Dossier: 10 jaar provinciedienst natuuren milieueducatie (NME)

Transcriptie

1 NATUUR & MLEU NFO april 2006 Dossier: 10 jaar provinciedienst natuuren milieueducatie (NME) 11 mei 1995: de provincieraad van West-Vlaanderen keurt de eerste Provinciale Beleidsnota inzake natuur- en milieueducatie goed en geeft zo groen licht voor de uitbouw van een provinciedienst NME. Die wordt als hefboom gezien voor een meer gestructureerde en professionele ondersteuning van NME in West-Vlaanderen. Tien jaar later is er heel wat gebeurd! Een overzicht in tien hoofdstukjes. Gemeenten en Provincie doen het samen! NME is een belangrijk beleidsinstrument van lokale overheden bij de realisatie van een duurzame samenleving. Het was dus aangewezen dat de Provincie en de gemeenten hiervoor de handen in elkaar sloegen. Stap voor stap werden dan ook samenwerkingsovereenkom- sten afgesloten met groepen gemeenten. Dit gebeurde voor de eerste maal op 16 mei 1997 in de Scheldevallei, op dat moment een primeur voor Vlaanderen! Vele andere gemeenten volgden dit voorbeeld zodat nu wordt samengewerkt met alle West-Vlaamse gemeenten in elf samenwerkingsverbanden (cfr. kaderstukje). Ondersteuning van het onderwijs was de belangrijkste prioriteit. Dit werd gerealiseerd door: ter beschikking stellen van veldwerkkoffers vorming van leerkrachten begeleiding van MOS (Milieuzorg op School) gezamenlijke organisatie van initiatieven zoals de Week van de Zee, Waterkronkels enz. Dankzij deze initiatieven groeide de voorbije jaren in veel gemeenten de aandacht voor natuur- en milieueducatie. Dat vertaalde zich in de realisatie van gemeentelijke educatieve infrastructuur en het ter beschikking stellen van meer mensen en middelen voor NME. Mandel: Moorslede, Roeselare, zegem en Staden Leie-Oost: Wielsbeke, Waregem, Deerlijk, Harelbeke en Kuurne Leie-West: Kortrijk, Menen, Wevelgem, Wervik en Ledegem De 6: Hooglede, Lichtervelde, Ardooie, Pittem, Tielt en Ruiselede DMOL: Dentergem, ngelmunster, Meulebeke, Oostrozebeke en Lendelede Steunpunt Kust: Kust: De Panne, Koksijde, Nieuwpoort, Middelkerke, Oostende, Bredene, De Haan, Blankenberge, Brugge, Knokke-Heist De Provincie West-Vlaanderen heeft zijn NME-werking uitgebouwd via een lijndienst in het provinciehuis Boeverbos in Brugge en 5 NME-streeksteunpunten. De streeksteunpunten begeleiden o.a. de elf gemeentelijke NME-samenwerkingsverbanden (overeenkomst tussen de Provincie en de betrokken gemeenten om samen te werken inzake NME): Steunpunt Zuid- en Midden-West-Vlaanderen: Scheldevallei: Anzegem, Zwevegem, Avelgem en Spiere-Helkijn Steunpunt Houtland: RLH: Beernem, Brugge, Damme, Jabbeke, Oostkamp, Torhout, Wingene, Zedelgem GO: Gistel, Oudenburg, chtegem Steunpunt West-Vlaamse Heuvels: RLWH: eper, Poperinge, Heuvelland, Mesen, Zonnebeke, Vleteren Steunpunt Jzer en Polder: RLJP: Veurne, Alveringem, Koekelare, Diksmuide, Langemark-Poelkapelle, Kortemark, Lo-Reninge 3

2 4 Veldwerkkoffers in iedere gemeente edere school moet aandacht besteden aan natuur- en milieueducatie (de fameuze eindtermen ). Dit houdt meer in dan kennis over de natuur verwerven. Het omvat ook waarnemen en beleven: zien, horen, ruiken, voelen, meten, graven en zeven, gissen en missen... m.a.w. ervaringsgericht leren. Dit kan enkel door rechtstreeks contact met die natuur. Met kinderen de natuur exploreren vraagt een speciale aanpak. Veldwerk staat daarbij centraal. Voor het basisonderwijs realiseerde de provinciedienst NME verschillende veldwerkprojecten. Hierbij wordt gebruik gemaakt van specifieke educatieve materialen zoals leskoffers, caddies enz. De Boskoffer, het Kabouterpad, de Zeekoffer, Boreas, de Landschapscaddie zijn enkele van de