Een uitgave van de Belangenvereniging Radio Kootwijk, januari 1987 met enkele foto s van de tentoonstelling.

Transcriptie

1 FOTO 87 Een uitgave van de Belangenvereniging Radio Kootwijk, januari 1987 met enkele foto s van de tentoonstelling. Foto tentoonstelling 23 en 24 januari 1987 Bladerend in een oud album en bij het zien van de foto's uit de begin periode van ons dorp, dwaalt het gesprek ook af naar die tijd. Het lijkt allemaal zo primitief, maar voor die tijd werd alles met grote voortvarendheid aangepakt en het woord modern was hier zeker op z'n plaats. We vragen ons af of er destijds veel foto's gemaakt zijn, misschien is er nog wat documentatie over deze periode. Onze nieuwsgierigheid wordt gewekt en het idee van een fototentoonstelling geboren. Daarom willen wij u bij dit fotografisch overzicht ook een geschreven overzicht geven van het "hoe, wat en waarom" uit die periode van 't Radiodorp. Deze gegevens hebben wij ontleend aan oude documentatie en in dezelfde schrijfstijl voor u op papier gezet.

2 Iets over den bouw van het radiostation bij Kootwijk op de Veluwe. Door: Jhr. W.M. de Brauw, e.i. Hoofdingenieur der Telegrafie Het radio-telegrafisch station voor de verbinding met Nederlandsch-Indië zal bestaan uit een seinstation op het Kootwijksche Zand bij Apeldoorn en een ontvangstation in de gemeente Sambeek bij Boxmeer. Hierdoor wordt duplex-werken mogelijk en kunnen de beide antennes speciaal voor het doel waarvoor zij bestemd zijn worden ingericht. Het seinstation wordt gebouwd op het oostelijke deel van het Kootwijksche Zand, ten zuiden van den spoorweg Amersfoort-Apeldoorn. Dit terrein is aan het Departement van Waterstaat afgestaan door het Staatsbosbeheer, dat o.a. als voorwaarde stelde, dat de weg langs de zuidzijde van het terrein van den weg Stroe-Harskamp, tot Ugchelen zou worden verhard en dat een spoorbaan zou worden aangelegd van de halte Kootwijk naar het terrein. Dit terrein bestaat gedeeltelijk uit heide, maar grotendeels uit heuvels van stuifzand, zodat het noodig was de oppervlakte, bestemd voor de antenne, te egaliseren en vast te leggen. Verharde wegen bestonden niet, zodat ook hierin moest worden voorzien en besloten werd, onder gebruikmaking van een zandweg naar Hoog-Buurlo een klinkerweg aan te leggen van het terrein naar het station Assel, om daar aan te sluiten aan den bestaanden weg Assel-Hoog- Soeren-Apeldoorn. Gelegenheid voor het onderdak brengen van de arbeiders, die aan den bouw zouden deelnemen, was niet aanwezig, zoodat ook hiervoor moest worden gezorgd. Een der moeilijkste kwesties bij de uitvoering van het werk was het arbeidersvraagstuk; hoe men n.l. aan de benoodigde grondwerkers moest komen en op welke wijze deze waren onder te brengen.

3 U allen zult zich nog wel de groote werkloosheid herinneren, welke toendertijd (einde 1918) in de groote steden heerschte. In het bijzonder te Amsterdam was het aantal grondwerkers, dat ondersteuning genoot, aanzienlijk. In overleg met de commissie voor productieve werkverschaffing aldaar werd besloten het grondwerk door een aantal arbeidloozen te doen uitvoeren. Aan deze moest echter een onderdak worden verschaft. En zoo ontstond de eerste barak voor een 50-tal grondwerkers. Deze eerste 50 arbeiders hebben onder uiterst moeilijke omstandigheden in den winter van '18 op '19 het werk aangepakt. Voornamelijk op het punt van voeding en legering moesten vele moeilijkheden overwonnen worden, terwijl de arbeid vooral in den tijd van stuifperioden zeer tegenviel en meermalen tijdelijk moest worden gestaakt. Nadat in October 1918 op de oostelijkste punt van het terrein een houten directiekeet was geplaatst en in gebruik genomen, werd begonnen met het bouwen van een barak voor 50 arbeiders, bevattende twee slaapzalen, een eetzaal en een keuken. Deze barak werd in December 1918 betrokken door een 50-tal Amsterdamsche grondwerkers, die onder leiding van de Nederlandsche Heide Maatschappij een aanvang maakten met den aanleg van eene smalspoor baan van het station Assel naar de Zuid-Westelijke punt van het terrein. Na voltooiing der smalspoorbaan, werden daarlangs de materialen aangevoerd noodig voor den bouw van een arbeidersdorp, bestaande uit 8 slaapbarakken voor 50 man elk, een centrale keuken met drie eetzalen, een administratie gebouw met ziekenzaal en operatiekamer, watertoren en Amerikaanse windmolen ten behoeve van de watervoorziening, paardenstal, enz. Dit dorp was in Mei 1919 gereed en werd in gebruik genomen door de Amsterdamsche grondwerkers, die van half maart '19 af onder leiding van de Ned. Heide-Maatschappij de egaliseering van het terrein hadden onderhanden genomen en daaraan ten getale van 150 man tot November 1919 werkzaam waren.

