Slim combineren! Projectevaluatie Human Capital in de Wijk

Transcriptie

1 Slim combineren! Projectevaluatie Human Capital in de Wijk

2 Wilma van Rijt en Lia Smit Zoetermeer, 22 oktober 2013 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 Management samenvatting Eind 2009 heeft het College van B&W de Visie Kleinschalige bedrijvigheid aangenomen. Die visie bevat vier strategische lijnen om startende en kleine ondernemers in Breda te stimuleren en ondersteunen: het bieden van adequate bedrijfshuisvesting, het bevorderen van kennis en ondernemerschap, het verbeteren van de gemeentelijke dienstverlening en het stimuleren van nieuwe bedrijvigheid. Dit is vertaald in een aantal projecten waarvan de uitvoering ter hand is genomen. Eén daarvan is Human Capital in de Wijk. Het project bestaat uit twee niet los van elkaar staande deelprojecten, te weten: Business Coach Breda en Bedrijfsruimte in de Wijk. Human Capital in de Wijk Doel van het project Business Coach Breda is: Het vergroten van het aantal startende ondernemers in de stad Breda; Het verhogen van de participatie van inwoners door middel van het oprichten van een eigen bedrijf; Het verbeteren van de kwaliteit van de ondernemers en daarmee het verlagen van het uitvalpercentage. Doel van de pilot Bedrijfsruimte in de Wijk is: Het beter laten aansluiten van het bestaande bedrijfshuisvestingsaanbod in de wijken op de wensen van de ondernemers in de wijk (wonen en werken dichter bij elkaar door transformatie van verloederde wijkwinkelgebieden). Kenmerkend voor het project Business Coach Breda zijn het intake- en screeningsgesprek om vast te stellen of de persoon het ondernemerschap in zich heeft en of het bedrijfsidee levensvatbar is. Daarna volgt individuele coaching en doorverwijzing op maat. De coaches werken vanaf vaste ondersteuningspunten in de wijken. De deelnemers kunnen verder met een voucher kiezen uit verschillende type ondersteuning (w.o. training, advies) bij diverse aanbieders. Kenmerkend voor de pilot Bedrijfsruimte in de Wijk is een gezamenlijke en strategische aanpak, waarbij een toekomstvisie voor het hele betrokken gebied wordt gemaakt (incl. SWOT, branchering, leegstandinventarisatie). Kansrijke ondernemers worden gezocht, business cases uitgewerkt en geschikte locaties gezocht. Intensieve communicatie tussen allerlei betrokken partijen en onderhandelingen volgen. Voor een juiste match is er een (intern) stimuleringsbudget om de aanloopkosten van verbouwing te verlagen en een (extern) budget om andere benodigde maatregelen te nemen. Het project Human Capital in de Wijk heeft een looptijd van drie jaar ( ). De evaluatie In de periode mei t/m september 2013 heeft Panteia het project geëvalueerd. Hierbij zijn de effectiviteit, efficiëntie en additionaliteit van het project in beeld gebracht. Dit rapport geeft de bevindingen weer. De informatie in het rapport is gebaseerd op deskresearch, interviews met de projectpartners en andere direct betrokkenen, een groepsgesprek met de business coaches en een internetenquête onder alle deelnemers en niet-deelnemers van het project Business Coach Breda. 3

4 Effectiviteit Kwaliteit van ondernemerschap In de onderzoeksperiode zijn 615 intakegesprekken gevoerd. Dat is 64% van het beoogde aantal van 960. Als rekening gehouden wordt met de voorgenomen verlenging van het project, dan zou het beoogde aantal bereikt worden. Van de intakegesprekken kreeg 67% een vervolg in de vorm van een screeningsgesprek (= 413 in totaal). Het blijkt dat 78% van deze potentiële starters daadwerkelijk een eigen bedrijf opricht. Dit komt neer op 322 starters, waarmee het beoogde aantal van 200 wordt bereikt. In de genoemde periode zijn met 31 bestaande ondernemers gesprekken gevoerd om te kijken hoe hun problemen opgelost zouden kunnen worden. Dit aantal loopt nu achter op het streefaantal van 50, maar gezien de stijging in de kwartalen van 2013 is een inhaalslag niet ondenkbaar. Het leeuwendeel van de deelnemers maakt gebruik van de intake en coaching. Daarnaast wordt relatief veel gebruik gemaakt van de basiscursus, voorlichting door de Kamer van Koophandel en de verkooptraining. Het dienstenpakket van Business Coach Breda wordt door de deelnemers met een gemiddeld rapportcijfer van 7,5 gewaardeerd. Ruim de helft vraagt de voucher aan en driekwart van hen gebruikt hem ook. In totaal is 27% van de beschikbare vouchergelden benut. De deelnemers aan het project zijn relatief hoog opgeleid, komen vaak vanuit een uitkeringssituatie en willen veelal een bedrijf (vanuit huis) in de dienstverlening. Van de deelnemers is 7% in 2010 met het eigen bedrijf gestart, 6% in 2011, 70% in 2012 en 17% in In de zomer van 2013 was 96% van hen nog als zelfstandig ondernemer actief. Als we dit percentage vergelijken met dat van de gemiddelde starters in Breda en in Nederland, dan scoren de deelnemers van Business Coach Breda aanzienlijk hoger. Het beoogde doel om het uitvalpercentage met 10% te verminderen (ten opzichte van 2010) wordt gehaald. Het grootste deel van de deelnemers start het bedrijf als zzp er (82%). In de onderzoeksperiode was bij 8% van de deelnemers de werkgelegenheid toegenomen. Vanuit de steekproef kan berekend worden dat het om ruim 190 arbeidsplaatsen in totaal gaat. De deelname aan het project heeft bij een derde van de ondernemers een (zeer) positief effect op de omzetontwikkeling en bij driekwart een positief effect op hun ondernemerschapskwaliteiten. Kwaliteit van bedrijfshuisvesting In het kader van de pilot Bedrijfsruimte in de Wijk zijn tot en met maart leegstaande panden opnieuw verhuurd. Hiervan hebben 5 panden ook de gewenste invulling gekregen. Het beoogde doel om minimaal 5 panden te transformeren wordt gerealiseerd. Het succes is geconcentreerd in de Boschstraat en Brabantpark. De pilot heeft het draagvlak voor structurele verandering versterkt. Iedereen beseft dat de detailhandelskrimp van blijvende aard is en dat transformatie een positieve impuls kan geven. De kracht van de pilot zit in de combinatie met Business Coach Breda en in de strategische relaties met de gemeentelijke afdelingen, corporaties, ondernemersverenigingen, makelaars, vastgoedeigenaren en coaches. De opzet, aanpak en uitvoering van de pilot is als duurzaam te bestempelen. Samenwerking tussen partners De korte lijnen tussen de samenwerkingspartners worden als een succesfactor van Human Capital in de Wijk gezien. De partijen zeggen elkaar nu beter te kennen en 4

