nieuw inzicht Van het bestuur O.A. IN DIT NUMMER: September

Transcriptie

1 S T I C H T I N G Z E L F H E L P N E D E R L A N D PERIODIEKE UITGAVE VAN DE STICHTING ZELFHELP NEDERLAND TER BEVORDERING VAN DE BUITENVELDERT GROEPEN Van het bestuur Deze nieuwsbrief van de Buitenveldertgroepen is gemaakt door deelnemers aan de groepen. Je kunt het verslag lezen van een training, die op 13 maart van dit jaar in Amsterdam plaats vond. De bezoekers waren mensen uit diverse Buitenveldertgroepen in het land. Zij spraken met elkaar onder leiding van trainer Rob d Hondt van Assissa over onderwerpen aangaande hun beleving van de groep, zoals: de werkwijze van de groep op basis van de tafelmanieren, de betekenis van de groep voor mij en mijn leven, het resultaat van de bezoeken aan de groep, een Buitenveldertgevoel, de verslavingscirkel en haar uitgang, en de kracht van een Buitenveldertgroep en haar werkwijze. Daarnaast hebben deelnemers aan de groepen op persoonlijke titel enkele bijdragen geleverd. Veel leesplezier toegewenst! Data 2010 Op zaterdag 2 oktober is de Jaarbijeenkomst 2010 van alle Buitenveldertgroepen, ditmaal in Amsterdam. De groep Amsterdam-Obrechtstraat zal deze dag dit jaar verzorgen. Alle deelnemers aan Buitenveldertgroepen zijn van harte welkom. Nadere informatie volgt via de groep, en/of website. Op zaterdag 11 september is er weer een training, voor deelnemers aan de groepen die een wat verdergaande interesse hebben in de werkwijze van de Buitenveldertgroepen, en die overwegen om daarover mogelijk ook voorlichting te gaan geven. Op zaterdag 11 december is er weer een bijeenkomst voor degenen die voorlichting geven. Eerder was er dit jaar al een dergelijke bijeenkomst op 5 juni, welke zeer waardevol bleek. Bestuursmutaties Zoals gemeld in de vorige editie is Kees Boon in december 2009 afgetreden als voorzitter, na zich zeven gelukkige jaren (zoals hij het zelf betitelde in die editie) zeer intensief te hebben ingezet voor de Stichting Zelfhelp Nederland wat dan ook geleid heeft tot een reeks resultaten waarop hij trots mag zijn! (Overigens samen met zijn maat Martin Brouwer, die nog steeds zeer veel werk verzet voor de Stichting in de functie van penningmeester, en daarnaast, als een echte vrijwilliger, ook vele klussen klaart die buiten het penningmeesterschap vallen.) Grafi sch ontwerp: Barchem Inmiddels is de vacature voorzitter vervuld door Dirk Rietveld, waardoor het dagelijks bestuur compleet is. Menno de Jong verzorgt de coördinatie van de voorlichtingen. De groepen Leden van het dagelijks bestuur hebben in 2010 een of meerdere bezoeken gebracht aan alle Buitenveldertgroepen in het land, en werden overal op zeer prettige wijze ontvangen. Het was een genoegen om in elke groep als deelnemer te mogen aanschuiven, en te zien hoe elke groep een eigen sfeer heeft. Terecht staat in ons logo: De groep bestaat uit de mensen in de groep een op het eerste oog eenvoudige uitspraak, die echter veelzeggend is. Het bestuur wil dan ook onderling en met de deelnemers aan de groepen steeds het gesprek gaande houden, zowel in de bestuursvergaderingen, in de trainingen en voorlichtersbijeenkomsten, over de werkwijze van de groepen, zodat we ons, met onze tafelmanieren als uitgangspunt, blijven ontwikkelen. O.A. IN DIT NUMMER: Verslag: training 13 maart 2010 Pagina 2 Een poging de pijn van het leven Pagina 10 te ontvluchten Leven vanuit je mogelijkheden! Pagina 11 Groepsbijeenkomsten 2010 Pagina 12 September nieuw(s) is een uitgave van de Stichting Zelfhelp Nederland. Ieder halfjaar brengen wij u op de hoogte van wat de Buitenveldert-groepen hebben ondernomen en ontwikkeld. Maar ook actuele, specifieke én algemene verslavingsproblematiek komt natuurlijk uitgebreid aan de orde. Kantoor SZN: Pieter Calandlaan NH Amsterdam Postbus: AD Amsterdam Kopij: stichting@zelfhelp.nl Vragen: info@zelfhelp.nl Website:

2 13 maart 2010 Training Buitenveldertgroepen Verslag van de training van de Stichting Zelfhelp Nederland op zaterdag 13 maart 2010 onder leiding van Rob d Hondt van Assissa Training and Consultancy Europe, Pieter Calandlaan 327, van uur. Voorstelrondje aan de hand van associatiekaarten. De deelnemers stellen zich aan elkaar voor aan de hand van een foto die zij ieder voor zich hebben gekozen van een stapeltje associatiekaarten. Door te vertellen waarom ze nu juist deze foto hebben gekozen, vertellen zij ook iets over zichzelf. Waarom een bepaald beeld ons aanspreekt zegt iets over onszelf. Achter elke keuze voor elke foto gaat een wereld schuil: ieders eigen wereld en wereldbeeld. Ook wat wij over een ander hebben te vertellen, zegt vaak meer over ons zelf dan over de ander. Daarom kan het zo leerzaam zijn, indien je er serieus aan deelneemt en het integreert in je leven, om in een Buitenveldertgroep juist uit en over jezelf te kunnen spreken, zonder dat anderen daarop reageren, en zonder op anderen te reageren; dus zonder adviezen uit te delen of direct te ontvangen, of kritiek te geven of bekritiseerd te worden, en zonder dat er vragen gesteld worden die jouw verhaal verstoren. In de training stellen we elkaar wél vragen, en mogen op elkaar reageren, om van elkaar te ontdekken welke beelden wij van de Buitenveldertgroep hebben, en wat dat voor ons betekent, zodat een zo breed en duidelijk mogelijk ontstaat daarover, en we ontdekken welke thema s daarbij een belangrijke rol spelen. mechanisme maar we weten niet waar het heen gaat. Ik hoop alleen wel dat er niet teveel hobbels zitten in het pad dat voor mij ligt. Bij een foto van een beer wordt de vraag gesteld: een beer; een hoog knuffelgehalte...? Ook dit is geen open vraag, en het antwoord luidt dan ook: De beer is juist heel groot en sterk; het is voor mij veel minder een knuffelbeer : je duwt me een bepaalde richting op door jouw opmerking. Een foto van een besneeuwde berg, waar een man met een snowboard onder de arm tegenop klimt, roept ook al een gesloten opmerking op, in plaats van een open vraag: het landschap is eentonig. Daar gaat de foto voor mij helemaal niet over; het had ook een mooie groene begroeide berg mogen zijn er was gewoon geen andere foto. Het gaat mij om het beeld dat ik een berg