Arbeidsbelasting van zandcementdekvloerenleggers tijdens het werken met twee verschillende mechanische reien. juni 2014

Transcriptie

1 Arbeidsbelasting van zandcementdekvloerenleggers tijdens het werken met twee verschillende mechanische reien juni 2014

2 Arbouw is hét kennis- en service-instituut op het gebied van arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid. Arbouw biedt praktische informatie, instrumenten en richtlijnen op basis van onderzoek naar arbovriendelijke werkmethoden, risico s, ongevallen en beroepsziekten. Arbouw organiseert ook de uitvoering van het cao-pakket preventiezorg. Dit alles met het doel de gezondheid, veiligheid en duurzame inzetbaarheid van werknemers in de bouw te verbeteren en het ziekteverzuim te verminderen. In het bestuur zijn vertegenwoordigd: Bouwend Nederland, FOSAG, NOA, FNV Bouw en CNV Vakmensen. Stichting Arbouw Alle rechten voorbehouden. De producten, informatie, tekst, afbeeldingen, foto s, illustraties, lay-out, grafische vormgeving, technische voorzieningen en overige werken van Stichting Arbouw ( de werken ), waarin substantieel is geïnvesteerd, zijn beschermd onder de Auteurswet, de Benelux Merkenwet, de Databankenwet en andere toepasselijke wet- en regelgeving. Behoudens wettelijke uitzonderingen mag niets daarvan worden verveelvoudigd, aan derden ter beschikking gesteld of openbaar gemaakt, zonder voorafgaande toestemming van Stichting Arbouw. Het bekijken van de werken en het maken van kopieën voor eigen individueel gebruik is toegestaan voorzover binnen de toepasselijke wet- en regelgeving aangegeven grenzen. De woord- en beeldmerken op de werken zijn van Stichting Arbouw en/of haar licentiegever(s). Het is niet toegestaan één of meerdere van deze merken en logo s te gebruiken zonder voorafgaande toestemming van Stichting Arbouw of betrokken licentiegever(s). Stichting Arbouw is niet aansprakelijk voor (de inhoud van) haar (informatie) producten, software daaronder mede begrepen, noch voor het (her) gebruik daarvan door derden.

3 ARBEIDSBELASTING VAN ZANDCEMENTDEKVLOERENLEGGERS TIJDENS HET WERKEN MET TWEE VERSCHILLENDE MECHANISCHE REIEN Auteurs: Steven Visser 1 Henk van der Molen 1,2 Paul Kuijer 1 Judith Sluiter 1 Monique Frings-Dresen 1 1 Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam, Amsterdam 2 Arbouw, Harderwijk Contactpersoon: Henk van der Molen h.f.vandermolen@amc.uva.nl Bestelcode: ARB Rapportnummer: ISBN: Harderwijk, juli 2014

4 2

5 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING INLEIDING METHODE Criteria bouwlocaties en deelnemers Werkplaatsobservaties Overschrijding gezondheidkundige richtlijnen Bepaling duw- en trekkrachten Data-analyse RESULTATEN Populatie Fysieke belasting Duwen en trekken tijdens het werken met de kleine rei Productieduur Overschrijding gezondheidkundige richtlijnen Ervaren zwaarte en ongemakken/last/pijn Toepasbaarheid DISCUSSIE CONCLUSIES REFERENTIES BIJLAGE BIJLAGE BIJLAGE BIJLAGE BIJLAGE

6 4

7 SAMENVATTING Doel In het kader van het verminderen van de arbeidsbelasting bij het vloerenleggen was het doel van het onderzoek om de fysieke belasting te vergelijken tijdens het werken met twee elektrische reien. De eerste is een elektrische trilrei die met de hand moet worden voortbewogen (hierna kleine rei genoemd). De tweede elektrische rei is een grotere rei die zelfstandig voortbeweegt (hierna grote rei genoemd). De vraagstellingen waren als volgt: 1. Wat is het effect van het werken met de kleine rei in vergelijking met het werken met de grote rei op de fysieke belasting, ervaren zwaarte en ongemak, en toepasbaarheid bij zandcementdekvloerenleggers? 2. In welke mate overschrijdt het werken met de kleine rei én het werken met de grote rei gezondheidkundige richtlijnen voor de tijdsduur van het geknield werken, de tijdsduur van voorovergebogen werken, de tijdsduur van tillen en dragen en specifiek voor het werken met de kleine rei: duw- en trekkrachten? Methode Op werkplekken van tien vloerenleggers zijn herhaalde observaties gedaan tijdens het aanbrengen van een dekvloer in één woning met behulp van de kleine trilrei en tijdens het aanbrengen van een dekvloer in eenzelfde type woning met behulp van de grote rei. Tijdens het aanbrengen van de dekvloer werden de tijdsduur en frequentie van taken, activiteiten en lichaamshoudingen gemeten met een zakcomputer. Daarnaast werden met behulp van vragenlijsten de ervaren zwaarte en ervaren ongemakken/last/pijn tijdens het werken met de kleine en de grote rei gemeten en werd gevraagd naar de toepasbaarheid van beide reien tijdens het aanbrengen van een dekvloer in een woning. De uitkomstmaten van geknield werken, voorovergebogen werken, tillen en dragen en duwen en trekken werden vergeleken met gezondheidkundige richtlijnen. Resultaten Tijdens het afwerken van één woning met de kleine rei wordt significant minder lang handmatig een dekvloer aangebracht (14 minuten) ten opzichte van het werken met de grote rei (23 minuten). Dit resulteert in een significant verminderde blootstelling aan geknield werken (13 versus 25 minuten) en voorovergebogen werken (14 versus 27 minuten). Tijdens het werken met de kleine rei wordt geduwd en getrokken (39 minuten). Tijdens het werken met beide reien wordt de gezondheidkundige richtlijn voor voorovergebogen werken (maximaal 30 minuten per werkdag) overschreden, respectievelijk 7 minuten voor het werken met de kleine rei en 41 minuten voor het werken met de grote rei. 5

