Kindermonitor 2013/2014

Transcriptie

1 Factsheet Kindermonitor /2014 De gezondheid van kinderen in beeld

2 Wat is de Kindermonitor? De uitkomsten van de Kindermonitor De Kindermonitor is een onderzoek naar gezondheid, staan op onze website: welzijn, opvoeding en leefwijze van 0 tot 12-jarigen. Ruim ouders uit regio zijn Een uitgebreide beschrijving per onderwerp staat in het eindrapport, met in het najaar van willekeurig geselecteerd en daarbij de vergelijking met vier jaar uitgenodigd om een vragenlijst in te vullen, digitaal geleden. In het rapport staat ook een of schriftelijk. De Kindermonitor is onderdeel van tabel met de verschillen tussen de gemeenten en tussen regio Nijmegen en regio Rivierenland. een onderzoekscyclus met daarin vier doelgroepen: kinderen, scholieren, volwassenen en ouderen. Elke doelgroep komt in vier jaar aan bod; de Kindermonitor verschijnt nu voor de tweede keer.

3 Wie zijn de kinderen en hun ouders? Van de 0-12 jarigen in regio Gelderland- Zuid groeit gemiddeld 88% op bij beide ouders. In gemeente Nijmegen woont 10% in een eenoudergezin; in andere gemeenten is dit minder. Van een op de zes kinderen hebben de ouders moeite met rondkomen. Geldgebrek leidt tot spanningen in het gezin (bij 12%), geen vakantie/dagjes uit (bij 19%), geen lidmaatschap van sportclub (bij 8%) of niet naar peuterspeelzaal/kinderdagverblijf kunnen gaan (bij 10%). Het opleidingsniveau van de ouders is gerelateerd aan de gezondheid van het kind. Deze gezondheidsverschillen noemen we sociaal economische gezondheidsverschillen. In Gelderland- Zuid is gemiddeld een kwart van de ouders laagopgeleid. Zij hebben een lage Sociaal Economische Status (SES). Laagopgeleide ouders en moeite met rondkomen Regio Rivierenland Regio Nijmegen 16 % 18% 19% 24% 17% laagopgeleide ouders moeite met rondkomen 31% Bijna alle kinderen zijn gezond, toch veel schoolverzuim Bijna alle ouders (96%) vinden hun kind gezond. Gemiddeld verzuimde een op de vijf kinderen in de voorgaande vier weken van school vanwege ziekte. Het verzuim varieert per gemeente van 12% tot 28%. Van de kinderen met een minder goede gezondheid (4%) verzuimde bijna de helft. In vergelijking met vier jaar geleden is de gezondheid iets verbeterd en is het ziekteverzuim lager. Opleidingsniveau ouders Gezond 96% Hoog Midden Laag 32% 24% 44% 18% schoolverzuim laatste 4 weken 18% risico op psychosociale problematiek Regio Rivierenland heeft gemiddeld meer laagopgeleide ouders dan regio Nijmegen. Het percentage ouders dat aangeeft moeite te hebben met rondkomen verschilt echter niet tussen beide regio s. In vergelijking met vier jaar geleden kent nu minder laagopgeleide ouders, iets meer gezinnen zonder betaald werk en meer gezinnen die moeite hebben met rondkomen. Ongezond 46% schoolverzuim laatste 4 weken 48% risico op psychosociale problematiek 4%