bekendste. Daarbij hoort telkens een begeleidende map die afgestemd is op de eindtermen en ontwikkelingsdoelen. Deze materialen werden stap voor stap geïntroduceerd via vormingsnamiddagen voor leerkrachten. Duizenden leerkrachten namen in de voorbije tien jaar deel aan actieve (= laarzen aan en op het terrein!) vormingssessies. De provinciale dienst NME kon dit niet meer alleen aan en leidde 46 Koffermeesters op om hierbij te helpen. Ondertussen kunnen in iedere gemeente materialen gratis ontleend worden. Zo zijn er in West-Vlaanderen meer dan 600 veldwerkkoffers beschikbaar. Meer info en een lijst van de uitleenpunten zijn terug te vinden op: Ook voor het secundair onderwijs werden succesrijke lesprojecten uitgewerkt zoals De Bergen - landschapseducatie in de West-Vlaamse Heuvels ; Kust en Polder - landschapseducatie in de Zwinstreek en de Zonnekoffer. Natuurouders, NME-assistenten voor de leerkracht Het natuur- en milieuonderwijs in de basisschool betekent niet langer kennis van de natuur overbrengen, maar wél kinderen leren om hun natuurlijke omgeving te ervaren en te onderzoeken en hen zorg en waardering voor de natuur bij te brengen. Dit kan niet zonder direct contact met die natuur en hun omgeving. Scholen trekken er dus op uit en voeren natuur- en milieuprojecten uit extra muros. Met een groep leerlingen op stap gaan valt in de praktijk niet altijd mee (veiligheid, organisatie). De leerkracht heeft niet altijd de nodige tijd en ruimte om alle kinderen actief de natuur te laten ontdekken en ervaren. Werken met leskoffers, in kleine groepen opdrachten uitvoeren enz. stelt soms praktische problemen. Natuurouders bieden een oplossing. Zij staan de leerkrachten bij in de organisatie en de uitvoering van het veldwerk. Dit kan zowel in de klas als in de omgeving van de school. Natuurouders zijn dus assistenten van de leerkracht voor natuur- en milieueducatie in het basisonderwijs. Na het volgen van een korte, gratis opleiding (zeven vormingsmomenten) kan de school een beroep doen op de natuurouders verbonden aan de school. Het is altijd een school die een natuuroudercursus aanvraagt. Dit garandeert de effectieve inschakeling van natuurouders. De eerste natuuroudercursus in Vlaanderen werd in opdracht van de dienst NME in 1997 georganiseerd in Bredene. Ondertussen zijn reeds meer dan 300 natuurouders opgeleid in onze provincie en vindt men natuurouders in heel Vlaanderen. Cursussen voor mensen die als natuurouder aan de slag willen gaan (ten minste tien deelnemers), worden georganiseerd op vraag van scholen en gemeenten. De cursussen zijn gratis! Zie ook MOS -Milieuzorg op School MOS is een project van kleuter- tot hogeschool dat rond diverse thema s werkt : afvalpreventie, water, verkeer, energie, natuur op school, materialen, keuken en kantine. MOS is een initiatief van het Vlaamse Gewest, de Provincie en de meeste gemeentebesturen. n West-Vlaanderen ondersteunen twee provinciale MOS-begeleiders de basisscholen en één begeleider de secundaire scholen in de verdere uitbouw van milieuzorg. Het doel is een milieuzorgsysteem op maat van het onderwijs. Er worden aanpassingen beoogd in de organisatie van de school en een gedragsverandering van de schoolbevolking. Concrete milieuzorginitiatieven die van de leefwereld van kinderen en jongeren vertrekken, leggen de basis voor een milieuvriendelijk gedrag in hun verdere leven. Wanneer je in de school niet enkel over afvalvoorkoming praat, maar er ook samen voor zorgt dat er ook minder afval ontstaat, bewijs je niet alleen het milieu een dienst. Je ontwikkelt er ook het milieubewustzijn van de leerlingen mee. Meer info op en