5 ervaren de samenwerking als prettig. De meeste van hen missen geen partner in het huidige netwerk; sommige zien graag het ROC (als bron van potentiële ondernemers) er meer bij betrokken. In de praktijk gaan potentiële ondernemers niet altijd naar het ondersteuningspunt in hun wijk. Voorkeuren voor een bepaalde coach of dag blijken bijna net zoveel waard als wijknetwerken. De opzet om per wijk (of samenhangende wijken) een ondersteuningspunt met een wijkgerichte coach te hebben is niet goed uit de verf gekomen. De doorverwijzing van de business coaches is essentieel voor het succes van het project. Vanuit deze personen gaat namelijk het hele raderwerk lopen. Totaaloordeel Human Capital in de Wijk krijgt van de deelnemers het rapportcijfer 7,7. Van hen wenst 70% een vervolg op het traject van de business coach, 90% vindt dat het project in de toekomst een vervolg moet krijgen en de meeste zouden het project ook aanbevelen bij andere startende (en bestaande) ondernemers. Efficiëntie Waar voor het geld Dat Human Capital in de Wijk slim gebruik maakt van het bestaande dienstenaanbod voor ondernemers maakt het project efficiënt: de infrastructuur is er al, de samenwerkingspartners kunnen snel en eenvoudig een programma op maat in elkaar zetten en er kan gebruik gemaakt worden van elkaars netwerken, locaties en websites. Daarnaast werkt de cofinanciering bij de voucher doelmatig en investeren de partners zelf ook in het project door het aanbieden van hun diensten. De kosten per ondernemer liggen tussen 400 en 700 euro. Gelet op de hoge slaagkans van de deelnemende ondernemers in de eerste drie jaar van hun bedrijf, kan gesteld worden dat de opbrengsten van het project ruimschoots opwegen tegen de kosten. Deze conclusie wordt versterkt als ook de kosten van faillissementen en uitkeringen in ogenschouw worden genomen. Het project weerhoudt immers ook mensen ervan een eigen bedrijf te starten en dat zal tot minder faillissementen leiden. Uit de evaluatie is verder gebleken dat 42% van de potentiële ondernemers vanuit een uitkering het project instroomt. Bij de start van een eigen bedrijf verlaten zij de uitkeringssituatie en drukken niet meer op de begroting van het UWV. Het project beperkt dus de maatschappelijke schade als gevolg van faillissementen (instroom in bijstand en soms ook schuldhulpverlening), verlaagt de uitkeringskosten en verhoogt de opbrengsten voor de gemeente (belastingen/heffingen voor bedrijven). Hier en daar valt nog efficiencywinst te behalen. Zo is het aanbod en de concurrentie op de verschillende ondersteuningsvlakken te gering gebleken om de voordelen ervan te ervaren. Een heroriëntatie op het aanbod kan nuttig zijn. Andere heroriëntatiepunten zijn de voucherregeling van Business Coach Breda en de stimuleringsregeling van de Bedrijfsruimte in de Wijk. Additionaliteit De additionaliteit van het project Human Capital in de Wijk zit in het daadwerkelijk vergroten van de ondernemerskwaliteiten. Dit wordt hard gemaakt door de hogere slaagkans van startende ondernemers en de werkgelegenheidscreatie. 5

6 De additionaliteit zit ook in de strategie voorkomen is beter dan genezen. Ondanks het feit dat een deel van de potentiële ondernemers (64%) met een negatief advies van de business coach toch een eigen bedrijf begint, worden veel faillissementen voorkomen. Het gat tussen de gemiddelde slaagkans van de gecoachte ondernemers en de gemiddelde Bredase ondernemer (bijna 30 procentpunten) is een indicatie van de omvang van deze meerwaarde. Toekomst Succesfactoren van Human Capital in de Wijk zijn o.a. de deelname van alle relevante partijen, de onderlinge samenwerking, de zichtbaarheid van de gemeente als stimulator, de bewustwording onder (potentiële) starters, de screening, de professionele coaching en het vraaggerichte transformatieproces dat weer gekoppeld is aan de coaching. Punten van aandacht zijn o.a. het complementaire/concurrerende aanbod van diensten, de wijkgebondenheid van het project, het stimuleringsbudget per ondernemer bij transformatie, de betrokkenheid van het ROC en het gemis van een vervolg op de coaching. De bevindingen uit de projectevaluatie rechtvaardigen een voortzetting van het project Human Capital in de Wijk. Hierbij moet rekening gehouden worden met een aantal externe factoren. Dit zijn o.a. het toekomstige takenpakket van de Kamer van Koophandel, de economische crisis en overheidsbezuinigingen, de grote en groeiende voorraad aan bedrijfsruimte en de ontwikkeling van het ondernemerschapsonderwijs. Aanbevelingen Aanbeveling 1 Ga door met Human Capital in de Wijk en onderzoek in welke vorm dat kan. Aanbeveling 2 Doorzoek het dienstenaanbod van de verschillende partners op complementariteit en concurrentie, kwaliteit, prijs, klanttevredenheid en synergie. Pas eventueel het aanbod aan op basis van de gemeentelijke prioriteiten en ervaringen. Aanbeveling 3 Onderzoek de kansen om de doelgroep van mbo-opgeleiden aan te boren en een samenwerking met ROC West-Brabant aan te gaan. Aanbeveling 4 Monitor de ontwikkeling van de leegstand en heroverweeg de selectie van winkelgebieden en de inspanningen per winkelgebied. Bekijk ook de mogelijkheid om de pilot over de hele stad uit te rollen. Behoud daarbij de combinatie met Business Coach Breda, want de vraaggerichte sturing is een van de succesfactoren. Aanbeveling 5 Bekijk de mogelijkheden om de prikkel voor individuele ondernemers in de stimuleringsregeling bij transformaties anders in te vullen. Onderzoek daarbij de mogelijkheden van: cofinanciering waarbij de ondernemer/huurder bijvoorbeeld zelf 50% bijdraagt; een differentiatie naar individuele ondernemers en ondernemerscollectieven; een hoger stimuleringsbudget (en ter compensatie minder budget voor projectleiding). Daarnaast kan gekeken worden naar wat er mogelijk is via ondernemersfondsen. 6

7 Aanbeveling 6 Het project krijgt voor de ondernemers (nog) meer waarde door het plotselinge einde te veranderen in een duurzamere verbintenis. Enige nazorg is gewenst, waarbij gedacht kan worden aan een terugkomdag, starterscafé, evaluatiegesprek en dergelijke. Dit kan ook een aansluiting bij eventueel andere ondernemersprojecten zijn (van gemeente of partners). Aanbeveling 7 In het kader van de kleinere portemonnee zullen zaken geschrapt moeten worden of zal de kaasschaaf erover moeten. Het project is nog niet zover dat het volledig aan de markt overgelaten kan worden. Bij het schrappen van onderdelen moet wel bedacht worden dat het complete pakket juist een succesfactor is. Als er gekozen moet worden, dan bevelen we in ieder geval aan de intake, screening, coaching en doorverwijzing door de business coaches zeker te behouden! Dit is het hart van het project en de basis van de hogere slaagkans van startende ondernemers. De kaasschaaf zal niet veel te schaven hebben. Het project wordt zoals eerder gezegd al vrij efficiënt ingestoken 1. Aanbeveling 8 Welke low budget -mogelijkheden zijn er dan wel? We geven een paar overwegingen. De ondersteuning aan bestaande ondernemers kan misschien door een marktpartij opgepakt worden. De prikkel voor individuele ondernemers om het pand geschikt te maken voor transformatie kan in haar huidige (beperkte) vorm wel gemist worden. Op dit punt zal overigens wel een duidelijke keuze gemaakt moet worden: zie aanbeveling 5. Verder zal gekeken moeten worden of bepaalde projectactiviteiten niet in de reguliere dienstverlening van de gemeente en de partners opgenomen kunnen worden. Denk bijvoorbeeld aan bijeenkomsten, voorlichting en vraagbaakfunctie. Digitalisering van de voucher kan ook kostenbesparend werken. Wellicht dat meer zaken sneller en efficiënter kunnen door ICT toepassingen. 1 In de komende jaren zullen enkele éénmalige kosten komen te vervallen. Zo zal er waarschijnlijk minder aan externe communicatie uitgegeven hoeven te worden, omdat het project naambekend heeft opgebouwd. 7

