Uw kenmerk. BVE/B , d.d. 21 maart 1997

Transcriptie

1 WOB. Onderwijst Nassaulaan 6 de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen dr ir J.M.M. Ritzen Postbus LZ Zoetermeer 2514 JS Den Haag Telefoon (070) Fax (070) otvraad@bart.nl Ons kenmerk OR /160 IvY/MdB Uw kenmerk BVE/B , d.d. 21 maart 1997 Den Haag, 29 april 1997 Onderwerp Tweede Fase VAVO In uw brief van 21 maart 1997, kenmerk BVE/B , verzoekt u de Onderwijsraad u te adviseren over vier door u overwogen maatregelen betreffende: a. verzilvering van vavo-certificaten binnen het voortgezet algemeen volwassenenonderwijs (vavo); b. verzilvering van vo-certificaten in het vavo bij de overstap van voortgezet onderwijs (vo) naar vavo; c. uitsluiten van de mogelijkheid tot verzilvering van de meegenomen certificaten binnen de reguliere cursusduur - twee jaar - na toelating tot het vavo; d. uitsluiten van toelaten van overstappers naar het vavo binnen een bepaalde periode na verlaten van het vo. Het doel van de voorgestelde maatregelen is: het versterken van het vo in zijn streven het voortijdig schoolverlaten te voorkomen door het inbouwen van drempels bij de overstap van vo naar vavo; het waarborgen van de tweede kans-functie van het vavo. U verzoekt de Raad zijn advies te formuleren in de context van de volgende vragen: hoe blijft de uitval uit het vo zo vee! mogelijk beperkt?

2 Blad: 2 hoe wordt bij de uitvallers bereikt dat zij het onderwijs zoveel mogelijk verlaten in het bezit van een startkwalificatie? hoe wordt bereikt dat het vo en het vavo onderwijsinhoudelijk één systeem vormen met dezelfde diploma's, maar ten behoeve van twee verschillende doelgroepen: het vo als eerste en het vavo als tweede kans-onderwijs? 1. Overwegingen vooraf De Raad beschouwt de voorgestelde maatregelen tegen de volgende achtergronden: Proportionaliteit Maatregelen dienen afgestemd te zijn op aard en zwaarte van het betreffende probleem, in casu de toename van de groep overstappers. Gegevens over de omvang en de samenstelling van de betreffende categorie ontbreken echter, en de redenen van overstap zijn niet duidelijk. In de adviesaanvraag wordt slechts gerefereerd aan een "tot een ongewenst niveau gegroeide" stroom. Ook de wijze waarop deze leerlingen vervolgens het vavo-traject doorlopen en met welk resultaat (volledig examen, dan wel enkele deelexamens) is niet bekend. De Raad onderschrijft het principe dat vo-leerlingen binnen het reguliere onderwijs hun opleiding dienen af te ronden. Vanuit dat oogpunt is hij - ook al had hij zijn oordeel graag op meer feitelijke informatie gebaseerd - van mening dat substantiële maatregelen gerechtvaardigd zijn. ^P Onderscheid naar doelgroepen Om het doel dat met de maatregelen wordt beoogd te realiseren, is een duidelijker afbakening van de respectievelijke doelgroepen (de vo-leerlingen en de vavo-deelnemers) noodzakelijk. Het vavo vervult als tweede kansonderwijs een andere functie dan het voortgezet onderwijs: het vavo wordt - behalve door hen die een eindexamen vo willen afleggen - ook gevolgd door deelnemers die slechts één of meer deelcertificaten wensen te behalen. Veel volwassen leerlingen volgen dit onderwijs zonder de bedoeling een volledig einddiploma te behalen en ook zonder het oogmerk een volledige vervolgstudie in het hbo of wo af te ronden. Dit tweede kanskarakter, met de mogelijkheid de inrichting en examinering van het onderwijs af te stemmen op de kennis en ervaring die de deelnemers meebrengen, dient behouden te blijven. Het vo beoogt primair op te leiden tot een diploma met het oog op doorstroom naar een vervolgopleiding. Zeker nu de profielopzet er op is gericht de doorstroomfunctie van het vo naar het vervolgon-