aan het beklimmen ben, ik wil nu dat het berg op gaat met mijn leven. Een foto van duinen: Wat doen de duinen met jou? Ze geven me een gevoel van vrijheid, licht, lucht, oneindigheid en ruimte. Een foto van een tijger: Wat doet de natuur met jou? Niet iets specifieks. De trainer zegt: Hij vroeg niet wat de natuur niet met je doet. Antwoord: Ik voel me tot op zekere hoogte wel op mijn gemak in de natuur. In het gesprek dat we vervolgens over dit voorstelrondje met foto hebben, komen onder meer de volgende zaken aan de orde: 2 Elke deelnemer wordt gevraagd één open vraag te stellen aan iemand naast hem/haar over de keuze voor de foto. Enkele voorbeelden zijn: Over een foto van bomen wordt gevraagd: Wat betekent de natuur voor jou? Dat niets vanzelfsprekend is. De vraagsteller zegt: dat is een heel ander antwoord dan ik verwachtte. Een foto van een bloem: Waarom koos je juist een bloem? Vroeger, toen ik gebruikte, kwam de dag als een bom op mij af; de dag zat vol angsten, problemen en ellende. Nu is de dag als een bloem; ik voel, ik ruik, ik leef. Een kunstzinnige foto van een soort lopende band van gekleurde rolletjes, zonder dat er een bestemming in zicht is. De vragensteller lukt het niet om een geheel open vraag te stellen: een vraag die niet met ja of nee beantwoord kan worden. Uiteindelijk vraagt hij op vage wijze iets over het mechanische aspect van de foto, waardoor er toch ruimte is voor een antwoord: Deze foto symboliseert voor mij dat het leven zijn gang gaat, als een soort Het blijkt wel dat we allemaal een eigen, individueel beeld hebben bij elke foto; zowel bij de foto die we zelf gekozen hebben, als bij die van anderen. Zo hebben we ook bij (nieuwe) mensen die we ontmoeten bepaalde beelden en associaties. Daardoor kan makkelijk een situatie ontstaan waarin we noch de ander zien, noch hoe de ander ons en zichzelf ziet, en waarin we misschien zelfs ook onszelf niet (willen of kunnen) zien. Het is blijkbaar de neiging van onze hersenen bevestiging te zoeken voor het beeld dat het eerst opkomt; zo zoeken hersenen namelijk naar voorspelbaarheid en houvast in vaste patronen (dat is op een bepaald niveau ook de oerfunctie van hersenen: snel een situatie inschatten, hier een beeld van vormen, daar meteen naar kunnen handelen, en dit herinneren voor een volgende keer zodat de holbewoner snel zijn vijanden herkent en zich herinnert waar zijn hol is, om daar heen te vluchten ;-) ). Maar wanneer we mensen ontmoeten in niet levensbedreigende situaties (wat voor de meesten van ons gelukkig vrijwel altijd het geval is), werkt dit meestal geheel contraproductief: we zoeken bevestiging van het beeld dat we zelf al gauw

3 SEPTEMBER 2010 projecteren op een ander, zonder onszelf de ruimte te geven de ander daadwerkelijk te zien en de ruimte te geven te laten zien wie hij/zij is, en hoe hij/zij kan veranderen. En wanneer we op die manier ook naar onszelf kijken, belemmeren we ook onszelf in onze ontwikkeling. Al die projectie en het plakken van allerlei etiketten is in feite allemaal verspilde energie. Daardoor zijn we vaak in het dagelijks leven ook veel te gesloten en bevooroordeeld, in plaats van open en zonder vooroordelen te durven kijken naar wat zich werkelijk voor doet. Etiketten-plakkers creëren een gesloten sfeer, waarin mensen niet alleen verwijderd kunnen raken van elkaar, maar ook van zichzelf. (En wanneer je zeer ver van jezelf verwijderd raakt kan dat leiden tot gebruik/verslaving om de pijn te verzachten en even niet te hoeven voelen.) Een Buitenveldertgroep wil juist een open sfeer creëren door middel van de tafelmanieren, die dan ook de voorwaarden zijn voor een zinnige en open bijeenkomst. Betekenis Buitenveldertgroep en Tafelmanieren. Wanneer aan de deelnemers van de training gevraagd wordt wat de Buitenveldertgroep voor hen betekent, komen onder meer de volgende opmerkingen aan de orde: Ik kan in de groep mezelf zijn, en open zijn, zonder uitgelachen te worden. Je mag je eigen stemming en visie hebben; je hoeft niet op te gaan in de groep, en je hoeft niet mee te gaan in één of andere groepsgeest of groepseuforie dat heeft op mij namelijk alleen maar een tegengestelde uitwerking, en het komt de alertheid niet ten goede. We zijn, als het goed is, gelijkwaardig aan elkaar in een Buitenveldertgroep: het is niet de bedoeling dat een ervaren persoon (die reeds langer verlost is van verslaving) zich boven op een berg waant en tegen een ander zegt: ik sta boven hoor kom ook!, en dan een ander gaat coachen, want daarmee geef je een ander meteen het gevoel: oh; dus ik sta veel lager dan jij. Wanneer de één de ander dan ook nog advies zou gaan geven: je moet zus en zo, dan reageert de ander als vanzelf met een JA, MAAR., en dat is eigenlijk een NEE, opgeroepen door de houding van de (ongevraagde) adviseur. Over de tafelmanieren worden de volgende aspecten door de deelnemers naar voren gebracht: In de rust, die door het strikt hanteren van de gespreksregels wordt gewaarborgd, kan bij elke deelnemer aan de groep de meest authentieke boodschap ontstaan, en uitgesproken, en in stilte gehoord worden. Dat is de kracht van de ruimte, rust en stilte die ontstaat doordat we tijdens dit groepsproces niet op elkaar reageren. Door open vragen, zoals we die vandaag op de training aan elkaar proberen te stellen, en door respectvol op elkaar te reageren, kan de communicatie wel versnellen, maar is er ook geen ruimte meer voor tempoverschillen, waardoor er ook weerstand kan ontstaan, en niet iedereen meer zijn/ haar eigen weg (van gedachten, gevoelens, begrip en ) kan gaan, en kan oppikken uit het proces wat voor hem/haar op dat moment belangrijk is. De bedoeling van een Buitenveldertgroep is dat daarvoor nu juist wel de ruimte is en blijft. Tempoversnelling leidt bovendien gauw tot slecht kijken en onrust. En aangezien verslaving en onrust vaak goed samen gaan, hebben we juist baat bij rust in de groep en in onszelf, willen we onszelf door middel van een Buitenveldertgroep kunnen helpen. Door de tafelmanieren kun je zelf ook gaan stoppen met onzin uitkramen ( as I hear myself speak ); daarmee kom je bij nuchterheid want onzin kletsen en een verslaving liggen