Eindrapportage: Melkveehouders realiseren natuurdoelstellingen in en rond gebied De Heanmar.

Transcriptie

1 Eindrapportage: Melkveehouders realiseren natuurdoelstellingen in en rond gebied De Heanmar. Opdrachtnemer: Vereniging melkveehouders De Heanmar / Agrarische Natuur Vereniging De Sudwesthoeke p/a: de heer A. Stokman Haanmeer EK Koudum Uitvoering door: Melkveehouders Haenmar DLV Rundvee Advies Vogelwacht Kenmerk project: T April 2006 April pag. 1

2 Inhoudsopgave:. 1. Voorwoord Doel en realisatie Verrichte werkzaamheden Gerealiseerde output Bedrijfsnatuurplannen Experimenten Resultaat en vervolg Voorlichtingsactiviteiten Realisatie begroting...fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 7. Financiering...Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Project uitgevoerd in het kader van Subsidieprogramma: ICES- POP Kenmerk project: T Dienst Landelijk Gebied Regio Noord Betaalorgaan Postbus RM Groningen April pag. 2

3 1. Voorwoord Voor u ligt de rapportage van het project melkveehouders realiseren natuurdoelstellingen in en rond gebied De Heanmar. In een periode van anderhalf jaar hebben 6 melkveehouders die pachter zijn van gronden in het gebied met Staatsbosbeheer, beheerder van het gebied, gewerkt aan inpassing van het gewenste beheer binnen de agrarische bedrijfsvoering. Uitgangspunten daarbij zijn geweest de natuurdoelstellingen voor het gebied. Daarnaast passen de deelnemende veehouders ook agrarisch natuurbeheer toe op hun eigen gronden toe in de rand rondom het natuurgebied. Daarmee wordt door een groter gebied dan voorheen een bijdrage geleverd aan natuurbeheer. In deze rapportage is beschreven hoe de uitvoering heeft plaatsgevonden en hoe het beheer wordt uitgevoerd in het gebied. Bij de uitvoering zijn betrokken geweest naast de melkveehouders medewerkers van Staatsbosbeheer en de vogelwacht. Door goed overleg tussen partijen, het inzichtelijk maken van elkaars belangen en mogelijkheden is tot een invulling van het beheer gekomen waarmee de natuurdoelstellingen worden gehaald en die passen binnen de agrarische bedrijfsvoering. Hiermee is maatwerk geleverd. Het project is teneinde. Op het eind van het project hebben de deelnemende veehouders en Staatsbosbeheer goede afspraken gemaakt over de verdere voortgang. De tijdens het project in gang gezette (praktijk) proeven en ideeën worden voortgezet en verder uitgewerkt. April pag. 3