8 De gezondheidkundige richtlijn voor geknield werken (maximaal 60 minuten per werkdag) wordt met 16 minuten overschreden tijdens het werken met de grote rei en wordt niet overschreden tijdens het werken met de kleine rei. De maximale krachten tijdens het duwen van de kleine rei met twee handen overschrijden bijbehorende grenswaarden bij 6 van de 7 vloerenleggers. Bij trekken is dat 3 van de 7. Een lagere maximale duw- en trekkracht lijkt samen te hangen met het hebben van meer ervaring met het werken met de kleine rei. De vloerenleggers rapporteren zeer lage ongemakken/last/pijn tijdens het werken met beide elektrische reien. De ervaren zwaarte tijdens het aanbrengen van een dekvloer op de zolder is significant hoger tijdens het werken met de kleine rei (2) in vergelijking met het werken met de grote rei (0,5), maar de absolute waarde is laag op een schaal van 0 tot 10 bij beide reien. Volgens 9 van de 10 vloerenleggers is de kleine rei toepasbaar voor het aanbrengen van dekvloeren in de woningbouw. De grote rei wordt door 3 van de 10 vloerenleggers als toepasbaar beoordeeld. Conclusies Tijdens het werken met de kleine rei hoeft significant minder lang geknield en voorovergebogen gewerkt te worden ten opzichte van het werken met de grote rei. De vloerenleggers geven aan dat de kleine rei goed toepasbaar is. De krachten tijdens het duwen en trekken met de kleine rei overschrijden bijbehorende grenswaarden, maar dit lijkt niet zo te zijn bij vloerenleggers met meer ervaring met het werken met de kleine rei. De kleine rei wordt daarom als een goede aanvulling gezien om het leggen van een dekvloer uit te voeren. 6

9 1 INLEIDING Om de fysieke arbeidsbelasting van zandcementdekvloerenleggers, vooral het voorovergebogen staan en het geknield werken, te verminderen tijdens het aanbrengen van een dekvloer zijn hulpmiddelen geïntroduceerd. De hulpmiddelen zijn twee types elektrische reien. De eerste elektrische rei is een grote rei die zichzelf voortbeweegt over rijlatten op de dekvloer (zie figuur 1). In het vervolg van het rapport wordt deze elektrische rei grote rei genoemd. De grote rei is door de Inspectie SZW als goede werkmethode en stand van de techniek geaccepteerd om de fysieke arbeidsbelasting te verminderen. De tweede rei is een kleiner model dat door vloerenleggers met de hand voortbewogen moet worden (zie figuur 2). Deze elektrische rei wordt in het vervolg van het rapport kleine rei genoemd. Figuur 1: 'Grote' elektrische rei die zichzelf voortbeweegt. Figuur 2: Kleine elektrische rei die handmatig voortbewogen moet worden. De grote rei kan door zijn minimale lengte van 2,5 meter en een lengte van de rijlatten van twee meter niet in kleine ruimtes worden gebruikt. Doordat de kleine rei handmatig voortbewogen moet worden en de lengte van deze rei tussen de 1 meter en 2 meter is, kan deze rei wel in kleine ruimtes gebruikt worden. Vanuit de branchevereniging voor de afbouwsector is de vraag gekomen wat het verschil is in fysieke belasting tussen het werken met de kleine ree en de grote rei. Dit resulteert in de volgende vraagstelling voor het onderzoek: 1. Wat is het effect van het werken met de kleine rei in vergelijking met het werken met de grote rei op de fysieke belasting, ervaren zwaarte en ongemak, en toepasbaarheid bij zandcementdekvloerenleggers? 2. In welke mate overschrijdt het werken met de kleine rei én het werken met de grote rei gezondheidkundige richtlijnen voor de tijdsduur van geknield werken, voorovergebogen werken, tillen en dragen en specifiek voor het werken met de kleine rei: duw- en trekkrachten. 7

10 2 METHODE Om de fysieke belasting te meten werd een veldonderzoek uitgevoerd waarbij met observaties op bouwlocaties de frequentie en tijdsduur van taken, activiteiten en houdingen, de ervaren zwaarte en ervaren ongemakken van de vloerenleggers, en de mening over de toepasbaarheid tijdens het aanbrengen van een dekvloer met de kleine rei en de grote rei in kaart werd gebracht. Daarnaast werd gekeken of de fysieke belasting richtlijnen voor risicofactoren overschreden. Tijdens de observaties met de kleine rei stonden twee modellen ter beschikking voor de vloerenleggers: één kleine rei van 2 meter breed en één kleine rei van 1 meter breed. Het onderzoek is uitgevoerd tussen februari en maart Criteria bouwlocaties en deelnemers Om de uitkomsten met elkaar te vergelijken werd gekozen om de productie-eenheid tijdens de twee observaties hetzelfde te houden. Dit werd geoperationaliseerd door observaties te verrichten bij het aanbrengen van dekvloeren in woningcomplexen (woningen of appartementen). Vanuit het Technisch Bureau Afbouw gaf men aan zoveel mogelijk observaties te houden bij het aanbrengen van dekvloeren in woningen waarbij de scheidingswanden al aanwezig zijn. Om te voorkomen dat de resultaten werden beïnvloed door onbekendheid met het werken met één van de elektrische reien werden vloerenleggers geobserveerd die minimaal twee dagen gewerkt hebben met beide elektrische reien. Elke vloerenlegger werd geobserveerd bij het aanbrengen van een dekvloer in vergelijkbare woningen/appartementen. In totaal werden werkplekobservaties uitgevoerd bij tien vloerenleggers in beide condities: werken met de kleine rei en werken met de grote rei. Vanuit de branchevereniging werd het vloerenbedrijf AKN Afwerkvloeren B.V. aangedragen. In dit bedrijf konden de observaties uitgevoerd worden. De selectie van vloerenleggers voor de observaties werd verricht door de directeur van het deelnemende bedrijf. Voor aanvang van het onderzoek werden de vloerenleggers schriftelijk geïnformeerd over het doel en de uitvoering van het onderzoek. De vloerenleggers gaven hun goedkeuring voor deelname aan het onderzoek door het ondertekenen van een schriftelijk informed consent. 8

