Levensduur : Volwassen met 12 jaar, maximaal jaar. : Delen van India en Zuidoost-Azië, waaronder Sumatra en Borneo

Transcriptie

1 Aziatische olifant (Elephas maximus) Gewicht : Ongeveer 3500 kg. Levensduur : Volwassen met 12 jaar, maximaal jaar. Draagtijd : maanden Aantal jongen : 1 per keer, heel zelden een tweeling Leefgebied : Delen van India en Zuidoost-Azië, waaronder Sumatra en Borneo Uiterlijke kenmerken Er zijn twee soorten olifanten, de Aziatische en de Afrikaanse olifant. De Afrikaanse olifant heeft grote oren en lange stoottanden, die je zowel bij de mannetjes als de vrouwtjes aantreft. De Aziatische olifant is wat kleiner van formaat en heeft kleinere oren. De Aziatische olifant heeft maar 1 vinger aan zijn slurf, de Afrikaanse 2. De slurf is multifunctioneel (snuffelen, snuiven, trompetteren, spelen, douchen, vechten, slaan, duwen, gooien met zand, als hand om voorwerpen te pakken, bedelen, eten en drinken, omarmen). Pasgeboren olifantjes weten nog geen raad met hun slurf en moeten leren hun slurf te gebruiken. Bij Aziatische olifanten hebben alleen mannetjes stoottanden, vrouwtjes niet. Olifanten gebruiken hun stoottanden ook voor allerlei dingen: graven naar water, schors van bomen halen, omgevallen bomen en takken verplaatsen, hun slurf op laten rusten, mee vechten. Olifanten zijn linksof rechts tandig, net zoals mensen links- of rechtshandig zijn. Olifanten hebben heel bijzondere kiezen. Ze hebben vier speciale maalkiezen. Deze slijten na een tijd. Ze worden dan verwisseld voor nieuwe die van achter uit de kaak naar voren schuiven. Tijdens zijn leven wisselt een olifant vijf keer zijn kiezen. Na de laatste keer komen er geen nieuwe meer. Als hij zo lang heeft geleefd dat ze allemaal versleten zijn, kan een olifant zijn eten niet meer kauwen. Hij gaat dan dood. Meestal wordt hij een jaar of 65. De lichaamslengte is 5,5 tot 6,4 meter en hun schouderhoogte is ±2,5 tot 3 meter. Ze kunnen beter tegen koud weer dan tegen heel heet weer. De oren van een olifant dienen als radiator. Als ze het warm krijgen flapperen ze met hun oren die veel bloed bevatten. De koelere lucht die langs de oren stroomt, koelt het bloed en dus de olifant af! De huid van de oren is dun zodat het bloed beter afkoelt in de oren dan in de rest van het Aziatische olifant 1

