Contrapunctus. Love s greatest sacrifice. Offer van Liefde. Musica Sacra Maastricht kunstenfestival. Het grootste liefdesoffer.

Transcriptie

1 Contrapunctus Love s greatest sacrifice Musica Sacra Maastricht kunstenfestival zaterdag 17 september uur kapel zusters onder de bogen sept 2016 Offer van Liefde William Byrd ca Pascha nostrum Richard Davy ca John Browne Derrick Gerarde Sic Deus dilexit mundum Richard Dering ca O Crux ave, spes unica William Byrd Victimae paschali laudes Peter Philips 1560/ Salve, salutaris Victima John Browne Contrapunctus o.l.v. Owen Rees Lucy Cox, Amy Haworth, Kirsty Hopkins en Eloise Irving sopraan David Allsopp en Daniel Collins alt Ashley Turnell en Simon Wall tenor Thomas Flint en Greg Skidmore bas Het grootste liefdesoffer Dit programma is samengesteld rond het offer van liefde dat centraal staat in het christendom: God die zijn zoon offert aan het kruis om de mensheid te redden. U hoort werk van Engelse componisten en van componisten die in Engeland actief waren in de periode tussen het eind van de vijftiende en het begin van de zeventiende eeuw. De oudste werken op het programma zijn van John Browne en Richard Davy, die beiden een relatie met Oxford hadden. Hun muziek wordt bewaard in de belangrijkste bron van vroege Tudormuziek, het Eton Choirbook. Het menselijk lijden van een rouwende moeder wordt indrukwekkend verklankt in de grootse en dramatische zettingen van het van deze componisten, die maken dat de luisteraar het leed van Maria aan de voet van het kruis, zo levendig weergegeven in kunstwerken uit die periode, goed na kan voelen. De sierlijke melodische en ritmische stijl van deze werken uit het Eton Choirbook wordt gecombineerd met pathos en in het werk van Browne groots drama, wanneer de menigte die rond het kruis staat, herhaaldelijk roept kruisig hem ( crucifige ). Dit is een van de beste voorbeelden van de monumentale stijl die zo karakteristiek is voor het Dit concert komt stand i.s.m. het Festival van Vlaanderen, Mechelen. 1 zaterdag t 20.00

2 Engelse repertoire uit deze tijd, waarin tutti-fragmenten contrasteren met passages waarin een kaleidoscoop aan kleinere stemcombinaties wordt gebruikt. Juist hierin onderscheidt de Engelse muziek zich van de continentale muziek van dat moment. John Browne van John Browne is een carol een genre dat wordt gekenmerkt door de herhaling van een refrein tussen elke strofe, maar net als verscheidene andere Engelse carols uit die periode gaat deze niet alleen over de menswording met Kerstmis, maar ook over het lijdensverhaal van Christus. In de hymne worden de gebeurtenissen van het lijdensverhaal nog levendiger uitgebeeld en in het Engels! dan in het (met ook het water en bloed dat uit de zijde van de gekruisigde Christus stroomt). In deze hymne richten de zangers zich rechtstreeks tot Christus, die in de laatste strofe antwoordt: Ziedaar, mens, voor u die wreed waart, Heb ik dit alles gaarne doorstaan. En waarom, goede Heer? Zeg het mij! Zodat u vreugde en zaligheid verwerft. De directheid van het taalgebruik in deze hymne wordt gecombineerd met een muziekstijl die eenvoudiger is dan in de zettingen van het : de tekst wordt gedeclameerd, vaak door stemparen in dialoog met elkaar. Het refrein wordt steeds expressief afgesloten. Derrick Gerarde Sic Deus dilexit mundum Het offer van Christus wordt beschreven in beroemde woorden uit het evangelie volgens Johannes Want alzo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft. Dit is de tekst van het motet Sic Deus dilexit van Derrick [Dericke] Gerarde. Gerarde was van Vlaamse komaf (over zijn jeugd is niets bekend) en tijdens zijn jaren in Engeland ging hij om met twee van s lands grootste beschermheren en muziekverzamelaars: Henry Fitzalan, Graaf van Arundel, en diens schoonzoon John, Lord Lumley. Een aanzienlijk aantal motetten van Gerarde is bewaard gebleven in manuscripten die aan deze mannen verbonden zijn en zijn ontstaan in hun enorme Nonsuch Palace. Zicht op Nonsuch Palace (1568) door de Vlaamse miniaturist/tekenaar Joris Hoefnagel 2

