De Afrikaanse olifant komt voor ten zuiden van de Sahara, en voornamelijk in reservaten.

Transcriptie

1 Afrikaanse olifant 1 / 5 AFRIKAANSE OLIFANT Loxodonta africana Frans Engels Duits : eléphant d Afrique : African elephant : Afrikanischer Elefant Gewicht : max kg. max kg. Lengte : 6-7,5 m. 5,5-7 m. Hoogte : ongeveer 3 m. Levensduur : 60 tot 70 jaar (maximaal) Draagtijd : 22 maanden Aantal jongen : telkens 1 kalf Uiterlijke kenmerken De Afrikaanse olifant is het grootste nog levende landzoogdier. Hij is groter en zwaarder dan de Aziatische olifant en heeft grotere oren. Aan de onderkant van de slurf heeft hij twee puntige uiteinden. Beide geslachten van de Afrikaanse olifant hebben zichtbare slagtanden die, wanneer zij even oud zijn, even lang zijn. Volwassen olifanten hebben weinig haar op hun huid. Verspreiding De Afrikaanse olifant komt voor ten zuiden van de Sahara, en voornamelijk in reservaten. Habitat Ze kunnen vrijwel van alle vegetatie typen leven, maar hebben wel voorkeur voor bepaalde soorten. Ze komen voor in o.a. graslanden, kreupelhout, woestijngebieden en subtropische bossen. Belangrijk is dat er genoeg water in de buurt is. Voedsel Olifanten zijn planteneters en hebben enorme hoeveelheden voedsel nodig om in hun voedingsbehoefte te voorzien, tot wel 160 kg per dag. Het dieet bestaat uit gras, planten, blad met twijgen, wortels en knollen. Ze hebben een groot leefgebied nodig om voldoende voedsel te kunnen vinden en olifanten besteden veel tijd met foerageren en eten.

2 Afrikaanse olifant 2 / 5 In gevangenschap eten de olifanten voornamelijk hooi, krachtvoer, groenten, en broden. Daarbij drinkt een olifant ongeveer honderd liter water. Het grootste deel van wat een olifant eet, wordt onverteerd weer uitgescheiden. Gedrag De slagtanden zijn onmisbare, veelzijdige instrumenten. Een olifant gebruikt ze om naar water, zout en wortels te graven, bomen van schors te ontdoen en om takken en omgevallen bomen te verplaatsen. Ze worden gebruikt voor werk, intimidatie, om bomen te markeren, als verdedigings- en aanvalswapens, om hun slurf op te laten rusten en om de slurf te beschermen. De slurf wordt voornamelijk gebruikt als reuk-, tast- en grijporgaan en hulp bij het drinken. Met opgeheven slurf speurt een olifant de omgeving af op zoek naar geuren van onraad of naar voedsel, bijvoorbeeld een boom met rijpe vruchten. Hij betast met de slurf soortgenoten ter herkenning en planten en bomen om hun eetbaarheid te onderzoeken. Met de puntige uiteinden van de slurf kan hij blaadjes van de bomen plukken. Wanneer hij drinkt, zuigt hij een slurf vol water en spuit dat in zijn bek (olifanten kunnen niet met hun bek bij de grond komen). Door zijn adem heel hard door de slurf uit te blazen kan een olifant een voorwerp dat buiten zijn bereik ligt naar zich toe blazen. Met zijn slurf stevig om een boomstam geslagen, kan een olifant de stam over grote afstand dragen. Afrikaanse olifanten nemen regelmatig een bad om een laag modder over hun huid aan te brengen. Met de modder beschermen ze hun huid tegen ultraviolette straling, insectenbeten en vochtverlies. Het water uit de modder verschaft hun enorme lichaam verkoeling. Afrikaanse olifanten kunnen ook nog wat afkoelen door met de grote oren, waarin de bloedvaten dicht onder de huid lopen, te wapperen. Het baden en schuren tegen bomen lijken belangrijke gedragingen in verband met de huidverzorging. Kort na het baden bedekken de dieren zichzelf met stof en begint de cyclus opnieuw. Mensen hebben al eeuwenlang ervaring in de omgang met olifanten, maar toch gebeuren er nog regelmatig ongelukken. Vooral de mannetjes kunnen in de bronstperiode (ook wel "musth" genoemd) plotseling volkomen onbetrouwbaar en agressief worden, ook tegen de vaste verzorger. In combinatie met hun enorme gewicht en kracht maakt dit deze dieren levensgevaarlijk. Om deze reden ziet men ook veel minder vaak mannelijke olifanten in dierentuinen en waar men er wel een bull op na houdt, zijn bijzondere voorzieningen getroffen zodat de verzorgers niet bij het dier in het verblijf hoeven te komen. Olifanten zijn dieren die in familie groepen leven. Zo'n groep bestaat uit een aantal verwante vrouwtjes met hun jongen en nog niet volwassen mannetjes. Volwassen mannen leven meestal alleen of sluiten zich gedurende een korte periode aan bij een familiegroep. De leiding van de groep berust steeds bij een ervaren vrouw die het hoogste in de rangorde staat. De leden van een groep kennen elkaar goed en er bestaan gedragsregels in de groep waar iedereen zich aan houdt. Niet alleen jonge dieren worden door de hele groep beschermd, maar ook volwassen en zieke of gewonde dieren kunnen rekenen op de