2 lichaam. Hun tastzin en gehoor zijn goed, maar hun gezichtsvermogen is minder. Habitat Hij houdt van de plekken aan de rand van het bos. Hier zijn bomen, open velden, water en plaatsen met lage planten. Ze blijven niet langer dan een paar dagen op dezelfde plaats. Voeding kilogram per dag. Olifanten eten het liefst grassen maar ze eten ook takken, bladeren, bast, vruchten, wortels en struiken. Ze drinken erg veel, wel 140 liter op een dag. Water is daarom nooit ver uit de buurt. Eten pakken en drinken doen ze allemaal met hun slurf. Wanneer ze de bast van grote takken willen eten houden ze de tak met hun slurf vast en draaien hem rond zodat ze met de tanden de bast eraf kunnen schrapen. Een beetje zoals mensen maïs van een kolf eten. Ze kunnen gemakkelijk bomen omduwen. Zo kunnen ze bij de jonge blaadjes aan de bovenste takken komen. Aziatische olifanten eten ook veel sappig gras. In het oerwoud groeit veel van dit gras. Het regent er namelijk veel. Een olifant heeft veel eten nodig omdat ze hun voedsel slecht verteren. Ze poepen daarom veel en zorgen er zo ook voor dat zaden weer op andere plaatsen gaan groeien. Gedragingen Het grootste deel van de dag is een olifant bezig met eten en eten zoeken. Dit doen ze s morgens, s avonds en s nachts. Op het heetst van de dag liggen ze lekker in de schaduw. Of ze nemen een bad. Slapen doet een olifant meestal drie tot vijf uur. Ongeveer 20 minuten ligt hij op zijn zij. De rest van de tijd slaapt hij staand. Olifanten leven in kuddes. Deze bestaan uit ongeveer 20 vrouwtjes en jongen. Een dochter blijft altijd bij haar moeder. Een zoon niet. Hij verlaat na een jaar of zeven zijn kudde. Hij leeft dan verder in zijn eentje of met andere mannetjes. Soms komen er wel mannetjes bij de vrouwtjeskudde, vooral wanneer de vrouwtjes willen paren. Alleen het mannetje dat de baas is over de andere mannetjes paart met een vrouwtje. In de kudde hebben sommige olifanten meer te zeggen dan andere. Dit ligt niet aan grootte of sterkte. Familiebanden zijn wel heel belangrijk, vooral voor de vrouwtjes. In het wild kan een stokoud olifantenomaatje soms de kudde aanvoeren. Haar kleinkinderen zijn misschien veel groter en sterker. Toch luisteren ze naar haar. Zij bepaalt waar de kudde naartoe gaat bij het voedsel en water zoeken. De kudde verdeelt zich soms in kleinere groepjes. De olifanten houden dan contact met een laag, knorrend geluid. Niemand weet of dit geluid uit de maag of de kop komt. Wanneer er gevaar dreigt voor één van hen, wordt de olifant stil. De plotselinge stilte Aziatische olifant 2

3 alarmeert de rest van de kudde. Deze wordt dan ook stil. Pas wanneer het gevaar voorbij is, gaan ze verder met knorren. Zo vertellen de olifanten elkaar dat alles in orde is. Wanneer er gevaar dreigt werken de olifanten samen om zich te verdedigen. Kuddeleden zullen een aangevallen olifant wegslepen om haar te redden. Ook kunnen ze snel vluchten. Olifanten kunnen wel 48 kilometer per uur rennen. Olifanten maken soms trompetgeluiden. Dit doen ze wanneer ze vrolijk of bang zijn. Iedere olifant heeft een eigen persoonlijkheid. Olifanten kunnen bijvoorbeeld beste vrienden zijn. Of juist lang ruzie hebben. Bejaarde of doodzieke olifanten zonderen zich meestal af van de kudde om uit het zicht van de anderen in eenzaamheid te sterven. Maar wanneer een dier temidden van de kudde bezwijkt, doordat bijvoorbeeld zijn laatste kiezen van ouderdom uitvallen of door verwonding of ziekte, betuigen de andere dieren hun deelneming. Vaak proberen ze hun kuddegenoot weer op de been te helpen, maar als dat niet lukt en het lijk verstijfd is, beroeren ze het zachtjes met hun slurfen. Ze stellen hun trektocht even uit als blijk van deelneming voor de gestorven olifant. Als olifanten tijdens hun tochten op het skelet van een soortgenoot stoten, houden ze plotseling stil en betasten ze de beenderen met hun slurf. Soms dragen ze zelfs een stuk bot of een stoottand een eindje met zich mee. De volwassen mannelijke olifant komt ongeveer 1 maal per jaar in musht (beneveld/ beschonken in het Hindi); enorme hoeveelheden mannelijke hormonen worden geproduceerd en bocht uit klieren tussen oog en oor verspreidt een doordringende geur. Deze toestand kan 1 tot enkele maanden duren en ze zijn dan zeer ontoerekeningsvatbaar. In gevangenschap luisteren ze niet meer naar de verzorger en vernielen alles wat los en vast zit. De bul moet dan afgezonderd van de koeien blijven in een solide omheining. De functie van de musht is nog niet heel duidelijk, want hij is niet specifiek aan de voortplanting gekoppeld. Voortplanting Ze hebben geen specifiek paarseizoen. De olifantenkoe is slechts drie keer per jaar in haar vruchtbare periode. Ze krijgen om de 3-4 jaar een jong. Olifanten kennen geen verbintenis voor het leven. De bronsttijd duurt ongeveer drie weken, waarin het vrouwtje maar 1 dag echt vruchtbaar is, de eerste dag dat ze in oestrus is. De paring duurt maar kort en de opwinding bij het vrouwtje komt na afloop. Dan snuift en zucht zij. De rest van de kudde slaat het paringsspektakel soms trompetterend gade. Daarna paren de olifanten meestal nog een paar keer in afzondering en soms laat een vrouwtje ook andere bullen met haar paren. In het wild is de rangorde met betrekking tot het paren, na een gevecht om een vruchtbaar vrouwtje, meestal duidelijk en hoeven bullen geen grote Aziatische olifant 3

