: 18 februari 2013 : /MBO/rap1 : Definitief :ing. M. Botermans. : C.P.J. Brouwer. .:~h~...

Transcriptie

1 RAPPORT vooronderzoek conventionele explosieven Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn Explosieven Ruimte & Ontwikkeling Milieu Archeologie Ex plosieven Ecologie Water Asbest Cultuurtechniek Bouw Intra Datum Kenmerk Status Auteur : 18 februari 2013 : /MBO/rap1 : Definitief :ing. M. Botermans Vrijgave : C.P.J. Brouwer.:~h~... Opdrachtgever : Gemeente Midden Delfland : De heer K. Kool : Anna van Raesfeltstraat 37 : 2636 HX Schipluiden loos bv. Alle rechten voorbehouden. N1ets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd bestand en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, elektronisch of anderszins zonder voorafgaande, schriftelijke toestemming van de uitgever. NOORDWIJK (hoofdkantoor) 's-gravendijckseweg 37 T Postbus 126 info@ldds nl 2200 AC Noordwijk WWW!ddsnl VEENENDAAL HOOGEVEEN T T BREDA SEVENUM T T

2 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING AANLEIDING DOEL WERKWIJZE VOORONDERZOEK EN LEESWIJZER 3 2. ONDERZOEKSGEBIED EN RESULTATEN EERDER ONDERZOEK BEGRENZING ONDERZOEKSGEBIED RESULTATEN EERDER UITGEVOERD VOORONDERZOEK NA-OORLOGSE GRONDROERENDE WERKZAAMHEDEN 7 3. INVENTARISATIE BRONNENMATERIAAL LITERATUUR GEMEENTELIJK EN PROVINCIAAL ARCHIEF NIMHEN NIOD EXPLOSIEVEN opruimingsdienst defensie (EODD) LUCHTFOTO-ANALYSE ANALYSE RESULTAAT LEEMTEN IN KENNIS AFBAKENING VERDACHT GEBIED CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 29 LITERATUURLIJST 30

3 1. INLEIDING In opdracht van de gemeente Midden Delfland is door loos een vooronderzoek uitgevoerd naar de mogelijke aanwezigheid van conventionele explosieven (hierna te noemen: CE) in de bodem van het perceel Dijkhoornseweg 39 te Den Hoorn AANLEIDING De gemeente Midden Delfland is voornemens om op de locatie Dijkhoornseweg 39 nieuwbouw te real iseren. Uit een eerder beperkt vooronderzoek, uitgevoerd door de Koninklijke Land-macht, is de mogelijke aanwezigheid van een blindganger vastgesteld. De locatie van deze blindganger en het vermoedelijke inslagpunt is bepaald met behulp van een ten behoeve van dit vooronderzoek opgenomen getuigenverklaring en gelokaliseerd nabij het pand perceel nummer 39 aan de Dijkshoornseweg te Den Hoorn DOEL Het doel van het onderhavige vooronderzoek is om vast te stellen of er: a. Nadere indicaties zijn voor de mogelijke aanwezigheid van een niet-gesprongen explosief op deze locatie; b. Op basis van aanvullend archief- en literatuuronderzoek de mogelijke soort en kaliber van het CE vast te stellen; c. Het verdachte gebied zowel in horizontale als in verticale zin af te bakenen. Het vooronderzoek bestaat uit zowel het inventariseren als het beoordelen (analyseren)van bronnenmateriaal. Daarnaast wordt het verdachte gebied in horizontale en verticale dimensie afgebakend WERKWIJZE VOORONDERZOEK EN LEESWIJZER Het historisch vooronderzoek is uitgevoerd conform de wettelijke norm, zoals vastgesteld in het Werkveldspecifiek Certificatieschema voor het Systeemcertificaat Opsporen Conventionele Explosieven (hierna WSCS-OCE) 2. Voor een grondig vooronderzoek dienen zoveel mogelijk relevante bronnen te worden geraadpleegd. Met behulp van deze bronnen dient vervolgens een zo nauwkeurig mogelijk beeld van de in het onderzoeksgebied voltrokken oorlogshandelingen te worden geschetst. Conform de WSCS-OCE dienen voor een vooronderzoek minimaal de in tabel 1 aangegeven verplichte bronnen te worden geraadpleegd. Naast de in de WSCS-OCE als verplicht aangegeven bronnen, zijn enkele aanvullende bronnen geraadpleegd. In tabel 1 zijn de ten behoeve van het onderhavig onderzoek geraadpleegde bronnen weergegeven en is een verwijzing opgenomen naar de desbetreffende paragrafen in het onderhavige rapport waarin de resultaten worden besproken. 1 Onderzoek EOCKL, kenmerk: , februari Staatscourant 2012, nr. 4230, 16 maart Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO/rap1 3130

4 TABEL 1: geraadpleegde bronnen Bron Verplicht Aanvullend Bespreking in: Literatuur Paragraaf 3.1 Gemeentelijk of provindaal archief Paragraaf 3.2 Nederlands Instituut voor militaire historie (NIMH) " Paragraaf 3.3 Nederlands Instituut voor oorlogsdocumentatie (NIOD) Paragraaf 3.3 Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EODD) " Paragraaf 3.4 Luchtfoto collectie Bibliotheek Universiteit Wageningen Luchtfoto collectie T apografische Dienst/Kadaster Zwolle (TOPOD) " Luchtfoto collectie Aerial Reconnaissance Archives (TARA) The National Archives (NA) Londen Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg The National Archives and Records Administration, Washington O.C. (NARA) " Getuigenverslagen Ten behoeve van dit vooronderzoek zullen alle verplichte bronnen worden geraadpleegd. In de rapportage van het historisch vooronderzoek zijn de gehanteerde bronnen overeenkomstig de WSCS-OCE nader gespecificeerd. " Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO!rap1 4130

