Markten en meningen. Griffels en Penselen Zilveren Griffels. Toelichting

Transcriptie

1 4 Markten en meningen Griffels en Penselen 2014 Toelichting De Gouden en Zilveren Griffels en dito Penselen worden toegekend onder auspiciën van de CPNB, en de uitreiking van de meest invloedrijke Nederlandse kinderboekenprijs gaat niet zelden gepaard met knorrige reacties. Scholen kochten vaak blind de bekroonde titels om achteraf te ontdekken dat sommige titels nauwelijks de kast uitkwamen. Kinderen oordelen gemiddeld nu eenmaal anders dan volwassenen. Zie toelichting bij Griffels en Penselen 2013 voor de controverses die dat verschil kunnen oproepen. De toekenning verloopt in twee stappen: in juni worden de met Zilveren Griffels en Penselen en bijbehorende Paletten en de met Vlag-en-Wimpel geëerde titels bekendgemaakt. In oktober wordt uit de Zilveren Griffels en Penselen een winnaar van de Gouden Griffel en het Gouden Penseel bekendgemaakt aan de vooravond van de Kinderboekenweek. Zilveren Griffels Onderbouw Jean Reidy en Leo Timmers Wij samen op stap (Querido, 2013) Er is geen bepaalde hoofdpersoon in dit prentenboek of het moet het wat vage begrip stad zijn. Bij ieder omslaan van de bladzijde ontvouwt zich een prent van een dubbele pagina waarop van alles gebeurt, met als enige overeenkomst dat alles plaatsvindt in een soort stad, die op de laatste prent ineens tot speelgoedformaat wordt teruggebracht. De handelende personages zijn als mens uitgedoste beesten, met opvallend grote ogen die wat verbaasd kijken. Eigenlijk lijkt alles van plastic gemaakt. Voor ouders met heel jonge kinderen valt er wel iets te bekijken samen. Zie bijvoorbeeld de prent van het station. 1 van 30

2 Hoewel beginnende lezers ook met de tekst overweg kunnen, lijkt dit prentenboek vooral tot zijn recht te komen door voorlezen. Bart Moeyaert heeft de oorspronkelijke tekst bewerkt en er zeer goed bekkende versjes van gemaakt, die je goed zou kunnen zingen. Bij dat station bijvoorbeeld: haast je langzaam zomerzon wat een drukte bij het station Aangezien het boek een Griffel heeft gekregen en geen Penseel, zullen het vooral die versjes zijn die tot de bekroning hebben geleid. (HV) Bette Westera Held op sokken. Met illustraties van ThéTjong-Khing (Gottmer, 2013) Lees allereerst het begin eens: Er woonde eens een ridder in een middeleeuws kasteel. Hij had geen baard. Die baard was blijven steken in zijn keel. Nu hadden in de middeleeuwen alle ridders baarden. Die hoorden ze te hebben, net als harnassen en zwaarden. Dus iedereen in het kasteel was even zwaar behaard, Alleen die ene ridder niet, die ridder zonder baard. Het huppelt lekker weg, en dat gaat zo het hele verhaal door. Die bebaarde ridders verrichten elke dag heldendaden: toernooien winnen, draken de kop afhakken, andere ridders verslaan, en zo meer. De baardloze ridder daarentegen kweekt worteltjes, loopt op geitenharen sokken en maakt gehaktballen met jus. Van door de gehaktmolen gedraaide draken, dat wel. Op een dag komt er een schone jonkvrouw eten. Eerst hoort ze in de ridderzaal de heldendaden aan, dan gaan ze aan tafel, om kwart voor zeven. Ze aten soep en friet en zelfgedraaide drakenballen, Met verse peterselie en een scheutje drakenbloed. De jonkvrouw at er zes en riep verrukt: Wat smaakt dat goed! Vervolgens ruziën alle bebaarde ridders over wiens heldendaad zou hebben geleid tot het lekkers. De jonkvrouw nam een slokje wijn en zei: Toch is het gek. Jij hebt de draak ontdekt, nietwaar, en uit zijn hol gedreven. En jij hebt hem gevangen, met gevaar voor eigen leven. Jij hebt hem hiernaartoe gesleept en jij hebt hem bewaakt, Maar wie heeft nu eigenlijk gehakt van hem gemaakt? Ja, dat blijkt dus de baardloze ridder die al die tijd loopt te bedienen. Drie keer raden met wie ze weggaat: met hem. 2 van 30

3 Ze trouwen, uiteraard. Vermakelijk verhaal, dat echter van de allerjongste voorgelezen en wel vergt dat ze iets afweten van ridders en bij een schone jonkvrouw niet denken dat het jonge vrouw is die net onder de douche heeft gestaan. Thé Tjong-Khing toont zich hier een vaardige, ingetogen karikatuurtekenaar, met oog voor detail, zoals het drakenbot waarmee ze al vragend naar de ridders wijst. Ook de sliertjes vermicelli die volgens de jonkvrouw in de baarden hangt vergeet hij niet. Dit is dan ook een voorbeeld van een boek dat weliswaar een Griffel heeft gekregen, die ongetwijfeld door de auteur in ontvangst wordt genomen, maar waarschijnlijk bekroond is vanwege het geheel van tekst en beeld. Bette Westera zou haar Griffel eigenlijk moeten delen met Thé Tjong-Khing. (HV) Middenbouw Jef Aerts & Marit Törnqvist Groter dan een droom (Querido, 2013) De eerste keer dat ik haar hoorde zat ik aan tafel en at marsepein. Plots ritselde er iets in mijn oor. Ik probeerde het met een vinger weg te krabben. Bij een volgende hap hoorde ik een zacht gefluister. Zo begint dit verhaal, waarin de hoofdpersoon vertelt hoe hij geroepen werd door zijn zus. Niemand roept zo stil als zus. Haar luidste gil is maar een zuchtje. De hardste kreet niet meer dan de ademhaling van een poes. Ze gaan fietsen, roept ze. Nu weet ik best dat je veel kan als je dood bent. Je kan gesprekken doen stilvallen en mensen doen huilen. Je naam wordt plechtig uitgesproken en alleen al door aan jou te denken, vallen mensen elkaar in de armen. Maar fietsen? 3 van 30

4 Het komt er wel degelijk van. Ze gaan op pad, door tuin, stad en bos, over het beekje en door de lucht, ze zit op haar eigen graf, wijst haar kamertje in het ziekenhuis aan en ze gaan varen. En dan gaan ze terug en ze verdwijnt. s Morgens vroeg: Vannacht heb ik zus gezien, zei ik aan het ontbijt. Papa had een muziekje opgezet en het hele huis rook naar warm brood. Echt? vroeg mama. Ja, zei ik. En ze was groter dan een droom. Het is duidelijk dat dit verhaal bij uitstek kinderen zal raken die net een broer of zus hebben verloren. Maar ook anderen kunnen ervan genieten. Voorlezen (vanaf 5 jaar) of zelf lezen (vanaf 7 jaar ). Het boek werd ook in Vlaanderen bekroond, met de Boekenleeuw (HV) Stian Hole Garmanns straat (Hoogland & Van Klaveren, 2013) Garmann sluit vriendschap met de Postzegelman, wiens huis hij bijna in brand steekt, daartoe gedwongen door de pestkop Roy, die zo goed met losse handen kan fietsen dat de tweelingzusjes blozen en van het hek vallen. De man, die wat teruggetrokken leeft en als griezel bekendstaat, heeft alles door zijn keukenraam gezien en blust samen met Garmann (en de brandweer) de brand. Na enkele dagen durft Garmann langs te gaan. Ze delen een passie voor verzamelen: Garmann spaart planten en bloemen in zijn herbarium, de Postzegelman spaart postzegels. De 4 van 30