8 Inhoudsopgave Management samenvatting 3 1 Inleiding Het project De evaluatie Leeswijzer 11 2 Het project Human Capital in de Wijk Hét verschil Aanpak Business Coach Breda Aanpak Pilot Bedrijfsruimte in de Wijk 16 3 Effectiviteit Kwaliteit van ondernemerschap Kwaliteit van bedrijfshuisvesting Samenwerking tussen partners Totaaloordeel 29 4 Efficiëntie Waar voor het geld Ruimte voor verbeteringen Totaaloordeel 35 5 Additionaliteit Profiel van de niet-deelnemers Ontwikkeling van deelnemers en niet-deelnemers De plus van Human Capital in de Wijk Totaaloordeel 38 6 Toekomst Succesfactoren Aandachtspunten en externe invloeden Aanbevelingen 40 Bijlage 1 Onderzoeksverantwoording 43 8

9 1 Inleiding Eind 2009 heeft het College van B&W van de gemeente Breda de Visie Kleinschalige Bedrijvigheid aangenomen, Hierin staan het stimuleren en ondersteunen van startende en kleine ondernemers en de wijkeconomie centraal. De visie kent vier strategische lijnen om dit type bedrijvigheid te versterken, te weten: het bieden van adequate bedrijfshuisvesting; het bevorderen van kennis en ondernemerschap; het verbeteren van de gemeentelijke dienstverlening; het stimuleren van nieuwe bedrijvigheid. Ondertussen heeft Breda de strategische lijnen uitgewerkt en vertaald in concrete projecten, en de uitvoering ervan ter hand genomen. Eén van die projecten betreft Human Capital in de Wijk. 1.1 Het project Het project Human Capital in de Wijk beoogt een bijdrage te leveren aan de genoemde beleidslijnen van de gemeente. Er zijn vier projectdoelen te onderscheiden, te weten: 1. Het vergroten van het aantal startende ondernemers in de stad Breda; 2. Het verhogen van de participatie van inwoners door middel van het oprichten van een eigen bedrijf; 3. Het verbeteren van de kwaliteit van de ondernemers en daarmee het verlagen van het uitvalpercentage; 4. Het beter laten aansluiten van het bestaande bedrijfshuisvestingsaanbod in de wijken op de wensen van de ondernemers in de wijk (wonen en werken dichter bij elkaar door transformatie van verloederde wijkwinkelgebieden). Het verbeteren van de aansluiting van het onderwijs op het bedrijfsleven kan daarnaast als een indirecte doelstelling gezien worden. Het project heeft twee niet los van elkaar staande deelprojecten: Business Coach Breda en Pilot bedrijfsruimte in de Wijk. Business Coach Breda De doelstellingen van Business Coach Breda hebben betrekking op de eerste drie projectdoelen van Human Capital in de Wijk: het vergroten van het aantal startende ondernemers, het verhogen van de participatie van inwoners door bedrijfsoprichting en het verbeteren van ondernemerschapskwaliteiten. De beoogde resultaten van Business Coach Breda zijn: Het bereiken van 960 inwoners die concrete plannen hebben om een bedrijf te starten (maar dit nog niet hebben gedaan), het screenen van (potentiële) ondernemers en het ondersteunen van de kansrijke onder hen. Dit moet 200 daadwerkelijk gestarte ondernemers opleveren. Het verbeteren van het succespercentage van de startende ondernemers ofwel het verminderen van het uitvalpercentage met 10% ten opzichte van 2010; Het ondersteunen van ten minste 50 gevestigde ondernemers die in moeilijke omstandigheden verkeren. Pilot Bedrijfsruimte in de Wijk De doelstelling van Pilot Bedrijfsruimte in de Wijk heeft betrekking op het vierde projectdoel van Human Capital in de Wijk: het beter laten aansluiten van het bestaande bedrijfshuisvestingsaanbod in de wijken op de wensen van de ondernemers in de wijk. Breda kent een groeiend aantal (startende) ondernemers met kleinschalige bedrijven die behoefte hebben aan bedrijfsruimte dicht bij huis om werken en wonen 9

10 beter te combineren. Tegelijkertijd staan in een aantal wijkwinkelgebieden panden leeg, die de veiligheid en leefbaarheid in de omgeving onder druk zetten. Het geschikt maken van deze panden voor de genoemde groep van ondernemers kan de oplossing voor de ervaren mismatch op de bedrijfshuisvestingsmarkt zijn. Het mes snijdt dus aan twee kanten. Het beoogde resultaat van de pilot Bedrijfsruimte in de Wijk is het toevoegen van ten minste 5 bedrijfsruimten in de wijken (in heel Breda) door ander ruimtegebruik / de aanpak van leegstand. In een later stadium moet het ook resulteren in een methodiek of gestandaardiseerde aanpak om bedrijfsruimten geschikt te maken voor startende en kleine ondernemers. Het project Human Capital in de Wijk heeft een looptijd van drie jaar ( ). Na alle voorbereidingen, aanbestedingsprocedures en externe communicatie is het project in september 2011 feitelijk gestart en op dit moment twee jaar operationeel. Het project zou doorlopen tot december 2013 (operationeel september 2013), maar er zijn voornemens om de doorlooptijd van het project te verlengen tot het einde van de huidige coalitieperiode. Met de eindstreep in het vooruitzicht wil de gemeente Breda inzicht hebben in de effectiviteit, efficiëntie en additionaliteit van het project. Ook wil zij weten of de toegevoegde waarde van de bijzondere aanpak van het project perspectief biedt voor een vervolg in de toekomst. Met andere woorden het is tijd voor een evaluatie van het project Human Capital in de Wijk. 1.2 De evaluatie Panteia heeft voor de gemeente Breda in de periode mei - september 2013 deze evaluatie uitgevoerd, waarbij de genoemde effectiviteit, efficiency en additionaliteit van het project in beeld gebracht zijn. Onderzoeksvragen De evaluatie is gebeurd aan de hand van de onderzoeksvragen die in het onderstaande kader zijn weergegeven. Effectiviteit: kwaliteit van ondernemerschap Hoeveel burgers met concrete ondernemersplannen zijn bereikt (Norm: 960)? Hoeveel starters zijn er gestart binnen het project (Norm: 200)? Hoeveel ondernemers in moeilijke omstandigheden zijn ondersteunt (Norm: 50)? Hoe hoog is het uitvalpercentage onder de deelnemers en hoe verhoudt zich dit tot de niet-deelnemers die zijn gestart zonder begeleiding van HCidW en landelijke cijfers? (Norm deelnemers: 10% minder uitval)? Hoeveel deelnemers zijn gestart vanuit een uitkering? Hoeveel van hen zijn nog steeds actief of teruggevallen in de uitkering? Welke effecten heeft deelname gehad aan het project m.b.t. werkgelegenheidscreatie? Hoe liggen werkgelegenheidscreatie in de controlegroep? Welke effecten hebben deelnemers ervaren op hun omzet en winst? Welke effecten heeft deelname gehad op het netwerk van de deelnemende ondernemers? Wat is de mening van deelnemers over het programma? In hoeverre hebben zij ervaren dat het heeft bijgedragen aan hun ondernemerschapskwaliteiten? In welke mate hebben ondernemers gebruik gemaakt van het ondersteuningsaanbod van (semi)overheidsdiensten en de commerciële aanbieders van diensten? Wat is de top 3? Hebben zij hierbij gebruik gemaakt van de vouchermogelijkheid? Zo nee, waarom niet? 10