3 Blad: 3 derwijs te verbeteren, dient het reguliere voortgezet onderwijs als de eerstaangewezen weg voor alle jeugdige leerlingen te worden beschouwd. Kennelijk verschuift de oorspronkelijke doelgroep van het vavo. Een scherpe afbakening van beide groepen zal echter onmogelijk zijn. Het is daarnaast te verwachten dat er altijd een groep leerlingen zal overblijven die op goede gronden voor een overstap vanuit het vo naar het vavo opteert. Wanneer een weg via het vavo om enigerlei reden voor hen meer in aanmerking komt, moet derhalve het doorstroomkarakter - en als consequentie daarvan de afsluiting volgens profielexamens - zoveel mogelijk behouden blijven. Het betreft onder meer leerlingen van wie op goede gronden gesteld kan worden dat zij niet meer in het reguliere vo passen (bij voorbeeld oudere leerlingen), of voor wie het vavo vanwege de inrichting van het onderwijs- en de examenstructuur meer aangewezen is (bij voorbeeld leerlingen met een bepaalde handicap). Voor deze categorieën moet een passende oplossing worden gevonden. De Raad doet hiertoe een suggestie in paragraaf 3. Toegankelijkheid van het vavo Wanneer het aantal overstappers toeneemt, heeft dat consequenties voor de toegankelijkheid van het vavo, nu dit vanaf 1 januari 1997 ingevolge de Wet educatie en beroepsonderwijs (WEB) onder de plannings- en financieringsverantwoordelijkheid van de gemeenten valt. Het gevolg daarvan is immers dat een basisinfrastructuur voor het vavo niet langer gegarandeerd is. Ten einde het vavo als tweede kansonderwijs te waarborgen zal in voorkomende gevallen volumebeheersing noodzakelijk zijn, waarbij een afweging met het belang van vavo-opleidingen als tweede wegonderwijs aan de orde kan komen. 2. De voorgestelde maatregelen 2.1 De eerste maatregel (a) betreft de verzilvering van vavo-certificaten binnen het vavo. Voorgesteld wordt de bestaande situatie in essentie te handhaven (het behalen van certificaten in het vavo blijft mogelijk, evenals het verzilveren van deze certificaten tot een diploma; de geldigheidsduur van certificaten zonder verzilvering blijft onbeperkt). Nieuw is dat de geldigheidsduur van certificaten ten behoeve van verzilvering aan een termijn wordt gebonden (tien jaar), teneinde aldus in enige mate tegemoet te komen aan de in de profielopzet vervatte inhoudelijke samenhang van vakkenpakketten. De Raad stemt in met het voorstel de verzilvering binnen het vavo aan een termijn te binden en met de argumentatie daarvoor. Een periode van tien jaar lijkt hem redelijk.