11 2.2 Werkplaatsobservaties De werkplekobservaties werden uitgevoerd tijdens het aanbrengen van een dekvloer in woningen of appartementen. Tijdens het aanbrengen van de dekvloer werd in één type woning/appartement door de vloerenlegger zoveel mogelijk gewerkt met de kleine rei. In de andere woning en het appartement van hetzelfde type werd de dekvloer door dezelfde werknemer zoveel mogelijk aangebracht met de grote rei. Bij de helft van het aantal vloerenleggers werden de eerste observaties uitgevoerd tijdens het werken met de kleine rei en de tweede observatie tijdens het werken met de grote rei. Bij de andere helft werd de eerste observatie uitgevoerd tijdens het werken met de grote rei en de tweede observatie tijdens het werken met de kleine rei. Tijdens de werkplekobservaties werden de volgende metingen verricht: Tijdsduur en frequentie van taken en activiteiten Voor elke vloerenlegger werd in kaart gebracht hoe vaak verschillende taken en activiteiten voorkwamen (frequentie) en hoeveel tijd aan deze taken en activiteiten werd besteed (tijdsduur). Tevens werd in kaart gebracht hoe vaak en hoe lang er met een last werd gelopen of gestaan en hoe vaak en hoe lang er werd geduwd tegen of getrokken aan een object. Daarnaast werd in kaart gebracht hoe vaak en hoe lang in een gebogen houding werd gewerkt (een rughoek van meer dan 40 ) en hoe lang er met de armen boven (relatieve) schouderhoogte werd gewerkt. De tijdsduur en frequentie werden vastgelegd met een PalmTRAC zakcomputer, de geactualiseerde versie van TRAC (Task Recording and Analysis on Computer, Frings-Dresen & Kuijer, 1995). De taken en activiteiten werden gedefinieerd aan de hand van videoopnames die voorafgaand aan het onderzoek onder vloerenleggers op de bouwplaats waren gemaakt en staan vermeld in bijlage 1. Voor de start van het onderzoek heeft de onderzoeker aan de hand van de video-opnames geoefend om zo betrouwbaar mogelijk te observeren. De betrouwbaarheid van de onderzoeker varieerde voor verschillende activiteiten tussen de 0,8 en 1,0. Dit betekent dat de betrouwbaarheid van de metingen goed was. Tijdsduur voor het aanbrengen van een dekvloer Tijdens het aanbrengen van een dekvloer in een woning of appartement werd met behulp van PalmTRAC bijgehouden hoe lang de vloerenleggers werkzaam waren op een verdieping voor woningen (zolder, eerste verdieping, begane grond) en in een bepaalde ruimte voor appartementen (woonkamer + keuken en slaapkamers + hal). Voor de tijdsduur van het aanbrengen van een dekvloer in de totale woning werden de tijden van de verdiepingen of ruimtes bij elkaar opgeteld. 9

12 Ervaren zwaarte en ongemakken/last/pijn De ervaren zwaarte van de vloerenleggers werd gemeten met behulp van een Borgschaal (Borg 1982). Vloerenleggers gaven aan het eind van het aanbrengen van de dekvloer per verdieping in woningen of per ruimte in appartementen aan hoe zwaar ze het werk ervaren hadden. Tijdens het aanbrengen van een dekvloer in woningen was dit de zolder (T1), de eerste verdieping (T2) en de begane grond (T3). Tijdens het aanbrengen van een dekvloer in appartementen was dit na de slaapkamers+hal (T2) en na de woonkamer+keuken (T3). Tevens werd aan het eind van het aanbrengen van een dekvloer in een gehele woning gevraagd hoe zwaar ze het aanbrengen van de dekvloer in de hele woning hadden ervaren (T4). De bijbehorende vraag was: Hoe zwaar heeft u het aanbrengen van de dekvloer op de zolder/de eerste verdieping of slaapkamers+hal/de begane vloer of woonkamer+keuken/in het hele huis of appartement ervaren? De Borgschaal loopt van 0 (= helemaal niet zwaar) tot 10 (= zeer, zeer zwaar), waarbij bij de cijfers 0, 0.5, 1, 2, 3, 4, 5, 7 en 10 de bijbehorende omschrijvingen zijn vermeld (zie bijlage 2). Met behulp van een Lokaal ervaren ongemak (LEO) methode werd gevraagd naar de ervaren ongemakken/last/pijn in de volgende lichaamsregio s: de lage rug, beide schouders, beide armen, beide knieën en beide enkels. De LEO werd afgenomen aan het begin van de observaties (T0). Daarna werd aan het eind van het aanbrengen van een dekvloer per verdieping in woningen of per ruimte in appartementen de LEO afgenomen. Tijdens het aanbrengen van een dekvloer in woningen was dit de zolder (T1), de eerste verdieping (T2) en de begane grond (T3). Tijdens het aanbrengen van een dekvloer in appartementen was dit na de slaapkamers+hal (T2) en na de woonkamer+keuken (T3). De bijbehorende vraag was: Hoeveel ongemakken/last/pijn heeft u op dit moment in de volgende lichaamsregio s: lage rug/rechterschouder/linkerschouder/rechterarm/linkerarm/rechterknie/linkerknie/rechte renkel/linkerenkel? De antwoordmogelijkheden waren 0 (= helemaal geen enkele ongemakken/last/pijn) tot 10 (= uitermate veel ongemakken/last/pijn), waarbij ook bij de cijfers 0, 0.5, 1, 2, 3, 4, 5, 7 en 10 de bijbehorende omschrijvingen werden vermeld (zie bijlage 3). Toepasbaarheid Aan het eind van de observaties werd aan de vloerenlegger gevraagd naar de toepasbaarheid van de elektrische rei waarmee gewerkt was door middel van de volgende vraag: Vond je de elektrische rei waarmee je gewerkt hebt voor het aanbrengen van een dekvloer in deze woning/in dit gebouw goed toe te passen? (Ja/Nee). De vloerenleggers werden gevraagd om hun antwoord te beargumenteren. 10