11 Effectiviteit: Transformatie van winkelpanden Effectiviteit: Samenwerking tussen partners Efficiency projectuitvoering Additionaliteit Succesfactoren in de toekomst In hoeverre hebben ondernemers gebruik gemaakt van de mogelijkheid tot inzet van studenten van ROC en hogescholen? Zo nee, waarom niet? Hoeveel winkelpanden zijn vraaggericht getransformeerd in bedrijfsruimte (Norm: 5)? Hoeveel winkelpanden zijn door het project van een nieuwe huurder voorzien? Welke actoren waren betrokken bij winkelpand transformaties? Welke drivers leiden tot actie? In hoeverre is de subsidiemogelijkheid ingezet en waarvoor? Zijn de transformaties duurzaam uitgevoerd en dus voor meerdere ondernemers en hun bedrijven bruikbaar? In hoeverre zijn de partners in het project duurzame samenwerking aangegaan? Geldt dit alleen voor overheidsdiensten en/of ook voor commerciële partijen? Is er een ondersteuningsstructuur ontstaan in de vijf ondernemersondersteuningspunten? Is er efficiënt omgegaan met beschikbare middelen in het project? Welke efficiencyverhogende maatregelen kunnen er in de toekomst worden genomen bij de doorstart van het project? In hoeverre zijn er ondernemers gestart in de controlegroep? Hoeveel van de ondernemers uit de controlegroep zijn gestart vanuit een uitkering? Hoeveel van hen zijn nog steeds actief of teruggevallen in de uitkering? Welke effecten hebben ondernemers in de controlegroep gerealiseerd als het gaat om werkgelegenheidscreatie? Welke effecten hebben ondernemers in de controlegroep op hun omzet en winst gemeten vanaf contact met de ondernemerscoach in de wijk? Wat zijn de succesfactoren van het project? Welke research based adviezen zijn te geven voor een efficiënte doorstart van het project? Aanpak van de evaluatie Voor de evaluatie is informatie verzameld via: Deskresearch. Hierbij is onder andere gekeken naar de projectplannen, de voortgangsrapportages, databestanden over deelnemers en vouchergebruik en statistieken van de gemeente Breda; Persoonlijke interviews (deels face-to-face en deels telefonisch) met de projectpartners van de gemeente en andere direct betrokkenen. Projectpartners zijn de Kamer van Koophandel, Avans Hogeschool Ondernemerscentrum, ROC West Brabant (Community Coaching), REWIN NV, Servicepunt Starters en Ondernemers (SSO), Zaken Expert (uitvoerder van het deelproject Pilot Bedrijfsruimte in de Wijk) en Stichting Starterslift. Groepsgesprek met de drie coaches van het deelproject Business Coach Breda (Zaken Expert); Internetenquête onder alle deelnemers en niet-deelnemers van het project Business Coach Breda (N= 102). Voor een compleet overzicht van de geraadpleegde bronnen, personen en respons op de enquête wordt verwezen naar de Bijlage. Panteia heeft alle data, informatie, visies en ervaringen geanalyseerd en de bevindingen vastgelegd in het onderhavige rapport. 1.3 Leeswijzer Dit rapport is als volgt opgebouwd. Eerst worden de twee deelprojecten met hun werkwijze en partners nader toegelicht (hoofdstuk 2). Daarna wordt ingegaan op de effectiviteit (hoofdstuk 3), efficiëntie (hoofdstuk 4) en additionaliteit (hoofdstuk 5) van het project Human Capital in de Wijk. Het rapport wordt afgesloten met de succesfactoren, aandachtspunten en aanbevelingen voor de toekomst (hoofdstuk 6). 11

12

13 2 Het project Human Capital in de Wijk 2.1 Hét verschil Een uniek project Human Capital in de Wijk is een bijzonder project. Die status heeft het project te danken aan het volgende: Slechts weinig gemeenten zijn gericht op het stimuleren van kleinschalige bedrijvigheid en hebben dit ook vastgelegd in een specifieke beleidsvisie. De koppeling van het stimuleren van kleinschalige bedrijvigheid met de transformatie van leegstaand winkelvastgoed is naar ons weten niet eerder door gemeenten gemaakt. Redelijk uniek is ook dat in het project de gemeente Breda intensief samenwerkt met andere overheidsorganisaties en commerciële partijen in een netwerkconcept (co-creatie aanpak). Binnen de projectrealisatie is zorg gedragen voor monitoring en vastlegging van gegevens over deelnemers, maar ook over niet-deelnemers. Dit laatste is van bijzondere waarde omdat daarmee de effectiviteit beter gemeten kan worden dan zonder die gegevens. Co-creatie als de kern Human Capital in de Wijk wordt gekenmerkt door een co-creatie aanpak met verschillende partijen. Gemeente Breda is de trekker van het project. Zeer bewust heeft zij ervoor gekozen om de bestaande infrastructuur voor startende ondernemers, (kennisontwikkeling, bedrijfsfinanciering, bedrijfshuisvesting en ondernemersadvisering) in te zetten om het project tot een succes te maken. Maar ook om het project een duurzame basis mee te geven, waardoor de gemeentelijke bijdrage een éénmalige of tijdelijke impuls kan blijven en daarna de markt het werk kan overnemen. De projectpartners van Human Capital in de Wijk zijn dan ook zowel overheden als marktpartijen. De samenwerking of co-creatie tussen de verschillende betrokken partijen is een belangrijk punt in de projectevaluatie. De vraag is of het bestaande aanbod daadwerkelijk tot een kwalitatief hoogwaardige dienstverlening leidt voor deelnemers aan Human Capital in de Wijk. En zo ja, of dit kan worden doorgetrokken naar de toekomst en uiteindelijk kan leiden tot een hoger kwaliteitsniveau van ondernemen in Breda. Gebruik maken van bestaande infrastructuur Als we de bestaande infrastructuur in dit project plaatsen en het visueel weergeven, dan zien we in het centrum de Ondernemerscoach in de wijk staan. Het Servicepunt Starters en Ondernemers (SSO) vormt een eerste schil om het project heen. Het SSO is in 15 juli 2010 in het leven geroepen en betreft een samenwerkingsverband tussen de partners Kamer van Koophandel, Belastingdienst, Qredits, UWV WERKbedrijf en de Gemeente Breda. Deze partijen slaan hun handen in één slaan door de reguliere dienstverlening voor starters en gevestigde ondernemers optimaal te ontsluiten en op die manier zelfstandig ondernemerschap te faciliteren. Het doel is door goede kennis van elkaars dienstverlening de klanten goed doorverwijzen en ondersteuning te bieden op het gebied van ondernemings- en financieringsplannen. Eind 2010 werd het projectplan Human Capital aan de Wijk goedgekeurd; vanaf de start van dit project is het SSO de uitvoerende basis geweest van het project en het samenwerkingsverband van het SSO liep naadloos over in de projectsturing. 13