3 Afrikaanse olifant 3 / 5 steun van groepsgenoten. Meerdere malen is waargenomen dat een gewond of zelfs gedood dier door groepsgenoten werd overeind gehouden terwijl de overige leden van de groep de aanvaller te lijf gingen. Behalve de mens hebben volwassen olifanten geen vijanden. Jonge dieren kunnen gegrepen worden door een groep leeuwen of hyena s, maar vanwege de goede bescherming van de kudde komt dit zelden voor. Communicatie Vocale communicatie De meest voorkomende klank is een brommend geluid dat door het strottenhoofd wordt geproduceerd, het geluid draagt ongeveer een kilometer ver en kan gebruikt worden om te waarschuwen of om contact te onderhouden met de rest van de groep. De slurf wordt als klankkast gebruikt om het brullen en schreeuwen te versterken en zo uiteenlopende emoties over te brengen. Het trompetteren wordt meestal gebruikt om verbazing of opwinding uit te drukken, en om de aanval in te zetten. Ook wordt er getrompetterd als een dier te ver van de kudden is afgedwaald. Visuele communicatie De visuele signalen worden overgebracht door middel van veranderingen in de houding en positie van de staart, kop, oren en slurf. De slurf speelt een belangrijke rol bij de communicatie omdat olifanten elkaar vaak aanraken met de slurf, bijvoorbeeld een die haar jong met haar slurf de goede kant op stuurt of bij begroetingen, waarbij ze vaak de bek van de andere olifant met het puntje van de slurf aanraken. Voortplanting Bij de Afrikaanse olifant is er geen vast paarseizoen, maar in bepaalde gebieden zijn er geboortepieken die afgestemd lijken te worden op de regenval. Vrouwtjes zijn met hun 10 jaar geslachtsrijp, maar een olifantenvrouw krijgt meestal haar eerste jong als ze ongeveer dertien jaar oud is en daarna kan ze eens per vijf jaar een jong werpen. De lange draagtijd van bijna twee jaar en daarna de jaren dat een jong gezoogd en verzorgd wordt, maken dat olifanten zich slechts langzaam kunnen voortplanten. In gevangenschap zijn nog niet veel olifantjes geboren. Dit komt ook omdat men maar zelden mannetjes houdt. Tegenwoordig werken dierentuinen steeds meer samen en nu worden vrouwtjes olifanten uit verschillende dierenparken tijdelijk op huwelijksreis gestuurd naar een tuin die er een man op na houdt. Het eerste olifantje dat in Nederland werd geboren is Bernhardine dat in 1984 in Blijdorp ter wereld kwam. Een pasgeboren olifant weegt ongeveer 120 kg en is een beetje behaard. De tepels van olifanten bevinden zich (net als bij apen en mensen) tussen de voorpoten; een uitzondering in de dierenwereld. De eerste maanden heeft het jong zijn slurfje niet nodig, het drinkt met de bek bij zijn moeder. Bedreiging Omdat de bevolking in de gebieden waar olifanten leven zich uitbreidt en steeds meer natuurgrond nodig heeft voor de bouw van steden, landbouw en veeteelt, blijft er steeds