13 2.3 Overschrijding gezondheidkundige richtlijnen De uitkomsten van de observaties werden vergeleken met gezondheidkundige richtlijnen (zie tabel 1). Wanneer werkactiviteiten de gezondheidkundige richtlijnen overschrijden, verhoogt dit het risico op gezondheidsklachten aan het bewegingsapparaat. De gezondheidkundige richtlijnen worden per lichaamsregio weergegeven. Tabel 1: Overzicht van de gezondheidkundige richtlijnen. Lichaamsregio Richtlijn Referentie Rug Per werkdag niet langer dan 30 minuten voorovergebogen werken (een rughoek van meer NCvB Registratierichtlijn D004 dan 40 ). Maximaal 10% van de werkdag een last van 15 kg of meer hanteren. NCvB Registratierichtlijn D004 Knieën Per werkdag niet langer dan 60 minuten geknield of NCvB Registratierichtlijn Schouders gehurkt werken. Maximale aanzetkrachten tijdens duw- en trektaken zijn afhankelijk van de frequentie en de afstand waarover geduwd of getrokken wordt. Als vergelijk wordt genomen een frequentie van 10 keer per minuut over een afstand van 2,1 meter. De bijbehorende maximale aanzetkracht is voor duwen: 206 N. Voor trekken is de bijbehorende maximale aanzetkracht: 186 N. D005 Mital et al Bepaling duw- en trekkrachten De duw- en trekkrachten die voorkwamen tijdens het hanteren van de kleine rei werden met een digitale krachtmeter gemeten. Deze digitale krachtmeter registreerde de maximale aanzetkrachten van één hand tijdens het duwen en trekken aan de kleine rei. De digitale krachtmeter werd met een marktklem bevestigd aan de kleine rei. Hierdoor werd een starre verbinding gerealiseerd tussen de digitale krachtmeter en de kleine rei, terwijl deze verbinding nog wel rond het handvat kon draaien. Op deze manier kon aan de kleine rei zowel getrokken als geduwd worden. 11

14 De vloerenleggers werden gevraagd om vijf keer een stuk vloer dicht te trekken met de kleine rei waarbij ze met één hand de kleine rei vasthielden en met de andere hand de digitale krachtmeter (verbonden aan de rei). De meting begon wanneer de vloerenleggers de kleine rei vastpakten en startten met het dichttrekken van de vloer. De meting eindigde nadat de vloerenleggers stopten met het dichttrekken van een stuk vloer waarna ze zelf de kleine rei rechtop zetten. De digitale krachtmeter registreerde de maximale aanzetkrachten voor het duwen en trekken en deze werden genoteerd door de onderzoeker. Vervolgens werden de geregistreerde waardes van de digitale krachtmeter verwijderd en werd een volgende meting gestart. Om de duw- en trekkrachten voor twee handen te bepalen is de gemeten duw- en trekkracht met twee vermenigvuldigd. Per vloerenlegger werd van de vijf metingen een gemiddelde bepaald voor de maximale aanzetkracht tijdens het duwen en de maximale aanzetkracht tijdens het trekken. De metingen werden verricht tijdens het aanbrengen van een dekvloer buiten de observaties om, hetzij op een andere dag, hetzij op dezelfde werkdag als de observatie, maar dan tijdens het aanbrengen van een dekvloer in een andere woning of in een ander appartement. 2.5 Data-analyse Voor de statistische toetsing van de resultaten werd gebruik gemaakt van IBM SPSS Statistics 20. Het significantieniveau voor alle toetsen werd gesteld op p < 0,05. Omdat verwacht werd dat tijdens het werken met de kleine rei er minder lang geknield en voorovergebogen gewerkt moest worden, werd het verschil in tijdsduur van geknield en voorovergebogen werken tussen het werken met de kleine rei en de grote rei eenzijdig getoetst met een t-toets voor herhaalde metingen binnen personen. Het verschil in de tijdsduur van de andere taken, activiteiten en houdingen, en de ervaren zwaarte tussen het werken met de kleine rei en het werken met de grote rei, werden ook eenzijdig getoetst met een t-toets voor herhaalde metingen binnen personen. Het verschil in tijdsduur per verdieping/ruimte en de hele woning of het appartement werd tweezijdig getoetst met een non-parametrische toets voor herhaalde metingen binnen personen. Voor de ervaren ongemakken/last/pijn werd het verschil berekend tussen twee opeenvolgende meetmomenten. Het verschil in verloop van het ervaren discomfort tussen twee opeenvolgende meetmomenten werd tweezijdig getoetst met een non-parametrische toets voor herhaalde metingen binnen personen. 12