4 gevechten meer aan te gaan om te mogen paren. Pas wanneer een andere bul langs komt die zijn macht wil laten gelden ontstaan wilde gevechten met de slagtanden; de winnaar krijgt het vrouwtje. Wanneer de olifant moet werpen, zoekt zij een vriendin of tante op. Het komt voor dat de kudde soms trompetterend en snuivend in een kring rond het barende vrouwtje staat. De geboorte duurt maar een paar minuten en een tante zorgt voor de veiligheid van de barende moeder. Een olifantenbevalling is zeer pijnlijk en de rol van de aanwezige tante(s) is ook om het jong te beschermen tegen een door de pijn woedend geworden moeder en de roofdieren weg te jagen. Om te voorkomen dat roofdieren iets ruiken eet moeder de nageboorte op en wist zorgvuldig de sporen uit. Een pasgeboren jong weegt rond de 100 kg. en is ongeveer 1 meter groot. Het jong zoekt meteen de twee tepels tussen de voorpoten van de moeder op en drinkt met de mond. De slurf is maar een lastig ding op dat moment. Na twee dagen kan het jong al mee met de groep. De leidster van de groep stemt het tempo op de kleinsten af. De eerste 6 maanden drinkt het jong alleen moedermelk, ongeveer 10 liter per dag. Daarna eet het jong ook takken en bladeren, een gewoonte die moeder en tantes het jong aanleren. Maar niettemin blijft het jong nog minstens twee jaar afhankelijk van moedermelk. Als de moeder na de geboorte overlijdt, wordt het jong meestal geadopteerd door een tante. De hele kudde olifanten zorgt voor de kleintjes. Zij worden geholpen bij het baden, bij het aflopen van steile hellingen en bij het oversteken van wilde rivieren. De moeders hebben een waar olifantengeduld met de kleintjes, al delen zij soms een pedagogische mep uit om de kleintjes in het gareel te houden. Jonge olifantjes doen aan duimzuigen met hun slurf. Ze hebben ook melktanden die na 1 jaar uitvallen. Het EEP (European Endangered species Program) van de Aziatische olifant bestaat sinds 1993, Ton Dorresteyn van Blijdorp is coördinator. Het stamboek zou een piramide moeten zijn om goed te kunnen fokken (veel jonge dieren, weinig oudere), maar helaas is dit niet zo. Een bijkomend probleem is dat de mannetjes wel ergens terecht moeten kunnen. Ze moeten na 6 jaar apart worden gehouden van de vrouwen en veel dierentuinen willen ze niet. Het idee van de EEP- coördinator is dat in elke dierentuin een vrouwengroep wordt gehouden en dat de mannen meer rondreizen. Dit is echter een hele onderneming en niet van gevaar ontbloot. Kunstmatige inseminatie wordt ook toegepast, wat het probleem van de plaatsing van mannen alleen maar groter maakt. Dierenrijk houdt een mannengroep, er wordt door de EEP- coördinator bepaald welke dieren er worden gehouden. Op 9 juli 2008 zijn Sibu uit Blijdorp en Than Myan (foto) uit Dierenpark Emmen gearriveerd en op 10 juli 2008 Kan Kaung uit Dierenpark Emmen. Aziatische olifant 4