5 afbeelding hieronder is een weergave van de paginagrote illustratie waarop ze samen op de trap zitten voor het huis van de Postzegelman. De Postzegelman bladert nieuwsgierig door het herbarium. Hij neemt rustig de tijd, want hij hoeft nergens naar toe. Achter het huis vindt hij nog meer bloemen die ontbreken in Garmanns verzameling. Agrimonie, slangenkruid en ogentroost, zegt hij terwijl hij de bloemen aan Garmann geeft. Hij zegt niets over de brand. Als Garmann weggaat, krijgt hij een handje postzegels mee uit landen waar hij nog nooit van heeft gehoord. Het bijzondere van dit boek schuilt niet alleen in de poëtische vertelling (pluim voor vertaler Femke Blekkingh-Muller), maar ook in de illustratietechniek, een collage van diverse stijlen, van bijna fotografisch realisme naast surrealisme (zie bijvoorbeeld de vlinders op hun neuzen en de disproporties van lichamen), met veel drama. De pagina vullende illustraties nodigen uit tot lang en aandachtig bekijken en dat spoort geheel met het verhaal, dat zelf een ode is aan onderzoek en rustige aandacht. Aan het eind van het verhaal wordt het herfst. Laatste tekst: Buiten groeit er niets meer. Roy uit groep zes duikt in elkaar en fietst snel langs het huis van de Postzegelman. Roy houdt zijn stuur weer vast en de tweelingzusjes vallen niet meer van het hek als hij voorbijkomt. Garmann kan alles zien door zijn raam. Zeer troostrijk, dat einde. Het prentenboek leent zich zowel tot voorlezen als zelf lezen vanaf 7 jaar. (HV) Bovenbouw Jef Aerts Vissen smelten niet (Querido, 2013) Op de koudste dag van het jaar is het feest in Winteroever. Matti ervaart dat niet als feest, want grote neef Jarno, die sinds kort bij hen inwoont, wil een siervissenwedstrijd organiseren om wat geld te verdienen voor zichzelf en voor Matti s moeder. Dat is nodig, want Matti s vader is ziek. Althans, hij maakt geen glas-in-loodramen meer (zijn oude beroep) en lijkt bijna verlamd, praat nauwelijks en komt zijn stoel niet uit. 5 van 30

6 Op p. 64 wordt die ommekeer van zijn vader treffend beschreven: Eerst merkte hij niet dat vader aan het veranderen was. Ja, hij werd wat korter van stof en had niet zoveel honger meer. Hij vergat de brievenbus leeg te halen en zijn spullen slingerden door het huis. Over een eenvoudige vraag kon hij tobben alsof iedere ja of nee een valstrik was. Pas toen zijn vader zich soms dagenlang opsloot in het atelier, werd duidelijk dat het ernst was. Op een nacht had hij vier afgewerkte glas-in-loodramen met een hamer verbrijzeld, terwijl moeder huilend op de drempel zat. Maar zelfs daarna scheen niemand te geloven dat vader ziek was. Ziek in zijn hoofd. En vooral vader zelf wilde het niet weten. Siervissen houden was vaders liefhebberij. Jarno wil vaders lievelingsvis Sirius ook laten vechten, hetgeen een enorm risico op sterven inhoudt. Dus voert Matti een lang van tevoren bedacht plan uit. Hij doet de vis met warm water in een bedkruik en gaat er dik gekleed vandoor, over het ijs, naar de overkant, om de vis daar in het aquarium van de universiteit te doen. Het treft dat net tevoren het ijs zo dik is geworden dat de weg over het ijs is geopend: er rijden vrachtwagens. Onderweg komt hij de bijna-blinde Drika tegen. Die heeft haar eigen reden om het ijs op te gaan: ontsnappen aan haar hyperbeschermende ouders. Die oversteek gaat met hindernissen: Drika s ouders rijden speurend het ijs op en Jarno achtervolgt hem met zijn brommer. Maar ze bereiken de overkant inderdaad en weten ook de vis nog in het aquarium te stallen. Op de terugweg zien ze de aanhangwagen van een vrachtwagen half door het ijs zakken. Ze helpen de chauffeur en krijgen een lift in de losgekoppelde trekker. Terug in Winteroever gaan ze naar het café waar de vissengevechten gehouden zouden worden want ook dat wil Matti voorkomen. Dat leidt tot een gevecht met neef Jarno, maar Matti s moeder komt tussenbeide. En vraagt uitleg. Sirius is nu in de stad, zei hij. Hij krijgt een eigen bak in het aquarium van de universiteit. Als papa weer beter is, kunnen we hem samen gaan bezoeken. Jarno kneep de lippen samen. Zijn ogen bliksemden, maar hij zei niets. Bedoel je dat je helemaal alleen over de ijsweg bent gelopen? zei moeder. En dat voor een vis? Waarom? Matti sloot zijn ogen. De glazen rinkelden weer, hij herkende de brom van de postbode en het gepiep van de boekhouder, er werd gekibbeld en mannen riepen Jarno s naam. Ze hadden grof betaald voor het vissengevecht en eisten hun inleg terug. Ik moest het wel doen, prevelde hij. Iemand moest iets doen. Moeder wreef met een punt van haar omslagdoek over haar natte ogen. Matti tuurde naar de neuzen van zijn laarzen. In het licht van het café zagen we er lachwekkend groot uit. Moeder legde haar hand zacht in zijn nek. Jij geeft nooit op, hè? zei ze. Uiteindelijk komt het goed in dit emotierijke verhaal. Matti s vader weer aan het werk, Matti min of meer verzoend met neef Jarno, en Drika met haar ouders en het vooruitzicht van een oogoperatie. 6 van 30