15 Voor de overschrijding van gezondheidkundige richtlijnen werden de uitkomsten omgerekend naar een hele werkdag. Als uitgangspunt is genomen dat de tijdsduur van het geknield werken, het voorovergebogen werken en het tillen en dragen tijdens het aanbrengen van een dekvloer in één woning of appartement vermenigvuldigd werd met het aantal woningen of appartementen dat op één werkdag voorzien werd van een dekvloer. Daarbij werd de aanname gemaakt dat het aanbrengen van een dekvloer in één woning/appartement representatief is voor het aanbrengen van de dekvloer in dezelfde type woningen/appartementen. Voor de vergelijking met de gezondheidkundige richtlijn werd het gemiddelde weergegeven van de uitkomstmaat behorende bij de gezondheidkundige richtlijn. Daarbij werd aangegeven of de gezondheidkundige richtlijn werd overschreden en door hoeveel individuele vloerenleggers de gezondheidkundige richtlijn werd overschreden. 13

16 3 RESULTATEN De metingen zijn verricht bij vier vloerenleggers tijdens het aanbrengen van een dekvloer in woningen zonder scheidingswanden. De metingen bij de overige zes vloerenleggers zijn verricht tijdens het aanbrengen van een dekvloer in appartementen met scheidingswanden. 3.1 Populatie De gemiddelde (standaarddeviatie) leeftijd, lengte, gewicht en aantal jaren werkervaring als zandcementdekvloerenlegger staan weergegeven in tabel 2. Alle vloerenleggers waren mannen. Tabel 2: Leeftijd (jaar) Gegevens van vloerenleggers (n=10) die deelgenomen hebben aan het veldonderzoek. Lengte Gewicht Jaren werkzaam (cm) (kg) in beroep (jaar) 36 (8) 183 (10) 87 (13) 11 (7) 3.2 Fysieke belasting Tijdsduur geknield en voorovergebogen werken In tabel 3 wordt de gemiddelde tijdsduur van de activiteiten tijdens het aanbrengen van een dekvloer in één woning of appartement weergegeven. Tijdens het werken met de kleine rei wordt een dekvloer significant korter handmatig aangebracht (gemiddeld 14 minuten) in vergelijking met het werken met de grote rei (23 minuten). Hierdoor wordt er ook significant korter geknield (13 versus 25 minuten) en voorovergebogen gewerkt (14 versus 27 minuten) tijdens het aanbrengen van een dekvloer in één woning of appartement met de kleine rei in vergelijking met het aanbrengen van een dekvloer in één woning of appartement met de grote rei. In bijlage 4 wordt de gemiddelde tijdsduur van de taken tijdens het aanbrengen van een dekvloer in één woning of appartement weergegeven. 14

17 Tijdsduur van overige activiteiten Het scheppen om het zandcement te verspreiden of te egaliseren duurt significant korter tijdens het werken met de kleine rei (20 minuten) in vergelijking met de grote rei. Daarnaast werd de kleine rei significant korter getild of gedragen, maar dit verschil is niet een relevant verschil (3 minuten voor het werken met de kleine rei versus 6 minuten voor het werken met de grote rei). Het significant korter handmatig afreien tijdens het werken met de kleine rei in vergelijking met de grote rei resulteerde ook in een significant kortere tijdsduur van arm heffen boven schouderhoogte (4 minuten). Tabel 3: Overzicht van de gemiddelde tijdsduur met standaarddeviatie (SD) (in minuten) en bijbehorende p-waarde tussen verschillende waarden van activiteiten tijdens het werken met de kleine of de grote rei bij het aanbrengen van een dekvloer in één woning of appartement. Significante verschillen worden aangeduid met een *. Tijdsduur Kleine rei Grote rei P-waarde Gem SD Gem SD Rugbelasting Scheppen ,003 * Rughoek > ,000 * Tillen en dragen van de kleine of grote rei ,000 * Belasting voor de benen Lopen ,070 Traplopen ,200 Staan ,252 Kniebelasting Hurken ,071 Knielen ,003 * Schouderbelasting Arm heffen boven schouderhoogte ,022 * 15

18 3.3 Duwen en trekken tijdens het werken met de kleine rei Het duwen en trekken van de kleine rei duurt 66 seconden per keer met een range van 28 seconden tot 120 seconden per keer. De totale tijdsduur waarin geduwd en getrokken wordt is gemiddeld 39 minuten. Er is een grote variatie in gemiddelde maximale aanzetkrachten tussen vloerenleggers tijdens het duwen ( N) en trekken ( N) met twee handen gevonden. De duw- en trekkracht blijkt sterk afhankelijk van de methode van werken met de kleine rei, vooral van de hoeveelheid mortel dat voor de kleine rei ligt. De laagste gemeten krachten zijn gevonden bij de vloerenlegger met de meeste ervaring met het werken met de kleine rei. 3.4 Productieduur Er is geen significant verschil gevonden in het aanbrengen van een dekvloer per verdieping en in het hele huis/appartement. In bijlage 5 wordt de tijdsduur voor het aanbrengen per verdieping weergegeven. Voor de vergelijking is de tijdsduur die nodig is voor het aanbrengen van de dekvloer in de woonkamer in appartementen samengevoegd met de tijdsduur voor het aanbrengen van een dekvloer op de begane grond in huizen. De tijdsduur voor het aanbrengen van een dekvloer in de slaapkamers en hal in appartementen is samengevoegd met het aanbrengen van een dekvloer op de eerste etage in huizen. 3.5 Overschrijding gezondheidkundige richtlijnen Tabel 4 laat zien dat de blootstelling aan het voorovergebogen werken tijdens het werken met zowel de kleine als de grote rei hoger is dan de gezondheidkundige richtlijn van 30 minuten per werkdag. De gezondheidkundige richtlijn van 60 minuten voor geknield werken werd gemiddeld alleen overschreden tijdens het werken met de grote rei; tijdens het werken met de kleine rei werd deze richtlijn niet overschreven. De gezondheidkundige richtlijn voor het tillen en dragen werd tijdens het werken met beide reien niet overschreden. 16