vrijwel altijd heel dicht bij elkaar, en houden elkaar in stand... De kale tafelmanieren an sich, als structuur, zijn echter niet voldoende: het groepsproces is ook afhankelijk van de sfeer in de groep en de intentie van de deelnemers. Mensen die het presteren om via slinkse omwegen tóch op andere deelnemers te reageren (en desnoods slim verholen kritiek te uiten, of cynisch te zijn, of anderszins), kunnen de sfeer verzieken. Daar dienen we als groep dus alert op te blijven. De tafelmanieren zijn er voor ons, en niet omgekeerd; we gebruiken ze voor onze eigen ontwikkeling en ons eigen welzijn. Door de tafelmanieren is het mogelijk écht te leren luisteren, in plaats van op anderen te reageren. Want door (meteen) te reageren zijn we vaak nauwelijks in staat goed te luisteren. En door (direct) kritisch te zijn en aan de woorden van een ander meteen onze eigen invulling geven, horen we niet eens wat de ander eigenlijk zegt of wil zeggen, of probeert te zeggen. Door de vorm van écht luisteren, die kan ontstaan door de rust en ruimte die de gespreksregels creëren, kun je ook veel meer aan de avond overhouden. Door in alle vrijheid je eigen verhaal te kunnen vertellen, krijgt de ander ook de kans om in alle vrijheid dat verhaal te benutten in eigen mate en op eigen wijze. De mechanismen: willen reageren, de eigen mening willen uiten en er bevestiging voor zoeken, anderen 3

4 willen helpen en adviseren, geholpen willen worden worden doorbroken door de tafelmanieren; je leert jezelf helpen in een zelfhelpgroep. We praten in een Buitenveldertgroep uit en over onszelf aan de hand van een ter tafel gebracht onderwerp, en niet door over anderen, of richtingloos over onszelf te praten. De tafelmanieren creëren de ruimte, tijd en aandacht waardoor we goed doordacht kunnen spreken, en daadwerkelijk goed kunnen luisteren naar anderen en onszelf. Zo kunnen we in vrijheid zoeken in de verhalen van onszelf en anderen naar dat wat helpt. Als de tafelmanieren goed worden toegepast, en er dus voldoende aandacht is voor elkaar in de groep, laat iedereen in de groep een beetje ego los. Het begrip, dat op die manier voor elkaar kan ontstaan, vormt iets wat groter is dan de individuen en de groep mensen er is (wat) wijsheid. De tafelmanieren zijn precies het tegenovergestelde van hoe het er bijvoorbeeld in de politiek meestal aan toe gaat: mensen staan op een bepaald standpunt, en proberen puntjes te scoren om dat standpunt te verdedigen waardoor men zich over en weer ingraaft in zijn loopgraven. Door met behulp van de tafelmanieren in de groep te communiceren, krijg je, en geef je op dat moment respect. Je neemt jezelf, anderen en verslaving serieus, en dat heeft een genezende of helende werking waarbij onder genezing ook de (door) ontwikkeling ná een verslaving kan worden verstaan, met aspecten als: toename van het zelfrespect en zelfvertrouwen, het leren stellen van grenzen aan jezelf en anderen ( nee durven zeggen, en niet meer altijd aardig gevonden willen worden ), het aangaan van (nieuwe) uitdagingen, het tijdig onderkennen van spanningen die je zelf opbouwt of die door bepaalde situaties ontstaan, zodat je, door dit bewust te zijn, die spanningsopbouw in jezelf kunt ontzenuwen, door de eigen spanningsopbouwende gedachten onder ogen te zien, en er zinnige gedachten voor in de plaats te zetten, of door bepaalde voor jou spannende situaties beter te onderkennen en doorstaan, of, indien nodig en mogelijk, niet op te zoeken. Door die ontwikkeling ontstaat er een heel ander leven dan voor en tijdens een verslaving; een leven waarin je nieuwe dingen gaat proberen en doen. Doordat we tijdens de groep niet op elkaar reageren doorbreken we het proces van tegen elkaar praten we praten als het ware samen, maar toch ieder voor, uit en over zichzelf. Buitenveldertgevoel, betekenis en resultaat groepenbezoek, grens met de kliniek. De deelnemers gaan na een gezellige lunch in kleine subgroepen aan het werk met de volgende onderwerpen: 1 Geef het Buitenveldertgevoel weer in twee steekwoorden per persoon. 2 Geef weer wat voor jou de betekenis is van de Buitenveldertgroep. 3 Geef weer wat voor jou op dit moment het resultaat is van jouw bezoeken aan een Buitenveldertgroep. 4 Geef aan wat volgens jou de grens is tussen een Buitenveldertgroep en een klinisch behandelmodel, en wat is in jouw optiek de plek die een Buitenveldertgroep kan hebben binnen een klinisch behandelmodel? Als de deelnemers weer bij elkaar komen, worden de volgende kernbegrippen aangaande de vier onderwerpen genoemd: 1 Het Buitenveldertgevoel. Luisteren Thuis voelen Veiligheid Doorontwikkeling na stoppen Alertheid Mezelf, anderen en de verslaving serieus nemen Vrijheid Saamhorigheid Zelfhélp, geen hulp. Opluchting Geborgenheid Lotgenoten Help! Het Zwarte Gat : Zelfhelp! Geen bepaald Buitenveldertgevoel hoeven hebben: vrijheid in het zoeken van mijn weg, vrijheid van gedachten maar ook van stemming; geen gedwongen (groeps)sentiment. Herkenning & Erkenning Vrijheid en Hechtheid Acceptatie & Respect Ruimte. Veiligheid & Gelijkwaardigheid Zelfrespect. 2 De betekenis van de Buitenveldertgroep. Alertheid, scherp blijven Mezelf blijven ontwikkelen Reflectie en Zelfreflectie. Delen Lotgenotencontact Een luisterend oor hebben en krijgen Mezelf en anderen ondersteunen Verslavingsgedrag afleren Verantwoordelijkheid voor mezelf nemen. Mezelf en verslaving serieus nemen en blijven nemen, maar met zelfspot en humor. Onderdeel nazorg Medicatievervanger Leren rustig te luisteren naar mezelf en anderen. Leren herkennen van en omgaan met lastig gedrag van mezelf en anderen, en met conflicten. Wakker blijven, zonder dat groep vervanging van verslaving wordt. Vrijheid. Eerlijkheid. Wérkgroep: werken aan mezelf Energie krijgen van het groepsproces en proces in mezelf. 4