7 Goed verteld, in rechttoe-rechtaan conventionele vertelstijl met alwetende verteller die in de huid van hoofdpersoon Matti kruipt. Mooi ook dat de ongedefinieerde locatie en tijd absoluut niet storen, integendeel, die ijsweg is prachtig gevonden, ook als symbool voor de moeilijke periode die Matti en Drika in hun leven doormaken. Er gebeurt van alles dat de personages reliëf geeft. (Hierboven staat slechts de hoofdlijn beschreven.) Prachtig boek voor lezers van 11 jaar en ouder. (HV) Emiel de Wild Broergeheim (Leopold, 2013) Dit verhaal is geheel in briefvorm, met twee schrijvers-vertellers: Joeri en zijn broer Stefan. Stefan schrijft echter slechts één brief, de een-na-laatste. De brieven zijn verdeeld in vijf perioden, lopend van half juli tot begin oktober. Het begin is ietwat geforceerd. De verbaasde lezer moet geloven dat Stefan ineens is verdwenen. Joeri blijft koppig brieven schrijven, maar krijgt geen antwoord. Hij moet ook even het huis uit. In deel 2 blijkt dat terug naar huis betekent: naar een heel ander huis, in een andere stad, op een andere school. En pap en (vooral) mam doen alsof Stefan niet bestaat en niet heeft bestaan. We gaan een nieuwe start maken, zegt mam. Een volwassen lezer kan al snel denken: dat is niet vol te houden, wat een domme ouders worden hier neergezet. Dat blijkt wat Joeri betreft ook al snel. Hij zoekt hun oude huis op, dat te koop staat, wordt door de politie opgespoord. Blijft brieven schrijven. Voor hem blijft Stefan bestaan. Deze brievenreeks in deel 2 beslaat het grootste deel van het verhaal, en eindigt ermee dat moeder even bij oma gaat wonen en hem een brief schrijft (in zijn geheel opgenomen in een brief van Joeri) waarin ze uitleg geeft. Stefan heeft een tegel van een viaduct laten vallen op een auto. Hij doodde daardoor een jongetje van anderhalf jaar. De reacties daarop waren zo heftig dat ze daarom zijn verhuisd. Deel drie bestaat uit slechts één brief, waarin Joeri vertelt hoe hij reageerde. O.a. door alle eerder geschreven brieven, die nooit verstuurd bleken, in de vuilnisbak te gooien. En hoe pap hem vertelde wat er allemaal gebeurde na Stefans daad en waarom ze wel moesten verhuizen. Deel vier is vervolgens de brief van Stefan aan Joeri. Waarin weer een versie van het gebeuren. En dan komt deel vijf met Joeri s laatste, verzoenende brief. Natuurlijk geldt voor dit verhaal zoals voor heel veel briefverhalen dat de hoofdpersoon wel ongelooflijk soepel en beeldend schrijft voor het personage dat-ie is, in dit geval Joeri, een jongen uit groep acht. Ook Stefan blijkt in zijn brief een rasschrijver. De onwaarschijnlijkheid daarvan neem je als lezer snel voor lief om het drama te volgen dat zich ontvouwt: een jongen van pakweg elf-twaalf jaar (hij is jarig halverwege) die veel van zijn broer houdt, voor de gek wordt gehouden door zijn ouders en dan tenslotte moet verwerken wat er is gebeurd. Het is een verhaal dat veel jonge lezers als indringend zullen ervaren. En mogelijk aan het denken zet, over zaken als misdaad en vergeving. (HV) 7 van 30

8 Informatief Jan Paul Schutte Het raadsel van alles wat leeft en de stinksokken van Jos Grootjes uit Driel. Met illustraties van Floor Rieder (Gottmer, 2013) Kloek en fraai uitgegeven geschiedenis van de aarde vanaf het waarschijnlijke ontstaan tot en met het verschijnen van de mens, inclusief de fictieve figuur Jos Grootjes uit Driel. Vergeleken met bacteriën en wormen scharrelen wij mensen nog niet zo lang rond op aarde, dat wordt wel duidelijk. Ook wordt duidelijk hoe zeer onze geschiedenis berust op aannames op grond van overgebleven resten en steen - maar ook blijkt hoe aannemelijk deze aannames zijn, gezien de resultaten van onderzoek. Aannemelijker dan (bijvoorbeeld) het idee dat alles in zes dagen gemaakt zou zijn. Des te onthutsender dat al die miljarden jaren mede hebben geleid tot Jos Grootjes uit Driel. Vooral verbazingwekkend voor de jonge lezers voor wie Het raadsel van alles wat leeft bedoeld is, al sluit ik niet uit dat ook zij de ironie van deze kroon der schepping zullen vatten. Zo ziet Jos Grootjes uit Driel er uit: En zo een van zijn verre voorouders, een manteldiertje: 8 van 30

9 Jos Grootjes uit Driel bestaat voorlopig alleen in Het raadsel van alles wat leeft. Hij is daarmee het enige zuiver fictieve element in dit vertoog. (Het plaatsje Driel bestaat wel.) Want verder is het een heldere uiteenzetting van de geschiedenis van de wereld, voor wat we ervan weten of zeer waarschijnlijk achten. Dit zijn de twaalf hoofdstukken ( delen ): 1. Wonderen, raadsels, mysteries en jij 2. Hoe oud is de aarde? 3. De geschiedenis van alles in 1614 woorden. 4. Het beste wetenschappelijke idee aller tijden 5. De evolutie in het kort 6. Alles voor de familie 7. Hoe het leven op aarde ontstond 8. Overleven in de oerzeeën 9. Half mens, half vis (waaronder: Lijkt Jos Grootjes op een haai? ) 10. Is dat evolutieverhaal nou wel helemaal bewezen? 11. Van muis tot mens (waaronder Is er buitenaards leven? En hoe ziet dat eruit? ) (12.) Tot slot nog dit ( Kun je aan iemands hersenen zien of hij gelovig is? en Houden wetenschappers gegevens achter? ) De wat voorzichtige uitweiding over creationisten is niet zo gek: alle kans dat jonge lezers met zulke types in aanraking komen. Ze zijn dan in ieder geval goed voorbereid. Die taak heeft Schutte onberispelijk vervuld. Daarbij is de weergave van Floor Rieder iets relativerender: 9 van 30

10 Misschien raken die jonge (en andere) lezers ervan doordrongen dat deze geschiedenis eigenlijk een veel groter wonder is dan het wonder van een in een week geschapen wereld. Het wonder groeit zelfs nog, want er valt nog veel te ontdekken. Floor Rieder kreeg voor dit boek terecht een Zilveren Penseel (zie onder). (HV) Poëzie Hans en Monique Hagen Ik zoek een woord (Querido, 2013) Ik zoek een woord is een bundel van 167 gedichten over taal, verzameld door Hans & Monique Hagen Het is een bonte kralenketting die Monique & Hans ons presenteren, van onderling heel verschillende teksten, rijp en groen. Uit het nawoord blijkt dat ze begonnen in hun eigen boekenkast, daarna alles lazen wat bij familie en vrienden op de plank stond, en vervolgens op zoek gingen in twee bibliotheken: die van Hilversum en de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Van sommige gedichten kun je je afvragen of het een gedicht is. Neem nou dit, van niemand minder dan Harry Mulisch: Sommige vragen zijn zo goed dat het jammer zou zijn ze met een antwoord te verknoeien. Hier met opzet niet in de drieregelige opmaak van het boek weergegeven. Mooie gedachte, maar om daar nu een hele pagina voor te reserveren... Ook bij het verhaal van Herman Brusselmans, Verliefdheid is sterk, kun je je afvragen waarom dat als gedicht is weergegeven. Ik geef het hier als verhaal: 10 van 30

11 Ik was twaalf jaar en verliefd op het mooiste meisje van heel ons dorp. Wij hadden nog nooit een woord met elkaar gesproken, tot ik haar vroeg of ze mijn vriendinnetje wilde worden. Toen ze Ja, heel graag zei hoorde ik dat ze heel erg stotterde. En meteen werd ik ook nog ns verliefd op het meisje met het mooiste spraakgebrek van heel ons dorp. Waarom moet deze tekst in achttien regels met vier witregels ertussen worden afgedrukt? In dit geval lijkt het verhaal in zes regels sterker, het heeft meer vaart, de pointe komt beter tot zijn recht. Als gedicht wordt het hakkelend, dat was vast niet de bedoeling. Er moet een reden zijn dat een tekst als gedicht wordt afgedrukt; dat een gedicht een gedicht is en niet een als gedicht vermomd gedrukte prozatekst. Veel wit rond een tekst betekent dat die tekst extra aandacht verdient, volgens de auteur, opmaker of uitgever. Dat wit kan bewondering uitdrukken, of tot stilte manen, het lezen vertragen, wat niet al. Poëzie is een pleidooi voor traag en aandachtig lezen, is voor luie, oplettende lezers. Er is nog zo n tekst. Alles wat van mij houdt gaat dood, mijn hond, mijn vriend, de vogels die ik voer geef als het vriest. Daarom houd ik van dode dingen, van porselein, een schilderij, van een gedrukt gedicht. Maar misschien heeft dit juist te veel vaart. Zo staat het in de bundel: Alles wat van mij houdt gaat dood, mijn hond, mijn vriend, de vogels die ik voer geef als het vriest. Daarom houd ik van dode dingen, van porselein, een schilderij, van een gedrukt gedicht. En daarvoor is dan iets te zeggen. Het lezen vertraagt door de afbrekingen, je wordt er stil van - en die stilte wordt weerspiegeld door het wit eromheen, om dit gedicht van C.O. Jellema, dat ironisch Tijdverblijf heet. Helaas brengt dat wit soms ook met zich mee dat de lezer bij voorbaat al denkt: oei, zware woorden. Zijn die woorden dan zo licht als een veertje, dan kan dat een mooi ironisch effect hebben: k Had niet veel sjans. k Had niet veel charme. Maar k lig als boek tóch in jouw armen! 11 van 30