3 NATUUR & MLEU NFO april 2006 Milieuzorg op school doet het goed in West-Vlaanderen: 415 basisscholen en 170 secundaire scholen en hogescholen ondertekenden een Milieubeleidsverklaring en stapten in het project. Ook het aantal scholen dat in ruil voor de inspanningen een MOS-logo kreeg is aanzienlijk: 185 basisscholen en 75 secundaire scholen. Dit succes is ongetwijfeld te danken aan het enthousiasme van tientallen MOS-verantwoordelijken en honderden leerlingen op de scholen, gesteund door gedreven directies en leerkrachten. Ook de steun van de West-Vlaamse MOS-begeleiders en de gemeentelijke milieudiensten deed een extra duit in het zakje. n heel wat gemeenten krijgen de scholen een extra impuls via een charter, het organiseren van gemeenschappelijke acties, materiële of financiële ondersteuning enz. Bezoekerscentra en educatie in de provinciedomeinen De provinciedomeinen zijn uitgelezen locaties om natuur- en milieueducatie uit te bouwen voor individuele bezoekers, het onderwijs en de socio-culturele sector. Om dit te realiseren zijn zowel infrastructurele voorzieningen als een programma-aanbod nodig. n de drie grootste domeinen (de Palingbeek, Bulskampveld en de Gavers) wordt een volwaardig bezoekerscentrum uitgebouwd met educatieve programma s, initiatieven en modules voor verschillende doelgroepen. n de overige provinciedomeinen wordt een beperkt educatief aanbod gerealiseerd. Dit telkens in samenwerking met tal van partners. Het bezoekerscentrum De Palingbeek werd geopend op 24 april 2005, het bezoekerscentrum Bulskampveld volgt op 10 juni Over de overzichtsbrochure 'Ontdek de natuur in de provinciedomeinen ', leest u meer blz. 23 of op Week van de Zee Het ervaringsgericht project Week van de Zee heeft aan de kust zijn waarde bewezen voor het onderwijs en is al aan zijn tiende editie toe. De voorbije jaren konden duizenden leerlingen volop genieten van het ruime aanbod. Leerkrachten kunnen in prachtige biotopen op een eigentijdse en verantwoorde manier actief met hun klas aan veldwerk doen. Om dit mogelijk te maken is heel wat gerealiseerd: Diverse educatieve materialen en werkvormen wer- den ontwikkeld voor de verschillende graden van het basisonderwijs. De Zeekoffer is ongetwijfeld het bekendst, maar er zijn er nog! Deze materialen zijn ter beschikking in iedere kustgemeente. Vorming voor leerkrachten: hier leren ze hoe de pakketten te gebruiken. Een speciaal aanbod van activiteiten en projecten werd gebundeld in een brochure die per kustgemeente een overzicht geeft. Deze bundel inspireert ook buiten de periode van Week van de Zee tal van scholen voor een leerrijke en boeiende uitstap naar zee. Sinds 2002 wordt gewerkt met een tweejaarlijks thema. Er werd gekozen om het accent te leggen op waarnemen en beleven en hiervoor de zintuigen te gebruiken. Voor werd onder het motto Wat zegt je de zee? aandacht geschonken aan luisteren. n stond het zien centraal: Wat zie je aan zee?. n draait het rond de smaak: De zee smaakt naar meer!. Ook het brede publiek - gezinnen, toeristen en recreanten - komt aan zijn trekken met een waaier van leerrijke en deugddoende initiatieven. Onze kust is immers meer dan zon en strand. Zee, strand, duin en polder vormen een boeiend geheel van mooie landschappen, polders, kreken, schorren en mooie duinbossen. De Week van de Zee is ieder jaar het resultaat van de gebundelde inspanningen van honderden mensen uit scholen, gemeentebesturen, provinciediensten en tal van verenigingen. Meer info op 5