5 SEPTEMBER 2010 Valkuilen leren kennen en er alert op blijven: Overmoedigheid, de euforie van het stoppen, de mogelijkheid tot terugval op succes, overmoedigheid, cynisme of laconiek gedrag. Alert zijn op de mogelijke neiging tot het ontwikkelen nieuw dwangmatig gedrag: gebruik van andere middelen, maar ook op andere wijzen obsessief gedrag (teveel eten, of werken, of steeds de hort op zijn (vluchtgedrag), of te veel met verslaving bezig blijven en de maatstaf voor de eigen ontwikkeling te zeer in het verslavingswereldje blijven leggen): alles wat een balans en ontwikkeling die bij mij past in de weg staat of verstoort. 3 Het resultaat van bezoeken aan de Buitenveldertgroep. Clean! Een ander mens Opluchting Zelf Rust Wijzer & Sterker. Blijheid Blijvend scherp Geaard zijn Levenslust Zelfvertrouwen & Vertrouwen. (Met humor merkt iemand tussendoor op dat hij nu eventjes een beetje moe wordt van al deze vreugde, blijheid en al dat positieve zelf, hoewel hij moet toegeven dat hij juist mede door de bezoeken aan de groepen ook zelf inderdaad meer zelf heeft ontwikkeld wat ons meteen brengt bij de volgende resultaten uit de groep: ) Humor Zelfspot Minder egoïstisch en socialer gedrag Zelfzorg Zelfrelativering. Duidelijkheid: grenzen stellen voor mezelf en anderen in het belang van mezelf én anderen. Durven kiezen voor mezelf Een sociaal netwerk Bewustwording Beter besef van mezelf. Mentale en fysieke gezondheid Geld over (wat vroeger op ging aan verslaving). Mijn kwaliteiten herkennen & erkennen & ontwikkelen & benutten & inzetten. Me bewust zijn van mijn valkuilen: na een bezoek aan de groep is de overgang naar alleen thuiskomen soms groot; daar leer ik ook mee omgaan net zoals met verdriet en vreugde. Meer rust en minder rampscenario s in mijn hoofd, minder paniek en beter in staat de rust te bewaren en te bewaken. Door meer mezelf te (kunnen en durven) zijn in de groep, krijg ik meer zelfvertrouwen en daardoor kan en durf ik weer mezelf te zijn. Daardoor kan ik me beter ontwikkelen, en worden de contacten met anderen ook van betere kwaliteit. 4 Buitenveldertgroep en klinisch behandelmodel. In een kliniek voor verslavingszorg werken professionele hulpverleners met cliënten of patiënten op basis van een klinisch behandelmodel. De hulpverleners zijn deskundigen op het terrein van verslaving en/of op het terrein van het klinisch behandelmodel, of op een specifiek deelgebied: medisch, psychiatrisch, psychologisch, sociaal, maatschappelijk, etc. Iemand die een Buitenveldertgroep bezoekt, is een ervaringsdeskundige, en kan dus, zonder studie in die richting, nooit op de stoel van een verslavingsdeskundige gaan zitten. Dit is een eerste fundamenteel verschil tussen klinisch behandelmodel en Buitenveldertgroep. Het is dus ook belangrijk in een zelfhelpgroep niet therapeutje te gaan spelen. De aanhef van de tafelmanieren maakt dit ook duidelijk: We zijn hier in een groep met uitsluitend mensen die zelf een oplossing zoeken voor hun eigen verslavingsprobleem, en een manier om in vrijheid verder te leven; er zijn geen buitenstaanders aanwezig. De argumenten waardoor zij een Buitenveldertgroep bezoeken, worden door de deelnemers van de training vandaag onder meer als volgt verwoordt: Een Buitenveldertgroep is zowel toegankelijk, als geschikt voor: 1 Mensen die nooit een kliniek bezochten. a Om in de groep te onderzoeken of en in welke mate ze afhankelijk zijn van een middel of ander dwanggedrag (preventief). b Om gebruik of dwangmatigheid te verminderen, en alert te blijven. c Om te stoppen met gebruik of dwangmatig gedrag, en in vrijheid verder te kunnen leven, en de oplettendheid die daarvoor nodig is te onderhouden en uit te breiden. 2 Mensen die in een kliniek verblijven, en in de kliniek kennis maken met deze werkwijze als onderdeel van het behandelprogramma, of op eigen initiatief een groep bezoeken tijdens de behandeling. 3 Mensen die de kliniek na een behandeling verlaten, en een groep bezoeken als vorm van nazorg, en continuering van het herstelproces, en/of de verdere groei naar en in een leven zonder verslaving: de groep is zeer geschikt om Het Zwarte Gat na het verblijf in de kliniek te doorstaan, om lotgenotencontact te kunnen onderhouden, om alert te blijven, om zichzelf te helpen een leven zónder verslaving op te bouwen, om zich te blijvend te bevrijden van dwangmatigheid, en om je (nieuwe) leven (verder) te ontwikkelen. >> 5

6 De werkwijze van de groep is niet-klinisch, maar ook niet-therapeutisch (in de zin van onder leiding van een professionele hulpverlener en/ of therapeut ). Dat is een groot verschil tussen klinisch behandelmodel en Buitenveldertgroep. Voor mij is dat heel belangrijk voor de ontwikkeling van een gezond gevoel van eigenwaarde: het geeft me het gevoel dat ik het (nu, verder) zélf kan zelfhelp doet een heel helder beroep op mezelf. Het nazorgtraject van een kliniek is eindig, terwijl er aan zelfhelp geen limiet is: ik bepaal zelf hoe vaak ik een groep bezoek, welke groep(en) ik bezoek, en hoe lang ik dat doe. De diversiteit onder de bezoekers aan de groep doet mij goed: er komen mensen geheel op eigen houtje die nog nooit in een kliniek zijn behandeld, anderen zitten juist midden in een behandeling, of hebben die (net) afgerond, en weer anderen zijn al (vele) jaren clean bevrijd van dwangmatigheid. Dat kan een zeer leerzame en heilzame omgeving zijn! Doordat mensen geheel vrijwillig en op eigen initiatief een groep bezoeken, is de kans groot dat je mensen treft die hun eigen verslavingsperiode en hun ontwikkeling daarna zeer serieus nemen, en serieus blijven nemen (zonder het te dramatiseren of erin te blijven hangen), waardoor de kans op recidive kleiner is dan bij degenen die (na eventueel een behandeling in een kliniek) de hele affaire (weer) gaan verdrukken, ontkennen, vergeten, weglachen, te veel relativeren, bagatelliseren, of juist dramatiseren, of romantiseren tot mooie en stoere verhalen vol junkie-heroïek. Bij mensen die bezig zijn met stoppen of net gestopt zijn, zijn soms nog heel duidelijk allerlei vormen van verslavingsgedrag aanwezig: van alles beloven maar het niet doen, grote verhalen maar weinig of geen concrete handelingen, schelden op de maatschappij, aanleidingen zoeken die gebruik zouden rechtvaardigen, heel erg druk en onrustig of juist heel lethargisch zijn, allerhande smoesjes en praatjes hebben over van alles en nog wat..en omdat ik vormen van dat gedrag herken (omdat ik ze zelf ook kan vertonen), blijf ik er alert op bij mezelf, probeer het goed in de gaten te houden, omdat