12 ( Troost, van Lévi Weemoedt.) Er zijn ook gedichten die het juist moeten hebben van de volle pagina. Een gedicht dat dit heel goed toont is Vliegen van Joke van Leeuwen. 12 van 30

13 Maar ook Veertien hoeden van K. Schippers mag er zijn. Ze staan op resp. p. 11 en 145 en iedereen ziet onmiddellijk de dwingende reden om deze teksten zo af te drukken. Er zijn er meer van dit soort in deze bundel. Weer andere gedichten zijn op het papier juist slecht op hun plaats. Ze horen uitgesproken te worden, voorgedragen, gezongen. Dat geldt bijvoorbeeld voor het bekende Oote van Jan Hanlo, voor een gedicht als Recht op vrije meningsuiting van Jan Boerstoel, De wandeling van Bram Vermeulen, De Nederlandse taal van Willem Wilmink, Mooie woorden van Koos Meinderts, en ook Want er zijn dingen die kun je niet zeggen van Els Pelgrom kan goed gezongen worden. Er zijn geen afdelingen in deze bundel, hij begint gewoon. Eerst is er een voorwoord, Van A, en tot slot een nawoord,... tot Z. Daartussen worden de gedichten als kralen aan een ketting geregen en wie goed leest, ziet toch dat de ene kraal soms iets van die ernaast weg heeft en dat het wellicht geen toeval is dat Poep- en piesmenuet van Hans Dorrestijn volgt op Een koning... (die voor zijn plezier gedichten op toiletpapier schreef) van Marianne Busser en Ron 13 van 30

14 Schröder. Sla de bladzij om en zie, er is nóg een toilet, verscholen in De boekdrukkunst van Ivo de Wijs. Het is vast ook geen toeval dat Lttrs van Marion van de Coolwijk naast Wij w van Kurt Schwitters staat, evenmin dat Ei-vers van Frank van Pamelen naast de kippen in het kippenhok van Toon Hermans staat of dat op p zes gedichten staan die min of meer naar school verwijzen en op p twee gedichten waarin vrede gesloten wordt. Heel duidelijk of ordelijk is dit niet. Het is verleidelijk om overeenkomsten te zoeken tussen gedichten die naast elkaar staan, maar het is te betwijfelen of je die verbanden zou zien als ze niet naast elkaar zouden staan. En er zijn per slot ook overeenkomsten tussen gedichten die níet naast elkaar staan. Zo staan er op p. 77, 80 en 106 drie gedichten met een recept... De titel, overigens, komt van een gedicht van Hans & Monique Hagen zelf (p. 126). De illustraties van Deborah van der Schaaf zijn bescheiden, soms niet meer dan bladversiering, soms treffend geplaatst bij een gedicht. Zoals bij Op een tonijn van Kees Stip: Bij Noordwijk zwom een nat konijn te midden van een school tonijn. Tsja, sprak het beest, dat tomt er van als men de ta niet zeggen tan. Goede docenten weten wel raad met dit boek. Veel bladeren, en voor de juiste momenten de juiste gedichten uitkiezen. Ook puur voor eigen genoegen is dit een prettig blader- en leesboek. Vergeet vooral niet soms de teksten hardop te lezen, voor te lezen, voor te dragen (uit het hoofd) of te zingen. (HV) Gil Vander Heyden Kleine stemmen. Met illustraties van André Sollie (Clavis, 2013) 14 van 30

15 Bundel met 33 gedichten, waarvan enkele al eerder werden gepubliceerd. Het zijn korte, toegankelijke gedichten. Zoals dit: Verdriet Zoals een blikje dat buiten blijft staan zich langzaam vult met regen, zo vullen zich mijn ogen. Als een slak in haar huisje rol ik me op met alles dicht, gesloten en toe De gedichten zijn verdeeld over vier afdelingen: Het warmste huis, Een hapje lucht, Ademloos kijk ik toe en Je zult het nooit vertellen. De vier afdelingen verschillen van sfeer, dat is knap gedaan. Mooi is nog even dit gedicht met het perspectief van een kind dat de puberteit nog niet heeft bereikt: Zoenen Overal op haar zonnebankhuidje geeft de lange vriend van mijn grote zus duizend blote zoenen. Loopt zus van hem weg, dan gaat ze weer gekleed in haar glimlach en haar malse wiebelkontje. In Wind, Twee merels en dit gedicht is iets van een kindperspectief is te bespeuren. Maar er is geen gedicht met een aanwijsbaar volwassenenperspectief. Met recht kan gezegd worden dat alle gedichten genietbaar zijn voor fijnproevers van 9 en ouder. (HV) Vlag-en-wimpels Griffeljury Onderbouw Ted van Lieshout Boer Boris in de sneeuw (Gottmer, 2013) Boer Boris in de sneeuw is het derde Boer Boris-verhaal. De tekst is op rijm en omdat het een kleuterverhaal is, doen de zinnen al gauw denken aan die van Marianne Busser en Ron Schröder. 15 van 30

16 De vertelling is simpel. Er is sneeuw gevallen en alles is wit. Nadat Boris met zijn broertje en zusje in de sneeuw heeft gespeeld, stapt hij in een grote sneeuwschuiver en schuift alle sneeuw het erf af. De kleuren keren terug. De volgende dag is er opnieuw sneeuw en zakt broertje Berend door het ijs. Gelukkig loopt alles goed af. Een gezellige vertelling die in sommige zinnen de dichter Ted van Lieshout toont, bijvoorbeeld als broertje Berend door het ijs is gezakt: O help! roept hij. Wie redt mij toch? Straks ben ik doodgegaan! Het zijn vooral de prenten die Boer Boris bijzonder maken. Allereerst is er de kaft van het boek - met lucht zoals een lezertje zegt - die prettig aanvoelt en boer Boris op zijn sneeuwschuiver van duizend kilo toont. En dan zijn er de zoekplaatjes met de boerderijdieren, de hond, de kat, de muis en het vogeltje die telkens terugkeren. En natuurlijk de speelgoed-olifant die later immens groot blijkt te zijn nagemaakt van sneeuw. Een fijn sfeervol prentenboek. (EK) Komako Sakai Als iedereen slaapt (De Eenhoorn, 2013) Als iedereen slaapt wordt Hanna wakker. Haar grote zus slaapt door. Zachtjes gaat ze naar beneden. Ze speelt met het speelgoed van Grote Zus, snoept van de kersen, kijkt naar de maan en hoort een duif. 16 van 30