4 Geestelijke gezondheid en welzijn: met de meeste kinderen gaat het goed De geestelijke gezondheid vertoont bij een deel van de kinderen een ongunstig beeld; 10% heeft een verhoogde kans op psychosociale problemen en 9% scoort in grensgebied. Jongens hebben meer (kans op) psychosociale problemen dan meisjes. En kinderen van laagopgeleide ouders meer dan kinderen van hoogopgeleide ouders. Positief is dat ten opzichte van vier jaar geleden het aantal kinderen met psychosociale problemen gedaald is. Nieuw in het onderzoek was de vraag naar weerbaarheid. Volgens de ouders is tweederde van de kinderen meestal weerbaar en 6% meestal niet. Weerbare kinderen worden minder gepest en hebben minder vaak psychosociale problemen. Kinderen die weinig bewegen, jongens en kinderen die nog last hebben van een ingrijpende gebeurtenis zijn minder weerbaar, evenals kinderen van laagopgeleide ouders. Life-events van invloed op welzijn kinderen Het meemaken van een ingrijpende gebeurtenis kan van invloed zijn op het ontstaan van psychische problemen. Vier op de tien kinderen heeft ooit te maken gehad met een ingrijpende gebeurtenis. Conflicten in het gezin zijn daarbij het meest genoemd (18%), gevolgd door problemen in verband met werk of werkloosheid van (een) van de ouders (13%). Volgens de ouders heeft 7% van de kinderen nu nog zorg of problemen als gevolg van zo n gebeurtenis; kinderen van laagopgeleide ouders vaker dan kinderen van hoogopgeleide ouders. Verhoogd risico op psychosociale problemen Geslacht 13% 7% jongen meisje Leeftijd 8% 12% 4-8 jaar 8-12 jaar SES status 14% 10% 6% SES laag SES midden SES hoog Regio 11% 9% 10% 14% 11% 12% Rivierenland Nijmegen

5 Ten opzichte van vier jaar geleden hebben meer ouders problemen door werk(loosheid). Pesten heeft negatieve gevolgen voor de sociale en emotionele ontwikkeling van betrokken kinderen. Ook heeft het een negatieve invloed op de leeromgeving op school en in de klas. Eenderde van de kinderen op de basisschool is in de voorgaande drie maanden gepest. Drie procent van alle kinderen wordt wekelijks gepest, meestal op school. Kinderen die gepest worden verzuimen vaker van school. Gezondheidswinst behalen met een gezonde(re) start De leefstijl van de moeder voor en tijdens de zwangerschap is van invloed op de gezondheid van het kind. Roken verhoogt het risico op vroeggeboorte, op een laag geboortegewicht en op zuigelingensterfte en wiegendood. Alcohol tijdens de zwangerschap kan de hersenontwikkeling van de foetus schaden. Vier procent van de moeders dronk weleens alcohol tijdens de zwangerschap. Tien procent van de moeders heeft (af en toe) gerookt tijdens de zwangerschap. Bij acht procent van de kinderen is in de voorgaande week in huis gerookt waar het kind bij was. Positief is dat minder moeders rookten of alcohol dronken tijdens de zwangerschap, en minder kinderen thuis meeroken dan vier jaar geleden. Borstvoeding verhoogt de weerstand, verlaagt de kans op overgewicht en bevordert de hechting tussen moeder en kind. Geadviseerd wordt om tot een half jaar uitsluitend borstvoeding te geven. Bijna 70% van de moeders is na de bevalling begonnen met het geven van borstvoeding; vooral hoogopgeleide moeders. Ruim een kwart van de kinderen heeft het eerste halfjaar uitsluitend moedermelk gekregen. Redenen die moeders geven om kunstvoeding te gaan (bij)geven zijn: te weinig borstvoeding, borstvoeding past niet bij moeder en het is moeilijk te combineren met werk. Hoe hoger de opleiding van de moeder hoe vaker en langer het kind borstvoeding kreeg. In regio Rivierenland kregen gemiddeld meer kinderen flesvoeding dan in regio Nijmegen. Het percentage kinderen dat borstvoeding kreeg is vooral in regio Rivierenland minder dan vier jaar geleden. Roken of alcohol drinken tijdens zwangerschap SES laag 1% SES midden 3% SES hoog 2% 5% 10% (af en toe) gerookt (af en toe) alcohol gedronken Geen borstvoeding SES laag SES midden SES hoog Regio Rivierenland Regio Nijmegen 16% 31% 27% 34% 23% 25% 25% 29% 50% 23%