dergelijk gedrag een aanloop kan zijn naar gebruik. De verslavingscirkel Tot slot volgt nog een gesprek in de groep over de plaats van een Buitenveldertgroep en een klinisch behandelmodel in de cirkel van verslaving. De cirkel van verslaving UITGANG 6 Nieuw gedrag 5 Actie: stoppen 4 Voorbereiding INGANG 1 Gebruik zonder besef 2 Afwegen 3 Besluit nemen te stoppen 1 Gebruik zonder besef Vaak begint het gebruik zonder duidelijk besef van het gebruik zelf, de oorzaken en gevolgen. In eerste instantie geeft het gewoon een lekker gevoel, of een (enorme) kick, of juist rust. Ongemerkt wordt het een gewoonte: een shortcut naar een bevredigende staat of ervaring. Of een onbewuste vorm van zelfmedicatie : een quickfix voor allerlei fysieke en/of mentale ongemakken: onzekerheid, onrust, stress, pijn, verdriet, fysieke of mentale spanning, gevoelens van paniek of onmacht, lusteloosheid, angsten: alles lijkt als sneeuw voor de zon te verdwijnen door het middel of dwangmatig gedrag voor zolang de kick of roes duurt. Na die ontspanning of high blijkt de realiteit echter nog te bestaan, en lijkt nog harder. Dat roept opnieuw spanning op, en dus gebruik maar er is meer van het middel of extremer dwangmatig gedrag nodig voor dezelfde kick of ontspanning als de eerste keer.enzovoorts. Dan begint het besef door te dringen (soms pas na vele jaren), dat er iets niet goed gaat. Of dat besef bestaat al vele jaren, maar je bent niet in staat te handelen vanuit dat besef. Maar wanneer het besef daadwerkelijk begint door te dringen, kom je in fase 2. 6

7 SEPTEMBER Afwegen Een afweging van de voor- en nadelen komt op gang, vaak met (veel) vallen en opstaan, veel drogredeneringen, talloze smoesjes, en het gevoel wel te willen maar iet te kunnen stoppen: het besef afhankelijk, verslaafd te zijn dringt pijnlijk door. Je kunt weer terug naar punt 1, en doen alsof er niets aan de hand is (er is dan wel besef, maar tegelijkertijd ontkenning). Wanneer je echt bent vastgelopen, op wat voor manier dan ook (financieel, maatschappelijk, sociaal, relationeel, innerlijk (zowel rationeel als emotioneel)), dan ontstaat de realisatie dat het een kwestie van leven of dood is, of begint te worden: uiteindelijk zal het gebruik of het dwangmatig gedrag doorgaan tot de dood erop volgt dus het is stoppen of verzuipen. Dit is de fase van (voor)beschouwing en overpeinzing, waarin sommigen lang kunnen blijven hangen: ondanks de herkenning en (innerlijke) onderkenning, is er dan ook weer ontkenning. 3 Besluiten nemen te stoppen Dat kan een eigen besluit zijn, maar het wordt vaak afgedwongen door de omstandigheden die door het gebruik en dwanggedrag zijn ontstaan: je bent ten einde raad, mentaal en fysiek (dood)ziek, je partner is er helemaal klaar mee, je bent blut, opgepakt, je verliest vrienden, wordt bijna je huis uitgezet (door de verhuurder, hypotheekbank, of door je partner of andere huisgenoten), enzovoorts. Maar dat het zo niet langer kan is duidelijk aan het worden. 4 Voorbereiding Al of niet gedwongen door de omstandigheden neem je contact op met een zelfhelpgroep, of je huisarts, of direct met een instelling voor verslavingszorg. Dit is de eerste stap die kan leiden tot blijvend stoppen: daadwerkelijk onderkennen dat er echt iets helemaal niet goed gaat, en dat ook anderen laten weten. De informatie- en onderhandelingsfase. 5 Actie: stoppen Doordat je de situatie onderkent en de eerste stap hebt gezet, komt de volgende stap in zicht: het daadwerkelijk stoppen met gebruik of dwangmatig gedrag al of niet onder begeleiding van of in een kliniek, al of niet met (heftige) afkickverschijnselen. In deze zeer intensieve fase komen alle verdrukte gevoelens, onzekerheden, en minderwaardigheidsgevoelens bij gebrek aan repressie aan het licht: een zware en kwetsbare fase. Het komt er op aan dit proces echt aan te gaan anders ligt teruggang in de cirkel op de loer. Je wordt je, meestal zeer pijnlijk, bewust van (de diepe verankering van) de verslaving, en alle gevolgen daarvan voor jezelf en je omgeving. Er gebeurt in deze fase enorm veel, zowel innerlijk als fysiek, maar ook vaak in de omgeving. Niet zelden moet er (veel) emotioneel, mentaal, relationeel, sociaal en maatschappelijk puin geruimd worden, wat tot depressie kan leiden, terwijl tegelijkertijd het stoppen tot gevolg kan hebben dat gevoelens van totale moeheid (van een leven vol spanningen naar ontspannen leven) en euforie (Yes! Gestopt! Vrijheid!) je afwisselend overspoelen. Rust is dus hoofdzaak. 6 Nieuw gedrag Bij een uitgebreide behandeling zal een begin worden gemaakt met het ontwikkelen van nieuw gedrag, want nu komt het er op aan: hoe kan ik gaan leven zónder verslaving of andere vormen van dwangmatigheid? Een hele nieuwe fase van zelfontdekking, ontdekking van de wereld en zelfontplooiing doet haar intrede. Alles wat in fase 1 (gebruik zonder besef) uit de weg werd gegaan, komt nu op je pad maar nu bewust, in nuchterheid; daardoor kan helder worden ervaren en gevoeld, maar kan ook in helderheid nieuw gedrag worden ontwikkeld, zodat het niet meer nodig is in oude patronen te vervallen en/of op de vlucht te slaan in gebruik of dwangmatigheid. Je gaat op zoek naar jouw eigen balans in jouw leven. Het onderhoud van de helderheid en alertheid die daarvoor nodig is, kun je doen door een Buitenveldertgroep te bezoeken: zo consolideer je het nieuwe gedrag, de actieve verandering. Dan is het mogelijk de (jouw) definitieve uitgang uit de cirkel van verslaving te vinden. De verslavingscirkel is natuurlijk slechts een vereenvoudigde en schematische weergave van de zeer complexe en individuele werkelijkheid van verslaving en de persoonlijke beleving daarvan: elk mens is anders, elke levensweg is anders. Bij de één ligt de nadruk op een heel andere fase dan bij een ander. Ook zal de angel bij de één mogelijk sterker in een specifieke fase liggen dan bij de ander. Daarom is het zo belangrijk dat je zelf onderzoekt waar voor jou de belangrijkste aandachtspunten liggen. Ook zijn er in alle fasen vaak nog allerlei aparte facetten te onderscheiden maar dat voert hier te ver. Bovendien is het mogelijk om eindeloos door de cirkel te dansen wat minder romantisch is dan het klinkt: van elke fase kun je weer terug naar alle voorgaande fasen, zodat je eindeloos vast blijft zitten in deze vicieuze cirkel van verslaving. Totdat je, door blijvende alertheid, activiteit en een geheel andere levensstijl te ontwikkelen, de dans ontspringt, en buiten de cirkel kunt leven in vrijheid. Buitenveldertgroepen en de professionele hulpverlening Uit de verslavingscirkel blijkt dat de professionele hulpverlening vooral aan bod komt, of ingeschakeld wordt in fase 5: het stoppen zelf. Zij zijn dus ook vooral hierop sterk gericht. In eerste instantie gaat het dan om het afkicken zelf 7