4 2. Doel en realisatie Doel van het project is het realiseren van een duurzaam beheer van botanische doelstelling in en weidevogelbeheer in en rond De Heanmar door melkveehouders die hun bedrijf hebben liggen rond de Heanmar. Het project is conform de inhoud van het projectplan uitgevoerd. De uitvoering van het projectplan heeft plaatsgevonden in de periode januari 2005 t/m april Conform het plan zijn 6 bedrijfsnatuurplannen opgesteld in overleg met melkveehouders, Staatsbosbeheer en de Vogelwacht voor agrarische bedrijven en zijn activiteiten uitgevoerd voor verspreiding van de resultaten. 3. Verrichte werkzaamheden Het project is gestart begin januari 2005 met een eerste bespreking van betrokkenen: melkveehouders, Staatsbosbeheer Friesland (SBB), Vogelwacht en DLV Rundvee Advies. Op deze eerste bijeenkomst heeft de vertegenwoordiger van SBB de verandering in de doelstelling van het beheer voor het natuurgebied De Heanmar toegelicht. In een aantal delen van het gebied is het voorstel het botanisch beheer te versterken. Het weidevogelbeheer zal in een aantal delen minder de aandacht hebben. Dit heeft gevolgen voor het beheer en voor het gebruik door de veehouders in het gebied. De deelnemende veehouders aan het overleg hebben vanuit hun ervaringen met het beheer aangegeven wat de huidige inrichting (waterpeil, ligging van greppels) betekent voor de praktische uitvoering van de werkzaamheden voor het beheer in het gebied. Een aantal van de huidige gebruikers hebben aangegeven welk weidevogelbeheer zij in het gebied direct rond de Haenmar uitvoeren; het gaat hierbij om de invulling van SAN pakketten. Ook hierin vindt een ontwikkeling plaats naar een gerichter beheer door toepassing van vluchtstroken en mozaïekbeheer. Op basis van de nieuwe kaart met beheersdoelstellingen is gestart met de invulling van het beheer in het gebied. Met een aantal deelnemers, met verschillend gebruik van het gebied is op basis van het huidige gebruik, landbouw en natuurbeheer in de Haanmeer en agrarisch natuurbeheer rond het gebied een opzet gemaakt voor een bedrijfsnatuurplan. In het bedrijfsnatuurplan is per bedrijf gekeken naar de inpasbaarheid van het beheer inde bedrijfsvoering. Daarbij zijn de aspecten van bewerkingsmogelijkheden, beweiding met vee en gebruik van de ruwvoeropbrengsten verder uitgewerkt naar de individuele bedrijven. Bij de ruwvoeropbrengsten gaat het om de bruikbaarheid als voer of als strooisel. In veel gevallen is tengevolge van het beheer de opbrengst van een lagere kwaliteit. Afhankelijk van de bedrijfsomstandigheden is geanalyseerd hoe het ruwvoer kan worden benut in het rantsoen van de veestapel. Gegevens omtrent productie onder de omstandigheden van botanisch beheer en weidevogelbeheer zijn verzameld. Voor de voederwaarde zijn aanvullende metingen gedaan en heeft onderzoek plaatsgevonden. April pag. 4

5 De invulling van het nieuwe mestbeleid heeft een belangrijke rol gespeeld voor de huidige gebruikers. In het nieuwe mestbeleid is de plaatsingsruimte van dierlijke mest op natuurgronden aanzienlijk beperkt en mede afhankelijk geworden van het gebruik en de afspraken gemaakt voor het beheer. Met alle partijen is een excursie door het gebied gemaakt om ter plaatse de mogelijkheden en wensen voor het beheer aan elkaar uit te leggen. De wensen van alle partijen t.a.v. beheer en inrichting zijn in beeld gebracht en besproken. Hierbij is tevens de locale vogelwacht betrokken. Deze locale vogelwacht heeft in 2005 extra monitoring uitgevoerd ten aanzien van de aanwezigheid van weidevogels. Tevens is er extra aandacht geweest voor predatie van weidevogels in dit gebied. DLV heeft de maatregelen modelmatig op kosten en inpasbaarheid binnen het bedrijf voor het beheer doorgerekend. SBB heeft op basis van de wensen van de veehouders (t.a.v. uitvoering beheer en in beeld gebrachte kosten van het beheer door de veehouders) gekeken naar de mogelijkheden om tot een goede invulling te komen van de beheersdoelstellingen van het gebied. Begin 2006 heeft Staatsbosbeheer het beheer van het reservaatgebied De Heanmar verder verfijnd op basis van: 1. Bevindingen van Staatsbosbeheer ten aanzien van (de resultaten van) het huidige botanische beheer. 2. Bevindingen van de locale vogelwacht ten aanzien van de resultaten van het huidige weidevogelbeheer. 3. Bevindingen van DLV Rundvee Advies ten aanzien van inpasbaarheid van natuurbeheer in de bedrijfsvoering van omliggende boerenbedrijven, rekening houdend met de veranderende situatie van het huidige mestbeleid. Op basis hiervan is op basis van de opgestelde bedrijfsnatuurplannen en de knelpunten bij het botanisch beheer het beheer t.a.v. de botanische doelstelling verder aangepast. Op deze percelen wordt extra gekeken naar een aangepaste begreppeling voor ontwatering van het gebied en maaien/beweiden om verdere verruiging en het voorkomen van giftige planten tegen te gaan. April pag. 5