6 Ouders onderschatten overgewicht Overgewicht bij kinderen ontstaat als gevolg van teveel energie (bijvoorbeeld uit suikerhoudende dranken) en te weinig lichamelijke activiteit (door veel tv kijken en computeren). Op basis van door ouders opgegeven lengte en gewicht is de mate van overgewicht berekend. Dan blijkt dat 10% van de kinderen te zwaar is (bij meting door de Jeugdgezondheidszorg is dit percentage hoger). Wanneer aan ouders gevraagd wordt of ze hun kind te zwaar vinden, valt op dat vooral ouders van jonge kinderen zich vaak niet realiseren dat hun kind uit gezondheidsoogpunt te zwaar is. Kinderen met overgewicht en de mate waarin ouders hun kind te zwaar vinden 2-4 jaar 2% 4-8 jaar 8-12 jaar totaal 3% 7% 10% 11% 10% 10% 6% Voeding en bewegen kan beter Gezond eten en voldoende bewegen is belangrijk om overgewicht te voorkomen en voor een goede groei, ontwikkeling en motoriek. Hoe een gezonde voeding eruit ziet, staat in de Schijf van Vijf. Elke dag iets eten uit elk vak. Vooral gevarieerd en veel groente, fruit en brood. Het advies om dagelijks groente en fruit te eten wordt niet door elk kind gehaald: 70% eet 6 of 7 dagen per week fruit en 68% eet 6 of 7 dagen per week groente. Hoe ouder het kind hoe minder vaak het fruit eet. De groenteconsumptie blijft ongeveer stabiel vanaf tweejarige leeftijd. Hoe hoger het opleidingsniveau van de ouders hoe vaker het kind groente en fruit eet. Ook per gemeente verschilt de groenteen fruitconsumptie. Ten opzichte van vier jaar geleden is het groente- en fruitgebruik in regio Rivierenland gedaald. In regio Nijmegen is het fruitgebruik licht gestegen en het groentegebruik ongeveer gelijk gebleven. 6 of 7 dagen per week fruit Regio Rivierenland Regio Nijmegen 6 of 7 dagen per week groente Regio Rivierenland Regio Nijmegen 6 of 7 dagen per week groente en fruit 100% 80% 67% 61% 75% 78% 71% 70% 69% 64% 70% 71% 70% 68% Regio Rivierenland Regio Nijmegen 10% 7% 9% 5% 60% 40% 20% groente fruit overgewicht volgens BMI ouders vinden kind te zwaar 0% 0jr 1jr 2jr 3jr 4jr 5jr 6jr 7jr 8jr 9jr 10jr 11jr

7 Zeven van de tien kinderen bewegen gemiddeld meer dan een uur per dag, zoals de aanbeveling luidt voor kinderen. Jongens en oudere kinderen bewegen meer. In vergelijking met vier jaar geleden bewegen kinderen minder en zitten ze vaker achter computer, tv, etc. Het grootste deel van de beweging komt door buitenspelen, sporten bij een club of vereniging, schoolgym en het fietsen of lopen naar school. Eenvijfde van de kinderen (19%) speelt (na school) minder dan een half uur per dag buiten. Oudere kinderen spelen minder buiten dan jongere kinderen. Driekwart van de kinderen is lid van een sportclub of vereniging. Bijna een op de drie kinderen gaat meestal niet lopend of (zelf)fietsend naar school.

8 Ook woonomgeving van invloed op gezondheid Voor gezinnen met jonge kinderen is de woonomgeving een belangrijke factor bij het veilig en gezond opgroeien. Ruim driekwart van de ouders vindt de buurt waar men woont (zeer) kindvriendelijk. Ouders in regio Rivierenland vinden hun buurt vaker niet (zo) kindvriendelijk. Hoewel alle kinderen volgens hun ouders de gelegenheid hebben om buiten te spelen (in eigen tuin, speeltuin of op straat), speelt 6% niet buiten na schooltijd. Bij een kwart van de kinderen is er geen speelgelegenheid op straat; deze kinderen spelen minder buiten. Ook meisjes en oudere kinderen spelen minder vaak buiten, evenals kinderen van hoger opgeleide ouders. Bij twaalf procent van de kinderen zijn er in de buurt geen andere kinderen om mee te spelen. Bij een goede opvoeding horen regels Een goede opvoeding steunt op drie pijlers: steunen, stimuleren en sturen. Bij dat sturen gaat het om regels en afspraken. Bijvoorbeeld over alcoholgebruik. En het goede voorbeeld geven. Van de ouders van 4-12 jarigen drinkt 17% vaak of regelmatig alcohol in het bijzijn van hun kind; 27% drinkt niet in het bijzijn van het kind. Zij geven daarmee een goed voorbeeld. Na invoering van de nieuwe regel geen alcohol onder de 18 zijn ouders strenger ten aanzien van toekomstig alcoholgebruik. Minder dan de helft (42%) van de ouders van een schoolgaand kind vindt het acceptabel dat er onder de 18 jaar al een heel glas alcohol gedronken wordt; 15% van de ouders vindt meerdere glazen dan al acceptabel. Vier jaar geleden vonden minder ouders dat hun kind 18 jaar moet zijn voor het alcohol mag drinken. In regio Rivierenland zijn ouders strenger ten aanzien van toekomstig alcoholgebruik dan ouders in regio Nijmegen. Leeftijd waarop ouders vinden dat hun kind alcohol mag drinken slokje heel glas meerdere glazen 26% 34% 46% 58% 82% 85% 41% 33% 40% 26% 47% 7% 38% 4% 18% 15% 18 jaar of ouder 16 of 17 jaar jonger dan 16 jaar