19 Tabel 4: Overschrijding van gezondheidkundige richtlijnen tijdens het werken met de kleine rei of de grote rei per werkdag. Overschrijding van de gezondheidkundige richtlijn wordt aangegeven door een pijl omhoog. Per factor wordt aangegeven hoeveel individuele vloerenleggers de gezondheidkundige richtlijn overschrijden. Risicofactor Werken met gebogen of gedraaide rug Knielen of hurken Tillen of dragen Gezondheidkundige richtlijn >30 min per werkdag >40 gebogen of gedraaide houding per werkdag (NCvB Registratierichtlijn D004) >1 u per werkdag (NCvB Registratierichtlijnen D003 en D005) Tillen >15 kg >10% van de werkdag. (NCvB Registratierichtlijn D004) Kleine rei Gem. 37 minuten Overschreden door: 6/10 Gem. 37 minuten Overschreden door: 2/10 Gem. 2% Overschreden door: 0/10 Grote rei Gem. 71 minuten Overschreden door: 9/10 Gem. 76 minuten Overschreden door: 7/10 Gem. 4% Overschreden door: 0/10 Duwen of trekken Maximale aanzetkracht is 186 N bij trekken Maximale aanzetkracht is 206 N bij duwen. (Mital e.a. 1997) Trekken gem.: 211N Range: N Overschreden door: 6/7 Duwen gem.: 186N Range: N Overschreden door: 3/7 3.6 Ervaren zwaarte en ongemakken/last/pijn Tabel 5 geeft een overzicht van de ervaren zwaarte op de verschillende meetmomenten. Het werken met de kleine rei op de zolderverdieping is significant zwaarder ervaren dan het werken met de grote rei. Echter, zowel het werken met de kleine rei als het werken met de grote rei wordt als niet-belastend ervaren. 17

20 Tabel 5: De gemiddelde ervaren zwaarte met standaarddeviatie (SD) en bijbehorende p-waarde tussen verschillen op een schaal van 0 tot 10 van de vloerenleggers tijdens het werken met de kleine rei en de grote rei. Begane grond/ woonkamer+keuken (n=10) Eerste verdieping/ slaapkamers+hal (n=10) Kleine rei Grote rei P-waarde Gem SD Gem SD 2 1,7 2 1,3 0, ,2 2 1,2 0,248 Zolder (n=4) 2 1,1 0,5 1,0 0,033 * Hele huis/ appartement (n=10) 2 1,0 2 1,2 0,218 De vloerenleggers ervaren gemiddeld genomen helemaal geen ongemakken/last/pijn in de lage rug, de schouders, de armen, de knieën en de enkels tijdens het werken met de kleine en tijdens het werken met de grote rei. Enkele vloerenleggers geven aan ervaren ongemakken/last/pijn te hebben in de schouders of armen tijdens het werken met de kleine rei. Als maximum is een waarde van 3 toegekend aan de ongemakken/last/pijn op een schaal van 0 tot 10. Tijdens het werken met de grote rei is als maximum een waarde van 2 toegekend aan de ongemakken/last/pijn in de lage rug. 3.7 Toepasbaarheid Negen van de tien vloerenleggers geven aan dat de kleine rei toepasbaar is bij het aanbrengen van dekvloeren in woningen. De voornaamste reden is dat de kleine rei door één persoon te tillen is en dat er gemakkelijk mee te werken is. De grote rei is door drie van de tien vloerenleggers toepasbaar gevonden voor het aanbrengen van een dekvloer in een woning. Zeven van de tien vloerenleggers vinden dat de grote rei niet toepasbaar is in woningen. De voornaamste reden is dat het steeds moeten omzetten (in een andere richting laten voortbewegen) onhandig is in de woningbouw, vooral door de handelingen (het korter en langer maken van de grote rei door deze in of uit te schuiven) en belastende lichaamshoudingen die hierbij voorkomen. Alle vloerenleggers geven aan dat de grote rei eigenlijk te zwaar is om alleen te hanteren. Doordat je niet alleen door kunt werken is de grote rei als minder toepasbaar ervaren bij het aanbrengen van een dekvloer in woningen. 18

21 4 DISCUSSIE De vraagstellingen van dit onderzoek waren: 1. Wat is het effect van het werken met de kleine rei in vergelijking met het werken met de grote rei op de fysieke belasting, ervaren zwaarte en ongemak, en toepasbaarheid bij zandcementdekvloerenleggers? 2. In welke mate overschrijdt het werken met de kleine rei én het werken met de grote rei (gezondheidkundige) richtlijnen voor de tijdsduur van het geknield werken, de tijdsduur van voorovergebogen werken, de tijdsduur van tillen en dragen en specifiek voor het werken met de kleine rei, duw- en trekkrachten? Het antwoord op de eerste vraagstelling is dat het effect van het werken met de kleine rei in vergelijking met het werken met de grote rei zorgt voor een vermindering van voorovergebogen en geknield werken, maar ook een toename van duwen en trekken met de rei. De ervaren zwaarte tijdens het aanbrengen van een dekvloer op de zolder is significant hoger tijdens het werken met de kleine rei in vergelijking met het werken met de grote rei, maar de absolute waarde is zeer laag bij beide reien. Tijdens het werken met beide elektrische reien wordt een laag ervaren ongemak gerapporteerd door de vloerenleggers. Bijna alle vloerenleggers geven aan dat de kleine rei toepasbaar voor het aanbrengen van dekvloeren in de woningbouw. De grote rei werd door drie van de tien vloerenleggers als toepasbaar beoordeeld. Met betrekking tot de tweede vraag leidt zowel het werken met de kleine rei, als het werken met de grote rei tot een overschrijding van de gezondheidkundige richtlijn voor voorovergebogen werken van 30 minuten per werkdag. Het werken met de grote rei overschrijdt ook de gezondheidkundige richtlijn van geknield werken van 60 minuten per werkdag, het werken met de kleine rei overschrijdt deze richtlijn niet. Tijdens het werken met beide reien is de gezondheidkundige richtlijn voor het tillen en dragen van meer dan 15 kg voor langer dan 10% van de werkdag niet overschreden. De maximale aanzetkrachten voor duwen en trekken worden overschreden tijdens het werken met de kleine rei door zes van de zeven vloerenleggers bij duwen en door drie van de zeven bij trekken, maar lijken te verminderen wanneer vloerenleggers meer ervaring hebben met het werken met de kleine rei. 19