8 8 (en de benodigde medische zorg en verzorging, en isolatie van het middel). Daarna volgt het herstellen van enige fysieke, emotionele en rationele gezondheid en balans. Pas daarna is het mogelijk alle gevoelens die nu weer ervaren worden te verwerken, alsmede om de achterliggende periode onder ogen te kunnen zien en te verwerken en behappen (zowel emotioneel als in praktische zin: het leven kan een behoorlijke puinhoop zijn na een verslavingsperiode). Wanneer er een langdurige behandeling plaatsvindt komt fase 6 (het aanleren van nieuw gedrag) uitgebreider aan bod: sommige klinieken leggen hier ook duidelijk de nadruk op, omdat de kans op recidive alleen door nieuw gedrag afneemt. Des te meer aandacht daaraan wordt besteedt (zowel qua diepgang als in tijd), des te meer kans op consolidatie ervan. De empathie die behandelaars vanuit hun kennis, vaardigheid en vrijheid van verslaving opbrengen is noodzakelijk om de cliënt het gevoel van veiligheid en eigenwaarde te geven, waardoor hij/zij zich opent, zich kwetsbaar durft op te stellen, en bereid is tot introspectie en verandering van denken en gedrag. Anderzijds kan dit de cliënt verleiden tot een nieuwe vorm van afhankelijkheid, en passiviteit namelijk van de behandeling, behandelaar, opname(n). In een Buitenveldertgroep zijn mensen welkom uit alle fasen van de verslavingscirkel. Mensen zonder enig besef van hun gebruik komen uiteraard vanzelf niet maar degenen die twijfelen over hun gebruik of (dwang)gedrag, en willen onderzoeken of ze niet lijden onder een vorm van onmatigheid of dwangmatigheid, zijn hier op hun plaats (terwijl een klinische behandeling dan misschien (nog) helemaal niet ter sprake komt of noodzakelijk is of wordt geacht door een arts): zij kunnen hier hun eigen afweging in gang zetten. In alle volgende fasen kan het zeer zinnig, effectief, behulpzaam, prettig en op den duur gewoon aangenaam zijn een Buitenveldertgroep te bezoeken: 2. afweging, 3. besluit, 4. voorbereiding, 5. actie, 6. nieuw gedrag maar ook (juist) daarna kunnen bezoeken aan een groep enorm helpen om het nieuwe gedrag te consolideren, ook onder steeds veranderende omstandigheden die het leven nu eenmaal met zich mee brengt. Op die manier blijft de uitgang ook daadwerkelijk een definitieve uitgang, en creëer je niet onbewust, stiekem of door onoplettendheid een sluiproute terug de cirkel in ( omdat dat eerste gevoel toch wel erg lekker was en ik er niks voor in de plaats heb gezet, omdat het nu zo goed gaat dat het wel weer kan, omdat ik nu al zolang clean ben dat wel duidelijk is dat ik niet verslaafd ben, en dus rustig weer eens een tijdje kan gebruiken, omdat het leven nu te zwaar voor mij is, enzovoort er zijn altijd smoezen genoeg ;-) ). Daarom is het belangrijk altijd alert te zijn op valkuilen waarbij vaak je sterke punten, wanneer je ze overdrijft, ook je valkuilen kunnen worden. Zo kun je bijvoorbeeld het feit dat je de groep mag blijven bezoeken na een uitglijder, terugval, of opleving gaan misbruiken als excuus om dat voorval niet serieus te nemen, en niet als leermoment te benutten. Ook kun je het succes van stoppen en gestopt blijven, gaan interpreteren als het ontbreken van de noodzaak de groep nog te bezoeken of serieus te nemen ook wanneer je éigenlijk voor jezelf wel weet dat je loopt te sjoemelen en het proces nog helemaal niet klaar is voor zover dat proces sowieso ooit klaar kan zijn (hoewel je uiteraard ook op andere wijze dan door bezoek aan een groep kunt verder groeien, wanneer je helemaal gezond en in eigen balans bent ook dit is sterk individueel bepaald; ieder bepaalt geheel in eigen vrijheid of, wanneer, hoe vaak en hoe lang hij/zij een groep bezoekt). Het grote voordeel van een oplettend en actief deelnemen aan de groep is echter juist dat je hoe cru en pijnlijk het soms ook kan zijn anderen in die valkuilen ziet vallen, waardoor je daar extra alert op kunt zijn voor jezelf. Zo kun je het lotgenotencontact gebruiken om te leren van de nuchterheid en helderheid van degenen die al langere tijd balans in hun leven hebben gecreëerd/ gevonden hoe pijnlijk of hard het dan soms ook lijkt te zijn wat zij zeggen, omdat ze niet mee gaan in bijvoorbeeld jouw smoesjes, stoerheid, of ander ontwijkend gedrag. Maar lotgenotencontacten kan ook ontaarden in samen huilen en zeiken, jezelf vastzetten in een slachtofferrol, elkaar (onbewust) tot gebruik of dwangmatig gedrag verleiden of tot drama of euforie/hysterie, je met elkaar afzetten tegen de industrie/dealer die de middelen aanbiedt (de dealer, de bierbrouwer, de slijterij, de gokhal, de feestenbouwer, het casino), of je afzetten tegen de professionele hulpverlening (waar natuurlijk ook dingen fout gaan, zoals overal), of tegen anderen vormen van zelfhelp/hulp, of desnoods tegen de maatschappij als geheel. Dan kun je echter je steeds weer afvragen wat dergelijk gedoe jou nu eigenlijk brengt of het jou verder helpt in jouw proces naar vrijheid.maakt het jou en jouw beter?... De kracht van een Buitenveldertgroep De kracht van een Buitenveldertgroep schuilt, in het kort, in de volgende factoren: Je mag deelnemen aan de groep in elke fase van de verslavingscirkel, ook na een uitglijder, terugval, of opleving van de ziekte. De groep is laagdrempelig. De groep staat open voor allen: alle verslavingen, alle pluimages, alle gezindten en denominaties, en allen zonder enige godsdienst of geloof. Gelijkwaardigheid. De kracht van het groepsgebeuren zelf, dat de afzonderlijke bijdragen van de deelnemers op één of andere manier kan overstijgen.