5 2. ONDERZOEKSGEBIED EN RESULTATEN EERDER ONDERZOEK 2.1 BEGRENZING ONDERZOEKSGEBIED Voor een volledig overzicht van de historische feiten op de locatie Dijkhoornseweg is de begrenzing van het onderzoeksgebied niet beperkt tot het louter het perceel Dijkhoornseweg 39. Uit eerder vooronderzoek binnen de gemeente Delft zijn enkele gegevens achterhaald over luchtaanvallen en vliegtuigcrashes die plaats hebben gevonden nabij de huidige onderzoekslocatie. Hieronder is een overzichtskaart van het huidige onderzoeksgebied (blauw) met het deelgebied (de directe omgeving van perceel nummer 39) in geel weergegeven. Fig. 1: Het onderzoeksgebied (blauw) met de locatie van perceel 39 Dijkshoornseweg (geel) Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO/rap1 5130

6 2.2. RESULTATEN EERDER UITGEVOERD VOORONDERZOEK Het is niet bekend of er voor deze locatie vooronderzoeken zijn uitgevoerd, anders dan het onderzoek door de EOCKL met kenmerk uit februari In dit vooronderzoek is de getuigenverklaring van mevrouw Van den Akker-Heyink opgenomen. Uit archiefonderzoek in het 'archief over luchtaanvallen op Nederland' zijn, aldus het rapport, geen aanwijzingen gevonden dat er zich op of nabij perceel Dijkshoornseweg 39, één of meerdere bl indgangers zouden bevinden. De gegevens uit de getuigenverklaring, zoals opgetekend in het vooronderzoek, zijn hier integraal opgenomen: Ergens in het voorjaar of begin zomer van 1942 of 1943 was er luchtalarm. Zij was zelf bij het volkstuintje van de familie te Delft. Haar ouders hebben de bom horen fluiten voordat deze insloeg. Zij woonden toen schuin tegenover het pand waarnaast de bom zou zijn ingeslagen. Nadat zij thuis was gekomen, is zij gaan kijken naar de inslag. Zij beschrijft de inslag als een gat van ca. 35 cm in diameter. Deze inslag bevond zich op ongeveer 4 tot 5 meter uit de gevel van pand no 39 aan de Dijkshoornseweg, ter hoogte van het kelderraam in de zijgevel. Het is haar niet bekend of de vermoedelijke aanwezige blindganger daarna is opgeruimd. Zij kan zich in ieder geval geen werkzaamheden van dien aard herinneren 3. Hieronder is (in rood) de vermoedelijke inslaglocatie zoals vastgesteld op basis van de getuigenverklaring en opgetekend in het projectplan van Saricon met het kenmerk PP- 01 weergegeven 4 Fig. 2: De (door getuige) aangewezen locatie van de inslagopening aan de noordzijde van het pand Dijkshoornseweg 39. (zie rapport Saricon) 3 Vooronderzoek EO CKL , februari 2005 (tegenwoordig: EODD). 4 Projectplan Dijkshoornseweg 43 te Den Hoorn, Saricon Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO/rap1 6130

7 2.3. NA-OORLOGSE GRONDROERENDE WERKZAAMHEDEN Op basis van kaarten en een recente luchtfoto is vastgesteld of, en zo ja, in hoeverre, het terrein rond de Dijkshoornseweg een andere bestemming heeft gekregen. Het is aannemelijk dat CE die bij de uitvoering van graaf- en bouwwerkzaamheden mogelijk zijn aangetroffen zijn geruimd. Hieronder worden enkele topografische kaarten uit verschillende jaren (1958, 1963, 1986 en 1995) vergeleken met de situatie in Op basis van deze vergelijking is vast te stellen in hoeverre er op of nabij deze locatie grondroerende (bouw)werkzaamheden hebben plaatsgevonden waarbij mogelijk aangetroffen explosieven reeds zijn geruimd. In figuur 3 is te zien dat het gebied rond de Dijkhoornseweg in 1940 grotendeels bestond uit akkerland met verschillende kassen/tuinderijen. Oe Kogelgieterij is rechts-midden (grote donkerrode vlakken) zichtbaar. Uit figuur 4 is te herleiden dat in 1958 sprake was van een aanzienlijke uitbreiding van de bebouwing ten noordwesten van het Westplantsoen (huidige Wilhelminapark). Op de locatie van de Kogelgieterij is nog enige bebouwing te zien. Tegenwoordig rest slechts nog het Poortgebouw. In de situatie 1963 (zie figuur 5) zijn inmiddels ten oosten van de Dijkhoornseweg een groot aantal kassen gerealiseerd. In 1986 (figuur 6) blijkt wederom een grote uitbreiding van het aantal kassen te zien, ook ter hoogte van Oijkshoornseweg nummer 39. Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO/rapt 7130

8 Fig. 4. Uitsnede van een kaart uit Topografische Kaart, kadaster nummer 37E Schaal 1: Bron: watwaswaar.nl (29 januari 2013). Fig. 5. Den Hoorn anno Topografische kaart uit Bron: watwaswaar.nl (29 januari 2013) Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO!rap1 8130

9 Fig. 6. Den Hoorn, topografische kaart 1: uit Bron: watwaswaar.nl (29 januari 2013) Fig. 7: Dezelfde locatie als fig. 6, maar dan in Topografische kaart, 1: Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO/rapt 9130