6 4. Gerealiseerde output De resultaten van het beheer door de melkveehouders is in 6 bedrijfsnatuurplannen uitgewerkt Bedrijfsnatuurplannen De belangrijkste resultaten van de bedrijfsnatuurplannen zijn: 1. Op een aantal bedrijven is uitbreiding in natuurgrond met weidevogelbeheer goed inpasbaar en economisch rendabel (Stokman, Zonderland, Haytema) 2. Op geen van de bedrijven is het beheer van natuurgrond met botanisch beheer zoals dat was voorgesteld in De Heanmar economisch rendabel in de huidige situatie. Belangrijke punten daarbij zijn dat de kwaliteit van de opbrengst (ruwvoer/strooisel) minder geschikt wordt voor gebruik in de bedrijfsvoering. Het aandeel giftige planten neemt toe. Door aanpassing beheer en kiezen van gebruiker is dit wel mogelijk geworden. Botanisch beheer vraagt maatwerk bij inrichting 3. Verder is de bewerkbaarheid moeilijker geworden door ondiepere ontwatering en ongunstige begreppeling. Deze percelen geven geen ruimte voor plaatsing van dierlijke mest. De gevraagde pacht, voor deze percelen maakt het niet mogelijk om tot een rendabel gebruik te komen. Op basis van de ingebrachte punten door de veehouders heeft SBB op basis van de doelstellingen van het gebied gekeken naar de ruimte in aanpassingen van het beheer. Dit heeft erin geresulteerd dat voor een aantal percelen het beheer gericht op botanisch beheer is aangepast en de bewerkbaarheid wordt verbeterd door o.a. verandering in begreppeling. 4. Voor het botanisch land dat voor de melkveehouders niet inpasbaar is (zwaar beheer, nat, geen plaatsing, giftige unjer) is een schapenhouder gevonden die een proef doet met schapen weiden op deze percelen. Lukt dit niet dan gaat Staatsbosbeheer er strooisel van maken dat de melkveehouders rond de Heanmar kunnen gebruiken. 5. In het gebied rondom De Heanmar zijn in de directe omgeving door de melkveehouders in de afgelopen periode, met name in 2005 contracten afgesloten voor randenbeheer en weidevogelbeheer incl. nestbescherming. Hierdoor is een aanzienlijk toename bereikt in het agrarisch natuurbeheer rondom het gebied. April pag. 6

7 6. In de rapporten worden diverse aanbevelingen genoemd ter verbetering van de effectiviteit van het natuur beheer en/of de inpasbaarheid van het beheer in de agrarische bedrijfsvoering, zoals: - Verbeteringen aan de inrichting: aanpassingen waterpeil, herstel kopakkers, aanpassing procedure greppelen en slootschonen. Op genoemde punten is reeds actie ondernomen, waardoor de situatie verbeterd is. - Verbetering van de kwaliteit van beheersgras. Benutting van beheersgras als ruwvoer of als strooisel wordt steeds moeilijker doordat de landbouwkundige kwaliteit van het gewas achteruit gaat. Dit geldt met name voor botanische percelen. Voor verbetering van de gewaskwaliteit op weidevogelpercelen zijn in onderling overleg vanuit het project diverse aanpassingen doorgevoerd (o.a. ten aanzien van maaien, bekalken en bemesten). Landbouwkundige verbetering van het gewas van botanische percelen is moeilijker omdat dit ten koste zal gaan van de natuurlijke doelstelling van deze percelen. - Verbeteringen ten aanzien van landbouwkundige inpassingen van het beheer: in weidevogelgebieden is meer ruimte voor beweiding en bemesting op een verantwoorde manier. Dit is ondertussen geformaliseerd in de nieuwe beheersrichtlijnen van SBB voor De Heanmar. - Voorzieningen in het gebied om beweiding beter mogelijk te maken: vangplaatsen, plaatsen voor bijvoeding en goede afrasteringen. Eén van de natuurbedrijfsplannen is als voorbeeld bijgevoegd Experimenten Op basis van bovengenoemde probleem van benutting van beheersgras zijn aanvullend aan het Heanmar project door de deelnemers van het Heanmar project verschillende proeven en-of experimenten gedaan: 1. Proef in samenwerking met Wageningen-UR (binnen kader van Netwerk Mengvoerclub Koudum) naar gebruik van balen beheersgras van De Heanmar gemengd met maïs. Dit blijkt een bewerkelijke methode te zijn. De kosten wegen niet op tegen de baten. 2. Proef op Aver Heino, Wageningen-UR (binnen kader van Netwerk Mengvoerclub Koudum) naar het gebruik van beheersgras uit De Heanmar in een potstal voor jongvee. Blijkt minder goed te voldoen als standaard strooisel, maar het is werkbaar. 3. Korte studie naar mogelijkheid voor een jongveelocatie op potstal in het gebied, uitgevoerd door DLV Rundvee Advies. Technisch blijkt dit goed te doen. Economisch is het geen haalbare kaart. 4. Studie naar rendement van natuurproduct in covergisting, uitgevoerd door Staatsbosbeheer. Technisch rendement van vergisting van natuurproducten blijkt tegen te vallen. Daarmee wordt het ook economisch geen zinvol alternatief. Ten aanzien van het weidevogelbeheer zijn in samenwerking met de locale vogelwacht diverse nieuwe initiatieven opgestart: 5. Uitrijden van stro of strorijke ruige mest op percelen met uitgestelde maaidatum. Het stro bevordert het bodemleven en kan tevens dienen als nestmateriaal voor weidevogels. De bedoeling is dat hierdoor de weidevogels meer naar de echte April pag. 7