17 Buiten is de morgen al begonnen. Dan wordt Hanna moe en kruipt terug in bed. Dit oorspronkelijk Japanse verhaal zou zich in veel werelddelen kunnen afspelen, iets dat wel meer Japanse prentenboeken kenmerkt: het maakt ze goed verkoopbaar. Het ontleent zijn kracht geheel en al aan de beelden, dus het is verrassend dat het een Vlagen-wimpel kreeg van de Griffeljury. Waarmee niet gezegd wil zijn dat de tekst (bewerking van Siska Goeminne) niet zou deugen. Het is het soort prentenboek dat vooral volwassenen (ouders!) vertedert. Toch is er voor ouder en kind ook wat te genieten, door bij het voorlezen aandachtig de platen te bekijken, en details te ontdekken die niet in de tekst staan, zoals de kat die Hanna soepel begeleidt. (HV) Mathilde Stein Prinses Pernilla en de reddende ridders (Lemniscaat, 2013) Een goed idee, fantastische prenten en een afgewogen tekst, dat zijn de ingrediënten van een goed prentenboek. Aan de eerste twee ontbreekt het niet in Prinses Pernilla en de reddende ridders, een variant op het sprookje van de prinses die wordt gered door een flinke prins. In dit geval zijn het de rare ideeën van Pernilla s vader, de koning, die ervoor zorgen dat ze samen met een draak en een borduurpakket in een toren terecht komt. Hup hup! Gewoon even braaf in die toren gaan zitten, wachten tot een ridder je komt redden, trouwen, en klaar, zei de koning. Als er na drie dagen wachten nog geen prins te bekennen is, neemt Pernilla het heft feministisch in eigen hand. De eerste drie macho-ridders die zich aandienen, hoeft ze niet. Ze trouwt met de zachtaardige Roderick Roderock die zijn eigen zadeldek (Roderick Roderock voor al uw reddingswerken) geborduurd heeft. De kleurige prenten in Prinses Pernilla en de reddende ridders zijn prachtig. Met eindeloos veel details en in een naïeve expressieve stijl, worden het hofleven en de ridders kleurig in beeld gebracht. De tekeningen vertellen naast de tekst, die mooi geïntegreerd is in de prenten, nog eindeloos veel meer verhalen waardoor het moeilijk is op te houden met kijken en zoeken. We zien Pernilla spelen met haar vader: haasje over, 17 van 30

18 een verkleedspelletje We zien haar in de toren de dagen met kruisjes afstrepen en uit verveling op haar hoofd staan. En we zien haar na haar ontmoeting met Roderick veranderen van een vamp in een verliefde puber. De humor in de tekeningen is helemaal goed, die in de tekst af en toe even over de top. Een prachtig prentenboek dat terecht een Vlag en Wimpel heeft gekregen en dat zeker ook geschikt is voor kinderen (en volwassenen) van boven de zes. Prinses Pernilla en de reddende ridders zou een geweldige aanleiding kunnen zijn voor een tekenles. (EK) Middenbouw Harm de Jonge Jonas en de visjes van Kees Poon (Hoogland & Van Klaveren, 2013) Dit boek nodigt uit om zelf een zonnebril op te zetten en de wereld anders te zien. Dat doet Jonas als hij van zijn vader voor de zoveelste keer een visje moet gaan halen voor het avondeten. Zijn moeder is weg, vandaar al die visjes. De verhalen zullen een klas kinderen inspireren om met een zonnebril op hun neus monsters te zien in de gracht of in de kapperswinkel een gordijn van vlechten en paardenstaarten die net zo blond zijn als de moeder van Jonas. Ze zullen leren dat schrijven associëren is, dat beelden een eigen leven kunnen gaan leiden en je kunnen brengen waar je niet gedacht had te komen. 18 van 30

19 De wonderlijke gebeurtenissen en de bijzondere personages in de verhalen van Jonas doen een beetje denken aan Alice in Wonderland. De prenten van Martijn van der Linden zijn net zo sprookjesachtig als de tekst. Jonas en de visjes van Kees Poon is wellicht geen boek dat kinderen zelf gemakkelijk zullen kiezen. Ze hebben een ouder of een leerkracht nodig die het samen met hen leest en hen helpt de wereld opnieuw te bekijken. (EK) Enne Koens Sammie en opa (Moon, 2013) De moeder van de negenjarige Sam moet werken in de vakantie, want dan is het zo verschrikkelijk druk. Het is altijd zo verschrikkelijk druk, zei ik tegen haar, terwijl ik mijn lievelingsboeken in mijn tas stopte om mee naar opa te nemen. Maar nu is het nog veel drukker, zei mama. Het is altijd nog veel drukker, zei ik. En toen zei zij: Maar nu is het zelfs ongelooflijk veel drukker dan nog veel drukker. Sams moeder zegt aan de telefoon dingen als doe ik, heb je morgen, neem ik mee of ja, ik snap het belang. Gelukkig is er zijn opa, bij wie hij vier dagen in de week woont én de hele vakantie. Het boek begint wanneer opa en Sam niets leuks meer kunnen verzinnen. Ze hebben een hut gebouwd, gekookt boven een kampvuur, een brief geschreven aan de minister-president of hij komt eten met een tekening erbij van de hut én in de tuin geslapen onder een muskietennet. Opa heeft al zijn verhalen verteld. Alle spelletjes zijn gespeeld. Maar dan gaat Sam weer naar school en dat leidt tot allerlei nieuwe avonturen met opa. Samen bedenken ze een spreekbeurt over de hoofdluis en hoe de vader van Sam (die hij niet kent) er uit zou kunnen zien door in de spiegel te kijken en alles wat niet op zijn moeder lijkt, op te zoeken. Samen bouwen ze een vliegtuig om Sams vader te kunnen zoeken. In de tekst achterop het boek wordt Enne Koens vergeleken met Guus Kuijer en Sjoerd Kuyper. Zeker die laatste vergelijking gaat op. De originele ideeën en vragen van Sam lijken wel een beetje op die van Kuypers Robin. Een fantastisch (voor)leesboek met een ontroerend einde waar veel gesprekken met de leerlingen uit zullen voortkomen. (EK) Marco Kunst Vlieg! (Lemniscaat, 2013) Marius zit in groep acht, dus dit boek is zeker ook geschikt voor kinderen die ouder zijn dan negen jaar. Hij woont bij zijn vader en moeder en zijn broertje Pieter en vlakbij zijn opa met wie hij veel optrekt. Om de hoek bij opa is kliniek Vreugdendal waar psychiatrisch patiënten wonen. Marius gaat er niet graag langs en hij merkt dat dat voor opa ook geldt. Hij komt in contact met een jongen die door zijn broer Pieter Vogelpoep wordt genoemd. Gaandeweg het verhaal blijkt hoe lang pesterijen door kunnen werken. De opa van Marius heeft lang geleden de bijnaam van de opa van Willem (Vogelpoep) bedacht: dakkenschijter. Zijn dochter, de moeder van Willem kreeg ook een bijnaam en hoewel 19 van 30