10 Figuur 8: De Dijkshoornseweg en omgeving anno Bron: maps.google.com Langs het gehele zuidelijke gedeelte van de Dijkshoornseweg is inmiddels (2013) bebouwing (woningen) verrezen. Ook het gebied rond de Kogelgieterij en de (voormalige) boerderij Marlctshoeve is volledig bebouwd. Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO!rap

11 3. INVENTARISATIE BRONNENMATERIAAL In dit hoofdstuk worden alle gehanteerde bronnen en de daaruit afkomstige relevante historische feiten geïnventariseerd LITERATUUR Op basis van het literatuuronderzoek is allereerst vastgesteld of in de desbetreffende jaren (1942 en 1943) op of nabij deze locatie luchtaanvallen hebben plaatsgevonden. Uit dit onderzoek zijn geen gegevens naar voren gekomen die daarop wijzen. Wel is vastgesteld dat er in de zomer van 1941, in de nacht van 20 op 21 juli, een zwaar bombardement is uitgevoerd op de zogenaamde 'Kogelgieterij' aan de Buitenwatersloot te Delft 5. Hierbij zijn mogelijk enkele 'afzwaaiers' terecht gekomen in de tuinderijen ten oosten van de Dijkshoornseweg en op de hoek Dijkshoornseweg/Hoornsekade. In The Bomber Cammand War Diaries. An operational referencebook zijn de volgende gegevens gevonden over enkele sorties die deze nacht werden uitgevoerd July aircraft- 46 Wellingtons, 39 Hampdens, 25 Whitleys, 3 Stirlings - to attack railway targets but thick clouds resulted in scattered bombing. Cologne reports only minor damage (...) Minor operations: 15 Wellinptons and 9 Whitleys to Rotterdam caused fires in the doek area, 9 0. T. U sorties Mogelijk zijn de 15 Wellingtons en 9 Whitleys 'to Rotterdam' de toestellen die Den Hoorn hebben getroffen. Dit wordt onderschreven door G. J. Zwanenburg in En nooit was het stil... kroniek van een luchtoorlog, deel 1 (Den Haag 1993).Hij schrijft het volgende: Vijftien Wellingtons en negen Whitleys[kregen de] opdracht voor een aanval op Rotterdam (...)Acht Wellingtons en vier Whitleys voerde [sic] de opdracht onder goede weersomstandigheden uit, waarbij achttien ton brisant- en 1 OBOx 4-ponds staafbrandbommen werden afgeworpen. Er braken branden uit in de havens no. 15, 16, 17 en ten noorden hiervan, ook in de Maashaven en NO van Waalhaven (...) Zwanenburg voegt hier (in een noot) het volgende aan toe: Hoewel in geen enkel Brits bericht of rapport genoemd, viel de grootste klap deze nacht in Delft. Mogelijk was dit de gemelde brand ten noorden van de havens. Daar kwamen de bommen terecht op de Kogelgieterij aan de Buitenwaters/oot. Hoewel elders naar verhouding geringe schade werd aangericht, was dit in feite een bombardement volgens het boekje. De schade voor de Duitsers, die de Kogelgieterij als opslagplaats gebruikten, was aanzienlijk. Vier grote barakken [werden]vernield, de fabriek beschadigd en in het munitiedepot gingen 22 miljoen stuks geweerpatronen en enkele duizenden stuks 20 mm granaten de lucht in 7. 5 Uit de getuigenverklaring is niet op te maken op welk moment de inslag plaatsvond. De getuige verklaarde op het moment van inslag bij het volkstuintje van haar familie te Delft te zijn. Het is echter mogelijk dat zij zich in de nacht van 20 op 21 juli, net als Kees Tetteroo, buiten bevond. De heer Tetteroo heeft diezelfde nacht buiten een foto genomen van de brandende Kogelgieterij. Zie: Mijn dagboek. Oorlogskroniek van Kees Tetteroo (Amsterdam 2005) 6 0. T.U, Operationele trainingseenheid. 7 G.J. Zwanenburg, En nooit was het stil...kroniek van een luchtoorlog, deelt (Den Haag 1993), 235. Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO/rapt 11130

12 In Oorlog en verzet in de Prinsenstad is een beschrijving te vinden van de gevolgen van dit bombardement. Niet alle bommen troffen het beoogde doel: Er kwam weer een serie bommen neer, soms ver buiten hun doelwit, ook in de tuinen aan de oostzijde van de Dijkshoornseweg. Rond de kerk en op de Hoornsekade lagen brandbommen en fosforstaafbommen te branden 9. De bundel Schipluiden Den Hoorn bevat een uitgebreidere vermelding van dit bombardement, waarop de beschrijving in Oorlog en verzet in de Prinsenstad werd gebaseerd. De onderstaande beschrijving is afkomstig uit de Kroniek van de zusters franciscanessen, die in deze bundel is opgenomen. In de nacht van 20 op 21 juli 1941 was het weer helemaal mis. (..)Een voltreffer uit Engelse vliegtuigen was op het munitiedepot [de Kogelgieterij] terecht gekomen en dat brandde nu als een fakkel (...) Er kwam een nieuwe serie bommen neer, soms ver buiten hun doelwit. Ook in de tuinderijen aan de oostzijde van de Dijkshoornseweg. De belangrijkste aanwijzing komt echter uit het dagboek van Kees Tetteroo ( ), die op dat moment woonachtig was in Den Hoorn. Ik stond (...) met mijn Vader buiten, toen we hoog in de lucht boven ons het bekende 'gehuil' van bommen hoorde[n] (...) Hef stond me nu vast [dat het doel] de 'Kogelgieterij' was, een militaire opslagplaats op de Hoornsche weg bij Delft (...) [E]r kwam weer een salvo bommen naar beneden die korterbij insloegen. Nog een serie, nog korterbij(...) Toen hij de volgende ochtend ter plaatse kwam: De weg, het land, alles lag bedekt met geweerpatronen [die waren] weggeslingerd uit de ontploffende gebouwen. Een paar dagen geleden hadden lange colonnes vrachtauto's munitie gebracht in de loodsen van de 'Kogelgieterij', nu is alles in de lucht gevlogen (...) Ook in Den Hoorn was het er 'warm' van langs gegaan. Op drie plaatsen buiten het dorp waren brisantbommen gevallen terwijl er in het dorp een 20-tal brandbommen was ingeslagen (...) Tot zover de beschrijving in het dagboek van Tetteroo. Er is in zijn dagboek ook een interessante foto opgenomen. Het bijschrift luidt: Wil van der Stap en Kees Tetteroo in de krater in de tuin van J. van Spronsen aan de Dijkshoornseweg in Den Hoorn, na het bombardement op de Kogelgieterij'. Hoewel niet met zekerheid vast te stellen, is de locatieaanduiding correct. De heer T etteroo heeft de foto waarschijnlijk zelf van een bijschrift voorzien en opgenomen in zijn dagboek. 8 Oorlog en verzet in de Prinsenstad Blij, J. W. de, Oorlog en verzet in de prinsenstad: een overzicht van de gebeurtenissen in Delft in en rond de bezettingstijd (Delft, 2005), Spinnewijn, 0 (red.) Schipluiden Den Hoorn (Historische Vereniging 'Oud Schipluiden', 1995) Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO/rap