22 Verschillen in fysieke belasting De verschillen in fysieke belasting tussen het werken met de kleine rei en de grote rei zijn te verklaren doordat de kleine rei vaker toegepast kan worden en de dekvloer minder handmatig moet worden aangebracht. Vooral tijdens het aanbrengen van dekvloeren in woningcomplexen met scheidingswanden kan de kleine rei meer gebruikt worden door zijn kleinere afmetingen. Naast de beperkte toepasbaarheid van de grote rei (de rei is minimaal 2,5 meter breed) waardoor de vloerenlegger vaker handmatig moet afreien, wordt dit verschil mede veroorzaakt doordat het bedieningspaneel van de grote rei zich ter hoogte van het onderbeen van de vloerenlegger bevindt en de grote rei steeds omgezet moet worden. Bij het omzetten moeten de vloerenleggers nog steeds geknield en voorovergebogen werken om de rijlatten te verplaatsen en de rei op te tillen. Het is lastig te interpreteren hoe belastend het duwen en trekken met de kleine rei is. De maximale aanzetkrachten zijn opgesteld voor het duwen en trekken van goedlopende rolcontainers over vlakke ondergronden. De situatie tijdens het duwen en trekken met de kleine rei is heel anders. Het gaat hier om een continue duw- en trekbeweging waarbij het gewicht mede bepaald wordt door de hoeveelheid zandcement die voor de kleine rei ligt. Voor de vergelijking zijn de maximale aanzetkrachten gebruikt die behoren bij een frequentie van 10 keer per minuut over een afstand van 2,1 meter. Deze combinatie van frequentie en afstand komt het meest overeen met de frequentie van de duw- en trekbewegingen tijdens het hanteren van de kleine rei en de afstand van het gedeelte van de vloer dat dichtgetrokken wordt. Echter, de opeenstapeling van snelle duw- en trekbewegingen achter elkaar is niet meegenomen in deze richtlijn en het effect van deze handeling op de schouderbelasting is nog onbekend. De directe metingen met de digitale krachtmeter geven een indicatie van de maximale duw- en trekkracht. Voor exacte bepalingen dienen de duw- en trekkrachten in een laboratorium setting nader bepaald te worden. 20

23 5 CONCLUSIES Tijdens het werken met de kleine rei hoeft significant minder lang geknield en voorovergebogen gewerkt te worden ten opzichte van het werken met de grote rei. De vloerenleggers geven aan dat de kleine rei goed toe te passen is in woningen en appartementen. De schatting van de duw- en trekkrachten die uitgeoefend moeten worden tijdens het werken met de kleine rei overschrijden de gezondheidkundige richtlijnen, maar zijn lager bij vloerenleggers met meer ervaring met het werken met de kleine rei. De kleine rei wordt daarom als een goede aanvulling gezien om het leggen van een dekvloer uit te voeren. 21

24 REFERENTIES Borg, G. (1982). A category scale with ratio properties for intermodal and interindividual comparisons. In: H.-G. Geissler and P. Petzold (Eds.), Psychophysical Judgement andthe Process of Perception (pp ). Berlin: VEB Deutscher Verlag der Wissenschaften. Frings-Dresen MHW, Kuijer PPFM The TRAC-system: an observation method for analysing work demands at the workplace. Safety Science. 21; Kuijer PPFM, Hoozemans MJM, Frings-Dresen MHW A different approach for the ergonomic evaluation of pushing and pulling in practice. International Journal of Industrial Ergonomics. 37; Mital A, Nicholson AS, Ayoub MM A guide to manual materials handling. Taylor & Francis, London. Nederlands Centrum voor Beroepsziekten. Beroepsziekteregistratierichtlijnen De volgende richtlijnen zijn gebruikt: Richtlijn D004 Aspecifieke lage rugklachten 2004 Richtlijn D007 Artrose van de knie (gonartrose) 2007 Visser S, van Holland BJ, van der Molen HF, Kuijer PPFM, Frings-Dresen MHW Arbeidsbelasting en gezondheidsklachten bij vloerenleggers van zandcementdekvloeren en gietdekvloeren. Rapport 11-06, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam. 22