4 Afrikaanse olifant 4 / 5 minder terrein over voor olifanten. Zo komen de meeste olifanten nu alleen nog in reservaten voor en daar wordt het aantal olifanten door mensen gereguleerd om ervoor te zorgen dat er geen voedsel gebrek (voor olifanten en andere planteneters) ontstaat. Olifanten werden veel bejaagd voor het ivoor van de slagtanden. Doordat het habitat van de olifant steeds verder versnippert, komen olifant en mens elkaar steeds vaker tegen. Niet zelden lijdt dit tot verwondingen of de dood bij zowel mens als olifant. Sinds 1990 is de handel in olifantenproducten verboden, maar de hoge prijs die nog steeds voor ivoor wordt betaald (gelijk aan de prijs voor goud) maakt dat stropers toch telkens weer hun slag slaan. Met gebruik van de modernste wapens - vliegtuig en machinegeweer - worden hele kuddes afgeslacht. De regeringen van veel Afrikaanse landen kunnen de reservaten hier niet voldoende tegen beschermen. In veel landen staat de olifant op de Appendix 1 van CITES en is de jacht op olifanten verboden, maar in enkele landen (Botswana, Namibië, Zuid-Afrika en Zimbabwe) staat de Afrikaanse olifant op Appendix 2. Hier is de jacht op olifanten voor de sport nog beperkt toegestaan en gelden er uitvoerbeperkingen voor trofeeën. De populatie wilde olifanten is versnipperd door heel Afrika, hierdoor staat deze diersoort als kwetsbaar op de IUCN Red list. Het aantal wilde olifanten wordt geschat op De grote populaties nemen sinds 2006 toe in aantal, maar de kleine en geïsoleerde populaties nemen af. Conservatie strategieën worden vaak op landelijk of regionaal niveau opgesteld en uitgevoerd omdat de situatie per gebied verschillend is en dus ook een verschillende aanpak vergt. Wetenswaardigheden - De Aziatische olifant wordt al sinds mensenheugenis getemd en door de mens voor een aantal diensten gebruikt; als last- of trekdier en in het circus. - De Afrikaanse olifant werd wel door Hannibal gebruikt, bij zijn krijgstochten in Europa, maar daarna niet meer. - Het is niet precies bekend hoeveel spieren de slurf bevat, maar het wordt geschat op spieren. Met de slurf kunnen ze voorwerpen ter grootte van een muntstuk oprapen. De slurf is een vergroeiing van neus en bovenlip. Hij bevat geen botten of kraakbeen, maar bestaat uit spieren, bloed- en lymfevaten, zenuwen, vet, bindweefsel, huid en haar. Een olifant drinkt met behulp van zijn slurf. De slurf van een volwassen olifant kan meer dan acht liter water bevatten. - De dikte van de huid van een olifant is nogal variabel. Aan de binnenzijde van de oren, rond de bek en anus is de huid zo dun als papier, rond de rug en op delen van de kop kan hij echter tweeënhalve cm dik of meer zijn. Ondanks deze dikte is het een gevoelig orgaan, waarin een groot aantal zenuwuiteinden lopen. Een Afrikaanse olifant lijkt vaak bruin of rossig, omdat hij vaak een bad neemt in modderpoelen of gekleurde aarde. - De oren van een olifant werken als koelelementen. Door de talrijke bloedvaten midden op de oren, waar de huid ongeveer één tot twee mm dik is, kunnen de dieren

5 Afrikaanse olifant 5 / 5 als ze op warme, windstille dagen met hun oren flapperen hitte kwijtraken. Ook vangen grote oren meer geluidsgolven op dan kleine. - Een groot deel van de massa van de schedel is opgeblazen, d.w.z. de botten zijn voorzien van een groot aantal luchtkamers. Hierdoor wordt de schedel lichter zonder zijn stevigheid te verliezen. Daarnaast biedt het grotere oppervlak van de schedel aan de achterkant meer ruimte voor de aanhechting van spieren. Deze ondersteuning is nodig omdat de kop van een volwassen Afrikaanse olifantstier meer dan 300 kg kan wegen. - Er wordt gesuggereerd dat wilde Afrikaanse olifantstieren in musth (een staat van verhoogde seksuele activiteit en agonistisch gedrag) hun oren gebruiken om de geur uit de klieren op hun slapen te verspreiden en zo andere stieren en mogelijk koeien van hun aanwezigheid op de hoogte te stellen. - De langste slagtand van een Afrikaanse olifant ooit was 3,26 m lang, de zwaarste 102,7 kg. - De gemiddelde lichaamstemperatuur van een olifant is 35,9 C. Anders dan veel zoogdieren is een olifant fysiologisch in staat om zijn lichaamstemperatuur enkele graden te verhogen of verlagen ten opzichte van de gemiddelde waarde. Hierdoor kan hij extreme omstandigheden overleven zonder veel energie te verliezen. - Sinds kort wordt de bosolifant niet als ondersoort van de Afrikaanse olifant gezien maar als aparte soort. Het dier heeft de naam Loxodonta cyclotis gekregen.