13 Fig. 9: De betreffende foto uit hel dagboek van Kees Tetteroo, volgens het bijschrift aan de Dijkshoornseweg 3.2. GEMEENTELIJK EN PROVINCIAAL ARCHIEF Ter aanvulling van het literatuuronderzoek is een onderzoek uitgevoerd in het gemeentarchief van Delft en het archief van het gemeentesecretarie Schipluiden. Daarbij zijn stukken met betrekking tot (de activiteiten van) de Luchtbeschermingsdienst (LBO), oorlogsschaderapporten en algemene stukken betreffende de oorlogshandelingen geraadpleegd. Hieronder is een overzicht van de geraadpleegde archieven opgenomen. TABEL 2a: Archief gemeentesecretarie Delft Toegangsnummer Inventarisnummer Omschrijving Luchtbeschermingsdienst- verslagen optreden in meidagen 1940 en luchtaanval juli Luchtbeschermingsdienst- verslagen van- en maatregelen tegen luchtaanvallen, bominslagen etc Onbeheerde munitie-vernietiging van ongesprongen projectielen Oorlogsschade; algemeen (map 1) Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO!rap

14 TABEL 2b: Archief gemeentesecretarie Schipluiden Toegangsnummer Inventarisnummer Omschrijving Luchtbeschermingsdienst Vergoedingen aan getroffenen bij oorlog, Gegevens betreffende de oorlog, Luchtbeschermingsdienst, Stukken betreffende sloop, ontruiming, evacuatie van gebouwen, vordering motorvoertuigen en spaarregeling voor B-steun Wederopbouw van schade ontstaan in de 2 Wereldoorlog en " TABEL 2c: Archief Commissie Luchtbeschermingsdienst Toegangsnummer Inventarisnummer Omschrijving 52 3 Verslag van werkzaamheden van de Luchtbeschermingsdienst gedurende de oorlogsdagen mei 1940, In dit archief werden geen relevante inventarissen aangetroffen. Allereerst een vermelding van schade aan enkele tuinderijen als gevolg van mitrailleurvuur of bominslagen aan de Kastanjewetering in de Voordijkshoornsepolder. Bij een van de tuinderijen worden vier kleine (vermoedelijke) bomtrechters aangetroffen in een rechte lijn. Zij hebben, aldus de melder, zeer geringe diepte (ongeveer 1 meter). In de zuidoostelijke hoek van het terrein werd nog een trechter aangetroffen. Door de inslag was een bijliggende sloot gedeeltelijk gedempt. Een groot aantal ruiten van de tuinderij was gesneuveld. Ten oosten van de tweede tuinderij werd een bom (of granaat)trechter aangetroffen met een diameter van ongeveer 1 meter van zeer geringe diepte. 94 ruiten waren vernield. Bij geen van beide tuinderijen werden bom- of granaatscherven aangetroffen 11. Onder hetzelfde inventarisnummer werd ook een verslag aangetroffen van de Hoofdinspecteur van de politie Delft betreffende de luchtaanval in de nacht van 20 op 21 juli Zijn beschrijving is hier gedeeltelijk opgenomen: In den nacht van Zondag 20 op Maandag 21 Juli 1941 tussen 0.45 en 1.30 heeft een luchtaanval boven het Westelijk gedeelte van de gemeente Delft plaats gehad, waarbij een groot aantal brand- en brisantbommen is uitgeworpen. Hoofddoel van dezen aanval was de door de Duitsche weermacht in gebruik zijnde loodsen aan de Buitenwatersloot {de zoogenaamde Kogelgieterij), doch tevens werd in de omgeving van dit complex groote schade aan woonhuizen en gebouwen aangericht. De volgende locaties werden, zo luidt het rapport, door voltreffers (van brisantbommen) getroffen: a. De Kogelgieterij; b. De drijfriemenfabriek Adam Alex, Buitenwatersloot 315; c. De stal van boerderij 'Marlotshoeve', Buitenwatersloot 323; d. Het perceel Hoornsekade 2; e. De percelen Buitenwatersloot 238 en Verslag van de Politie Delft, archief gemeentesecretarie, Luchtbeschermingsdienst, maatregelen en bescherming tegen luchtaanvallen, bominslagen etc., Archief gemeentesecretarie Delft, Toegangsnr. 653, lnv. nr Dijkhoornseweg 39 Oen Hoorn: /MBO/rap1 14/30