9 SEPTEMBER 2010 Heldere gespreksregels, die rust, respect, gelijkwaardigheid en anonimiteit waarborgen. Het aantal deelnemers: soms klein (intiem), soms groot (veel input), maar er is natuurlijk wel een bepaalde kritische massa nodig voor de start en continuïteit van een groep. De aanwezigheid van vaak brede en langdurige ervaringsdeskundigheid, zowel wat betreft gebruik als nuchterheid. De onafhankelijkheid en autonomie van de groepen. Er zijn heldere primaire doelen waaraan je in een Buitenveldertwerkgroep blijvend kunt werken: Zelfkennis Abstinentie Bewustwording Groei. En rond de klok van vier uur in de middag kunnen de deelnemers tevreden terugkijken op een intensieve, leerzame, maar ook gezellige en vrolijke dag. Derk De ontspanningscorner... Zwaar onder invloed gaat een man in zijn hotel naar de WC, maar valt onderweg daarheen in het zwembad. Radeloos gilt hij: Niet doortrekken!. Jan is straalbezopen en besluit een kortere weg naar huis te nemen over het kerkhof. Hij loopt over het kerkhof, struikelt over een steen en lazert in een vers gedolven leeg graf. Het lukt hem niet om eruit te komen en na een tijdje begint hij te roepen: Help, help, ik heb het zo koud, ik heb het zo koud. De beheerder van het kerkhof hoort dit en gaat polshoogte nemen. Met zijn zaklamp komt hij bij het gedolven graf. Daar hoort hij opnieuw: Ik heb het zo koud, ik heb het zo koud! De beheerder schijnt met zijn zaklamp het graf in en zegt: Vind je het gek? Volgens mij hebben ze je kist gejat! - Morgenstond heeft een kater in de mond. - Zelfs de beste drinker verslikt zich wel eens. - Het is niet alleen bier wat er getapt wordt. - Hij groeit op voor galg en krat. Deelnemers over de groep Vrijuit spreken en luisteren Een oefening in het vrijuit leren spreken, zonder dat je wordt tegen gesproken. Waar vind je dat? Een oefening in leren luisteren naar oplossingen die anderen voor het onderwerp van de avond hebben gevonden. En dan die oplossingen die bij mij passen eruit halen, en in mijn leven, al dan niet gemodificeerd, toepassen. (Rob) Onderhoud Naar de groep blijven gaan is een vorm van onderhoud aan jezelf. Sporten doe ik voor mijn lijf, de Buitenveldertgroep voor mijn geest. Alles heeft onderhoud nodig: vriendschappen, relaties, je fiets, kleding, je huis enz. Maar onderhoud aan jezelf herkent niemand als zodanig uit zichzelf: daar moet je op gewezen worden. (Bernard) Ik kan in de groep mezelf zijn, en open zijn, zonder uitgelachen te worden. In de rust, die door het strikt hanteren van de gespreksregels wordt gewaarborgd, kan bij elke deelnemer aan de groep de meest authentieke boodschap ontstaan, en uitgesproken, en in stilte gehoord worden. Dat is de kracht van de ruimte, rust en stilte die ontstaat doordat we tijdens dit groepsproces niet op elkaar reageren. Door de tafelmanieren kun je zelf ook gaan stoppen met onzin uitkramen ( As I hear myself speak.); daarmee kom je bij nuchterheid want onzin kletsen en een verslaving liggen vrijwel altijd heel dicht bij elkaar, en houden elkaar in stand. De tafelmanieren zijn er voor ons, en niet omgekeerd; we gebruiken ze voor onze eigen ontwikkeling en ons eigen welzijn. Door in alle vrijheid je eigen verhaal te kunnen vertellen, krijgt de ander ook de kans om in alle vrijheid dat verhaal te benutten in eigen mate en op eigen wijze. De mechanismen: willen reageren, de eigen mening willen uiten en er bevestiging voor zoeken, anderen willen helpen en adviseren, geholpen willen worden worden doorbroken door de tafelmanieren; je leert jezelf helpen in een zelfhelpgroep. Laten we er nog ééntje nemen, dan gaan we echt weg!!! (ingezonden mededeling) NUchter! 9

10 EEN POGING DE PIJN VAN HET LEVEN TE ONTVLUCHTEN Even weg uit de koude realiteit van pijn en problemen. Gevlucht in zorgeloze verdoving, die je leven beheerst. In een poging de pijn van het leven te ontvluchten, raakte Dave verslaafd aan drugs. Op het moment dat ik dope (drugs) gebruikte, werd ik rustig van binnen. Het is moeilijk uit te leggen maar je kunt erin wegvluchten. Tijdelijk uiteraard. Het heeft een bepaalde werking in je lichaam en in je geest. Op het moment dat ik dope had, voelde ik verlichting: even rust, even nergens meer aan denken, even wegvluchten voor de realiteit van het leven. Dat was eigenlijk waarom ik gebruikte. Niet omdat ik graag verslaafd wilde raken, maar om weg te vluchten voor de realiteit. Dave advertentie landelijk informatienummer Van De stichting ZelFHelP nederland - szn (gratis) Dit gratis telefoonnummer is altijd bereikbaar. U kunt hier alle gewenste informatie over de werkwijze van de Buitenveldert Groepen opvragen die u nodig heeft: Hoe het werkt, in het begin én later, de tafelregels, de aanvangstijden van de diverse groepen in Nederland, contactpersonen, et cetera. Naast al deze vragen kunt u via dit telefoonnummer ook folders met aanvullende informatie aanvragen. De mensen achter dit telefoonnummer zijn in principe bestuursleden van de Stichting Zelfhelp Nederland. Zij zijn allen goed op de hoogte inzake het reilen en zeilen van onze organisatie en onze groepen, maar ook van de verslavingszorg in Nederland in het algemeen. Wanneer u het nummer belt, dan luistert u eerst naar onze welkomstboodschap en de verwijzing naar onze website Hierna wordt u automatisch doorverbonden met één van de zelfhelpdeskundigen (ZHD-er) van de Buitenveldert Groepen. Wij staan u graag te woord! 10

