Special voor medewerkers van Rijkswaterstaat Eerste energieneutrale. Omgevingswijzer ontwerpt wijs. Duurzaam doorpakken

Transcriptie

1 Special voor medewerkers van Rijkswaterstaat Eerste energieneutrale brug Omgevingswijzer ontwerpt wijs Duurzaam doorpakken

2 Energieneutraal De nieuwe Ramspolbrug over het Ramsdiep is uniek in de wereld. Als de beweegbare klep van de brug dichtgaat, wordt de energie die vrijkomt bij het afremmen van die klep opgeslagen in grote accu s. Samen met de energie die de zonnecellen op de brug opwekken, levert dat voldoende energie om de brug weer te openen. Het vergde een flinke dosis doorzettingsvermogen en volharding, maar daarmee kreeg Rijkswaterstaat de markt wel zo ver om dit energieneutrale ontwerp te maken. Blije meters Met een hoogte van 13 meter en een breedte van 18 meter is de nieuwe Ramspolbrug flink hoger en breder dan de oude. Daardoor hoeft de brug minder vaak open voor het scheepvaartverkeer, naar verwachting jaarlijks zelfs achtduizend keer minder. Daar hebben het scheepvaart- en wegverkeer baat bij en de zuinige energiemeters van Rijkswaterstaat worden er blijer van. Gouden Mier Met deze energieneutrale brug won Rijkswaterstaat op 1 juni 2010 de Gouden Mier, dé onderscheiding voor duurzame initiatieven binnen de Rijksoverheid. Zowel de publieksprijs (zesduizend ambtenarenstemmen) als de juryprijs ging naar het project Ramspolbrug. Begin volgend jaar neemt Rijkswaterstaat het duurzame pronkstuk in gebruik. Uniek in de wereld

3 oktober Duurzaamheid wortelt in de genen van iedere RWS er Ruim drie jaar geleden ging het programma Rijkswaterstaat Duurzaam van start. In ongekende snelheid denderde één en dezelfde boodschap door de hele organisatie: het moest duurzamer. Duurzamer met het energieverbruik van gebouwen en tunnels, het openen en sluiten van sluizen en bruggen, de verlichting langs snelwegen en met inkopen. Zeker bij dat laatste ligt de lat hoog. Sinds dit jaar wordt alles 100 procent duurzaam ingekocht, zo luidt het voorschrift. Met de Dag van de Duurzaamheid voor de deur is het tijd om de balans op te maken. Onze ambitie om een energiereductie van 20 procent te realiseren op bruggen, sluizen en tunnels heeft minder vaart. Dat komt omdat we steeds meer verkeerssystemen gebruiken voor onze veiligheid. Daarnaast nemen het opstellen van projectplannen en aanbestedingen veel tijd in beslag. En dat werkt niet als buskruit voor een explosieve energiereductie. Van onze duurzaamheidsopgaven hebben we er al zeker twee gerealiseerd. RWS gebruikt jaarlijks 2 procent minder energie in zijn gebouwen en alle diensten of producten die RWS inkoopt, zijn beoordeeld op duurzaamheid. Projectleiders gaan bij elke aanbesteding na of zij duurzame tools kunnen inzetten, zoals DuboCalc voor duurzamere materialen of de CO 2 -prestatieladder voor het gebruik van zuiniger materieel. Niets staat een duurzame start van een project dan in de weg. Ook met het toepassen van ledverlichting zijn we al een eind op weg. De Krammersluizen, de Vlaketunnel, de Tweede Coentunnel en de A44 zijn de nieuwe iconen. En wat te denken van de vleermuisvriendelijke batlampen? Ook de Rijksrederij werkt hard aan een duurzamere vloot. Wellicht kunnen we in de toekomst (nog) meer leren van marktpartijen, waar duurzaamheid business is. Goed nieuws voor Rijkswaterstaat is de recente goedkeuring van de Omgevingswijzer door het bestuur. Door dit geautomatiseerde systeem met vragenlijsten kunnen we al bij het begin van onze projecten handen en voeten geven aan people, planet en profit. Zo raakt duurzaamheid nog verder verankerd in de organisatie. Onze veranderopdracht is geslaagd. Wat rest is dat we moeten blijven nadenken over vernieuwing. Kennis en kunde over duurzaamheid gaan we borgen binnen de nieuw op te richten Kaderdienst. Duurzaam denken en doen is geen streven meer, maar een vanzelfsprekendheid. Als medewerkers van het ministerie van IenM hebben we bij elk project dezelfde opdracht: zuinig zijn met energie en materialen en waar mogelijk kansen benutten voor een betere leefomgeving. Zo wortelt duurzaamheid in de genen van iedere Rijkswaterstater. Annette Augustijn directeur programma Rijkswaterstaat Duurzaam