15 Verder vielen brisantbommen in het park Westplantsoen (drie trechters), in het weiland ten noordwesten van het park (drie trechters), de tuinderij van dhr. V.d. Struijff ten oosten van de Kogelgieterij (drie trechters) en zeven bomtrechters in het weiland ten zuidoosten van de Kogelgieterij richting KetheL Op de volgende locaties ontstond brand als gevolg van brandbommen: a. percelen Jacob Catsstraat 11, 15, 17, 19, 23, 58, 62 en 64; b. lsaak Hoornbeekstraat 10 en 12; c. C. Fagelstraat 30 en 32; d. Cart van der Lindenstraat 2 en 84; e. Dr. Kuyperstraat 18; f. Antonie Heinsiusstraat (school); g. Buitenwatersloot 137; Ook vielen brandbommen in de Hugo de Grootstraat, de Buitenwatersloot, het Stationsplein en in de nieuwe Schoolstraat die geen schade aanrichtten. Op de onderstaande kaart (figuur 1 0) zijn de locaties van treffers weergegeven. Let op: alle locaties zijn slechts indicatief. Fig. 10: indicatieve locaties van treffers Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO/rapt 15130

16 TABEL 3: Toelichting bij figuur 10 Omschrijving 1. Perceel Dijkshoornseweg 39, de locatie 2. Door een bominslag stort het pand Hoornsekade 2 van de vermoedelijke blindganger. grotendeels in. 3. De Kogelgieterij werd door enkele 4. De stal van boerderij Marlotshoeve, Buitenwatersloot voltreffers totaal vernield. In de wijde 323 wordt door een voltreffer getroffen. Een omgeving liggen geweerpatronen. beginnende brand wordt door de bewoner geblust. Ongeveer 22 miljoen stuks De drijfriemenfabriek A/ex Adam, Buitenwatersloot geweerpatronen en duizenden 2 cm 315, wordt eveneens getroffen en brand grotendeels granaten gaan verloren. uit. 5. Enkele brisantbommen vallen op de 6. In het park Westplantsoen (huidige Wilhelminapark) tuinderij van dhr. v.d. Struijff ten oosten vallen tenminste drie brisantbommen. van de Kogelgieterij (drie trechters) 7. De stal van boerderij Marlotshoeve, 8. In de tuinderijen ten oosten van de Dijkshoornseweg Buitenwatersloot 323 werd door een worden enkele kraters geslagen (zie foto Kees brisantbom getroffen. Een ontstane Tetteroo) brand werd door de bewoner geblust NIMH EN NIOD In de archieven van denimhen de NIOD zijn geen relevante gegevens gevonden EXPLOSIEVEN OPRUIMINGSDIENST DEFENSIE (EODD) Uit navraag bij de EODD is gebleken dat er voor de locatie Dijkshoornseweg geen gemelde of geruimde munitieartikelen bekend zijn. Het is mogelijk dat er, vóór de centrale registratie van melding- en ruimingsrapporten vanaf 1970, ruimingswerkzaamheden door personen en instanties zijn uitgevoerd die niet of onvoldoende zijn geregistreerd. De enige beschikbare UO (Uitvoeringsopdracht) is die met het kenmerk , het bovengenoemde vooronderzoek van de EOCKL. Er zijn geen aanwijzingen dat er zich op of nabij deze locatie mijnenvelden hebben bevonden. Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO/rapt 16130

17 4. LUCHTFOTO-ANALYSE Op basis van luchtfotoanalyse kan in enkele gevallen een meer nauwkeurig beeld ontstaan van de oorlogshandelingen die op een bepaalde locatie hebben plaatsgevonden en de sporen die deze mogelijk hebben achtergelaten. Sporen die zichtbaar kunnen zijn op luchtfoto's van goede kwaliteit zijn bijvoorbeeld kraters door artillerie of bominslagen, aangelegde stellingen, versperringen of beschadigde of vernielde bebouwing. Als deze sporen (correct) worden geïnterpreteerd kunnen bijvoorbeeld inslaglocaties nauwkeuriger worden vastgesteld dan op basis van literatuur- of archiefonderzoek mogelijk zou zijn. Er kleven echter ook nadelen aan luchtfoto interpretatie; zo is de nauwkeurigheid van de interpretatie afhankelijk van de kwaliteit. Door weersomstandigheden, te grote hoogte en andere factoren kan de beeldkwaliteit onvoldoende zijn. Het blijven bovendien momentopnamen. Een bominslag kan bijvoorbeeld na enkele dagen door herstel- of dempwerkzaamheden al niet meer zichtbaar zijn. Voor het onderhavige onderzoek hebben wij een viertal luchtfoto's van goede kwaliteit kunnen achterhalen. Helaas is het niet mogelijk gebleken foto's te verkrijgen van vóór 13 september De bruikbaarheid van de verkregen luchtfoto's is derhalve beperkt. Alle foto's zijn geanalyseerd op de mogelijke aanwezigheid van oorlogshandelingen of (oude) sporen daarvan. Daarbij is speciale aandacht uitgegaan naar sporen van bominslagen, met name doch niet uitsluitend nabij het perceel Dijkshoornseweg 39. In de onderstaande tabel is een overzicht van de voor het onderhavige onderzoek gebruikte luchtfoto's opgenomen. TABEL 4: Relevante luchtfoto's ten tijden van de Tweede Wereldoorlog omgeving Dijkhoornseweg Den Hoorn Sortie nr Datum Schaal Beeldnr Aantal Kwaliteit Archief R4/ Goed Wageningen R4/ Goed Wageningen R4/ Goed Wageningen R4/ Goed Wageningen Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO/rap