3 De andere componisten die in dit programma aan bod komen William Byrd, Richard Dering en Peter Philips zijn het katholieke geloof trouw gebleven, ondanks de protestantse reformatie in Engeland. Maar terwijl Byrd zijn leven lang in Engeland heeft gewoond, zijn zowel Dering als Philips naar de Spaanse Nederlanden verhuisd om daar te gaan werken. Christus op de dood wordt verklankt met golvende toonladders (op regnat ). In het tweede deel van het stuk geven de twee sopranen Maria Magdalena s antwoord op de vraag Zeg ons, Maria, wat gij hebt gezien door het verhaal van het lege graf te vertellen, waarna alle stemmen invallen om de verrijzenis te vieren. William Byrd Pascha nostrum Victima paschali laudes Peter Philips Salve, salutaris Victima William Byrd had een buitengewone tweeledige carrière : hij was een van de meest gerespecteerde musici aan het hof van koningin Elizabeth, maar woonde vanaf het eind van de jaren 1580 buiten Londen, nabij Essex in de buurt van de landgoederen van zijn voornaamste katholieke mecenas, Sir John Petre. Hij richtte zijn aandacht steeds meer op het componeren en publiceren van muziek voor clandestiene eucharistievieringen (gehouden in privé woningen) van de katholieke gemeenschap. Veel van zijn motetten uit deze tijd verklanken gebeden en protesten namens deze lijdende gemeenschap. In sommige wordt het lijden uit liefde voor het geloof geschetst van de katholieke martelaren die onder koningin Elizabeth werden terechtgesteld. De meest ambitieuze liturgische publicatie van Byrd vormen zijn twee boeken Gradualia, waarvan het eerste deel in 1605 werd gepubliceerd. De Gradualia bevatten motetten voor belangrijke feesten van het kerkelijk jaar. In dit programma zijn twee motetten voor het feest van Pasen opgenomen: de sequens Victimæ paschali laudes en de communio Pascha nostrum. Beide gaan over Christus als het paasoffer. De latere muziek van Byrd, zoals te horen in deze Gradualia-werken, is miniatuurkunst : beknopt, zeer kleurrijk en vaak ritmisch, zoals in het Alleluia waarmee Pascha nostrum afsluit. Byrd markeert soms nieuwe tekstfragmenten zoals itaque epulemur in hetzelfde stuk met opvallende verschuivingen in harmonie of toonsoort. In Victimæ paschali laudes maakt hij gebruik van levendige woordschildering: twee tenoren raken verstrengeld in een contrapuntische worsteling en verbeelden zo het duel tussen leven en dood ( mors et vita duello ), en de overwinning van Salve, salutaris Victima van Peter Philips is een voorbeeld van de affectieve en plechtige schrijfwijze die zo kenmerkend is voor motetten die worden gezongen bij de opheffing van de hostie tijdens de mis, en de tekst ervan die opnieuw het paasoffer verheerlijkt maakt het geschikt voor dat gebruik. Philips, geboren omstreeks 1560, werd als koorzanger op geleid in St Paul s Cathedral in Londen, maar verliet Engeland in Hij ging in Rome en Antwerpen werken en werd in 1597 aangesteld als organist in de hofkapel van aartshertog Albert in Brussel. Richard Dering O Crux ave, spes unica Net als Philips reisde Richard Dering van Engeland naar Italië (in zijn geval Venetië) alvorens zich in Brussel te vestigen. Daar was hij van minstens 1517 tot enige tijd voor 1625 organist aan het Engelse Benedictijnerklooster. Vervolgens keerde hij terug naar Engeland als organist van de katholieke kapel van koningin Henrietta Maria, de vrouw van Charles I. In het zesstemmige motet O Crux ave, spes unica, gebruikt hij een declamatorische stijl met herhaling om de tekst gewijd aan het kruis en de gekruisigde krachtig te benadrukken. t Owen Rees gebaseerd op een vertaling van Isobel Mackie 3