8 weidevogelpercelen worden gelokt. Het resultaat zal dit najaar worden geëvalueerd. Het stro op het land, waar nadien drijfmest is geïnjecteerd, is langer voor de vogels beschikbaar gebleven. Een dikke laag stro bleek het beste resultaat te geven. Extra stro uitgereden in voorjaar om weidevogelbeheer te stimuleren 6. Nestmarkering met GPS en merkers/pennen in plaats van stokken. Hierdoor worden predatoren niet meer zichtbaar gewezen op de aanwezige nesten. SBB stelt haar apparatuur beschikbaar voor de proef. 7. Proef met walkantbeheer. Door een natte lage wal te creëren (in een strook van 30 meter wordt een lange helling aangelegd) krijg je naar verwachting een beter biotoop voor vogels. Tevens is een lage wal eenvoudiger voor het vee om te drinken en is het waarschijnlijker dat er ook een grotere botanische verscheidenheid ontstaat. Dit initiatief is ontstaan in overleg met Staatsbosbeheer. Benodigde financiële middelen voor het aanleggen van dergelijke lage walkanten zijn echter nog niet voorhanden. Hiervoor vindt nu overleg plaats met vertegenwoordigers van de provincie. 8. Meer aandacht voor het bestrijden van predatoren (wilde katten, vossen, kraaien, etc.). Er is ondertussen door de WBE een vossenjacht georganiseerd en er zullen vangkooien voor kraaien worden uitgezet zo gauw dat kan. 9. Door Staatsbosbeheer zijn de russen in het natuurland op aangeven van de vogelwacht gemaaid. Daardoor hebben weidevogels meer uitzicht bij het broeden en wordt het gebied aantrekkelijker. Daarnaast zijn ook de rietkragen langs de sloten geheel gehekkeld voor meer uitzicht. April pag. 8

9 4.3. Resultaat en vervolg Resultaat van het weidevogelseizoen is in ieder geval al 70 paren grutto's in De Heanmar. In het jaar 2005 zijn er 50 geteld.. Daarnaast meer andere soorten. Alle partijen zijn dermate enthousiast over de huidige samenwerking welke is opgezet binnen het project De Heanmar, dat is afgesproken voortaan tenminste 1 maal per jaar in een dergelijke setting bij elkaar te komen, om: - het huidige (natuur)beheer in en om het reservaatgebied te evalueren, - verdergaande vervolgafspraken te maken ten aanzien van dit beheer. Staatsbosbeheer zal de regie op zich gaan nemen voor deze bijeenkomsten. Binnen de gebruikers van de Heanmar is hiervoor een contact persoon aangewezen. Eén van de doelstellingen van het project was het grondgebruik in De Heanmar te beperken tot een kleinere groep beheerders. Hier is echter nog niet actief invulling aan gegeven. De situatie is nogal veranderd voor de gebruikers door de veranderde mestwetgeving en veranderingen in beheersvoorwaarden van Staatsbosbeheer. Het komende jaar wordt door alle partijen gezien als een overgangsjaar waarin men kan wennen aan de vernieuwde situatie. Vervolgens kan gewerkt worden aan een herverdeling van percelen voor zover dat wenselijk is. Staatsbosbeheer heeft aangegeven de eerder genoemde jaarlijkse vervolg bijeenkomsten van grondgebruikers die vanuit dit project zijn afgesproken zullen worden benut om de herverdeling van grond naar de toekomst te regelen. Kaart 1: Oude beheerssituatie De Heanmar: Noord botanisch beheer & Zuid weidevogelbeheer April pag. 9

