Het oog wil ook wat. hoofdartikelen. J.van Gijn

Transcriptie

1 hoofdartikelen Het oog wil ook wat J.van Gijn Stel, u loopt door een bos. Plots komt u aan op een open plek, waar u het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde ziet liggen. Daarnaast staat een toverfee die op het punt staat het Tijdschrift in een levend wezen te veranderen. Wie komt daaruit te voorschijn? Zo ongeveer luidde de vraag die een onderzoeksbureau in opdracht van de hoofdredactie een jaar of tien geleden voorlegde aan een groep studenten. Over het antwoord werden die het vrij snel eens: een oudere heer in driedelig grijs. Die kenschets was niet onverwacht en ook niet onwelgevallig: het Tijdschrift streeft immers naar diepgang en volgt niet de waan van de dag. Toch heeft de hoofdredactie geprobeerd om in de jaren daarna nieuwe generaties artsen met het Tijdschrift van dienst te zijn, onder meer door het scheppen van nieuwe rubrieken, het rijkelijk opnemen van kleurenillustraties en verklarende schema s en niet te vergeten het oprichten van het Studenten-NTvG. Ruim een jaar geleden lieten wij een nieuw onderzoek onder onze lezers uitvoeren, aan de hand van een ruimere steekproef. Daaruit kwam niet alleen naar voren dat het een opgave blijft het goede midden te houden tussen algemene en specialistische onderwerpen, maar ook dat vele lezers behoefte hadden aan een wat meer eigentijdse opmaak van het Tijdschrift. Ook dat wekte geen verbazing, want de huidige typografische vorm, van grafisch ontwerper H.Sierman, dateert uit Natuurlijk is het aanzien van het Tijdschrift in het nu 148-jarige bestaan al enkele malen eerder aangepast aan veranderingen in de druktechniek en in de smaak van de lezer (figuur 1-3). een nieuw jasje Met ingang van dit eerste nummer van 2005 vindt u uiterlijk en inhoud van het Tijdschrift op een aantal punten aangepast. Daarvoor zijn wij bijgestaan door de grafisch ontwerpers Wim en Justus Bottenheft. Als u verder bladert, ziet u de wijzigingen vanzelf. De belangrijkste volgen hier daarom alleen in het kort: Er is een duidelijker onderscheid aangebracht tussen de drie secties van elk tijdschriftnummer: allereerst de didactische en opiniërende artikelen, dan de oorspronkelijke artikelen (inclusief casuïstische mededelingen) en tenslotte de actualiteiten. Voorheen was die scheiding alleen af te lezen aan de haarlijnen op de omslag van het blad, nu heeft elke sectie een eigen steunkleur. Dat besluit had de hoofdredactie toevalligerwijs al genomen voordat The Lancet halverwege het afgelopen jaar eenzelfde verandering invoerde; klaarblijkelijk weerspiegelt dat de tijdgeest. Elk artikel in de eerste twee secties van elk nummer begint op een nieuwe bladzijde. De overblijvende witte gedeelten blijven in de regel open; alleen bij uitzondering wordt deze ruimte gebruikt voor een verstrooiende tekst of afbeelding (geen vakantiekiekjes, er moet een verband zijn met de geneeskunde). Het gemiddelde aantal bladzijden wordt daardoor wat groter. De papiersoort is iets witter en iets zwaarder. Het doorsneegewicht van het tijdschrift neemt ook daardoor een tikje toe. De nieuwsrubrieken en de andere actualiteiten in de laatste sectie worden opgemaakt in drie kolommen in plaats van in twee; dit geldt overigens ook voor de eerste pagina met korte amuse -stukjes. De rubriek Verenigingsverslagen is opgeheven, na een discussie die zich over meerdere decennia heeft voortgesleept. Het lettertype is niet langer Times, maar Quadraat, van de Nederlandse ontwerper Fred Smeijers. Deze keuze is ingegeven door de goede leesbaarheid van de nieuwe letter. veelzeggender dan duizend woorden Geneeskundige uitgaven bevatten tot na de Middeleeuwen uitsluitend woorden. Op het ontstaan van de boekdrukkunst met letters in het midden van de 15e eeuw volgden de houtsneden, waarmee 100 jaar later de ontleedkundige waarnemingen van Vesalius natuurgetrouw werden weergegeven door kunstenaars die voor hem werkten, onder wie Titiaan, Van Calcar en Campagnola. 2 Afbeeldingen van ziekten kwamen pas veel later, behalve van afwijkingen die aan de buitenkant zichtbaar waren. In 1761 publiceerde Morgagni, hoogleraar te Padua, een boekwerk waarin hij alle waarnemingen vastlegde die hij gedurende zijn lange loopbaan bij postmortaal onderzoek had gedaan. 3 Het is een van de belangrijkste boeken in de geschiedenis van de geneeskunde, maar het bevat geen enkele illustratie. Toch gaf het boek er de aanzet toe dat het begrip ziekte binnen enkele decennia zou veranderen van verstoord systeem in afwijkende organen. Dat was mede te danken aan afbeeldingen in de werken van Morgagni s volgelingen, van wie de Engelsman Bright in het bijzonder genoemd moet worden. 4 Zijn nauwkeurige tekeningen, deels zelf gemaakt, werden in steendruk op ongewoon mooi papier weergegeven en met de hand ingekleurd. De in de tweede helft van de 19e eeuw opgekomen fotografie bereikte ook de medische periodieken. In het Tijd- Ned Tijdschr Geneeskd januari;149(1) 1