11 SEPTEMBER 2010 Leven vanuit je beperkingen? Leven vanuit je mogelijkheden! Op een prachtige zomerse dag gingen we naar een vriendin die haar verjaardag vierde. Haar zus was er ook. Ze zat in een rolstoel, geveld door een progressieve spierziekte. Ze praatte met iedereen die haar aandacht schonk. Toen ik een tijdje naast haar zat vertelde ze wat ze deed om haar mogelijkheden uit te buiten. Ze maakte allereerst aan een ergotherapeut duidelijk wat zij wilde. Vervolgens moest het fiat worden verkregen van de verzekering. Daarna komt er een technische man die jouw vraag technisch vertaalt naar wat je kunt. In haar geval is een toetsenbord op haar tafel van de rolstoel gemonteerd waarmee ze uit haar rolstoel haar tv en radio kan bedienen. Met haar knoestige, vervormde handen kan ze nog nauwelijks de knoppen van de rolstoel te bedienen. maar niet gedronken. Ik hoorde anderen wel spreken over andere zaken zoals bloemen, vogels, dingen doen. Kortom genieten van iets. Ik kon het niet toepassen, niet voelen. Blijven hangen in het boos zijn over je beperkingen is erg contraproductief. Je gebruikt je energie voor iets wat niet te bereiken is. Het ontdekken en benutten van je mogelijkheden is een heel andere zaak en ook veel productiever. Ik heb nu hele nieuwe mogelijkheden ontdekt en ik ben plan er de rest van mijn leven mee door te gaan. Rob De onvermijdelijke schaal met hapjes kwam langs. Ik vroeg haar of ze ook wat wilde. Het was niet nodig, zei ze. Ik wil het je wel geven, zei ik. Het was goed zo. Ze zat in de zon, niet onder het terrasscherm. Wil je in de schaduw zitten, vroeg ik. Nee hoor, het gaat nog wel. Ik had beter direct in de schaduw kunnen zitten. We gaan zo weg. De rokerscorner... Ze vertelde dat het vervelend is om afhankelijk te zijn. Zo kan ze bijvoorbeeld niet onder de douche tijdens zon- en feestdagen. Dan is er onvoldoende personeel. Ze had dan ook toen ze met de bootreis van het Rode Kruis mee ging als liefste wens opgegeven om elke dag onder de douche te gaan. Anderen wilden graag met bed en al de stad in om te winkelen, of iets anders. De rust en het geduld, maar ook de overtuiging waarmee de vrouw had gesproken had me geraakt. Wat was het precies? Ze had niet geklaagd. Niet over de warmte, maar veel belangrijker, ze had niet geklaagd over haar beperkingen. Ze had gesproken over haar mogelijkheden en had er voor gevochten. Het is niet zo eenvoudig het bureaucratische ziekenhuiswereldje te overtuigen van je mogelijkheden en het geduld te bewaren, maandenlang. En maar hopen dat je in de tussentijd niet zover bent verslechterd dat het niet meer mogelijk is. Ze vertelde ook over een man die nog maar een spier in zijn nek kan bewegen. Daarmee bedient hij nu de tv en de radio. Ja, technisch kan er veel. Wat leerde deze ervaring mij? Ik herinner me heel duidelijk dat ik heel lang mijn beperkingen niet heb geaccepteerd. Het heeft veel tijd gekost voordat ik me daarbij kon neerleggen. En daarbij keek ik niet naar mijn mogelijkheden. Met drank is dat ook zo gegaan. Heel lang heb ik alleen Heerlijk, zo n diep geïnhaleerd rokertje! Blijven lachen tot het bittere eind? 11

12 groepsbijeenkomsten 2010 Bezoek ook en stel uw vraag via de website. ALKMAAR Maandag uur Brijder Verslavingszorg Kees Boekestraat EZ Alkmaar Telefoon: (gratis) Thea: AMSTERDAM Maandag uur Multi Functioneel Centrum 12 e Montessorischool A.J. Ernststraat LP Amsterdam-Buitenveldert Dolf: Martin: AMSTERDAM Donderdag uur Jellinekhuis Jacob Obrechtstraat KR Amsterdam Telefoon: (gratis) ASSEN Donderdag 19,30 uur Regionaal Dagactiviteiten Centrum (DAC) Pelicaanstraat 2a 9404 CN Assen Peter: DEN HAAG Dinsdag uur Parnassia Perponcherstraat SR Den Haag Evert: GOES Woensdag uur Emergis Verslavingszorg Abbekinderseweg RG Goes Leonie: GRONINGEN Dinsdag uur V.N.N. Verslavingszorg Noord Nederland Vondellaan LB Groningen Tessa: HAARLEM Woensdag uur Brijder Verslavingszorg Ingang: Gravinnesteeg 10 (1 e steeg rechts naast het Brijdergebouw aan het Spaarne 106) 2011 DG Haarlem Martin: Menno: LEEUWARDEN Maandag uur V.N.N. Verslavingszorg Noord Nederland Oostergoweg PG Leeuwarden Henk: Aukje: ROTTERDAM Donderdag uur MFC Delta Psychiatrisch Ziekenhuis Boerhaavestraat DA Rotterdam-Zuid Martin: Wilt u ook uw ervaringen, gedachten en ideeën kwijt in een artikel voor NIEUW(s) INZICHT? Mail dit dan naar: stichting@zelfhelp.nl