaffing van de heffing te bepleiten en de toegang tot de milieustraat voor bedrijven uit het MKB zonder kosten toegankelijk te maken voor lampen en armaturen tot een totaal van 50 kilo. Baten & Lasten Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 39

40 Belangrijke punten Zoals verwacht zijn de inkomsten in 2011 enigszins toegenomen door de invoering van de verwijderingsbijdrage voor ledlampen; 12 cent voor retrofit ledlampen en 42 cent voor armaturen met led. De verkoop van ledlampen is het afgelopen jaar echter onverwacht teruggelopen. Daarentegen stegen de verkopen van TL-buizen, zodat alles bij elkaar de stichting toch een positief resultaat kan noteren. Hoe de markt zich in 2012 ontwikkelt, is moeilijk in te schatten. Waarschijnlijk zullen de inkomsten uit ledlampen toenemen. Vervanging van gloeilampen door energiezuinige verlichting kan de inkomsten van LightRec verder doen toenemen. Net als in 2010 kon vanwege de positieve balans een bedrag worden gereserveerd voor toekomstige kosten. De campagnekosten blijven ook volgend jaar op het huidige niveau, om niet alleen de consumenten maar ook de professionals blijvend te overtuigen van het belang om afgedankte lampen en armaturen in te zamelen voor recycling. Baten & Lasten Balans per 31 december 2011 Activa Vaste activa Passiva Langlopende schulden Financiële vaste activa Overlopende passiva inzake inname en verwerking Totaal vaste activa Totaal langlopende schulden Vlottende activa Kortlopende schulden Overige vorderingen Crediteuren Te vorderen omzetbelasting 0 0 Te betalen omzetbelasting Liquide middelen Overlopende passiva Totaal vlottende activa Totaal kortlopende schulden Negatief eigen vermogen (i.v.m. vereiste voorzieningen) Totaal activa Totaal passiva Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights

41 Staat van Baten & Lasten over 2011 Realisatie 2011 Begroting 2011 Realisatie 2010 Baten Verwijderingsbijdragen Beheerbijdragen Totaal baten Operationele lasten Kosten inzameling en verwerking Kosten Wecycle inzamelcampagne / marketing Dotatie voorziening inname en verwerking Totaal Overige operationele lasten Kosten uitvoeringsorganisatie (Wecycle) Kosten Vereniging NVMP Reis, verblijf- en vergaderkosten Bijdragen en lidmaatschappen Accountants- en advieskosten Diensten derden Onderzoekskosten Overige bureaukosten Publiciteit Bestuurskosten* Baten & Lasten Totaal overige operationele lasten Totaal operationele lasten Saldo baten en operationele lasten Saldo financiële baten (en lasten) RESULTAAT * Bestuurders van LightRec ontvangen geen vergoeding. Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights 41

42 Deelnemers Deelnemers van Stichting LightRec Serutrade International Light B.V. 360 Concepts 3M NEDERLAND B.V. A.J. Steenkist - Rooymans B.V. ADJ Supply Europe BV Aerolux Nederland BV AGK Elektro v.o.f. Agmi Traffic B.V. AGP Trading BV Agrilight B.V. Agrolux Nederland B.V. Albert Heijn B.V. Alberts & Kluft BV Alcochem Hygiene BV Aldi Inkoop B.V. Alisun BV All Voltage Supply BV Amcor BV Andreas Stihl N.V. Ansorg GmbH Anticopy! AppLED BV Arpalight Projekt verlichting BV Astrimex ASWO Service Nederland B.V. Atag Nederland BV Atexlicht Atomis b.v. Aura Light GmbH Axxis Hardware bv B. Aldenkamp & Zn. B.V. Bailey Electric & Electronics BV Bäro Trend Light BV BB-Lightconcepts Bell Licht BV Bell Lux BV Benèl BV Berla BV Berner Produken B.V. BESLI Import / Export B.V. Bestron Nederland BV BI Select BV Bio Enterprise Bordurama-Daylightshop Bos Elektro BV Bradford & Hamilton B.V. Brands Nederland BV Bruins Visscher Licht BV Catter BV CDE Technology BV Cecla Benelux BV Chinelux Conelgro B.V. Conite NV Cooper Crouse-Hinds B.V. Cooper Safety B.V. Cuprohaag Lichttechniek v.o.f. DBL Verlichting De Jong Verlichting BV De Nood BV Decathlon Benelux Dekker Zevenhuizen BV Dekkers Visual Communication BV Delta Light Nederland bv Delta Pro Lighting BV DENNERLE GmbH Dental Depot Lomberg B.V. Derksen benelux Lichttechniek Dijkstra Lampenfabriek B.V. Discountlight.com B.V Doeco B.V. Dongemond Elektronica v.o.f Dutch Electro B.V. Dutch International Lightgroup BV E. Group BV E.T. Electric BV Ecolight BV Ecoluxx Europe BV EDCO Eindhoven BV Edialux Nederland B.V. Eglo Verlichting Nederland B.V. Ehrbecker Schiefelbusch BV ELAR BV Elbo Technology B.V. Electro Cirkel BV Electro Groothandel Snoeck Electrolicht Electromach BV ElectronicPartner Nederland B.V. Elektroshop.nl Elephant Dental B.V. E-light Almelo BV Elofer Elpro B.V. Emilux BV Emmlight B.V. Energizer Group Holland BV Energy Sense Benelux Entech Europe BV ERCO Lighting B.V. ESYLUX Nederland B.V. ESZET Lighting B.V. Etaloid verlichtings Techniek BV ETAP BV ETK BV Euromac Europlight bv Eurosolar Eurotronic B.V. Fa. Heinrich Heine, Abteilung REE Factor Licht Fagerhult BV Famostar Emergency Lighting BV FD-LUX B.V. Ferplast Benelux BV First Light BV Foetsie! by Wiep s BV Foreverlamp Europe BV Formlite BV Franssen Verlichting Fri-Jado Super Service BV Functional light B.V. Gavita Nederland BV GE Powercontrols Nederland BV GEA Farm Technologies Nederland B.V. Gebro-Sales B.V. Global Warehouse BV Go2Led B.V. Gouweloos Electrotechniek B.V. Green Lightning Grimex Licht Groenendijk-Licht BV Groothandel Smulders B.V. Gunneman B.V. H.K. Electric B.V. Hala Nederlandse lampen Fabriek Hameland Handelsonderneming Keraf BV Handelsonderneming van der Aa/hagro Hapro International BV Hateha Elektrotechnische Handelsonderneming Hato B.V. Lighting Hato lighting Solutions BV Havells Sylvania Fixtures Netherlands BV HBI Bisscheroux B.V. Hema BV Hemmink BV - Zwolle Herin Lichttechniek Hertek BV Hesdo B.V. Highlight B.V. Highlite International BV HIT Trading B.V. Hoffmann Bedrijfsuitrusting B.V. Hoogaerts lichttechniek BV Hope Verlichting B.V. Hornbach Bouwmarkt Nederland BV Horst Elektro Grossier Hortilux Schréder BV House of Light HVL Armada Outdoor BV I.A.T. BVBA iguzzini Illuminzione Benelux Ikea BV Nederland Ilfari Licht Design / Munsters IMCECO v.o.f. IMT B.V. Indulite Indulux Nederland Industria Technische Verlichting BV Industrielicht BV Inter Ikea Systems BV Intergamma BV Internova Professional Lighting BV Intra Lighting Benelux BV Intramco Europe BV IP Led BV / IP Letters BV Isca Nederland BV Isis BV 42 Lichtjaar 2011 Revolutie in inzameling en andere highlights