20 ze verschillende keren zijn verhuisd, geldt dat voor Willem ook. De opa van Marius heeft veel spijt van wat hij de oude Willem en zijn familie heeft aangedaan. Dit boek gaat over dingen die kapot gaan en soms niet meer en soms wel gerepareerd kunnen worden. Het gaat over vliegers, over een dode meeuw, over de dood van opa en over Willem en zijn familie. En het gaat over spijt. Een boek om over door te denken. (EK) Bovenbouw Marjolijn Hof De regels van drie (Querido, 2013) Met De regels van drie heeft Marjolijn Hof naast een Vlag en Wimpel de Woutertje Pieterse prijs 2014 gewonnen. Het boek gaat over de tweeling Twan en Linde, die opi Kas, hun overgrootvader uit een klein dorp in IJsland willen terughalen naar Nederland, samen met hun moeder en hun oma. Een dorpsgenoot heeft hen gewaarschuwd dat opi niet goed meer voor zichzelf kan zorgen. Opi wil niet mee en Twan en Linde helpen hem verdwijnen. Dat zorgt voor een groot dilemma. We hebben niets verkeerds gedaan, zei ik tegen mezelf, maar of dat waar was wist ik niet zeker. We hebben opi Kas gelukkig gemaakt, zei ik tegen mezelf. Dat was waar, dat wist ik heel zeker. Ik zag opi Kas door de bergen lopen. De sneeuw onder zijn voeten. Het noorderlicht boven zijn hoofd. De regels van drie is een prachtig boek. Het klopt. Alle personages komen dichtbij. Oma is bedillerig, mama genuanceerd, Linde eerst wiebelig vanwege haar eerste ongesteldheid en later weer hecht met Twan. Door het hele boek heen heeft Het Grote Survival Handboek een belangrijke rol. Twan heeft de regels van drie uit zijn hoofd geleerd. Je neemt meestal binnen drie seconden een beslissing en daar hangt je leven van af. Je hersenen kunnen drie minuten zonder zuurstof. Je blijft in een extreem klimaat drie uur in leven zonder speciale bescherming. Zonder drinkwater houd je het drie dagen uit en zonder voedsel drie weken. Vlak voor opi weggaat, benadrukt Twan ze nog eens, maar opi is er niet van onder de indruk. In de klas kan De regels van drie de aanleiding vormen voor gesprekken over dilemma s en over hoe om te gaan met mensen die ouder worden. Maar kinderen kunnen er ook veel van leren over IJsland waar Marjolijn Hof haar boek geschreven heeft. (EK) Ellen van Velzen Jonge Vlieger (Lemniscaat, 2013) Een prachtig debuut, het boek Jonge Vlieger van Ellen van Velzen. Rond het dorp waar Jani woont, staan honderden vliegers in de lucht. Ze worden in een hoge toren buiten het dorp beheerd door Oude Vlieger en Nieuwe Vlieger. Ze verrichten hun heilige taak, omdat de vliegers het dorp beschermen. Tegen wat precies, weet niemand meer. Ooit is 20 van 30

21 het zo bepaald door Nari die lang geleden de vliegers in de lucht heeft gebracht. Omdat er geen dreiging is, worden de vliegeraars niet door iedereen serieus genomen en door de kinderen in het dorp zelfs uitgelachen. Jani voelt zich enorm aangetrokken tot de vliegers en hoewel zelfs zijn vriendinnetje Maan hem niet serieus neemt, wordt hij toch Jonge Vlieger. Een belangrijke taak, zeker als Oude Vlieger overlijdt. Als het dorp wordt belaagd door monsters, blijken de vliegers een ander doel te dienen dan iedereen, zelfs de vliegeraars dachten. Een sprookjesachtig verhaal dat met een sfeervol subtiel taalgebruik onmiddellijk overtuigt. Het stemt tot nadenken over de rol van religie. Het dorp van Jani leeft volgens eeuwenoude regels en het schijnbaar nutteloze leven van de vliegeraars leidt tot spotzucht. Tot duidelijk wordt dat de oude verhalen nog steeds betekenis hebben, maar een heel andere dan in het dorp werd aangenomen. Het boek maakt in ieder geval duidelijk dat spotzucht zinloos is en dat niemand weet hoe de wereld en het leven daadwerkelijk in elkaar zitten. (EK) Anna Woltz Mijn bijzonder rare week met Tess (Querido, 2013) Anna Woltz heeft in 2008 een kinderjury-prijs gewonnen. En die had ze dit jaar ook best kunnen winnen met Mijn bijzonder rare week met Tess. Het is een vrolijk sfeervol boek, verteld vanuit het perspectief van Samuel, die op Texel het enthousiaste meisje Tess ontmoet als zijn broer met een gebroken been naar de huisarts moet. Gelukkig maar dat hij bij haar mag blijven als zijn broer naar Den Helder moet voor foto s en gips. En jammer dat ze hem midden in het bos in de steek laat als haar onbekende vader Hugo plotseling komt opdagen. Later blijkt dat ze haar vader zelf naar het eiland heeft gelokt. Samuel speelt een belangrijke rol in de hereniging van Hugo en zijn dochter. Een fijn humoristisch boek waarin ook nog veel wordt nagedacht over wanneer je nu familie van elkaar bent en wat dat betekent, vooral door Samuel: Als ik nu doodging, zei ik, zouden jullie dan wensen dat jullie me nooit hadden gekregen? Doe niet zo eng! Mama rilde. Maar ik vraag het me gewoon af. Ik dacht erover na, want vannacht- Ja hoor. Jorre zuchtte. Daar heb je de professor weer. Alle mensen liggen s nachts te slapten, maar Samuel denkt na. (EK) Informatief Joukje Akveld en Annemarie Terhell ABC Dragt (Leopold, 2013) Dit is een boek voor Dragt-fanaten. Hoewel de samenstelsters het ook een mooi opstapje vinden naar het werk van Dragt, is het de vraag of kinderen (en volwassenen) die het werk van Dragt niet kennen, het ooit in handen zullen krijgen, tenzij zij een leerkracht hebben die hen met het werk van Tonke Dragt in aanraking brengt. Dit boek kan op school goed gebruikt worden bij boekpresentaties door de leerkracht of door leerlingen en om bij het voorlezen extra achtergrondinformatie te geven. Het is Dragtiaans van opzet. Er zijn talloze voetnoten, zoals Tonke die in haar eigen boeken 21 van 30