4 Blad: De tweede maatregel (b) betreft de verzilvering van vo-certificaten in het vavo bij de overstap van vo naar vavo. Deze maatregel houdt in dat verzilvering van vo-certificaten alleen kan plaatsvinden op basis van certificaten die zouden moeten worden afgegeven wanneer hetzij het gemeenschappelijk deel, hetzij het profieldeel, dan wel het vrije deel, als geheel voldoende is afgesloten. De verschillende geaardheid van deze "deelprofielen" dient volgens de Raad evenwel een rol te spelen bij het al dan niet kunnen verzilveren ervan en wel op de volgende wijze: - het gemeenschappelijk deel biedt, ook al gezien het aantal uren normatieve studielast (2240 voor het vwo en 1480 voor het havo), een goede, algemeen vormende basis en is daarom volgens de Raad bij uitstek geschikt voor verzilvering in geval van overstap naar het vavo. - het profieldeel is van belang, omdat met name dit deel vakken bevat die relevant zijn met het oog op de doorstroming naar het hoger onderwijs en juist de verbetering van deze doorstroming is een zwaarwegende factor geweest bij het voornemen om het onderwijs in de bovenbouw van havo en vwo te herzien. Verzilvering van dit deelprofiel als geheel is vanuit deze overweging mogelijk, maar heeft niet de voorkeur van de Raad. Hij komt hierop straks terug in zijn conclusie. - het vriie deel, dat voor ten minste de helft bestemd is voor eindexamenvakken, kan zodanig vorm krijgen dat de delen waaruit het bestaat samenhang vertonen (er kan bijvoorbeeld een tweede profiel worden gevolgd), maar de uitwerking ervan kan ook onsamenhangend zijn, gezien alle mogelijke invullingen in het ontwerp-besluit in verband met invoering van profielen in het voortgezet onderwijs. Een en ander wordt nog ingewikkelder als in aanmerking wordt genomen dat (de toelichting op) het ontwerp-besluit de mogelijkheid biedt een deel van het vrije deel te gebruiken om het profieldeel uit te breiden. Aan het nut het vrije deel als geheel te verzilveren twijfelt de Raad daarom in sterke mate. Op grond hiervan meent hij dat enige nuancering bij het verzilveren geboden is. Hij stelt daarom voor de onderhavige maatregel als volgt te hanteren: er wordt een drempel opgeworpen voor verdere verzilvering: slechts als het gemeenschappelijk deel kan worden verzilverd, kan sprake zijn van eventueel verdere verzilvering. Het verzilveren van deelprofielen zal dan toch al moeilijker worden doordat - blijkens de beleidsreactie op "Examen in het studiehuis" (TK , VIII, nr. 74) - aan het centraal examen slechts kan worden deelgenomen als aan de eisen voor de vakken waarvoor alleen een schoolexamen geldt, is voldaan, alsmede aan alle eisen van het schoolexamen voor alle vakken waarin centraal examen wordt gedaan. de eis tot verzilvering van het profieldeel in zijn geheel is af te raden, als ingestemd wordt met vorenstaand voorstel van de Raad. Het zou namelijk betekenen dat het voor potentiële uitvallers uit het regulier vo vrijwel onmogelijk wordt om dit deel te verzilveren. Zijns inziens zouden hier wel certificaten voor (deel)vakken dienen te worden verstrekt, maar hij acht het reëel ook hier

5 Blad: 5 een zekere drempel te leggen voor verzilvering: bijvoorbeeld de eis dat ten minste de helft van het aantal uren normatieve studielast van dit deel moet zijn bereikt. In dit kader dient als eis te worden gesteld dat het examendossier de basis vormt voor een verantwoorde afweging of een onderdeel al dan niet wordt verzilverd. verzilvering van het vrije deel als geheel acht de Raad niet gewenst. Wat dit betreft geeft hij in overweging in beperkte mate vrijstellingen mogelijk te maken. Die kunnen bijvoorbeeld worden verleend op grond van overleg tussen de vo-school die de betreffende leerling heeft bezocht en de vavo-school waarvoor hij zich heeft aangemeld. Ook hier vormt het examendossier een belangrijke basis voor een verantwoorde afweging. 2.3 De voorstellen drie en vier (c en d) Voorgesteld wordt de mogelijkheid uit te sluiten tot verzilvering van de meegenomen certificaten binnen de reguliere vavo-cursusduur - twee jaar - na toelating tot het vavo (voorstel c), alsmede het uitsluiten van overstappers tot het vavo binnen een bepaalde periode - bijvoorbeeld twee jaar - na het verlaten van het vo (voorstel d). De Raad is van mening dat met het voorstel zoals door hem hierboven onder 2.2 vanuit onderwijskundige argumenten is geformuleerd, een voldoende hoge drempel wordt opgeworpen om de leerlingen die in het reguliere onderwijs hun opleiding zouden moeten voltooien te weren. Op grond hiervan acht hij - vanuit het oogpunt van proportionaliteit - verder gaande stappen niet noodzakelijk. Hij wijst dan ook beide maatregelen (c en d) af. 3. Verdere aanbevelingen. 3.1 Overleg- en verwüzinasprocedure De zorgen over de overstappers zijn niet los te zien van de drop out-problematiek. Bij voortijdig schoolverlaten speelt niet alleen de schoolsituatie een rol. Minstens zo belangrijk daarbij is de "uitval uitlokkende werking" die uitgaat van het systeem van sociale uitkeringen en van de arbeidsmarkt (de grote vraag naar jonge, niet geschoolde arbeidskrachten). Het is denkbaar dat de gemeente, als coördinator van verschillende instrumenten waaronder de RMCfunctie, een taak wordt toebedeeld bij het reguleren van de onderhavige overstapproblematiek. In de brief van de minister van OCenW aan de voorzitter van de Tweede Kamer d.d. 23 juli 1996 (TK , 22994, nr.5) wordt als één van beide hoofdtaken van de RMC's aangegeven: de bundeling van partijen in de regio om tot een sluitende aanpak van het voortijdig schoolverlaten te komen. Daartoe is het noodzakelijk dat alle leerplichtige en niet-leerplichtige voortijdig schoolverlaters