4 N&Minfo april :13 Pagina 6 Streekgerichte aanpak met NME-steunpunten Om de natuur- en milieueducatie in West-Vlaanderen op een meer gestructureerde en professionele wijze te ondersteunen koos de Provincie voor de realisatie van streeksteunpunten NME. Hier waren verschillende redenen voor: NME gebeurt het best zo dicht mogelijk bij de leefwereld van betrokkenen. Gemeentelijke milieudiensten zijn meestal al zwaar belast. NME krijgt meer kansen en mogelijkheden op streekniveau. De groeiende trend in de NME is netwerkvorming. Dit betekent een spreiding van de infrastructurele voorzieningen over het hele grondgebied van de provincie en vooral ook een samenwerking tussen bestaande voorzieningen en centra. Het valoriseren van vrijwilligerswerk en het betrekken van NME-verenigingen gebeurt gemakkelijker gedecentraliseerd. Er zijn momenteel vijf steunpunten actief: Kust, WestVlaamse Heuvels, Houtland, Zuid- en Midden-WestVlaanderen en Westhoek. De taken van een NME-streeksteunpunt zijn heel divers: het inventariseren van de medespelers in de streek en hun aanbod; de introductie van de veldwerkmaterialen en coördinatie van de uitleenpunten; de realisatie van een aanbod voor verschillende doelgroepen in overleg met hun organisaties; organisatie van vorming, bij- en nascholing van leerkrachten en sleutelfiguren van andere doelgroepen; het stimuleren van samenwerkingsverbanden tussen besturen en verenigingen van de streek onderling en met elkaar; ondersteuning van de uitbouw en verbetering van NME-voorzieningen; structurering en ondersteuning van lokale NME-netwerken; deskundigheidsbevordering bij vrijwilligers en professionelen; het verzorgen van de contacten, vertegenwoordiging en samenwerking met de verschillende streekcentra en de provinciedienst NME. Een hele boterham dus! Meer info: E nme@west-vlaanderen.be of T Netwerking 6 De dienst NME is niet alleen actief voor de eigen bezoekerscentra. West-Vlaanderen telt zo n 42 bezoekerscentra en andere educatieve infrastructuren, allemaal erg divers van doelstellingen, aanpak en beheer. Door de dienst werden ze gebundeld in een overzichtelijke informatiebrochure Onthaal in de West-Vlaamse Natuur. Een vernieuwde druk is in de maak. Er is ook een zesmaandelijks overleg waarop de centra hun planning, producten en methodieken uitwisselen en gezamenlijk initiatieven nemen zoals de druk bijgewoonde studiedag De vrijwilliger in de NME-sector. De NME dienst nam daarnaast ook vaak het initiatief tot deskundigheidsbevordering, vorming en bijscholing van domeingidsen, natuurgidsen, zeeanimatoren, natuurouders, vrijwilligers van centra en verenigingen enz. n de voorbije jaren werd ook samengewerkt met verschillende organisaties, doelgroepen, enz. Dit resulteerde in een stevig en divers netwerk en een aantal formele overlegstructuren. Er zijn stuurgroepen voor het onderwijs, er is overleg met de gemeenten, met bezoekerscentra en kinderboerderijen, met natuur- en milieuverenigingen, met zeeklassencentra enz. Dit resulteerde in heel wat initiatieven zoals studiedagen, vormingsweekends, publicaties en inventarisaties. Deze behoefte aan uitwisseling, netwerking en vernieuwing in de NME-sector blijkt ook uit tal van onderzoeken en rapporten. Daarom startte het provinciebestuur West-Vlaanderen in samenwerking met de WestVlaamse Milieu Federatie op 19 februari 2005 het WestVlaams NME-Platform. Hier vinden de West-Vlaamse NME-organisaties en -verenigingen elkaar voor uitwisseling, afstemming en verbetering van de samenwerking, inventarisatie van knelpunten en uitdagingen en het zoeken van antwoorden hierop, kwaliteitszorg en deskundigheidsbevordering, en visievorming over het toekomstige aanbod en de samenhang met andere beleidsvelden (landbouw, duurzame ontwikkeling enz.). Ook op Vlaams niveau doet West-Vlaanderen zijn duit in het zakje en participeert volop in interprovinciaal overleg, Vlaamse werkgroepen en overlegfora allerhande.

