pagina 58, Het Financieele Dagblad Bijlage

Transcriptie

1 Jan van Eyck en zijn atelier, De heilige maagd en haar kind met de heilige Barbara en Elizabeth van Hongarije en abt Jan de Vos. pagina 58, Het Financieele Dagblad Bijlage

2 cultuur Vlammende Vlamingen De schilder Jan van Eyck en zijn navolgers maakten de Vlaamse steden tot brandpunt van de schilderkunst en ontketenden onder de naam Vlaamse Primitieven in de 15de eeuw een omwenteling in Centraal-Europa. Door Adrie van Griensven De kunstexport vanuit Vlaanderen was in de 15de en 16de eeuw omvangrijker dan vaak wordt vermoed, vooral richting Oost-Europa. Toch waren de relaties met het oosten in tegenstelling tot de Vlaamse aanwezigheid elders in Europa nooit serieus onderwerp in de literatuur of het thema van een expositie. Met Van Eyck tot Dürer: de Vlaamse Primitieven en Centraal-Europa komt daar verandering in. Deze groots opgezette tentoonstelling brengt schilderijen, tekeningen en grafiek, kleine sculpturen en miniaturen van bekende en nog meer onbekende meesters uit Centraal-Europa die op verschillende manieren zijn beïnvloed door de Vlaamse Primitieven, en op pagina 59, Het Financieele Dagblad Bijlage

3 hun beurt weer anderen hebben beïnvloed. Op een aangenaam confronterende manier wordt duidelijk dat er niet alleen sprake was van een verrijkend en inspirerend eenrichtingsverkeer, maar van een rijke wisselwerking. Wat is er vroeger ook in de late middeleeuwen veel gereisd. En wat zijn er op grote schaal luxe goederen vervoerd, van edelsmeedkunst tot tapijten, maar vooral beeldende kunst. In de Zuidelijke-Nederlanden allereerst de schilderijen van de Vlaamse Primitieven als Jan van Eyck, Hans Memling, Rogier van der Weyden, Quinten Metsys en vele anderen. Al even hoog aangeschreven stonden de gebeeldhouwde retabels (altaarstukken). Vorstelijke bedragen Vorsten, adel, geestelijkheid en vermogende burgers telden forse bedragen neer voor deze kunstwerken met hun natuurgetrouwe nabootsing van de werkelijkheid, hun kleurenpracht, een weelde aan detail, ontroerende devotie en in de portretten de knappe psychologische peiling. Niet enkel in Italië en Spanje vonden de kunstwerken gretig aftrek, grote aantallen zijn over handelsroutes uitgevoerd naar Engeland, Scandinavië, de Baltische landen én het oosten van Europa. Je treft ze nu aan in musea en privécollecties. Of ze vormen de trots van kerken, tot in wonderlijk achteraf gelegen oorden aan toe. Het was Van Eyck die geschiedenis schreef. Hij mag de olieverfschilderkunst dan niet hebben uitgevonden zoals lang gedacht hij heeft die techniek, gecombineerd met zijn scherp analytisch inzicht en vermogen om in het aardse ook het goddelijke uit te beelden, tot superieure hoogte gevoerd. Hij en zijn volgers maakten met hun ars nova, de nieuwe kunst met haar verbazingwekkende realisme, de Vlaamse steden tot een stralend brandpunt van de schilderkunst. Generaties kunstenaars kwamen van heinde en verre om hun werk te bewonderen, van hen te leren, en een enkeling koesterde heimelijk de gedachte om hen te overtreffen. Gent had grote aantrekkingskracht door de intrigerende figuur Van der Goes en Van Eycks in 1432 ontstane Lam Gods, dat nog steeds onverminderd indruk maakt. Ze bezochten Brussel, waar Van der Weyden werkte, en Leuven, de stad van de uit Haarlem afkomstige Dirc Bouts. En dan Brugge: in de late middeleeuwen lang een kosmopolitische handels- en havenstad en het financiële hart van Noordwest-Europa, voordat het in de loop van de 16de eeuw door Antwerpen werd onttroond als grootste kunstcentrum. Een onbekend aantal bleef. Zoals de uit Tallinn afkomstige Estse schilder Michiel Sittow, die een deel van zijn leertijd doorbracht in Memlings atelier in Brugge. De tentoonstelling voert letterlijk naar een Anonieme meester, Portret van een vrouw, circa 1480, afkomstig uit het Madrileense Museo Thyssen- Bornemisza. Forse bedragen telden vorsten, adel, geestelijkheid en vermogende burgers neer voor deze portretten met hun knappe psychologische peiling. Van Eyck tot Dürer T/m 30 januari 2011: Groeningemuseum. uitgestrekt en voor de meeste kunstliefhebbers vrij onbekend terrein. Eerst naar Beieren en Oostenrijk, dan het gebied van Midden- en Bovenrijn, naar Keulen, Straatsburg en Basel, vervolgens Zwaben, Frankenland, Hongarije en de Poolse contreien. Uit die zo verschillende gebieden stammen de sterk Vlaams getinte werken. Het typisch realisme, de motiefkeuze en compositie, kleurcombinaties, en de uitbeelding in houding en uitdrukking van figuren klinken er duidelijk in door. Als een lopend vuurtje Reizen hoorde bij het kunstenaarsleven. Door middel van de kunstwerken, tekeningen en prenten, en door de contacten met kunstenaars die hadden gereisd of voortdurend rondtrokken vonden ideeën en noviteiten opvallend snel hun pagina 60, Het Financieele Dagblad Bijlage