4 William Byrd Pascha nostrum Pascha nostrum immolatus est Christus, alleluia. Itaque epulemur in azymis sinceritatis et veritatis, alleluia. Ons paaslam Christus is geslacht, alleluia. Laat ons daarom het feest vieren met het ongedesemde brood van reinheid en waarheid, alleluia. Richard Davy dolorosa iuxta crucem lacrimosa, dum pendebat filius. Naast het kruis, met wenende ogen, stond de Moeder droefgebogen, waar haar zoon te lijden hing. Cuius animam gementem contristatam et dolentem pertransivit gladius. Ach, hoe haar door t zuchtend harte, medelijdend met zijn smarte, t zwaard van droefheid henenging. O quam tristis et afflicta fuit illa benedicta Mater unigeniti O, hoe weende in pijn en rouwe, die gebenedijde vrouwe, Moeder van Gods enige Zoon. Quae maerebat et dolebat. Et tremebat, cum videbat nati poenas incliti. Ach hoe treurde en hoe streed zij, Ach wat moederangsten leed zij, ziende hem ten spot en hoon. Quis est homo qui non fleret, matrem Christi si videret in tanto supplicio? Wie, die zonder mederouwen Christus moeder kan aanschouwen in zo wrede foltering? Quis non posset contristari, piam matrem contemplari dolentem cum filio? Wie wil niet in droevig wenen met Maria zich verenen, lijdend met haar lieveling? Pro peccatis suae gentis vidit Iesum in tormentis et flagellis subditum. Voor de zonden van de zijnen zag zij Jesus zo in pijnen en door gesels wreed gewond. Vidit suum dulcem natum moriendo desolatum dum emisit spiritum. Gans alleen zag zij hem lijden, troosteloos de doodsstrijd strijden in zijn laatste stervensstond. Eia mater fons amoris, me sentire vim doloris fac ut tecum lugeam. Geef, o Moeder, bron van liefde, dat ik voele wat U griefde, dat ik met U medeklaag. 4

5 Fac ut ardeat cor meum in amando Christum Deum, ut sibi complaceam. Dat mijn hart ontgloei van binnen, in mijn Heer en God te minnen, dat ik Hem alleen behaag. Sancta mater, istud agas, crucifixi fige plagas cordi meo valide. Heilige Moeder, ach verhoor mij, des gekruistes wonden boor mij diep en krachtig in het hart. Tui nati vulnerati tam dignati pro me pati, poenas mecum divide! k Zie Uw Zoon bedekt met wonden talloos om mijn vele zonden, laat mij delen in Zijn smart. Fac me vere tecum flere, crucifixo condolere, donec ego vixero. Doe mij in liefde met U wenen en met Jezus mij verenen tot mijn stervensuur zal slaan. Iuxta crucem tecum stare te libenter sociare in planctu desidero. Diep bedroefd kom ik U vragen met U Jezus leed te dragen en met U bij t kruis te staan. Virgo virginum praeclara, mihi iam non sis amara, fac me tecum plangere. Maagd der Maagden, uitverkoren, wil mij in uw goedheid horen, laat mij wenend bij U zijn. Fac ut portem Christi mortem, passionis eius sortem et plagas recolere. Laat mij al de wrede plagen en de dood van Christus dragen, laat mij sterven zoals Hij. Fac me plagis vulnerari, cruce hac inebriari ob amorem filii. Met Hem aan het kruis geklonken, maak mij van de smarte dronken om de liefde voor Uw Zoon. Inflammatus et accensus, per te virgo sim defensus in die iudicii. Moge ik in t vuur niet branden, neem o Maagd mijn zaak in handen in het oordeel voor Gods troon. Fac me cruce custodiri, morte Christi praemuniri, confoveri gratia. Met Hem aan het kruis geklonken, maak mij van de smarte dronken om de liefde voor Uw Zoon. Quando corpus morietur fac ut animae donetur Paradisi gloria. Amen. Als mijn lichaam weg zal sterven, doe mijn ziele dan verwerven t glorievolle Paradijs. Amen. vertaling Hélène Nolthenius 5