9 Seksuele opvoeding vaak (te) laat Goede seksuele en relationele vorming van kinderen draagt bij aan een positieve seksualiteitsbeleving en bevordert het welzijn en de seksuele gezondheid op latere leeftijd. Lessen over seksualiteit en diversiteit zijn sinds eind 2012 verplicht. Van belang is dat ouders ook het gesprek aangaan met hun kind. Aan ouders is gevraagd of er over relaties en seksualiteit gesproken is. Onderwerpen waar ouders met jonge kinderen over praten zijn vriendschap, relaties en lichamelijke verschillen tussen jongens en meisjes. Over voorbehoedsmiddelen, (veilig) vrijen en geslachtsgemeenschap wordt relatief laat gesproken. Hoogopgeleide ouders praten vaker met hun kind over seksualiteit. In vergelijking met 4 jaar geleden praten ouders nu vaker over homoseksualiteit, (veilig) vrijen en geslachtsgemeenschap. Ouders willen deskundig advies over grenzen stellen! Acht procent van de ouders had op het moment van het invullen van de vragenlijst behoefte aan deskundige hulp of advies. Hoe ouder het kind, hoe vaker ouders advies willen. Eenoudergezinnen hebben vaker behoefte aan deskundige hulp. De onderwerpen waarvoor ouders het meest hulp of advies willen, zijn: houden aan of stellen van grenzen/ regels/afspraken, angst/onzekerheid/ faalangst en luisteren/gehoorzamen. Ouders ontvangen de hulp of advies het liefst via internet, een centraal punt of persoonlijke begeleiding. Ruim een kwart van de ouders zegt zelden of nooit praktische hulp te krijgen bij de alledaagse dingen rond de opvoeding van hun kind. Zeven procent zegt zelden of nooit met familie of vrienden te kunnen praten als ze een probleem ervaren rond de opvoeding van hun kind. Leeftijd waarop ouders met hun kind over diverse onderwerpen praten 100% 80% 60% 40% 20% vriendschap, relaties lich. verschillen jongens/meisjes homoseksualiteit verliefdheid lich. veranderingen in puberteit zwangerschap en geboorte vrijen en geslachtsgemeenschap voorbehoedsmidd. en veilig vrijen 0% 4jr 5jr 6jr 7jr 8jr 9jr 10jr 11jr

10 Bekendheid en contact met instellingen en voorzieningen De mate van contact ligt een stuk lager. Gemiddeld heeft 14% van de kinderen Ouders hebben het vaakst contact met in regio in zijn/haar Van de instellingen die ouders nodig het Schoolmaatschappelijk Werk: 8% leven contact gehad met een of meer kunnen hebben bij de opvoeding van van de ouders van kinderen van 4-12 zwaardere zorg instellingen (BJZ, GGZ, hun kinderen blijkt een groot deel min jaar. Van alle ouders heeft 6% contact AMK, Bureau Halt, SHG, (school)mw, of meer bekend te zijn. Meer dan drie- gehad met het Centrum voor Jeugd en ZAT en/of verslavingszorg). kwart van de ouders kent het Gezin (CJG), ook 6% met het Maatschappelijk Werk (MW), Bureau Maatschappelijk Werk, 5% met Bureau Jeugdzorg (BJZ), Schoolmaatschappelijk Jeugdzorg en 4% met GGZ. De mate Werk, de Geestelijke Gezondheidszorg van contact met CJG en schoolmaat- (GGZ) en het Advies- en Meldpunt schappelijk werk varieert sterk per Kindermishandeling (AMK). De bekend- gemeente. heid varieert per gemeente. Welke kinderen lopen meer gezondheidsrisico s? Kinderen in gezinnen die moeite hebben met rondkomen Kinderen in gezinnen met een lage sociaal economische status Kinderen van nietnederlandse herkomst Kinderen die opgroeien in een eenoudergezin