18 Luchtfoto Het terrein ten westen van de Oijkshoornseweg. De weg zelf is op deze foto niet te zien. De foto is genomen ongeveer ter hoogte van de huidige A4. Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO!rap1 18/30

19 Luchtfoto De Dijkshoornseweg. Boven, in het midden van de foto is een inundatie te zien. Deze foto is enkele honderden meters richting het oosten genomen ten opzichte van de vorige. De verschillende tuinderijen ten oosten van de Dijkshoornseweg zijn goed zichtbaar. Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO!rap1 19/30

20 Luchtfoto De Dijkshoornseweg. Perceel 39/igt net ten zuiden van deze opname. Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO!rap

21 Luchtfotonummer Den Hoorn. Aan de rechterzijde van deze foto is het verloop van de Dijkshoornseweg zichtbaar. Linksonder de huidige Woudseweg. Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO!rap1 21/30

22 Voor de analyse is met name gebruik gemaakt van luchtfoto 3373, waarop de locatie Dijkshoornseweg 39 en de directe omgeving het duidelijkste zichtbaar is. In de onderstaande bewerking van foto 3373 (figuur 11) zijn de aandachtspunten cq. opvallende aspecten weergegeven. Hierbij zijn in de kleur rood de locatie Dijkshoornseweg 39 en in de kleur geel enkele verstoringen die mogelijk het gevolg zijn van oorlogshandelingen in de luchtfoto aangegeven. fig. 11: Bewerking luchtfoto 3373, Dijkshoornseweg (zuid) nabij kruising Dijkshoornseweg/Hoornsekade Details uit de uitsnede: uit foto Op deze uitsnede zijn enkele verstoringen zichtbaar die mogelijk duiden op oorlogshandelingen, mogelijk om kraters als gevolg van mitrailleurvuur en een bominslag. Deze verstoringen zijn echter niet van invloed op de huidige locatie. Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO/rap

23 Fig. 13. Detail uit foto Uitsnede met daarop de directe omgeving van het pand Dijkshoornseweg 39. In geel een verstoring. Het is niet waarschijnlijk dat deze het gevolg is van oorlogshandelingen. Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO!rap1 23/30

24 5. ANALYSE 5.1. RESULTAAT Uit de bovenstaande inventarisatie van de indicaties en contra-indicaties op basis van het literatuur- en archiefonderzoek valt het volgende te herleiden. Indicaties: a. Het door getuige genoemde bombardement is hoogstwaarschijnlijk de aanval die werd uitgevoerd in de nacht van 20 op 21 juli 1941; b. Tijdens dit bombardement werden de Kogelgieterij en leerlooierij Alex Adam getroffen, maar ook in de wijde omgeving vielen brisant- en brandbommen; c. Bij het bombardement werden mogelijk ook enkele tuinderijen aan de (oostzijde van) de Dijkshoornseweg getroffen; d. Aan zowel het noordelijke als het zuidelijke uiteinde van de Dijkshoornseweg werden bom- of granaatinslagen gemeld. (Kastanjewetering, maart 1941 en Hoornsekade nummer 2, 20/21 juli 1941 ); e. Er zijn geen (archief)gegevens aangetroffen die wijzen op naoorlogse ruimingsactiviteiten. Contra-indicaties: a. Er zijn geen UO's of MORA's voor deze locatie bekend; b. Op basis van een vergelijking van kaartenmateriaal is vast te stellen dat met name het terrein ten oosten van de Dijkshoornseweg grotere verandering heeft ondergaan. Bij grondroerende (bouw)werkzaamheden zijn eventuele aangetroffen CE hoogst waarschijnlijk geruimd; c. In het archiefmateriaal zijn geen meldingen van inslagen aangetroffen die duiden op inslagen in de Dijkshoornseweg. d. Op de luchtfoto's van latere datum zijn geen duidelijke sporen van oorlogshandelingen nabij Dijkshoornseweg 39 te zien. Op basis van bovenstaande opsomming van gegevens is de nabije omgeving van pand perceel 39, Dijkshoornseweg, aan te duiden als verdacht op de aanwezigheid van afwerpmunitie LEEMTEN IN KENNIS Er blijft sprake van de volgende leemten in kennis: a. Specifieke informatie over het bombardement van 20/21 juli ontbreekt. Zo is niet bekend welk type bommen is afgeworpen en in welke hoeveelheid; b. Er is niet bekend of er op de locatie naoorlogse bodemroerende werkzaamheden hebben plaatsgevonden; c. De precieze locatie van bominslagen aan de Dijkshoornseweg kon aan de hand van het vooronderzoek niet worden achterhaald. De enige melding omtrent het punt van inslag blijft een ooggetuige-verslag; d. (Exacte) gegevens over geleden oorlogsschade als gevolg van bombardementen en/of beschietingen van de Dijkshoornseweg ontbreken; e. Er zijn geen luchtfoto's beschikbaar van direct na het bombardement. Het is zeer waarschijnlijk dat alle sporen van bominslagen in de nacht van 20/21 juli in 1941 zijn verdwenen door herstel- of dempwerkzaamheden. Dit kan ook hebben plaatsgevonden tussen de jaren 1941 en 1944, als gevolg waarvan dergelijke sporen van inslagen op de luchtfoto's van 1944 niet meer zichtbaar zijn. Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO/rap