4 4 Duur ook na 2012 slim, zuinig en ondernemend Het programma Rijkswaterstaat Duurzaam loopt eind 2012 af, maar onze doelen en ambities blijven rechtovereind staan. Als overheidsorganisatie willen we koploper zijn in energiezuiniger werken en CO 2 -reductie realiseren. Zo leveren we een bijdrage aan de leefbaarheid van de wereld. Welke steen draag jij bij? Be inspired!

5 oktober zaam Wat zet jij uit? Energie besparen Het doel voor de komende jaren is om in 2020 in gebouwen en objecten 20 procent minder energie te verbruiken ten opzichte van Kijken we naar de carbon footprint, dan kunnen we in de vloot, de objecten, de gebouwen en het woon-werkverkeer een grote klapper maken wat betreft CO 2-reductie. Tot nu toe zijn er al veel maatregelen genomen om het energieverbruik te monitoren en te reduceren. Denk aan de maatregelen die voortkomen uit de energiescans en de Duurzaam Bouwen Calculator (DuboCalc), waarmee we al tijdens een aanbesteding naar alle milieueffecten van het materiaal- en energieverbruik van een bouwwerk kijken. Inspirerend is ook de toepassing van ledverlichting op onder meer de A44 en in de Vlaketunnel, het gebruik van energiezuinigere datacenters, elektrische auto s en videovergaderen. Brandstofverbruiksmeter De brandstofverbruiksmeter is onderdeel van het programma Voortvarend Besparen. Met dit programma wil de Rijksrederij een energiebesparing realiseren van 5,7 procent ten opzichte van Met cursussen en de brandstofverbruiksmeters wordt het voor schippers inzichtelijk hoe zij zuiniger kunnen varen. Bijna alle schepen zijn van de verbruiksmeter voorzien. Brandstofverbruiksmeter: De vloot is onze tak met de grootste CO 2-uitstoot. Maar met anders denken en doen realiseren we een flinke CO 2-reductie. Zo maakt de brandstofverbruiksmeter het verschil in brandstofgebruik tussen snel en rustig varen duidelijk. In het programma Voortvarend Besparen zijn bijna alle Rijksrederij-schepen hiervan voorzien en krijgen de gezagvoerders een training besparend varen. Ook door anders te denken heeft de vloot grote reductiestappen gezet. Waarom varen naar de werf voor onderhoud, terwijl bepaalde onderhoudswerkzaamheden op het schip kunnen plaatsvinden? Dashboard Energieverbruik: Hoeveel energie en gas verbruiken gebouwen, kunstwerken, wagenpark en vloot? Het Dashboard Energieverbruik geeft inzicht. Een mooie stap voorwaarts in het monitoren en bijsturen. Deze interactieve rapportage op intranet schetst besparende maatregelen en de verwachte verbruiksreductie in Noteer 10 oktober in je agenda: tijdens de Dag van de Duurzaamheid presenteren we het dashboard. Ons bin zuunig Pas Het Nieuwe Werken toe. Door thuis of flex te werken zijn minder werkplekken en gebouwen nodig en werken we aan energiereductie en een compactere Rijksoverheid. Raadpleeg het programma Medewerker 2015 voor een goede balans tussen organisatie, medewerker en milieu. Zet wat uit. Misschien een open deur, maar nog steeds staan veel apparaten s nachts en in het weekend onnodig aan. Dus kijk om je heen en zet uit wat uit kan. Stand-by is niet uit, want dan verbruikt het apparaat nog steeds energie. Reis bewust. Neem bijvoorbeeld het ov of de fiets of reis buiten de spits. Of combineer afspraken dicht bij elkaar of op één plek. Korter reizen kan ook: probeer een RWS-kantoor bij jou in de buurt. Vraag je af of die dienstreis echt nodig is. Misschien kan die vergadering of dat bilateraaltje net zo goed telefonisch of via videoconferentie. Er zijn faciliteiten genoeg. Werk energiezuinig. Maak optimaal gebruik van ICT, internet en papier. En kijk in projecten of het in de omgeving ergens energiezuiniger kan, bijvoorbeeld in transport en materiaal gebruik. Mogelijk kan je er zelfs energie winnen. Denk anders. Denk na over een andere aanpak, over slimmer organiseren, over werkzaamheden combineren. Een voorbeeld van slimmere vaarwegwerkzaamheden: combineer het plaatsen van een boei met het schoonmaken van de boei ernaast. Mail innovatieve ideeën naar innovatie@rws.nl en doe inspiratie op bij kenniscentrum/innovatie. >