14 Om deze eerste schil zit een tweede schil, waarin verschillende (semi-)publieke samenwerkingspartners zich bewegen, bijvoorbeeld onderwijsinstellingen als Avans en NHTV en stimuleringsprogramma s als Starterslift. Vervolgens is er ook een derde schil met diverse commerciële partijen die in dit project de rol van preferred supplier vervullen. Hiertoe behoren onder andere banken, coachings- en adviesbureaus en ondernemersnetwerken. Zie onderstaande figuur. Inspelen op de veranderde context Gemeenten hebben de verantwoordelijkheid gekregen voor de bemiddeling van werkloze burgers naar arbeid. Met de huidige en oplopende werkloosheidspercentages is dat een niet geringe opgave. Als deze opgave niet of te beperkt slaagt blijven te veel burgers te lang drukken op de gemeentebegroting. Het stimuleren van ondernemerschap kan deels bijdragen aan de oplossing van dit probleem. Door het stimuleren van een betere kwaliteit van ondernemerschap kunnen meer kansen ontstaan en benut worden voor bedrijfsgroei. Dit betekent op termijn meer werkgelegenheid (zowel van de ondernemer zelf als extra arbeidsplaatsen). Ook kan beter ondernemerschap leiden tot hogere inkomens van burgers, waarmee de economische basis van de gemeenten - en zo ook van Breda! - wordt versterkt. Een projectaanpak die werkt en bijdraagt aan een oplossing van het zojuist geschetste probleem hogere arbeidsparticipatie en lagere uitkeringsuitgaven is dus goud waard. 2.2 Aanpak Business Coach Breda Doelgroep van het project Business Coach Breda zijn alle inwoners van de stad met een bedrijfsidee en de ambitie om een eigen bedrijf te starten of de afgelopen 3 jaar zijn gestart. Daarnaast wordt dienstverlening geboden aan gevestigde ondernemers die in moeilijke omstandigheden verkeren. 14

15 De werkwijze bestaat uit een aantal opeenvolgende fasen met go or no go -momenten en verschillende keuzes die ondernemers kunnen maken. Het traject is hieronder kort beschreven. Opsporing De potentiële ondernemers zijn doorgaans niet eenvoudig te bereiken. De enige manier is om dichtbij te zijn. Daarom wordt in het project gebruik gemaakt van de sociale netwerken op wijkniveau. In deze netwerken opereren de aangestelde ondernemerscoaches die op vaste tijden en op afspraak op vijf vaste locaties of ondersteuningspunten in de wijken aanwezig zijn. De coaches kennen de sleutelpersonen in de wijk en (via hen) de plannen en talenten van bewoners en ondernemers. Via hen wordt het onbenut potentieel opgespoord en bereikt. Intake Eerst vindt er een intakegesprek plaats tussen de coach en de potentiële deelnemer aan het project. Doel is om een eerste indruk te krijgen of het idee van de ondernemer serieuze kans van slagen heeft. Ook wordt direct gekeken of de potentiële deelnemer met zijn idee geen gebruik kan maken van andere initiatieven en faciliteiten van de gemeente. Als dat zo is dan wordt hij/zij doorverwezen naar bijvoorbeeld Starterslift (technostarters en creatieve sector), West Top (buitengebied), SSO (BBZ) of een kredietverlener. Vervolgens wordt een haalbaarheidsanalyse van het bedrijfsidee uitgevoerd. De intake wordt voor bestaande bedrijven gebruikt om hun problemen te analyseren. De resultaten van de intake gaan naar SSO voor een akkoord; bij eventuele knelpunten is er een terugkoppeling. Screening In deze fase wordt een diepgaandere analyse gemaakt van de levensvatbaarheid van het idee en van de competenties en vaardigheden van de persoon. Daarbij wordt vooral gelet op zaken als financierbaarheid en te verwachten rendement. Ook wordt vastgesteld welke ondersteuning de ondernemer nodig heeft. Bij een bestaand bedrijf wordt in deze fase de levensvatbaarheid getoetst. Er wordt een screeningsverslag opgemaakt, dat naar SSO gaat voor beoordeling. Ondersteuning In deze fase kan de ondernemer aan de slag met het voorbereiden en starten van het bedrijf. De ondernemer kan voor de ondersteuning kiezen uit een menukaart met allerlei diensten van leveranciers die van tevoren zijn geselecteerd (projectpartners). De ondernemers krijgen een voucher van maximaal 500 euro, die zij in kunnen zetten bij de leverancier 2. Zij krijgen dan een korting van 50%. De coach vervult in deze fase een loketfunctie: doorverwijzen en contacten leggen. Het keuzemenu bestaat uit: - Trainingen en seminars (collectief). Basiscursus waarin allerlei aspecten van het ondernemen de revue passeren, met bijdragen van onder andere de Kamer van Koophandel, gemeente, onderwijsinstellingen en de Belastingdienst. Voorlichting en seminars van de Kamer van Koophandel. Cursus van Lefgenerator gericht op sales. Cursus van Edupreneur. - Voorlichting Belastingdienst (collectief). - Coaching en advisering (individueel), w.o. Fortuin Automatiseringsdiensten, Social Media Training, Accendium Accountants- en Belastingadviseurs en Corinor Coaching. - Begeleidingstrajecten uitkeringsgerechtigden door SSO. - Studentenpool. Ondersteuning Avans, bijvoorbeeld bij het verrichten van marktonderzoek of vervullen van stages door studenten. - Microfinanciering: Breda en met Qredits. - Netwerken of toegang tot ondernemersnetwerken en communities (via Kamer van Koophandel), - Ondernemersklankbord. Voor de gevestigde ondernemers kan het menu iets afwijken. Zaken als begeleiding bij doorgroei, bedrijfsovernames of -beëindiging, ondersteuning bij dreigend faillissement en verkrijging van noodzakelijke financiering horen er ook bij. 2 De leverancier ontvangt de andere 50% van de projectorganisatie. 15