25 6. AFBAKENING VERDACHT GEBIED Horizontale afbakening De horizontale afbakening is bepaald op basis van de literatuur- en archiefgegevens alsmede een eerder door Saricon samengestelde GIS-tekening (zoals opgenomen in projectplan PP-01) van de inslaglocatie. Fig. 14: Horizontale afbakening verdacht gebied, op basis van bronneninventarisatie en PP-01, projectplan SARICON Verticale afbakening In het vooronderzoek door de EOCKL en in het projectplan als opgesteld door SARICON was reeds vastgesteld dat de vermoedelijk aan te treffen conventioneel explosief één bom betrof. Ten behoeve van de verticale afbakening van het verdachte gebied is allereerst nagegaan om welk soort/kaliber het vermoedelijk gaat. Op basis van de bovenvermelde beschrijving van G. J. Zwanenburg zijn er bij dit bombardement zowel brisant- als (staaf)brandbommen (1080 x 4 lbs. 12 ) afgeworpen. 12 Afkorting van libra; aanduiding voor 'pond'. Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO/rap

26 Met behulp van een speciale tabel is door de invoer van verschillende parameters, te weten: de aanvangssnelheid van het explosief, de diameter en het gewicht, globaal na te gaan hoever deze mogelijk de bodem is ingedrongen. De aanvangssnelheid, het kaliber, de soort en de diameter van het vermoedelijke explosief is op basis van de hierna volgende argumentatie vastgesteld: Uit de beschrijving van G.J. Zwanenburg en de data afkomstig uit de BomberCommand War Diaries is op te maken dat het bombardement in de nacht van 20/2 1 juli 1941 is uitgevoerd door een tweetal vliegtuigtypen. Het ging, aldus Zwanenburg, om acht Wellingtons en vier Whitleys. Hieronder zijn enkele gegevens over beide typen opgenomen 13. Vickers Wellington Vickers Wellington MK.II 14 Maximale snelheid: 255 mph (mi/es per hour) of 411 kilometer per uur Kruissnelheid: 180 mph(290 km/u) Maximale hoogte: 18,000 voet (5,484 meter) Draagvermogen: 4,500 Ibs. of 2,043 kilogram Armstrong-WhitworthWh itley 15 Maximale snelheid: 222 mlph of 358 kilometer per uur Kruissnelheid: 185 mlph of 298 km/u Maximale hoogte: 17,600 voet (5.363 meter) Draagvermogen: 7,000 Ibs. of 3,178 kilogram 250 en 500 Lbs. GP De 250 en 500 Ibs. GP (General Purpose) brisantbommen vormden de standaard afwerpkalibers van de RAF tot De gebruikte (staaf)brandbommen hadden een kal iber van 4 Ibs. 13 Alle onderstaande gegevens zijn afkomstig van: (30januari 2013) 14 (30januari 2013) 15 (30 j anuari 2013) Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO!rap1 26/30

27 Met behulp van bovenstaande gegevens is een berekening gemaakt waarmee een indicatie kan worden gegeven van de maximale indringingsdiepte en horizontale verplaatsing van de gebruikte afwerpmunitie. Bij de berekeningen is uitgegaan van de beide kalibers brisantbommen en de maximale hoogte en maximale snelheid van de beide vliegtuigtypen. Het toestel met de grootste (maximale) vliegsnelheid (422 km/u) en het hoogste plafond (5.484 meter), de Wellington, is hierbij als uitgangspunt genomen. Benadrukt wordt dat met de onderstaande berekeningen slechts een indicatie wordt verkregen omtrent de diepte waarop een vliegtuigbom redelijkerwijs kan worden verwacht. Ondanks het feit dat er bij de berekeningen van maxima is uitgegaan omtrent vlieghoogte en vliegsnelheid (waarmee dan ook een maximale inslagkracht wordt verkregen), zijn er andere factoren die het gedrag van een vliegtuigbom in de bodem beïnvloeden. Zo speelt onder meer de hoek waarmee de afwerpmunitie de bodem raakt alsmede de vorm van het deel van de bom hetgeen de bodem het eerst raakt een grote rol ten aanzien van de weg die de vliegtuigbom in de bodem aflegt (horizontale en verticale component). Naarmate de horizontale krachtcomponent groter wordt, neemt de verticale krachtcomponent en daarmee de indringingsdiepte af. Penetratie van een Britse 250 Ibs. GP-bom, afgeworpen op maximale snelheid en vanaf maximale hoogte, met gemiddelde sigma van 3 MPa B Bom Massa M (kg] Diameter D [mm] 6 y Beginsituatie Hoogte h [m] 5484 Beginsnelheid Vo [km/u] 422 Luchtweerstand k [kg/s] 0,026 h = 5484 gravitatieconst. 9 [m/s"2] 9,8 V x Grondsituatie s grond : [n/mm"2] 1 reductiefactor 70: t = 46,3 Vy Ve x(t) 3073 y(t) = Vx(t) = 34,3 Vy(t) = -263,8 afstand Sx = 0,9 Ve 266,0 afstand Sy = 7,1 7 1 Afstand Sres =de benaderde maximale weg die het projectiel onder de gestelde randvoorwaarden en condities kan afleggen in de bodem. Uitgangspunt voor bovenstaande berekening is het penetreren van een 250 Ibs GP-bom afgeworpen uit een Britse Vickers Wellington bommenwerper met een snelheid van 422 km/uur en een vlieghoogte van m Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO!rap