5 De olifanten hebben de traagste voortplanting van alle dieren (2 jaar draagtijd en 2 jaar zogen), de vruchtbare periode van de koe is moeilijk vast te stellen; de bul kan kieskeurig zijn; het is moeilijk vast te stellen of de koe drachtig is of niet (pas tegen het einde van de zwangerschap), niet alle dierentuinen hebben een bul dus moet de koe op transport naar de bul in haar vruchtbare periode. Hormoonbepalingen (soms vele tientallen) in bloed, urine en mest bieden uitkomst. Het geheel blijft meestal echter moeizaam. Bedreigingen Het gaat nog veel slechter met de Aziatische olifant dan met de Afrikaanse olifant. Verlies aan leefgebied, stroperij en het verdrijven van olifanten uit gebieden waar ze voor boeren lastig zijn, zijn daarvan de oorzaak. Er zijn nog Aziatische olifanten in het wild (de meeste in India). Er komt in enkele gebieden echter nog slechts 1 volwassen man op circa 80 à 100 vrouwtjes voor. Afrikaanse olifanten in het wild: ca In India komen dorpen steeds meer in aanraking met olifanten. Olifanten eten de gewassen die mensen verbouwen en doordat hun leefgebied kleiner wordt zoeken ze ook eerder mensen op. Er zijn ook echte probleemdieren bij; ze zijn slim, ze laten zich niet tegenhouden door hekken met schrikdraad en verzinnen elke keer nieuwe manieren om bij het eten te komen. Een deelstaat van India geeft de mensen schadevergoedingen als hun huis is beschadigd door de olifanten of als een olifant een mens heeft gedood. Het is wonderbaarlijk hoeveel respect deze mensen toch nog steeds voor de olifant hebben! Naast de olifanten in het wild, leven er nog ongeveer in direct contact met de mens; voor werkzaamheden in de bosbouw, godsdienstige rituelen en in de toeristenindustrie. In Thailand is een opvangcentrum voor olifantenslachtoffers van landmijnen, stroperij en drugs. Drugs worden gebruikt als pepmiddel om ze harder te laten werken. In Thailand is ook een opvangcentrum voor oude olifanten die geen economische waarde meer hebben als werkdier of als toeristische attractie. Samen met hun verzorgers genieten ze een gezonde en veilige oude dag met soortgenoten. Wetenswaardigheden Olifanten lopen in hun natuurlijke omgeving de hele dag in de zon. En dan is een verkwikkend bad niet alleen een weldaad maar ook een noodzaak. De gegroefde rimpelige huid is niet zo droog, ondoordringbaar en ongevoelig als hij eruitziet. De olifant kan al bloeden van een muggenbeet. De beste remedie tegen lastige parasieten is een modderbad in een poel of een stofdouche direct na het baden. Door de stof komt er een droge korst op de huid te liggen. Daarna wrijven de olifanten met hun pijnlijke plekken tegen een rotsblok of een boom, waardoor met de korst Aziatische olifant 5

6 ook de meeste bloedzuigers verwijderd worden. Ook reigers en andere vogels pikken de bloedzuigers uit de huid of de oogrand. In het wild weten olifanten instinctief wat ze moeten doen wanneer ze ziek zijn. Bij spijsverteringsproblemen volgen olifanten een speciaal hongerdieet, of vullen hun maag met bittere, geneeskrachtige kruiden. Wonden spoelen ze met water en bestrijken ze met leem, waardoor er minder vliegen op afkomen en de kans op wormen afneemt. Wanneer een olifant een abces aan een stoottand heeft, beukt hij vaak urenlang tegen een boomstam tot de tand afbreekt. Aziatische olifant 6