2 figuur 1. De eerste bladzijde van de 4e jaargang van het Tijdschrift (1860). De patiënte om wie het in deze mededeling gaat, wordt in de eerste zin met naam en toenaam vermeld. 2 Ned Tijdschr Geneeskd januari;149(1)

3 figuur 2. De eerste bladzijde van de 64e jaargang van het Tijdschrift (1920). Het blad bevatte destijds tevens mededelingen van de (toen nog niet koninklijke) Nederlandsche Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst; deze tweede functie verviel na de Tweede Wereldoorlog. Ned Tijdschr Geneeskd januari;149(1) 3

4 figuur 3. Het artikel van de hoofdredactie waarmee de 124e jaargang van het Tijdschrift (1980) opende. Ook toen waren er discussies over de rol van de industrie en over de doelgroepen van het Tijdschrift. 4 Ned Tijdschr Geneeskd januari;149(1)

5 schrift bestond de primeur uit een ingeplakte foto in 1877; er was nog geen geschikt drukprocédé voorhanden. 5 Later werden foto s als lichtdruk of als rasterdruk (autotypie) gereproduceerd. 5 In 1896 werd de eerste röntgenfoto afgedrukt, kort nadat eind 1895 de x-stralen ontdekt waren. 6 7 Het vervolg is bekend: een duizelingwekkende en nog steeds voortgaande ontwikkeling van beeldvorming in de geneeskunde en eveneens van technieken voor de overdracht van visuele informatie. De hoofdredactie maakt gebruik van deze technische vorderingen en hecht groot belang aan goede afbeeldingen, zo mogelijk in kleur om de werkelijkheid zo getrouw mogelijk weer te geven. Het zal u zijn opgevallen dat een oorspronkelijke illustratie, ook als het een röntgenfoto of weefselcoupe betreft, tegenwoordig nooit verstoord wordt door markeringen, maar dat deze hun plaats vinden in een verklarende tekening. Een voorwaarde voor het opnemen van een afbeelding bij een wetenschappelijk artikel is wel dat deze daadwerkelijk iets moet toevoegen en méér is dan een visuele ondersteuning van de titel. Voor de actuele rubrieken in het derde en laatste gedeelte gelden wat minder strenge normen; daar is enige luchtigheid toegestaan. Nu vrijwel elke arts een digitale camera onder hand bereik heeft, rekenen wij erop dat ook onze auteurs gespitst zijn op mogelijkheden van sprekende afbeeldingen van lichaamsdelen en operaties. De groeiende populariteit van de rubriek Diagnose in beeld geeft in elk geval goede moed. Het begin van een nieuw jaar geeft aanleiding tot goede voornemens, maar ook tot fantasieën. Artsen die direct met patiëntenzorg te maken hebben, stellen zich dan graag een werkkring voor zonder rellen, ranglijstjes, rekenmeesters en regionale indicatieorganen. Een droombeeld? Voor de wetenschappelijke onderbouwing van de geneeskunde kunt u in elk geval op het Tijdschrift blijven rekenen. Literatuur 1 Hoofdredactie. Een nieuw jaar, een oud jaar; overpeinzingen bij de 130e jaargang. Ned Tijdschr Geneeskd 1986;130: Alphen HAM van. Andreas Vesalius De humani corporis fabrica libri septem 450 jaar. Ned Tijdschr Geneeskd 1993;137: Molenaar JC. Uit de bibliotheek van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Giovanni Battista Morgagni: De sedibus, et causis morborum per anatomen indagatis, Ned Tijdschr Geneeskd 2001;145: Gijn J van, Hart W. Uit de bibliotheek van het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde: Richard Bright ( ) en zijn Reports of medical cases. Ned Tijdschr Geneeskd 1999;143: Witter SJ. Van tekening en foto tot gedrukte illustratie; graveurs, lithografen en drukkers werkzaam voor het Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde tot Ned Tijdschr Geneeskd 1991;135: Wertheim Salomonson JKA. Röntgen s X-stralen. Ned Tijdschr Geneeskd 1896;40: Pasveer B. Leren lezen; röntgenfoto s en het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Ned Tijdschr Geneeskd 1991;135: Abstract Good looks matter. This volume of the Journal introduces a new layout. Each of its three sections, one for educational and opinion articles, one for original contributions including case reports, and one for news items, now has its own colour. Quadraat has replaced Times New Roman as the typeface. This revamping will please the new generation of physicians, who, according to the results of a recent survey were dissatisfied with the former layout dating back to The emphasis on illustrations will remain, as present-day education increasingly relies on visual information. Ned Tijdschr Geneeskd 2005;149:1-5 Ned Tijdschr Geneeskd januari;149(1) 5