25 BIJLAGE 1 Bijlage 1: Libary Blok Variabele Omschrijving 1: Taken Voorbereiden Voorbereidende taken waarbij gereedschap naar de vloer wordt gebracht of naar een andere ruimte/plek wordt verplaatst. Hier valt ook onder het inbranden van de betonvloer met cement aan water voordat de dekvloer wordt gesmeerd. Spreiden Het spreiden van de mortel over de betonvloer. Hoogte meten Het meten van de hoogte van de dekvloer. Afreien Het handmatig afreien van de dekvloer, tevens ook het met de hand afwerken van (hoeken) van de vloer. Mechanisch afreien Het machinaal afreien van de dekvloer, zowel met de mechanische rei als met de trilrei. Vlinderen Het verdichten en egaliseren van de dekvloer. Opruimen Het opruimen van spullen aan het eind van de werkdag. Schoonmaken Het schoonmaken van de spullen aan het eind van de werkdag of van de ruimtes waar een dekvloer is aangebracht. Overleg Overleg tussen de vloerenleggers of de vloerenleggers en voorman/uitvoerder. Micropauze Korte pauze op de werkvloer zelf, wordt gescoord wanneer de vloerenlegger langer dan 5 seconden niets staat te doen. Pauze Langdurige eet of koffiepauze. Anders Andere niet gedefinieerde taak (bijv. naar het toilet gaan). 2: Activiteiten Lopen Meer dan 1 pas verplaatsen buiten een cirkel van 1 meter ten opzichte van de oorspronkelijke plaats. Staan Het niet verplaatsen of bewegen binnen een cirkel van 1 meter. Ook het zetten van 1 stap, weer blijven staan en vervolgens weer een stap wordt hieronder gescoord Knielen De vloerenlegger ondersteunt zijn gewicht door met 1 of 2 knieën op de grond te steunen. Hurken De vloerenlegger ondersteunt zijn lichaam alleen met de voeten, waarbij de knieën een hoek van minder dan 90 graden maken. Scheppen De vloerenlegger hanteert een schep waarmee de mortel wordt opgeschept en verspreid wordt over de vloer. Tijdens het hanteren verplaatst de vloerenlegger zich niet of nauwelijks; scheppen wordt daarom gezien als een specificatie van de activiteit staan. Bij de dataverwerking wordt de tijdsduur van het scheppen opgeteld bij de tijdsduur van het staan voor de totale tijdsduur van staan. Traplopen De vloerenlegger verplaatst zich met meer dan 2 treden in een verticale richting; geldt ook voor het bestijgen van een ladder. 23

26 3: Subactiviteiten Met last Onder met last wordt een voorwerp dat opgepakt of gedragen wordt gescoord, dus ook wanneer er sprake is van klein gereedschap. Het scheppen op zich wordt gescoord onder de activiteit scheppen, het lopen met de schep in de handen wordt wel gescoord als zijnde lopen met last. Specificaties over het te tillen gewicht kan gescoord worden in blok 5 (objecten). Duwen en trekken De vloerenlegger verplaatst een voorwerp of houdt een voorwerp op zijn plek door er een overwegend horizontale kracht met 1 of 2 handen op uit te oefenen. Hierbij kan de vloerenlegger zichzelf verplaatsen met het voorwerp (wordt gescoord in combinatie met lopen) of blijft de vloerenlegger op zijn plaats staan (wordt gescoord in combinatie met staan) waarbij het voorwerp dat geduwd of getrokken wordt wel kan bewegen. 4:Lichaamshouding Rechte rug zonder arm elevatie Rechte rug met armelevatie Gebogen rug zonder arm elevatie Gebogen rug met armelevatie 5: Objecten Mechanische rei Vlindermachine Mortelslang Cementzak Andere objecten 6: Tijdsduur Begane verdieping grond/woonkamer Eerste verdieping/slaapkamers Zolder Rughoek (denkbeeldige lijn vanaf C8/T1 tot de achterkant van de broekriem ten opzichte van de verticaal) kleiner dan 40 graden waarbij de armen niet boven relatieve schouderhoogte komen. Dit wordt gescoord wanneer er eerder of een rughoek of armelevatie is geconstateerd. Rughoek kleiner dan 40 graden waarbij de armen boven relatieve schouderhoogte komen. Rughoek gelijk aan of groter dan 40 graden waarbij de armen niet boven relatieve schouderhoogte komen. Rughoek gelijk aan of groter dan 40 graden waarbij de armen boven relatieve schouderhoogte komen. 24

27 BIJLAGE 2 Borgschaal voor het meten van de ervaren zwaarte tijdens het aanbrengen van een dekvloer. Score Omschrijving 10 Zeer, zeer zwaar Zeer zwaar 6 5 Zwaar 4 Tamelijk zwaar 3 Tamelijk licht 2 Licht 1 Zeer licht 0,5 Zeer, zeer licht 0 Helemaal niet zwaar 25

28 BIJLAGE 3 Lokaal ervaren ongemakken schaal voor het meten van ervaren ongemakken/last/pijn in de verschillende lichaamsdelen. Score Omschrijving Maximaal 10 Uitermate veel ongemak/last/pijn (bijna maximaal) Zeer veel ongemak/last/pijn 6 5 Veel ongemak/last/pijn 4 Tamelijk wat ongemak/last/pijn 3 Nogal wat ongemak/last/pijn 2 Enige ongemak/last/pijn 1 Zeer weinig ongemak/last/pijn 0,5 Uitermate weinig ongemak/last/pijn (bijna niet merkbaar) 26

29 BIJLAGE 4 Overzicht van de gemiddelde tijdsduur met standaarddeviatie (SD) (in minuten) van taken tijdens het werken met de kleine of de grote rei bij het aanbrengen van een dekvloer in één woning of appartement. Tijdsduur Kleine rei Grote rei Gem SD Gem SD Afreien Andere taak Hoogte meten Mechanisch afreien Micropauze Opruimen Overleg Schoonmaken Verspreiden Afdraaien Werkvoorbereiding

30 BIJLAGE 5 Overzicht van de totale tijdsduur met standaarddeviatie (SD) (in minuten) en bijbehorende p-waarde tussen verschillen per verdieping of per ruimte tijdens het werken met de kleine rei of met de grote rei bij het aanbrengen van een dekvloer in één woning of appartement. Tijdsduur Kleine rei Grote rei P-waarde Gem SD Gem SD Begane grond/ woonkamer+hal (n=10) ,090 Eerste verdieping/ slaapkamers+hal (n=10) ,780 Zolder (n=4) ,082 Hele huis/ appartement (n=10) ,323 28

31 Arbouw Postbus AE Harderwijk T F info@arbouw.nl Voor vragen over arbeidsomstandigheden: Infolijn bestelcode: ISBN: ARB 9892