4 De geheele inrichting geschiedde van Rijkswege, doch de voeding werd door de arbeiders zelf bekostigd. Hiervoor werd een overeenkomst getroffen met een aantal leveranciers te Barneveld, welke voor geregelden aanvoer zorgden. Na totstandkoming van genoemd dorp, werden hierin een 150-tal werkloozen ondergebracht en kon de egalisatie in vollen omvang worden aangepakt. Alle grondwerken werden aanbesteedt; de prijs per M3 varieerde van f 0,32 tot f 0,40. De transportafstand bedroeg gemiddeld 50 M., doch ook kwamen afstanden van 200 M. en meer voor. Over de werkprestaties kan niet anders dan gunstig worden geoordeeld; weken van 80 M3 en meer grondverzet per man waren geen zeldzaamheid. De arbeiders werden in ploegen verdeeld van plm. 20 man elk onder hun eigen voorman, met wien het accoord werd aangegaan. Op deze wijze werd plm M3 grond verwerkt. Tijdens het egaliseeren werd reeds begonnen met het vastleggen van het stuifzand door middel van heide. Hiervoor moesten pl.m. 800 vim heide worden aangevoerd, die op terreinen van den Staat werd gemaaid, terwijl verder nog pl.m vim heide werd aangekocht. Met het vastleggen vonden pl.m. 25 arbeiders regelmatig werk. In November 1919 vertrokken de werkloozen weder naar huis. De nog overblijvende grondwerken werden door den Technischen Dienst van de Telegrafie uitgevoerd. Een woord van hulde aan de directie en personeel van de Ned. Heidemaatschappij voor de energieke en degelijke wijze, waarop de uitgebreide werken tot stand kwamen, is hier zeker op zijn plaats. De eerst gebouwde barak werd ingericht voor cantine. Intusschen was de "Gesellschaft fur drahtlose Telegraphie "Telefunken" te Berlijn, aan wie bij contract van September 1918 de levering van de inrichting was opgedragen, met groote voortvarendheid daarmede begonnen. Al het ijzerwerk voor de zes antennemasten benevens dat voor de fundeeringen van deze en voor de tuien, was in het begin van 1919 ter plaatse. Hoezeer deze vlotte levering ook op prijs werd gesteld, bracht deze de Directie van het werk toch voor niet geringe moeilijkheden. Het station Assel was niet ingericht voor de lossing van dien voortdurende stroom van zwaar geladen wagons, te meer daar behalve de leveringen van Telefunken nog tal van andere zaken moesten worden aangevoerd.

5 De straatklinkers voor den nieuwen weg, de bouwstoffen voor het arbeidersdorp, (of 'het Radio dorp, zooals het in den regel genoemd wordt), de metselsteenen en het cement voor de fundamenten, smalspoor voor de egaliseeringswerken, alles kwam per wagon te Assel aan en moest langs het smalspoor naar het terrein worden gebracht. Nadat dan ook een deel der Duitsche leveringen tijdelijk te Amsterdam en elders was opgeslagen, moest aan Telefunken worden verzocht hare leveringen te staken, tot er gelegenheid zou zijn verkregen, een en ander op het terrein te bergen. Dit tijdstip is thans aangebroken. Een paar bergloodsen zijn beschikbaar en deels reeds gevuld, terwijl ook de spoorbaan van de halte Kootwijk gereed is gekomen. Voor den aanleg van deze baan was een beduidend grondverzet noodig ook heeft het veel moeite gekost goede dwarsliggers en vooral ook bruikbare rails te krijgen. De tijdsomstandigheden hebben niet nagelaten ook op dit werk hunnen vertragenden invloed te doen gelden, hetgeen ook het geval was bij den aanleg van den verharden weg, ten aanzien van de levering van de benoodigde straatklinkers. Doch ook deze weg nader zijne voltooiing. Eene gelukkige omstandigheid in verband met de aan- en afvoer moeilijkheden is, dat de benoodigde hoeveelheden grint en scherpzand voor den aanleg van de masten tui fundamenten, benevens voor den bouw van het seingebouw op of nabij het terrein in voldoende hoeveelheid worden aangetroffen. Zoo is voor dit gebouw bijv. eene hoeveelheid van 3000 M3. grint noodig, waarvan de aanvoer anders zeker wel eenige moeilijkheden zou hebben veroorzaakt. Ten behoeve van de voorziening van drink- en werkwater, zijn op verschillende plaatsen boringen verricht, waarbij goed drinkwater op ca. 30 M. diepte werd aangetroffen. Deze voorziening is echter nog slechts voorloopig. Het Rijksbureau voor drinkwatervoorziening is thans bezig met den aanleg van eene complete waterleiding. In het najaar van 1919 werd begonnen met den aanleg van de fundamenten voor de masten.