22 ook vaak gebruikt. Het heeft de vorm van een ABC en lijkt daardoor een beetje op een queeste door de boeken van Tonke Dragt. De hoofdstukken uit het ABC hebben raadselachtige titels: Andere Werelden, Dubbelgangers, Gradus Grisenstijn, Linkshandig, Queeste, Unauwen en Zeeën van Tijd of De verhalen die nooit zijn geschreven. Maar soms is het ook verrassend concreet, zoals wanneer de auteurs spreken met echte Tiuri s. Het boek is prachtig geïllustreerd, met foto s uit het leven van Tonke, tekeningen, kaarten en collages van haar hand. Ook zijn er filmbeelden van De Zevensprong of De brief voor de Koning opgenomen. ABC Dragt is een fijn bladerboek waarin je kunt lezen dat de boeken van Dragt kunnen worden onderverdeeld in sprookjes, avonturenboeken, toekomstverhalen en een andere ruimtetijd. Het is een fantastisch compleet overzicht dat de sfeer ademt van de geheimzinnige boeken van Tonke Dragt. De tekst op de achterplat begint dan ook als volgt: Ver weg, in de land waar de zon altijd schijnt, woonde eens een meisje. Ze hield van fietsen, van met losse handen de berg afroetsjen. (EK) Marije van der Hoeven Foto! durf bijzondere foto s te maken (Ploegsma, 2013) Marije van der Hoeven leverde eerder fotoboeken af, voortgekomen uit projecten met kinderen. Op de voorkant van foto! staat het resultaat van zo n project, waarbij kinderen in Rembrandtiaanse kledij poseerden. (Zie Hoed op voor Rembrandt, 2008.) Een vermetel idee, een boek voor kinderen over het maken van foto s, en dan met zo n op ambities inspelende titel. Het is een bijzonder boek. Een stortvloed aan ideeën wordt over de lezer uitgestort. Een beetje geordend, in 8 hoofdstukken met ieder een eigen thema: verbazen, beginnen, overtuigen, dromen, speuren, genieten, kiezen, en fotoideeën waarmee je meteen kunt beginnen. Elk thema kreeg nog een zinnetje mee: Beginnen - fotografeer je eigen leven ; Overtuigen - kijk mee naar foto s uit de krant, enzovoort. Nu heeft Marije van der Hoeven eerder met dit bijltje gehakt. Voor de methode Moet je doen (ThiemeMeulenhoff) schreef ze Klik, hier sta ik, lessen over fotografie en wie op haar website In de tijd aanklikt, ziet dat ze zich al sinds 1989 bezighoudt met kinderen en fotografie. Met Klik ik heb je (1995) won ze een Zilveren Griffel is een jubileumjaar, wat haar betreft. Die stortvloed van ideeën berust dus op 25 jaar ervaring en dat is te merken. Het aardige van dit boek is dat ook fotograferende volwassenen er iets aan kunnen hebben. Dat ligt ook aan de tekst die ze erbij leverde. Lees bijvoorbeeld wat ze schrijft onder het kopje René Magritte - over gewone, ongewone dingen (hoofdstuk genieten, p ): Ken je de schilder René Magritte? In Brussel staat het Magritte Museum, waar zijn wereldberoemde werk te zien is. Op zijn schilderijen zijn de dingen niet zoals ze zijn: een raam wordt een schildersezel, een vrouw wordt een vis en dag is 22 van 30

23 tegelijk nacht. Moeilijk om je voor te stellen? Zoek maar eens wat schilderijen van hem op internet, dan zie je wat ik bedoel. Magritte hield van verwarring. Hij wilde ons de wereld op een andere manier laten ontdekken. Bij zijn schilderijen staan gekke, poëtische titels, waardoor je nog langer naar zijn voorstellingen gaat kijken. Hij schilderde vaak het uur van de dag waarop het gaat schemeren. Van dat speciale blauw, waardoor je meer in de stemming komt voor spannende verhalen. Ik hou van kunstenaars die de wereld, zoals de Vlamingen zo mooi zeggen, op een ander plan zetten. Zij laten je het bijzondere van het alledaagse zien. Dus hoe ongewoon gewone dingen eigenlijk zijn. Hoe meer je van dit soort werk ziet, des te meer je ervan gaat houden. Want je krijgt er voor niks een paar open ogen bij. Niet zoals een reclame je dat zou inpeperen met vette letters: NU GRATIS EN VOOR NIKS EEN PAAR NIEUWE OGEN!!! Maar door het juist zonder veel nadruk net iets anders te zeggen: Ik kan de wolken dragen of Scheef schrift. Over het manipuleren van foto s doet ze nogal laconiek. Dat is logisch in het kader van dit boek, omdat het vooral gaat over kijken en kiezen. Het bewerken van foto s met alle middelen die ons ten dienste staan hoort er als vanzelfsprekend bij. Ze reikt ons tal van tips aan. Toch kan er over het bewerken van foto s ook anders gedacht worden. De journalistieke waarde van een foto berust immers o.a. op de authenticiteit ervan. Zie het minutieuze onderzoek van Karel Knip, gepubliceerd in NRC Handelsblad , naar de vraag of die winnende World Press-foto van die bellende mannen in Djibouti, gemaakt door John Stanmeyer, nu wel of niet gemanipuleerd was. Standen van de maan, getijdentabellen, van alles kwam er aan te pas. Of een foto gemanipuleerd is of niet, en zo ja, in welke mate: het doet er voor de nieuwswaarde wel degelijk toe. Niettemin verdient foto! de dikke pluim, ofwel Vlag-en-wimpel, die het kreeg. (HV) Poëzie Edward van de Vendel & Wolf Erlbruch Ik juich voor jou (Querido, 2013) Wolf Erlbruchs prenten van sportende dieren waren er al toen Edward van de Vendel er de gedichten bij schreef. De prenten zijn grappig en ontroerend, ook omdat je maar weinig fantasie hoeft te hebben om er sportende mensen in te zien. De gezichtsuitdrukking van de dieren is gespannen, driest of een beetje onzeker. De gedichten lenen zich het allerbest om voor te lezen. Het is trouwens de moeite waard om Edward van de Vendel dat zelf eens te vragen Het allermooiste gedicht is misschien wel Span er een koord overheen, met de prachtige regels: span er een koord overheen en zet de eerste stap, en daarna nog een, 23 van 30

24 daarna nog een, en laat iedereen die laag wil blijven naar je kijken. Laat ze zichzelf maar vergelijken met wie jij hierboven durft te zijn. Jij beloopt je eigen lijn, en zij staan daar hun nekken te verrekken. Van de bewonderpijn. (p.17) Maar ook de andere verzen zijn de moeite waard. Ze gaan over jezelf overtreffen, durven, vertrouwen, geloof in jezelf en de ander. Want ik ben er/en ik zal er altijd zijn./ Ik wacht achter alle finishlijnen die je kunt verzinnen. Onthoud je dat? Goed. Ga dan nou maar weer winnen. Ze gaan over sport, maar misschien evenzogoed over passend onderwijs. (EK) Zilveren Penselen Annemarie van Haeringen Coco of het kleine zwarte jurkje (Leopold en Gemeentemuseum Den Haag, 2013) Opschieten! Jullie mogen pas naar bed als alle lakens gestreken zijn. Dit is de eerste zin op de linker pagina van het prentenboek over de ontwikkeling van het weeskind Coco Chanel tot icoon van de little black dress. In de bijgaande prent op de rechterpagina wordt niet het lakens strijken uitgebeeld, maar het reinigen van een tegelvloer. Coco voelt zich als een niemendalletje in de hoek gezet, maar ze zal daar in haar hoogst omstreden leven geen genoegen mee nemen. Verderop lezen we hoe een non, in groot formaat op de linker pagina afgebeeld, Coco streng vermaant: Coco! Je zit te prutsen, haal het uit en volg het patroon, NU!. Cocu reageert door dromerig naar buiten te kijken: naar de schrale tuin met niets dan kale perken en zwarte vijvers. Zwart, zo zwart als de grote jurken van de tantes. Slaan we de bladzijde om dan verspringt de tekst naar de linker pagina en het beeld keert paginagroot weer terug op de rechter pagina. Deze wisseling van plaats van tekst en beeld vormt een tamelijk vast patroon in dit prentenboek. Op de volgende prent zien we hoe Coco een brede en twintig treden hoge trap naar een bordes oploopt, terwijl de tekst laat weten dat ze op een dag met haar koffertje op het bordes van een steenrijke vriend staat. Op de linker pagina wordt haar carrière in een notendop samengevat. Ze leerde borduren als een engel, kreeg een baantje als naaister, ging dansen en zingen in een nachtclub, wilde nooit meer arm zijn en zocht naar wegen om rijk te worden. Voor haar steenrijke vriend heeft ze dan ook het volgende verzoek in petto: Jouw huis is zo groot. Je hebt vast wel een kamer over. Vind je het fijn als ik je kom vermaken. 24 van 30