28 Penetratie van een Britse 500 Ibs. GP-bom, afgeworpen op maximale snelheid en vanaf maximale hoogte, met gemiddelde sigma van 3 Mpa Bom Massa Diameter M [kg] D [mm] ~ ~ y Beginsituatie Hoogte h [m] 5484 Beginsnelheid Vo [km/u] 422 Luchtweerstand k [kg/s] 0,026 gravitatieconst. g [m/s'2] 9,8 Grondsituatie er grond reductiefactor s [n/mm'2] p 46,3 x(t) 3155 y(t) Vy Ve Vx(t) = 35,2 Vy(t) = -263,8 Ve = 266,1 afstand Sx = 1,2 afstand Sy = 9,3 11 Afstand Sres = 9,4 Afstand Sres = de benaderde maximale weg die het projectiel onder de gestelde randvoorwaarden en condities kan afleggen in de bodem. Uitgangspunt voor bovenstaande berekening is het penetreren van een 500 Ibs GP-bom afgeworpen uit een Britse Vickers Wellington bommenwerper met een snelheid van 422 kmiuur en een vlieghoogte van m Conclusie berekeningen Op basis van deze berekeningen blijkt dat een 500 Ibs GP-bom, afgeworpen door een Britse Vickers Wellington vanaf maximale hoogte (5.484 meter) en met een maximale snelheid van 422 kilometer per uur met een gemiddelde grondweerstand (3 MPa) kan doordringen tot en met 9,4 meter onder het maaiveld met een horizontale (ondergrondse) verplaatsing van maximaal 1,2 meter in een situatie waarbij de afwerpmunitie de bodem onder een hoek van 90 graden raakt. Met behulp van sonderingen is vastgesteld dat zich 3 meter minus maaiveld een conusweerstand bevindt die niet sterk genoeg is om het projectiel tot stilstand te laten komen.. Daaronder is er sprake van matige tot sterke kleef. Op een diepte van 12 meter onder maaiveld (m-mv) is de conusweerstand gemiddeld 6 MPa over een lengte van meer dan 1 meter. De cumulatieve bodemweerstand lijkt voldoende om de bom op deze diepte tot stilstand te laten komen. Een detectie tot 12 m-mv is noodzakelijk om in deze grondslag te kunnen waarnemen. Dijkhoornseweg 39 Oen Hoorn: /MBO/rap1 28/30

29 7. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Op basis van de resultaten van het onderhavig vooronderzoek kan worden geconcludeerd dat de locatie perceel Dijkshoornseweg 39 te den Hoorn conform het eerder uitgevoerde onderzoek door de EOCKL als verdacht dient te worden aangemerkt. Het is, op basis van de beschikbare gegevens, niet waarschijnlijk dat het door getuige bedoelde bombardement in 1942 of 1943 heeft plaatsgevonden. Mogelijk bedoeld zij het bombardement in de nacht van 20 op 21 juli 1941 waarbij mogelijk wel afwerpmunitie in de directe omgeving van het in dit onderzoek gehanteerde onderzoeksgebied terecht is gekomen. Het gaat daarbij vermoedelijk niet om afwerpmunitie van 1000 Ibs. maar om een van de tot 1942 standaard gebruikte 250 Ibs. en maximaal 500 Ibs. GP-brisantbommen. Het is niet waarschijnlijk dat het andere mogelijke kaliber, de 4 Ibs. (staafbrandbom) diep in de bodem is gedrongen. Uit de verschillende beschrijvingen van het bombardement is gebleken dat brandbommen veelal op straat bleven liggen. Als er op deze locatie sprake is van een vliegtuigbom, dan is dit naar alle waarschijnlijkheid een 250 Ibs. of 500 Ibs. brisantbom. Geadviseerd wordt, om de positionering van de waarschijnlijk aanwezige vliegtuigbom in de bodem nader te kunnen bepalen, een dieptedetectie uit te voeren tot tenminste 12 meter onder maaiveld, rekening houdend met een minimale horizontale verplaatsing van 3 meter. Deze horizontale verplaatsing kan groter zijn, ingeval de hoek van inslag van de vliegtuigbom in de bodem kleiner is dan 90 graden. Vanwege het feit dat de aanwijzing van het inslagpunt door de ooggetuige niet per definitie nauwkeurig behoeft te zijn en tijdens een eerder onderzoek op de betreffende locatie het inslagpunt dan wel een indicatie omtrent de baan die de vermeende vliegtuigbom in de bodem heeft afgelegd (mogelijk als gevolg van na-oorlogse verstoringen in het bodemprofiel) niet is teruggevonden, wordt geadviseerd om in een straal van 15 meter vanaf het aangewezen inslagpunt dieptedetectie door middel van rea/timedetectie uit te laten voeren. IDDS bv Noordwijk (ZH) Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: /MBO/rap1 29/30

30 LITERATUURLIJST Rapportages eerder uitgevoerde vooronderzoeken Giesberts, W., Rapport van vooronderzoekeockl. Kenmerk: Literatuur Blij, J.W. de, Oorlog en verzet in de prinsenstad: een overzicht van de gebeurtenissen in Delft in en rond de bezettingstijd (Delft, 2005) Boelema, H.G.O., Delft in bezettingstijd (Delft, 1990} Spinnewijn, 0 (red.) Schipluiden Den Hoorn (Historische Vereniging 'Oud Schipluiden'. 1995) Tetteroo, K, Mijn dagboek. Oortagskroniek van Kees Tetferoo (Amsterdam 2005) Zwanenburg, G. J., En nooit was het stil... kroniek van een luchtoorlog, 2 delen (Den Haag 1993) Archivalia Archief Explosieven Opruimingsdienst Defensie Archief gemeentesecretarie Delft Archief gemeentesecretarie Schipluiden Archief Commissie Luchtbeschermingsdienst (Delft} Archief Luchtbeschermingsdienst (Delft} Internet maps.google.com watwaswaar.nl Overige Steenpaal, R van, Penetratieberekening Dijkhoornseweg 39 Den Hoorn: MBO/rap1 30/30