6 De antenne zal bestaan uit 6 ijzeren, getuide masten, hoog 211,60 M. waarvan er één in het middelpunt en vijf in de hoekpunten van een regelmatigen zeshoek komen, zoodat er 4 gelijkzijdige driehoeken worden gevormd, die tevens den vorm van de antenne aangeven. Op 18 October 1919 werd begonnen met den bouw van mast 1 (middenmast), die op 4 maart 1920 gereed was. Met mast 6 werd begonnen op 14 November 1919; deze was op 11 maart 1920 gereed. Op resp. 9 en 8 maart 1920 werd begonnen met de masten 2 en 3. Nadat het voetstuk gesteld, de eerste drie schuine stijlen gesteld en met houten palen zijn gesteund, worden de verticale en horizontale stijlen, benevens de diagonalen aangebracht tot eene hoogte van 16,80 M is bereikt. Daarna wordt in den mast, die dan met hulptuien geschoord is, een ijzeren kooi aangebracht, die aan de verticale stijlen, door middel van takels hangt. Deze kooi, die uit eenige etages bestaat, wordt naarmate de mast hooger wordt, in deze opgeheschen, en bevat de noodige vloeren, waarop gewerkt wordt. Ter voorkoming van verstuiving moet het geëgaliseerde terrein worden vastgelegd. Het wordt daartoe bedekt met bossen gesneden heide, waardoor de gelegenheid komt, tot het ontstaan van eenige vegetatie. Ook buiten het antenneterrein, waar de heuvels van stuifzand zijn gebleven, is vastlegging noodig. Dit geschiedt vanwege het Staatsboschbeheer, door beplanting met jonge dennen. In de nabijheid van de houten Directiekeet is een Ingenieursgebouw geplaatst, waarin eenige ingenieurs kunnen wonen en tevens eenige bureellokalen zijn. Eene woning voor opzichters, die later bestemd is voor ongehuwde ambtenaren, zal dezen zomer worden gebouwd. Met het maken van de fundeeringen voor het seingebouw is aangevangen. Binnenkort wordt begonnen met den aanleg van het aardnet. De levering van de benoodigde electrische energie zal geschieden door de Provinciale Geldersche Electriciteits Maatschappij, waartoe eene hoogspanningslijn van Arnhem uit wordt gebouwd. In het bovenstaande is in het kort een overzicht gegeven van den stand der werkzaamheden voor den bouw van het radiostation op de Veluwe. Hoewel het gevaarlijk is in dezen tijd voorspellingen te doen bestaat er toch goede reden om aan te nemen, dat in de tweede helft van het jaar 1921 het station voor in gebruikstelling gereed zal zijn.

7 De vorderingen met den bouw van het station te Kootwijk. Het Kootwijksche Zand is per trein te bereiken door af te stappen aan de halte Assel en dan een stevig halfuur langs den aldaar nieuw aangelegden prachtigen klinkerweg te loopen die eerst tegen de hoogte van Hoog-Buurlo opgaat en dan afbuigt en daalt naar het terrein van het Radiostation. Reeds van verre ziet men de 6 masten boven alles uitsteken, ze zijn alle 210 Meter hoog of ongeveer 2 Utrechtsche Domtorens. Het seingebouw is geheel van gewapend beton vervaardigd en nadert zijne voltooiing. De eerste beton werd gestort op 9 Augustus 1920 door Mevrouw König, de echtgenoote van den Minister van Waterstaat. De hoofdafmetingen van 57 x 25 Meter en een hoogte van 18 Meter. De toren welke er op komt, zal ongeveer 23 Meter hoog zijn. Aan den ingang van het hoofdgebouw komt een reliëf, voorstellende een sphinx-achtigen kop waarvan geluidsgolven uitgaan, geflankeerd door 2 vrouwen, beelden van Westersch en Oostersch type, een symbool van de verbinding tussen Oost en West. Zie Naschrift

8 Naschrift Het Radio-zendstation werd in 1923 in bedrijf gesteld. Op den historischen datum 28 februari 1928 kon een radiotelefonische verbinding van Nederland met Indië, voor het voeren van gesprekken zooals men die bij de bestaande draadtelefoonverbindingen kende, aan het publiek worden aangebooden. Radio Kootwijk heeft over de gehele wereld grote bekendheid gekregen en de wieg van veler toekomst heeft gestaan in "het Kootwijksche Zand"! Dit laatste bleek wel uit de vele en spontane reakties die ons van heinde en verre bereikten na een oproep in de Nieuwe Apeldoornse Courant en het Berkenblad, waarin werd verzocht om fotomateriaal e.d. uit de beginperiode Radio Kootwijk. Hierbij was ook een brief van iemand die in 1920 als 12 jarige jongen met zijn ouders een woonruimte betrok in het barakkendorp. Deze reactie willen wij u tenslotte niet onthouden en drukken daarom deze brief in zijn geheel voor U af. De bij het artikel van : Jhr. W.M. de Brauw, gevoegde illustraties zijn een selectie van foto s uit het boek Tussen Zand en Zenders, gemaakt door drie inwoonsters van Radio Kootwijk, waarvan de eerste druk in 1988 verscheen. (redactie. web-site Radio Kootwijk, )