6 6 Wat wek jij op? Energie winnen Niet een primaire taak van Rijkswaterstaat, maar wel een waarin we het verschil kunnen maken. Bijvoorbeeld door ruimte te bieden aan anderen om energie te winnen, op onze kunstwerken, langs onze wegen, in onze wateren. Inmiddels staan er zo n 150 windturbines in ons beheerareaal. Daarmee wekken we elektriciteit voor meer dan huishoudens. Zo voeren we onze primaire taak uit én zijn we duurzaam bezig. Het kabinet wil in procent van alle energie duurzaam opwekken. Het mooie is dat RWS hiervan ook kan profiteren. Een voorbeeld is de bermplantage langs de A58, waaruit we biomassa en dus duurzame energie winnen. Waar zie jij kansen? Ramspolbrug: Dit is de eerste brug ter wereld die zijn eigen energie opwekt en energieneutraal werkt. Bij het sluiten van de brugklep komt energie vrij, die in accu s wordt opgeslagen. Samen met de energie die zonnecellen op de brug opwekken, levert dat genoeg brandstof om de brug weer te openen. Doordat de nieuwe brug een stuk hoger is dan de oude, hoeft de klep ook nog eens minder vaak open. Dat is energiezuiniger én prettiger voor het weg- en scheepvaartverkeer. Zonnecellen: Binnen het Programma Lucht en Geluid (PluG) wil Rijkswaterstaat geluidsschermen breder inzetbaar maken. Door ze te voorzien van zonnecellen is het opwekken van energie voor eigen gebruik mogelijk. Zien marktpartijen daar brood in, dan bieden we ruimte aan het maatschappelijk initiatief. Is het zelf opwekken van energie voordeliger dan het in te kopen, dan investeren we daar graag in. Opwekkertjes Zet de knop om. Openstaan voor ideeën om energie te winnen, daar gaat het om. Luister naar geluiden bij regiopartners en denk buiten de bestaande kaders. Hoe dichter bij de verkenning, hoe beter het is. Faciliteer. Wil een marktpartij in ons areaal energie opwekken? Wees je bewust van hun kans, maak er werk van en zorg dat het kan. Jij bent de verbindende schakel. Elke dag beter, meer met de regio. Kijk naar mogelijkheden. Niet alleen de markt maar ook RWS kan financieel voordeel halen uit energiewinning. Er is een energiestrategie in ontwikkeling die dit mogelijk maakt. Reageer uniform. We zijn één RWS, dus reageer uniform op aanvragen van marktpartijen. Denk anders. Het combineren van functies levert meer op dan de som der delen. Mail innovatieve ideeën naar innovatie@rws.nl en doe inspiratie op bij kenniscentrum/innovatie. Waar kies jij