10 Daarbij zullen huidige grondgebruikers altijd de eerste keus krijgen bij het vrijkomen van percelen. Tevens heeft Staatsbosbeheer aangegeven dat vanaf volgend jaar (2007) ook van 1 jarige pachtcontracten kan worden overgegaan naar langduriger pachtovereenkomsten, zodat huidige gebruikers meer zekerheid krijgen. Op de kaarten (1 en 2) is de verandering in het grondgebruik in de Haanmeer weergegeven. Duidelijk is de scharkering in het nieuwe gebruikte zien. Staatsbosbeheer Regio Noord. Haanmeer beheersvoorstel rood - voorweiden, na 1/6 maaien;daarna weiden;bemesten rundermest max. 25 ton. geel - tot 10 mei weiden, na 23/6 maaien en naweiden; geen bemesting. roze - tot 10 mei weiden, na 23/6 maaien en naweiden; bemesting rundermest met max.15 ton. orange - maaien na 1/6; daarna weiden; bemesten rundermest max. 25 ton. paars maaien na 8/6;daarna weiden; bemesten max. 15 ton li groen - maaien na 15/6; daarna weiden;bemesten rundermest met max. 25 ton. li blauw - maaien na 23/6; daarna weiden; geen bemesting. do groen - maaien na 23/6; daarna weiden;bemesten rundermest met max. 25 ton. do blauw - 2 x maaien op 1/7 en voor 15 okt.; geen bemesting. eventueel experimenteren met NPK 15/15/15. naweiden altijd tot 1 november. na het maaien altijd kort erna gewas afvoeren. altijd russen/gewas (bos)maaien in sept/okt. (dan gekneusd maaisel laten liggen). altijd voorkeur voor strorijke rundermest 20 ton. liefts uitrijden in winter. rundermest niet injecteren. beweide percelen jaarlijks greppelen. poel Kaart 2: Nieuwe beheerssituatie De Heanmar: gevarieerd botanisch & weidevogelbeheer April pag. 10

11 5. Voorlichtingsactiviteiten De volgende activiteiten zijn uitgevoerd: - toelichting van het beheer en uitvoering aan de leden van de Agrarische natuurvereniging De Sudwesthoeke - Zowel voor DLV Rundvee Advies als voor Staatsbosbeheer zijn de ervaringen en bevindingen van het project De Heanmar gebruikt op diverse andere plekken waar door de recente veranderingen in de Nederlandse mestwetgeving en/of door aanpassingen in natuurbeheerdoelen de inpasbaarheid van natuurgrond in het boerenbedrijf veranderde. Voorbeelden hiervan zijn o.a. natuurgronden van de Skriezekrite rond Oudega, de Workummerwaard, Terkappelsterpoelen en De Burd. - excursie met medewerkers van SBB op 28 april 2006 naar bedrijf, met gronden in pacht van SBB voor weidevogelbeheer. De ervaringen in het beheer zijn uitgewisseld. - het gebied de Haanmeer loopt voorop in afstemming natuurbeheer en beheer door veehouders. Belangrijke elementen hierin zijn duidelijkheid en openheid. Afspraken zijn gemaakt hoe met elkaar wordt omgegaan. Doordat de melkveehouders meer oog hebben voor realisering van natuurdoelstellingen, zowel in als buiten het gebied, door toepassing SAN, zijn de keiharde grenzen tussen de gebieden (grens en schaduwwerking) verdwenen. Ook in andere gebieden ziet SBB kansen middels het opstellen van bedrijfsnatuurplannen om tot verbetering te komen van wederzijdse inzichten. April pag. 11