6 John Browne Jesu, mercy, how may this be, that God himself for his sole mankind would take on Him humanity? My wit nor reason may it well find: Jezus, vergeef me, hoe is dit mogelijk, dat God zelf voor zijn enige mensheid menselijke vorm zou aannemen? Ik kan er met mijn verstand niet bij: Christ that was of infinite might, egall to the Father in deity, immortal, impassible, the worldes light, and would so take mortality! Christus, met oneindige macht, gelijk aan de Vader in goddelijkheid, onsterfelijk, onaantastbaar, het licht van de wereld, zou sterfelijkheid accepteren! He that wrought this world of nought, that made both paines and joy also, and suffer would pain as sorrowful thought with weeping, wailing, sowning for woe. Hij die deze wereld uit het niets geschapen heeft, die zowel pijn als vreugde gecreëerd heeft, zelf pijn zou ondergaan als een triestige gedachte met wenen, jammeren, geluiden van verdriet. Ah, Jesu! Why suffered thou such entreating, as beating, bobbing, yea, spitting on thy face? Drawn like a thief, and for a pain sweating both water and blood, crucified, an heavy case? Ah Jezus! Waarom ondergaat u zo n behandeling, mishandeld, geslagen, ja bespuwd in het gezicht? Behandeld als een dief, en van de pijn zwetend zowel water als bloed, gekruisigd, een triestige zaak? Lo, man, for thee, that were unkind, gladly suffered I all this. And why, good Lord? express thy mind! Thee to purchase both joy and bliss. Voorwaar, mens, voor jou die geen erbarmen toonde, heb ik dit graag ondergaan. En waarom, goede Heer? Geef ons inzicht in uw geest! Gij die zowel blijdschap en geluk bekomt. Derrick Gerarde Sic Deus dilexit mundum Sic Deus dilexit mundum, ut filium suum unigenitum daret: ut omnis qui credit in eum non pereat, sed habeat vitam aeternam. Non enim misit Deus filium suum in mundum, ut condemnet mundum, sed ut servetur mundus per eum. Alleluia. God had de wereld zodanig lief, dat Hij er zijn eniggeboren Zoon voor opgaf: zodat al wie in Hem gelooft niet verloren zou gaan, maar het eeuwige leven beschoren zou zijn. Want God zond Zijn Zoon niet de wereld in om deze te veroordelen, maar om de wereld te redden door Hem. Alleluia. 6

7 Richard Dering O Crux ave, spes unica O Crux ave, spes unica, hoc Passionis tempore! Piis adauge gratiam, reisque dele crimina. Geprezen zij het kruis, onze enige hoop in deze passietijd! Toekenning van genade aan gelovigen en wegname van de zonden van de schuldigen. William Byrd Victimae paschali laudes Victimae paschali laudes immolent Christiani. Agnus redemit oves: Christus innocens Patri reconciliavit peccatores. Mors et vita duello conflixere mirando: dux vitae mortuus regnat vivus. Dic nobis, Maria, quid vidisti in via? Sepulcrum Christi viventis: et gloriam vidi resurgentis. Angelicos testes, sudarium et vestes. Surrexit Christus spes mea: praecedet suos in Galilaeam. Scimus Christum surrexisse a mortuis vere: tu nobis, victor Rex, miserere. Amen. Alleluia. Laten de christenen aan het Paaslam huldezangen wijden. Het Lam heeft nu de schapen vrijgekocht; en Christus, die zonder zonden was, heeft de zondaars met de Vader weer verzoend. Dood en leven streden een wondere strijd; de vorst des levens, die gestorven was, heerst nu in onvergankelijkheid. Zeg ons, Maria, wat hebt gij op uw weg gezien? Ik zag het graf van de levende Christus en de heerlijkheid van de Verrezene; zijn engelen zag ik als getuigen en ook de zweetdoek en het grafkleed. Christus, mijn hoop, is verrezen! Hij zal de zijnen voorgaan naar Galilea. Nu weten wij, dat Christus uit de doden is verrezen. Gij, overwinnaar Koning, ontferm u over ons. Amen. Alleluia. Peter Philips Salve, salutaris Victima Salve, salutaris Victima, pro me et omni humano genere in patibulo crucis oblata. Salve, pretiose sanguis, de vulneribus crucifixi Domini nostri Iesu Christi profluens, et peccata totius mundi abluens. Recordare, Domine, creaturae tuae, quam tuo pretioso sanguine redemisti. Amen. Geprezen zij u, verlossend Slachtoffer, geofferd aan het kruis voor mij en de hele mensheid. Geprezen zij u, kostbaar bloed, vloeiend uit de wonden van onze gekruisigde Heer Jezus Christus dat de zonden van de hele wereld wegwast. Herinner u, Heer, uw schepsel dat u heeft verlost met uw kostbaar bloed. Amen. John Browne zie pagina 4 7