voor? Duurzaam inkopen Een duurzamer Rijkswaterstaat hangt samen met duurzaam inkopen. Daar kunnen we al kiezen voor energiezuinige installaties, kunstwerken, materialen en werkwijzen. Door bij aanbestedingen de voorkeur te geven aan aanbieders die aantoonbaar energiezuinig werken en/of een energiezuinige oplossing bedenken, verminderen we onze CO 2-uitstoot. Instrumenten als de CO 2-prestatieladder en Dubo- Calc dagen de markt uit om nóg efficiënter te werken. Hoe daag jij uit? Ledverlichting: Een goed voorbeeld van het uitdagen van de markt is de A44, de eerste snelweg ter wereld met ledverlichting. De aannemers onderzochten twee typen ledlampen die de traditionele natriumlampen moesten vervangen. Daaruit bleek dat ledverlichting veel voordelen biedt. Zo is de energiebesparing door het dimmen van licht 50 procent. Daarnaast leiden leds tot minder onderhoudskosten, verkeershinder en CO 2-uitstoot. Innovatief en waardevol aan dit systeem is dat alle instellingen op afstand zijn aan te passen en dat de lichtsterkte bij neerslag of een calamiteit naar 100 procent schakelt. Batlamp: Vleermuizen zijn gevoelig voor blauw en ultraviolet licht, maar minder voor oranje en rood. Op de vraag om vleermuisvriendelijke verlichting te ontwerpen, kwam het bedrijf LEDexpert met een amberkleurige, UV-vrije ledlamp: de batlamp. Deze schrikt de vleermuizen niet af, is energiezuinig, heeft een lange levensduur en heeft weinig onderhoud nodig. Daarmee is de lamp een goedkope en duurzame oplossing voor duizenden vleermuislocaties. Inmiddels is het ecoduct van de A74 van batlampen voorzien. Een wereldprimeur. Rendabel shoppen Werk uniform. Op staat de werkwijze voor duurzaam inkopen. Begin vroeg. De belangrijkste stap voor duurzaamheid maak je in de planfase en niet pas in de inkoopfase. De functionele eisen scheppen het kader voor inschrijvers. Volg de leidraad. De Leidraad Energiezuinig Ontwerpen van Civiele Kunstwerken is gemaakt met bedrijven in de bouwsector. Hierin staan ideeën over het zo zuinig mogelijk toepassen van apparaten. De leidraad (code C99-8) is te bestellen via de webwinkel van de CU: Schakel Project Tech in. Deze poel van duurzaamheids deskundigen kan je helpen bij een duurzame aanbesteding. Kijk op projecttech. Raadpleeg het web. Op staat welke aanpak we volgen. We maken functionele beschrijvingen, zodat de aannemer met een duurzaam en energiezuinig ontwerp komt.