25 Dat alles is niet te zien, ook het vermaken blijft kuis aan ons oog onttrokken. Die vriend, en hij niet alleen, zo kunnen we gevoeglijk aannemen, zorgt voor een entree bij dames die nog rondlopen in hoepelrokken, die zich tooien met hoeden met opgezette dooie duiven en die zich laten insnoeren door korsetten omwille van de heersende mode. Daarvoor geven de dames uit de bourgeoisie zich bij hun bedienden over aan deze marteling: Harder trekken, zeg ik toch! Strakker! Ik móét een wespentaille hebben. In plaats van alle ballast die deze milieus op hun hoofd en rond hun midden met zich mee moesten zeulen voerde Coco een ware revolutie door. Dat deed ze met haar keuze voor de eenvoud van de rijbroek van de stalknecht, van de strohoed uit een goedkope winkel, van een loszittende jurk zonder korset waarin je kunt dansen en fietsen, van de Chanelparfum waarmee je je in een wolk kunt hullen en tenslotte van het kleine zwarte jurkje. Dat jurkje was allerminst een niemendalletje, maar het ontwerp waarmee Coco in haar carrière triomfeerde. In dit prentenboek vertelt Annemarie van Haeringen in grote stappen hoe Cocu Chanel in de mode van vooral de bourgeoisie het lichaam meer lucht en meer gemak gaf. Die rode draad heeft ze stevig door haar verhaal heen geweven, maar soms staan tekst en beeld zo los van elkaar dat ze met regelmaat geenszins naadloos op elkaar zijn afgestemd. Daar komt bij dat de geschiedenis van de hoofdfiguur (en van de mode) bij veel jeugdige lezers te onbekend zal zijn om het verhaal makkelijk te kunnen volgen. Haar andere prentenboek met Bibi Dumon Tak (Ik wil ook!, Querido), dat ook in 2013 verscheen, is dan ook veel toegankelijker voor een breed publiek (zie recensie in titellijst hoofdstuk 6). (PM) Zilveren Paletten Anton van Hertbruggen Het hondje dat Nino niet had (De Eenhoorn, 2013) De eerste regels tekst: Nino had een hondje dat hij niet had. Ja, hij had dat hondje. Ook al had hij het niet. Op de illustraties zien we Nino met een wat doorzichtig hondje, waarmee hij van alles doet: naar het bos gaan, varen, naar zijn oudoma gaan. Ja, 25 van 30

26 Het hondje dat hij niet had, hoorde wat Nino hoorde. Aan de telefoon. Met papa, die belde uit een ver, vreemd land. Op de dubbelpaginaprent zien we vader bellend, omringd door dieproze flamingo s. Volgende pagina: Het hondje dat Nino niet had hield van tranen. Hij vond ze lekker. Dropwater. En we zien (o.a.) een verdrietige Nino op bed zitten. En dan ineens heeft Nino niet meer het hondje dat hij niet had, maar een ander hondje, en iedereen kan het zien. Een heel ander hondje. Het weet niet wie papa is, maar dat is niet erg. Want Nino gaat denken aan het hertje dat hij niet heeft, en de zebra, en de niet-nijlpaard en niet-neushoorn, en aan andere hondjes die Nino allemaal niet heeft. Ze staan in wonderlijke, mooie, halfdoorschijnende gedaantes afgebeeld op de pagina s, zoals op de illustratie hieronder. Dit is een van die mooie verhalen, of is het een gedicht, die eigenlijk alleen samen te vatten zijn door het volledig te citeren. Geen woord te veel. De mooie, expressieve prenten vullen het aan. Beantwoorden waar het over gaat wordt direct interpreteren. Vooruit dan maar: Nino mist zijn vader. Een hondje (een echt hondje) maakt dat een beetje goed, maar niet helemaal. Komt vooral tot zijn recht door voor te lezen en te bekijken, voor luisteraars van 5 jaar en ouder. (HV) Jon Klassen Deze hoed is niet van mij (Gottmer, 2013) Dit prentenboek is, anders dan de Penseeljury meent, geen heel grappig voorleesverhaal, al is het wel humoristisch. Die humor is echter van een heel andere soort, het is galgenhumor, maar dan wel van een loser die zichzelf tegen beter weten in de slimste vindt. Het verhaal mist, anders dan de Penseeljury meent, ook de humor van het Jan Klaassenverhaal, al berust het humoristisch effect wel op iets soortgelijks, voor 26 van 30

27 zover wij zien wat er in het water achter de kleine vis zonder dat die het kan zien, aan het gebeuren staat. En dat is niet mis. De kleine vis zal, dat komt steeds meer als een paal boven water te staan, opgevreten gaan worden. Daar lijkt geen ontkomen meer aan. Deze hoed is niet van mij valt al evenmin, zoals de Penseeljury opnieuw stellig veronderstelt, te vergelijken met de klassieker Over een kleine mol die wil weten wie er op zijn kop gepoept heeft, want die mol krijgt wel heel veel poep op zijn kop, maar die hoeft toch geen moment voor zijn leven te vrezen. De vergelijking met Jan Klaassen en met het succesverhaal over de kleine mol zet bemiddelaren tussen kinderen en de provocerende prentenboeken van Klassen dan ook op het verkeerde been. Bij jonge kinderen kunnen deze boeken immers heel andere reacties oproepen. Of kinderen groot plezier aan deze verhalen kunnen beleven lijkt me namelijk nog maar de vraag, want het is lang niet uitgesloten dat zij het al te zielig vinden wat hier in gang gezet wordt. Zij kunnen het bovendien te erg oneerlijk vinden wanneer iemand als de kleine vis het tegen zo n grote vis moet opnemen. Veelal kennen zij de bijbelvertelling niet waarin David het lef heeft om op te staan tegen Goliath en met een handvol stenen en een soort van katapult Goliath de dood in joeg. En ze missen zijn weerbaarheid. En zelfs als ze het wel zouden kennen, dan kunnen ze er nog niks mee, want ze kunnen de kleine vis niet helpen om zich zelf te verdedigen. Ze staan, net als volwassen lezers, namelijk met lege handen bij dit drama enkel toe te kijken. Intussen is hij (of zij) zich van geen enkel gevaar bewust, zit hij zich op voorhand rijk te rekenen en wuift hij alles wat daartegen kan pleiten, onbekommerd weg. Als een echte slemiel laat hij ons heel naïef weten dat hij dat hoedje gestolen heeft, vindt hij zich gemachtigd om dat hoedje te stelen omdat de grote vis uit dat hoedje is gegroeid, vertelt hij onderweg aan de krab waar hij zich met dat hoedje gaat verstoppen en gelooft hij blind, enkel op zijn woord, dat die mededeling geheim zal blijven. Maar hoezeer al die argumenten van de kleine vis ook gaan rammelen, toch krijgen we steeds meer met dit onnozel beestje van doen. Dat gevoel wordt nog eens extra versterkt wanneer de krab hem met een subtiele wegwijzing op de prent hieronder verraadt. Het lachen is ons steeds meer vergaan, want we beseffen langzaamaan maar al te goed dat dit prentenboek ons tot ooggetuige maakt van de kleine tragedie van een kleine vis die onomkeerbaar met verkeerde stappen het noodlot over zich zit af te roepen. 27 van 30