6 Blad: 6 worden gemeld en geregistreerd. Daar de uitvoering van het beleid ter zake nog niet zonder problemen verloopt acht de Raad evaluatieonderzoek, zoals ook aangekondigd in bovengenoemde brief, noodzakelijk. Wanneer een al dan niet gezakte havo/vwo-leerling zich bij een vavo-opleiding aanmeldt, zou een standaardprocedure in gang gezet kunnen worden ten behoeve van een adequate keuze voor het vervolgtraject. Hiertoe dient overleg tussen de leerling, de betreffende school en de betrokken instelling voor volwasseneneducatie plaats te vinden, terwijl de inspectie een rol kunnen spelen door het ontwikkelen van criteria. Dat overleg zou in eerste instantie gericht moeten zijn op een terugkeer van de leerling naar de voormalige - of eventueel een andere - school voor voortgezet onderwijs. Denkbaar is ook dat partijen in het gesprek gezamenlijk tot de conclusie komen dat de leerling meer gebaat is met een vervolgopleiding in het beroepsonderwijs. In dat geval is de begeleiding naar een beroepsopleiding binnen het ROC een voor de hand liggend alternatief. Zijn de leerling en de betreffende instelling voor bve vervolgens toch van mening dat een afronding van de havo- of vwo-opleiding in het kader van het vavo de beste oplossing is, dan zal de leerling in het betreffende ROC alsnog de kans krijgen het einddiploma havo of vwo te behalen (met in achtneming van de "verzilveringsdrempel"). Daartoe dient het examendossier te worden overgedragen. Deze overlegprocedure zou tevens een oplossing kunnen bieden voor die leerlingen voor wie het vavo vanwege de inrichting van het onderwijs en de examenstructuur in redelijkheid als de meest aangewezen weg moet worden beschouwd, zoals de eerder genoemde oudere of gehandicapte leerlingen. Daarbij kan gebruik worden gemaakt van de deskundigheid die in vele ROC's aanwezig is binnen educatie en vormingswerk om een individuele leerlingbenadering te realiseren. Door een dergelijke weg te volgen wordt bevorderd dat leerlingen het onderwijs zoveel mogelijk verlaten in het bezit van een doorstroomkwalificatie (in casu havo of vwo), of een beroepskwalificatie (in casu mbo). Het voortgezet onderwijs en de bve in de regio raken daardoor meer op elkaar betrokken. Dat zou er ook toe kunnen bijdragen dat het vo en het vavo onderwijsinhoudelijk toegroeien naar één systeem, met dezelfde diploma's, maar ten behoeve van verschillende doelgroepen.

7 Blad: Evaluatie Daar gegevens over aard en omvang van de betreffende groep leerlingen niet voorhanden zijn, is het effect van de voorgestelde maatregelen nauwelijks in te schatten. De Raad beveelt daarom aan de maatregelen binnen een termijn van twee è drie jaar na invoering ervan te evalueren. Namens de Onderwijsraad, J.M.G. LBune, voorzitter mr^wtg.g.m. van Holsteijn, plaatsvervangend algemeen secretaris