5 N&Minfo april :13 Pagina 7 N AT U U R & M L E U N F O a p r i l nternationale samenwerking Krijtlijnen voor de toekomst Rivieren, kreken, bodemstructuren, water- en luchtvervuiling laten zich niet afbakenen door stippellijnen van cartografen of regeringen. Wie werkt aan meer natuur en een beter milieu in de grensstreek, kan niet zonder medewerking van de mensen en hun organisaties aan de andere kant van de grens. Veel werd onbesproken gelaten en het werk zit er nog niet op! Voor de komende jaren blijven er nog heel wat uitdagingen, o.a.: Vanuit die gedachte werkten de Provincies Oost- en West-Vlaanderen en Zeeland, het toenmalige Consulentschap Natuur- en Milieu-Educatie Zeeland (nu: VNConsulentschap Zeeland) en het Centrum Voor Natuuren milieueducatie drie jaar lang ( ) aan het euregioproject Natuur, Milieu en Burgers. Honderden mensen zijn in die jaren betrokken geweest bij het project. Tientallen initiatieven, projecten, studiedagen, werkgroepen, tentoonstellingen enz. werden gerealiseerd in het kader van de zes onderdelen van het project: het netwerk vrijwilligerswerk, onderwijs, uitbouw EcoTeamProgramma, kwaliteitszorg en deskundigheidsbevordering in de bezoekerscentra, informatienetwerken, realisatie en ondersteuning van NMEsteunpunten. Het SAL-project is een transnationaal samenwerkingsverband van overheden en instanties betrokken bij de kust. NME vormde een van de vele SAL-actiepunten waarbij de Provincie West-Vlaanderen het voortouw nam om samen met de andere SAL-partners (in Zeeland, Nord Pas-de-Calais, Essex en Kent) te werken aan een transnationaal netwerk van NME-actoren en centra. n het project Tjiftjaf wordt samen met de Franse vereniging ADEEL (Association pour le Développement de l Education à l Environnement sur le Littoral) werk gemaakt van: uitwisseling en vertaling van educatieve materialen, de uitwisselingen van klassen en scholen, natuur- en milieuactiviteiten aan beide zijden van de grens, natuurateliers voor kinderen, gezamenlijke publicaties, vorming van natuurgidsen, ontwikkeling van natuurwandelingen en leerpaden in de eigen taal in natuurgebieden aan beide kanten van de grens Het behouden en versterken van een stevige netwerking; de organisatie van overleg met het toenemend aantal organisaties en verenigingen die met NME bezig zijn. Het verder inzetten op de belangrijke doelgroepen onderwijs en gemeenten en het aansnijden van nieuwe doelgroepen: volwassenen, gezinnen, ouderen, jongeren buiten schoolverband (bv. jeugdbewegingen), socio-culturele verenigingen, professionele doelgroepen (bv. horeca voor verspreiding gezinsrugzakje), de vrijetijdssamenleving (bv. toerisme en recreatie). Het voorzetten en versterken van de initiërende rol door aandacht voor EDO Educatie voor Duurzame Ontwikkeling. en inspelen op de trend in de richting van een meer interactief beleid. Wim Mestdagh n het project Onthaal zonder grenzen wordt met de Franse partner Département du Nord vooral werk gemaakt van een gezamenlijk educatief onthaal in de grensstreek van de West-Vlaamse Heuvels. Het project Week van de Zee is straks in Nederland aan zijn vijfde editie toe. Ook in Frankrijk start La semaine de la mer. Nog andere Europese landen tonen interesse. Dit gebeurt naar het voorbeeld en met de medewerking van de Provincie West-Vlaanderen. Of: waarin onze kleine provincie, met slechts 67 km kust, toch groot kan zijn 7