4 Jan van Eyck ( ), Portret van een man (1433). Afkomstig uit de National Gallery, Londen. Naar verluidt een zelfportret van Van Eyck. De door Van Eyck geschilderde portretten vonden gretig aftrek in Europa en zijn te vinden in diverse musea en privécollecties. pagina 61, Het Financieele Dagblad Bijlage

5 weg. En die sloegen aan. De hertog van Beieren gaf rond 1445 een kunstenaar hij kreeg later de noodnaam Meester van de Pollingen Panelen de opdracht om retabels in de modieuze, nieuwe stijl te schilderen. De Duits-Zwitserse Konrad Witz toont in zijn lichtval en landschap hoe schatplichtig hij is aan Van Eyck. En in diezelfde tijd werkte De Meester van de Darmstadt Passie in dezelfde stijl aan zijn Kruisdraging en Kruisiging, die ook op de tentoonstelling zijn te zien. Deze werken zijn mede zo interessant omdat Memling in zijn leerjaren door deze schilder is beïnvloed. Uit Zwaben komt werk van de Meester van het Henningen Altaar, uit Frankenland van de Duitse schilder Hans Pleydenwurff die met zijn navolging van de Vlaamse schilderkunst veel kunstenaars in Oostenrijk en Oost-Europa heeft beïnvloed. Zijn productieve atelier in Neurenberg wordt later overgenomen door Michael Wolgemut, de leraar van Dürer. Albrecht Dürer, Kop van een walrus (1521). ondenkbaar zijn zonder Memling. Kunstreiziger Dürer Till-Holger Borchert, conservator van het In het jaar 1520, op 12 juli, ben ik, Albrecht Groeningemuseum, heeft zich de afgelopen Dürer, samen met mijn vrouw uit Neurenberg jaren met een aantal specialisten beziggehouden met de uitwisseling in de beeldende naar de Nederlanden vertrokken, op eigen kosten en uitgaven, noteerde Dürer in zijn kunst tussen de Nederlanden en dagboek. Maar op de heenweg kon hij aan Centraal-Europa. Hoe die relaties over en weer Keulen niet voorbij zonder in de Dom stil te precies in elkaar grijpen heeft van sommigen staan voor het schitterende drieluik De spoorzoekers ontrafelaars gemaakt. Aanbidding der Koningen van Stefan Lochner. Het is voor het eerst dat onder de Vlaamse Zeventig jaar eerder had Memling op noemer zo veel werken bij elkaar zijn gebracht. doortocht naar Rome dit beroemde drieluik Dat is ook het bijzondere en uitdagende van ook bekeken. Het vormde voor hem een deze de blik verruimende tentoonstelling. We uitdaging om het te overtreffen. Het resultaat hebben veel onderzoek en ontdekkingen was een Aanbidding, beter bekend als het gedaan. Ik denk dat het daarmee ook niet is Columba-altaarstuk. Of hij het overtrof is een afgelopen. Bij het schrijven van de catalogus kwestie van smaak. Directe invloed was er wel, zijn mijn medewerkers enkele keren van want het groepje figuren op het rechterluik gedachten veranderd. Het is het goede met De Opdracht in de tempel lijkt opvallend op moment om te zien of met deze dat van Lochner. Omgekeerd heeft Friedrich tentoonstelling bepaalde hypothesen en Herlin scènes van het Columba-altaar bijna theorieën over lokale en nationale letterlijk in zijn werk overgenomen. Albracht Dürer, kunstproducties zoals die in de boeken staan Dürer bezocht Antwerpen en werd er met de zelfportret (1498). beschreven ook kloppen. Het is vatbaar voor hoogste achting bejegend. Drie dagen discussie. Een niet minder belangrijk punt, verbleef hij in Brugge, hij bekeek in Mechelen vindt Borchert, is dat de expositie een de verzameling van Margaretha van eenverslag van. Op reis werkte hij ook als uitgelezen kans biedt om kennis te maken met Oostenrijk, Landvoogdes der Nederlanden, portrettist. Van hem hangen op de expositie kunst uit de 15de en begin-16de eeuw die zag in Brussel curieuze objecten uit het tekeningen die zijn onderzoekende geest lange tijd achter het IJzeren Gordijn verborgen nieuwe goudland (Amerika) en maakte verraden en behalve zijn zelfportret zie je is gebleven. Ik heb gemerkt hoe verguld de uitstapjes. Overal waar hij kwam trok hem het Portret van Bernhart van Resten, een jonge museummensen daar zijn om hun bijzondere, vreemde en het voor hem nooit koopman uit Dantzig, en Portret van een middeleeuws bezit eens in een groter Europees eerder geziene. Zijn tekenboek vormt er onbekende man. Karakterschilderingen die verband te kunnen tonen. pagina 63, Het Financieele Dagblad Bijlage