16 2.3 Aanpak Pilot Bedrijfsruimte in de Wijk Aanvankelijk was het project Pilot Bedrijfsruimte in de Wijk gericht op vier winkelgebieden met elk een andere strategie voor de toekomst, namelijk Brabantplein. Dit centrum moet als versterkt buurtwinkelcentrum behouden blijven voor de detailhandelsstructuur. Muizenberg en Kievitsloop (de Berg). Hier wordt gezicht naar een combinatie van winkelen en andere bedrijvigheid, omdat het draagvlak voor het buurtwinkelcentrum a.g.v. vergrijzing en ontgroening deels verdwijnt. Haagpoort. Ook hier is een mix van winkelen en andere bedrijvigheid het perspectief. Erasmusplein. De toekomst van dit centrum ligt in andersoortige bedrijvigheid dan detailhandel, maar wel passend in een woonwijk. In oktober 2012 is de Boschstraat als vijfde winkelgebied toegevoegd. Voor de specialistische aanloopwinkelstraat is de uitdaging om ondersteunende alternatieve functies te vinden. De reden om dit gebied mee te nemen in de pilot is het feit dat in de andere gebieden de ontwikkeling van de leegstand sterk afnam en in de Boschstraat juist toenam. De werkwijze van de pilot is hieronder beschreven. Visie en plan van aanpak Eerst worden een visie en plan van aanpak per winkelgebied uitgewerkt. Dit gebeurt samen met de betrokken ondernemersvereniging(en). In dit creatieve proces staan onderzoek, visie en draagvlak centraal. De volgende stappen worden doorlopen: - Omgevingsverkenning met een inventarisatie van de leegstand; - Analyse van bestaande documentatie; - Interviews met stakeholders; - Analyse van sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen (SWOT) en van de kritische succesfactoren; - Opstellen van ontwikkelingsprofielen, inclusief de toetsing en vaststelling ervan; Dit resulteert in een plan van aanpak dat door de gemeente geaccordeerd moet worden. Deze fase betreft de periode tot december Uitvoering De wijkmanager en zijn team gaan aan de slag. Kansrijke ondernemers(groepen) worden geselecteerd (rekening houdend met de gewenste branchering uit de eerste fase), business cases uitgewerkt en geschikte locaties gezocht. Tegelijkertijd worden onderhandelingen met vastgoedeigenaren gevoerd en alle financiële, juridische en technische zaken uitgewerkt. Deze fase kenmerkt zich door een intensieve communicatie en samenwerking met gemeente, ondernemers, corporaties, vastgoedeigenaren en makelaars. Hier komen ook de twee deelprojecten van Human Capital in de Wijk samen: de business coaches (vraagzijde) en de wijkmanager (aanbodzijde). Bij een juiste match wordt vervolgens overgegaan tot verbouwing van het pand om het geschikt te maken voor de nieuwe functie of activiteiten en tot de ingebruikname ervan. Om de aanloopkosten voor de ondernemer te verlagen is een bedrag van beschikbaar voor de inrichting/verbouwing. Ook is er een budget beschikbaar om andere benodigde maatregelen te nemen (bijvoorbeeld aanpassingen in de openbare ruimte, veiligheid en promotie van het betreffende gebied). De gelden komen uit een stimuleringsfonds van Human Capital in de Wijk. Deze fase betreft de periode vanaf december

17 Methodiekbeschrijving Om het proces van leegstand tot en met het nieuwe gebruik van het pand structureel toe te kunnen passen, is in deze pilot ook voorzien in een overdraagbare methodiekbeschrijving: een instrument waarmee verschillende partijen voortaan succesvolle transformaties kunnen realiseren. Deze fase betreft de periode mei - september In het vervolg van dit rapport gaan we zien hoe de aanpakken van beide projecten in de praktijk tot nu toe hebben uitgepakt. 17

18 3 Effectiviteit Het project Human Capital in de Wijk is effectief als de vooraf gestelde doelen zijn bereikt of als het aannemelijk is dat die doelen binnen de daarvoor gestelde periode zullen worden bereikt. De concrete doelen zijn: Het bereiken van 960 inwoners die concrete plannen hebben om een bedrijf te starten, maar dit nog niet hebben gedaan, het screenen van (potentiële) ondernemers en het ondersteunen van de kansrijke starters. Dit resulteert in 200 daadwerkelijk gestarte ondernemers; Het verbeteren van het succespercentage van de startende ondernemers: het uitvalpercentages met 10% verminderen (stadsbreed gemeten t.o.v. 2010); Het ondersteunen van tenminste 50 gevestigde ondernemers die in moeilijke omstandigheden verkeren. Het toevoegen en in gebruik nemen van tenminste 5 bedrijfsruimten in de geselecteerde gebieden door ander ruimtegebruik (als resultaat van de aanpak van leegstand). Het project heeft ook minder hard meetbare doelen zoals het realiseren van een structurele samenwerking tussen de deelnemende partners en het ontwikkelen van een overdraagbare methodiek voor de transformaties. Beide moeten leiden tot een duurzame infrastructuur voor nieuwe en vernieuwende bedrijvigheid in Breda. In dit hoofdstuk gaan we in op de effectiviteit van het project. De informatie is gebaseerd op de internetenquête onder deelnemers, interviewronde met de projectpartners en voortgangsrapportage Business Coach Breda van Zaken Expert BV. 3.1 Kwaliteit van ondernemerschap Bereik, intake, screening en (door)start Het project Business Coach Breda is in het vierde kwartaal van 2011 feitelijk van start gegaan. De periode daarvoor was nodig voor alle voorbereidingen: selectie- en aanbestedingsprocedures voor de uitvoerende partijen, de afspraken met de samenwerkingspartners, het invullen van de ondersteunende dienstverlening (trainingen, bijeenkomsten), het opzetten van de communicatiestructuur en de organisatie van de backoffice en dergelijke. In de periode september 2011 tot en met juni 2013 zijn door de business coaches 615 intakegesprekken gevoerd met potentiële ondernemers (mensen met een concreet plan voor een eigen bedrijf). Dat is 64% van het beoogde aantal van 960 intakegesprekken. Als rekening gehouden wordt met een verlenging van het project tot en met het eerste kwartaal van 2014 en uitgegaan wordt van een gemiddelde kwartaalontwikkeling dan zou het beoogde aantal bereikt worden. Van de intakegesprekken kreeg 67% een vervolg in de vorm van een screeningsgesprek met de business coach. In totaal zijn in de periode september 2011 tot en met juni screeningsgesprekken gevoerd. Uit de internetenquête onder de deelnemers aan het project blijkt dat 78% van hen ook daadwerkelijk een bedrijf is gestart. Op een totaal van 413 screeningsgesprekken zou dit neerkomen op een aantal van 322 starters. Het beoogde doel van 200 startende ondernemers wordt daarmee bereikt. 18