11 Tot slot De uitkomsten van dit onderzoek zijn met alle gemeenten in besproken. Daarbij is geconstateerd dat de gezondheid van 0-12 jarigen beter is dan vier jaar geleden. En dat er meer kinderen gezond starten. Minder moeders roken en drinken alcohol tijdens de zwangerschap, en minder kinderen roken mee. Positief is ook dat ouders minder tolerant zijn ten aanzien van toekomstig alcoholgebruik onder de 18 jaar. Wat betreft seksuele vorming valt op dat ouders iets vaker over homoseksualiteit en over (veilig) vrijen spreken met hun kind. Daarentegen krijgen minder kinderen (uitsluitend) borstvoeding en bewegen kinderen minder. Meer gezinnen hebben moeite met rondkomen. Verwondering was er over de minder gezonde start van een deel van de jonge kinderen en over het dalende groenteen fruitgebruik in regio Rivierenland. Het is de taak van gemeenten, GGD en lokale en regionale partners om de gezondheid te beschermen en te bevorderen. Kinderen hebben recht op een gezonde start en een veilige, liefdevolle en gezonde leef- en leeromgeving. Thuis, op school en in de buurt. In de regio zien we duidelijke gezondheidsverschillen tussen kinderen van hoog- en laagopgeleide ouders. Voor het verkleinen van deze zogenaamde sociaal economische gezondheidsverschillen (SEGV) is het belangrijk dat de aandacht vooral gericht is op laagopgeleide ouders en gezinnen die moeite hebben met rondkomen. Het gebruik van methodes als Gezonde School en Gezonde Wijk zijn effectief om preventief te werken aan gezondheid. De integrale en gestructureerde benadering en het betrekken van de doelgroep zorgen voor blijvende resultaten. Aanbevelingen Bevorder een Gezonde Start voor alle kinderen. Door bij (aanstaande) ouders en hun omgeving het gezondheidsbelang te benadrukken van borstvoeding, van niet roken en drinken tijdens zwangerschap en het niet passief mee laten roken van kinderen. Positief is dat de actieve inzet door 0-4 jarige zorg het meeroken heeft verlaagd. Houd aandacht voor geestelijke gezondheid. Tijdig signaleren van problemen door ouders, jeugdgezondheidszorg en school, met een passend en toegankelijk aanbod aan zorg. Wat betreft preventie is het belangrijk in te zetten op vergroten weerbaarheid, verminderen pestproblematiek en schoolverzuim tegengaan. Landelijk worden richtlijnen opgesteld voor scholen om te zorgen voor een effectieve pestaanpak. Stimuleer een gezonde leefstijl. Meer bewegen, bijvoorbeeld door meer bewegen op school en buitenspelen na school. En een gezondere voeding, met meer aandacht voor water drinken en voor groente en fruit. De stabiel gebleven groente- en fruitconsumptie in regio Nijmegen kan het resultaat zijn van een gerichte aanpak via de Gezonde School en de Gezonde Wijk. Ondersteun ouders bij de opvoeding. Regels stellen en zich eraan houden vinden ouders moeilijk. Vooral bij media-opvoeding, alcoholopvoeding en bij voorkomen overgewicht is deze vaardigheid belangrijk. Daarnaast realiseren ouders van jonge kinderen zich vaak niet dat hun kind te dik is. Hierin is bewustwording een eerste stap in de aanpak van overgewicht.

12 Colofon Tekst en figuren Uitgave Meta Moerman, Marlene van der Star GGD, (onderzoekers) afdeling Gezond Leven Vormgeving OptimaForma, Nijmegen Jaar van uitgave: 2014 Drukwerk Overname van gegevens is toegestaan, mits voorzien van bronvermelding GL DPN, Weurt