7 oktober Omgevingswijzer maakt duurzaamheid concreet De Omgevingswijzer is amper gereed of er wordt al gretig gebruik van gemaakt in diverse projecten. Zoals bij de N309, de A1-zone, de aanleg van het kanaal om Den Bosch en de nieuwe Gebiedsagenda Zeeland. De Omgevingswijzer is het ultieme startschot voor duurzame gebiedsontwikkeling! Het steeds drukkere verkeer op de N309 leidt tot opstoppingen, stank en geluidsoverlast in het Gelderse dorp t Harde. Bij de keuze voor een nieuwe rondweg of het aanpassen van de bestaande weg kijkt de provincie Gelderland goed naar de duurzaamheids effecten op de omgeving. Dat doet de provincie met de Omgevingswijzer. Wat goed is voor de verkeersdoorstroming, is niet altijd goed voor het milieu, vertelt Annemiek Tromp, manager van het instrument. Wat zijn daarnaast de gevolgen voor het lokale winkelcentrum als het verkeer daar niet meer langsrijdt? Dat heeft immers een belangrijke economische en sociale functie. De gekozen oplossing moet uiteindelijk aan alle voorwaarden voldoen. De Omgevingswijzer zorgt voor een goede balans tussen people, planet en profit. Twaalf thema s Een abstract begrip als duurzaamheid wordt met de Omgevingswijzer een concrete en heldere opgave. Via een uitgebreide vragenlijst analyseert dit instrument diverse thema s, zoals ecologie, samenleving en economie, oplossingsrichtingen en brengt de Omgevingswijzer bijbehorende voor- en nadelen met elkaar in verband. Zo is duurzaamheid vooraf inzichtelijk te maken en creëren we balans tussen people, planet en profit. De Omgevingswijzer is inzetbaar bij elke projectfase, van gebiedsagenda tot verkenning, van planstudie tot realisatie en alles daartussenin. Geen excuus Annemiek: Bij natte en droge projecten zijn wij als Rijkswaterstaat maar kort bezig. De omgeving is daar altijd. Zorgvuldigheid is geboden en Rijkswaterstaat moet soms effecten van vroegere keuzes onder ogen zien. Door alle duurzaamheidsinstrumenten te gebruiken organiseren en maken we een goede en duurzame leefomgeving, nu en in de toekomst. Een excuus als tijdgebrek gaat niet op. Snel werken is fijn, maar de vraag is of sneller op de lange termijn beter is. Externe partijen werken standaard met Dubocalc, dat willen we ook voor de Omgevingswijzer realiseren. Want met integraal ontwerpen, duurzame afwegingen en combinaties creëren we voordelen in ruimtelijke én financiële zin. Bekijk de handleiding op de pagina Gebiedsontwikkeling op rws.nl/duurzaam. De A1-zone Het visitekaartje van Oost-Nederland als gebied met veel groen, ruimte en aantrekkelijke steden behouden was bij de MIRT-verkenning A1-zone het doel. Bij de stap naar planuitwerking werd gaandeweg duidelijk dat de focus op de wegverbreding lag en dat de ambitie van het visitekaartje nog niet operationeel was. Dat was een risico, omdat de omgeving wel die verwachtingen had. Met de Omgevingswijzer konden we dat op tijd signaleren. Gaat een project een volgende fase in, dan wil er nog wel eens wat kennis verloren gaan vanwege teamwisselingen. De Omgevingswijzer vangt dat op door de effecten van bepaalde oplossingen te schetsen en het doel goed tussen de oren te krijgen. Hij is bruikbaar als checklist, zodat je niks kan vergeten. Door hem zo vroeg mogelijk in te zetten heb je snel een overview van kansen en mogelijke risico s. En voorkom je dat je in een latere fase tegen problemen aanloopt. Door omgevingspartners bij de Omgevingswijzer te betrekken, krijg je neuzen dezelfde kant op, creëer je meer begrip en kom je mogelijk op betere oplossingen. Tertius Hanekamp, extern adviseur Duurzame gebiedsontwikkeling en mobiliteit Economische baten voor bedrijvigheid Financiën en investeringen Bereikbaarheid Welzijn De Omgevingswijzer Economische baten voor bevolking Sociale relevantie Water Ruimtelijke kwaliteit Bodem Ruimtegebruik Energie - gebruik Ecologie en biodiversiteit

8 8 Praktijkproef elektrisch rijden Rijkswaterstaat wil als wegbeheerder meer leren over toekomstige mobiliteit. 26 elektrische voertuigen van Rijkswaterstaat zijn een jaar lang gemonitord en de gebruikers zijn bevraagd over hun ervaringen. In 2015 wil Rijkswaterstaat dat een kwart van het wagenpark elektrisch is. gprs*-antenne gps-antenne gprs-unit A Iedere auto is uitgerust met data-elektronica 2 Toyota Plug s snellaadpunt km Opladen 3281 normale oplaadpunten 29 snellaadpunten Gemiddeld duurt het acht uur om snellader 20 minuten. De snellader past de laadsnelheid aan op basis van hoe vol de accu is. een actueel overzicht. 6 Peugeot IOn s Datalogger Vliegtuigcommunicatie interface B Data wordt opgeslagen in een centrale database voor onderzoek. 12 Nissan Leaf s 6 Mitsubishi i-miev s * gprs is een uitbreiding op het bestaande gps-netwerk, gprs-gebruikers zijn altijd online. Infographic: Loek Weijts