19 tabel 3.1 Aantal gesprekken met (potentiële) ondernemers, verdeeld naar type Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Totaal Intakegesprek Screeningsgesprek Loketgesprek starters Loketgesprek bestaande ondernemers Bron: Rapportage Business Coach Breda Q2 2013, Zaken Expert BV Behalve de intake- en screeningsgesprekken hebben de business coaches ook loketgesprekken gehouden met starters en bestaande ondernemers. De loketgesprekken met starters betreffen vooral een stukje nazorg. De loketgesprekken met bestaande ondernemers zijn relevant met het oog op de projectdoelstelling ondersteunen van bestaande ondernemers die in moeilijkheden verkeren. In de genoemde onderzoeksperiode gaat het hier om 31 bestaande ondernemers waarmee gesprekken gevoerd zijn om te kijken of en hoe het tij gekeerd kan worden. Zie tabel 3.1. Dit aantal lijkt iets achter te lopen op het streefaantal van 50, hoewel de kwartalen in 2013 juist een flinke stijging laten zien. Hier zal ongetwijfeld meespelen dat steeds meer (MKB-)bedrijven in Nederland in moeilijkheden terecht zijn gekomen en dat het project steeds beter bekend raakt onder het Bredase bedrijfsleven. Een inhaalslag in de tweede helft van 2013 en 2014 is dan ook niet uit te sluiten. Profiel van de deelnemers Kenmerkend voor de deelnemers aan het project Business Coach Breda is het relatief hoge opleidingsniveau, een achtergrond als uitkeringsgerechtigde (werknemer en/of ondernemer), een bedrijfsidee in vooral de zakelijke of maatschappelijke dienstverlening 3, de wens om vrij te zijn en om vanuit huis te opereren. Zie onderstaand kader 4. Deelnemersprofiel Business Coach Breda Geslacht: - man 51% Achtergrond: - uitkeringsgerechtigd 42% - vrouw 49% - werknemer 20% - ondernemer 25% Opleiding: - HBO/WO 61% - werknemer/ondernemer 3% - MBO 27% - student 5% - lager opgeleid 11% - nugger 4% - onbekend 1% - overig 1% Bedrijfslocatie: - vanuit huis 68% Bedrijfsactiviteit: - zakelijke diensten 44% - winkel 11% - maatschappelijke diensten 24% - kantoor 15% - detailhandel 17% - overige 6% - horeca/catering 6%, - handel/import/export 2% Motivatie: - vrijheid / eigen tijd invullen 41% - overig 7% - eigen idee uitwerken 30% - hoger inkomen behalen 6% - anders 24% 3 De branchering van de deelnemers aan Business Coach Breda toont gelijkenis met die van alle starters in Breda. 4 De kenmerken van de ondernemers uit de internetenquête komen in grote lijnen overeen met de door Zaken Expert BV geregistreerde kenmerken van de deelnemers. 19

20 Naar het oordeel van de business coaches is 45% van de potentiële ondernemers geschikt voor het ondernemerschap en heeft een levensvatbaar concept; 21% is volgens hen niet geschikt of heeft geen levensvatbaar concept. Bij het resterende deel van de ondernemers is nader onderzoek vereist. Gebruik en waardering van het aanbod Het leeuwendeel van de deelnemers heeft gebruik gemaakt van de intake en coaching door één van de business coaches. Van de meer facultatieve diensten zijn vooral de basiscursus Ondernemen van Edupreneur en de rechtstreekse voorlichting door de Kamer van Koophandel in trek. Ook de acquisitie- en verkooptraining die door Lefgenerator wordt verzorgd, trekt relatief veel deelnemers. In tabel 3.2 staan deze en de andere diensten weergegeven met het aantal deelnemers dat er gebruik van heeft gemaakt (of nog doet) én het gemiddelde rapportcijfer dat zij als waardering van de deelnemers krijgen. tabel 3.2 Gebruik en waardering van de ondersteunende diensten van het project Human Capital in de Wijk Diensten Gebruik (% aantal deelnemers) Waardering (rapportcijfer) 5 Intake door één van de business coaches 88% 6 7,8 Coaching Business Coach Breda 83% 7,9 Basiscursus Ondernemen van Edupreneur 29% 7,7 Rechtstreekse voorlichting door Kamer van Koophandel 26% 7,2 Training Acquisitie & Verkoop van Lefgenerator 15% 7,5 Rechtstreekse voorlichting door Avans Ondernemerscentrum 9% 7,3 Rechtstreekse voorlichting door de Belastingdienst 6% 7,9 Ondernemerscoach (St. Ondernemersklankbord, REWIN, ROC/Communitycoaching) 4% 6,1 Rechtstreekse voorlichting door Stichting Starterslift 3% 7,5 Hulp omgaan met computer door Fortuin Automatisering 1% 7,5 Doorverwijzing naar relevante vakexpert (accountant, social media, e.d.) 1% 8,3 Huisvesting via Pilot Bedrijfsruimte in de Wijk 1% 9,0 Bron: Panteia, 2013 In het algemeen worden de diensten hoog gewaardeerd, getuige het grote aantal rapportcijfers van 7,5 en hoger. Toppers zijn de intake, coaching, basiscursus Ondernemen en voorlichting door de Belastingdienst. Minder gewaardeerd worden de voorlichting door Avans Ondernemerscentrum en Kamer van Koophandel en Vervolgcoach. Van de deelnemers heeft 16% gebruik gemaakt van de mogelijkheid om studenten van de hogescholen (Avans en in mindere mate NHTV) in te zetten. In veel gevallen ging het om een beoordeling van of hulp bij het opstellen van het ondernemersplan. In andere gevallen ging het om het verrichten van marktonderzoek. Deze hulp wordt door de betrokken deelnemers gewaardeerd met een rapportcijfer van 7,0. 5 Bij een aantal diensten is het aantal waarnemingen te klein om een goed oordeel te geven. 6 Dit zou 100% moeten zijn, maar blijkbaar is dit opgevat als een vast onderdeel en niet als een (aparte) dienst. Hetzelfde geldt voor de coaching (de vervolggesprekken). 20

21 In het kader van het project Business Coach Breda zijn verschillende evenementen georganiseerd. Twee derde van de deelnemers heeft een of meer van deze evenementen bezocht. Dit heeft hen vooral informatie opgeleverd (80%), evenals veel contacten met collega-ondernemers (76%), kennis (50%) en contacten met leveranciers waaronder overheid, intermediairs en adviseurs (30%). Ook heeft een aantal ondernemers er klanten aan over gehouden. Twee derde van de deelnemers (68%) aan het project heeft niets gemist in het aanbod van ondersteunende diensten. Een derde (32%) laat weten dat zij wel wat missen. Hierbij noemen zij onder andere kennis en vaardigheden in marketing en acquisitie (offreren), meer coachingsgesprekken, een vorm van nazorg en meer informatie over het gebruik van de voucherregeling. Gebruik van de v oucher Eén van de faciliteiten van het project Business Coach Breda is de voucher die de deelnemers bij de gemeente Breda kunnen aanvragen. Met die voucher kunnen zij naar eigen keuze voor een maximale waarde van 500 ondersteunende diensten afnemen. Het is vergelijkbaar met een strippenkaart waarbij de gemeente 50% van de kosten subsidieert en de deelnemer zelf de andere 50% betaalt (cofinanciering). Van alle deelnemers aan het project heeft 51% de voucher aangevraagd. Driekwart van hen geeft aan de voucher ook daadwerkelijk gebruikt te hebben voor het volgen van trainingen, cursussen en dergelijke. Uit het voucheroverzicht van de gemeente Breda blijkt dat de voucher vooral ingezet is voor het volgen van de basiscursus Ondernemen (45%), training Acquisitie & Verkoop (20%) en adviesgesprekken met de Kamer van Koophandel (9%). Daarnaast zijn tal van andere trainingen en cursussen afgenomen, bijvoorbeeld op het gebied van bedrijfsfinanciën en sociale media. De voucher is door driekwart van de deelnemers één keer gebruikt en door een kwart van de deelnemers twee tot vijf keer. Als we naar het totaal van de vouchergelden kijken, dan kunnen we constateren dat in de onderzoeksperiode (tot zomer 2013) 27% van de vouchermogelijkheden is benut. Voor de gemeente Breda is dat een uitgave van circa Succespercentage Van de deelnemers aan het project is 7% in 2010, 6% in 2011, 70% in 2012 en 17% in 2013 gestart met het eigen bedrijf. In de zomer van 2013 was 96% van hen nog als zelfstandig ondernemer actief. Als we dit succespercentage - ook wel aangeduid met overlevingskans - vergelijken met dat van alle starters op stadsniveau, dan blijkt dat de deelnemers aan het project Business Coach Breda in de eerste jaren na de bedrijfsstart succesvoller zijn dan de gemiddeld in Breda 7. 7 hier gaat het om starters vanaf

22 tabel 3.3 Succespercentage van starters in Nederland, Breda en Business Coach Breda (d.w.z. aantal bedrijven dat drie jaar na de start nog bestaat) Nederland Breda Business Coach Breda Succespercentage 67% 62% 96% Bron: Panteia en Gemeente Breda, 2013 Op basis van deze gegevens kan gesteld worden dat het projectdoel om het uitvalpercentage van de starters met 10% te verminderen ten opzichte van 2010 ruimschoots wordt behaald. Eerder hebben we berekend dat het project in de onderzochte periode 322 daadwerkelijke starters heeft voortgebracht. Een uitvalpercentage van 4% komt dan neer op 13 bedrijfsbeëindigingen. Het aantal deelnemers aan Business Coach Breda dat onverhoopt terugvalt in een uitkeringssituatie blijft beperkt. Werkgelegenheid Van de deelnemers aan het project is 82% het bedrijf gestart met één werkzame persoon (als ZZP er), 15% met twee werkzame personen en 2% met drie werkzame personen. Dit is conform het beeld van de Kamer van Koophandel Zuidwest Nederland, het kamergebied waartoe Breda behoort. Ten tijde van de internetenquête was bij 8% van de deelnemers de werkgelegenheid toegenomen. In de steekproef van 54 bedrijven kwam dit neer op 40 arbeidsplaatsen: een toename van 60% ten opzichte van de start. Een grove rekensom naar het totaal aantal starters dat voortkomt uit het project Business Coach Breda (322), komt uit op een werkgelegenheidstoename van 193 personen. Een overgrote meerderheid van de ondernemers heeft zich echter aan het ZZP-schap vastgehouden. Zij zullen dit waarschijnlijk ook blijven doen, gezien de ontwikkelingen en ervaringen elders in het land. De business coaches constateren ook een werkgelegenheidscreatie onder de bedrijven die zij hebben begeleid. Daarnaast wijzen zij ook de (indirecte) effecten van deze bedrijven op netwerkvorming en werkgelegenheid elders. In onderstaand kader zijn ter illustratie enkele voorbeelden gegeven. Voorbeelden: groei van werkgelegenheid - Kinderdagverblijf: werkt met 6 medewerkers, 0-uren contracten en 3 stagiaires en wil 2 e vestiging openen - Onderhouds- en schildersbedrijf: telt 5 tot 10 personen, deels in flexibele schil - Detacheringsbedrijf: heeft nu 30 medewerkers in dienst - Installatiebedrijf: 3 medewerkers - Schoonmaakbedrijf: 6 medewerkers - DJ School: heeft een flexibele schil van 3 tot 5 DJ s - Gastouderbedrijf: werkt inmiddels met 100 gastouders - Autogarage: 3 medewerkers Effecten van deelname Omzet en winst De internetenquête onder de deelnemers aan het project Business Coach Breda biedt indicatieve informatie over de omzet die zij in 2012 gerealiseerd hebben. Opvallend is dat 32% van de deelnemers geen omzetschatting kon of wilde geven. Zie tabel

23 tabel 3.4 Verdeling van de deelnemers naar omzetklasse in 2012 (volgens hun eigen schatting en opgave) < > Deelnemers in % 37% 11% 8% 5% 3% 3% 3% Bron: Panteia, 2013 De deelname aan het project heeft bij 33% van de ondernemers een (zeer) positief effect op de omzetontwikkeling van het bedrijf gehad. Bij 24% heeft de deelname geen effect op de omzetontwikkeling gehad en bij 1% een negatief effect; 10% van de ondernemers heeft geen uitlatingen hierover gedaan. De deelname aan het project heeft bij 15% van de ondernemers een (zeer) positief effect op de winstontwikkeling van het bedrijf gehad. Het effect op de winstontwikkeling is overigens voor de meeste ondernemers niet of moeilijk waar te nemen, omdat zij in de aanloopfase van hun bedrijf zitten en derhalve nog geen winst wordt gemaakt. Ondernemerschapskwaliteiten en netwerken Het project Business Coach Breda heeft de deelnemers naar eigen zeggen een positieve effect gegeven op hun ondernemerschapskwaliteiten. We hebben het dan over driekwart van de deelnemers. Een kwart geeft aan geen effect te merken. Daarnaast heeft het project met al haar trainingen, bijeenkomsten en relaties een positief effect op de netwerkvorming van de startende ondernemers. Tweederde herkent dit effect en heeft zijn/haar netwerk via het project uitgebreid. Eenderde ziet dit (nog) niet. De ondernemersbijeenkomsten 33% 23% Effect op ondernemerschapskwaliteiten 59% 55% 3% 3% 9% 15% Effect op het netwerk Zeer positief Positief Geen invloed Weet niet / wil niet zeggen Zeer positief Positief kennen een grote opkomst. De laatste gehouden BCB Net-Work!-Shop trok bijvoorbeeld meer dan 160 ondernemers aan en de BCB workshop over bedrijfsruimten en regelgeving meer dan 30 ondernemers. 3.2 Kwaliteit van bedrijfshuisvesting Geen invloed Weet niet / wil niet zeggen Aanpassing van de selectie De toevoeging van de Boschstraat als vijfde aandachtsgebied heeft een sterke impuls gegeven aan de pilot. In de eerste vier gebieden bleek al gauw dat het oplossen van hardnekkige winkelleegstand door transformatie naar multifunctionele bedrijfsruimte zeer moeilijk zou zijn. De redenen waren het feit dat er relatief weinig leegstand in die gebieden was, dat de beschikbare leegstand in slechte staat verkeerde, dat er veel panden wel te koop maar niet huur aangeboden werden en dat het imago van sommige locaties (waar juist wel leegstand was) slecht was. Met dit laatste kwam er 23