8 Contrapunctus Het Engelse ensemble Contrapunctus specialiseert zich, naast het bekende repertoire, in muziek van minder bekende meesters. Hun programma s stellen ze samen uit muziek van het zestiende- en zeventiende-eeuwse Engeland, de Lage Landen, Spanje en Portugal. Sinds de oprichting in 2010 stond het ensemble op bekende muziekfestivals, waaronder Festival Oude Muziek Utrecht, Amuz, Festival van Vlaanderen en het Eborae Musica Festival. In de kathedraal van Sevilla deelden ze het podium met het Orchestra of the Age of Enlightenment. Inmiddels is Contrapunctus Vocal Consort in Residence aan Oxford University, en werden hun beide cd-opnamen bij het label Signum bekroond door de internationale vakpers. Owen Rees Owen Rees begon zijn academische carrière en zijn opleiding tot dirigent aan het St Catharine s College in Cambridge, bij Peter le Huray en Iain Fenlon. Ook volgde hij een academische opleiding in Oxford en sloot hij zich aan bij het Music Department van de University of Surrey. In 1997 keerde hij terug naar Oxford, waar hij onderzoeker is aan het Somerville College en professor aan de muziekfaculteit. Owen Rees verbindt zijn carrière als dirigent met fundamenteel onderzoek naar minder bekende componisten uit Renaissance en Barok, voornamelijk uit Spanje en Portugal. Hij was te gast op verschillende festivals en leidt workshops renaissancepolyfonie. De cd-opnamen die onder zijn leiding verschenen bij labels als Hyperion, Signum en Avie zijn door de vakpers zeer goed ontvangen. t La Fonte Musica Laurea Martirii est Corona Perennis zondag 18 september uur kapel zusters onder de bogen 15 La Fonte Musica o.l.v. Michele Pasotti luit Francesca Boncompagni sopraan Alena Dantcheva sopraan Gianluca Ferrarini tenor Efix Puleo vedel Teodoro Baù vedel Catalina Vicens organetto Italiaanse muziek uit de late veertiende en vroege vijftiende eeuw van Zacara da Teramo en Matteo da Perugia en een werk van Guillaume de Machaut. Muziek onder meer gewijd aan heilige martelaren van het vroege christendom: Stefanus (de allereerste), Laurentius en Quintinus. Dit concert wordt opgenomen door Omroep MAX voor NPO Radio 4. Uitzending zal plaatsvinden op donderdag 22 september 2016 vanaf uur in het programma MAX Avondconcert. musica sacra maastricht is een coproductie van Stichting Musica Sacra, Theater aan het Vrijthof Maastricht en Omroep MAX Radio 4. programma commissie Jacques Giesen (voorzitter), Jos Leussink (adviseur), Lieke Wijnia (Musica Sacra Maastricht), Sylvester Beelaert (Musica Sacra Maastricht), Hugo Haeghens (Theater a/h Vrijthof, festivaldirecteur), Fons Dejong (Theater a/h Vrijthof), Russell Postema (Omroep MAX), Willem Bruls (gastprogrammeur) projectleiding & fondsenwerving Fons Dejong senoir marketeer Gaby van Wegberg productieleiding Peter Noten inrichting exposities Peter Snellens redactie Philip Leussink, Jacinta Wetzer vormgeving Philip Leussink senior uitbalie Joyce Limpens- Paquay technische leiding Remco van der Giessen hoofd bedrijfsbureau Jos Spauwen En alle overige medewerkers van Theater aaan het Vrijthof samenwerkingspartners Theater aan het Vrijthof, Omroep MAX, NPO Radio 4, Maastricht Academy of Media Design and Technology (MAMDT), Conservatorium Maastricht, Koninklijk Conservatorium Den Haag, Lumière Cinema Maastricht, Toneelacademie Maastricht, Boekhandel Dominicanen en ds. Joen Drost. mediapartners Omroep MAX, Media Groep Limburg, L1, RTV Maastricht, KRO-NCRV en Brava. met dank aan Fonds Podiumkunsten, Provincie Limburg, Gemeente Maastricht, Elisabeth Strouven Fonds, Limburgs Festival Platform, Huis voor de Kunsten Limburg, VVV Maastricht, de Vrienden van Musica Sacra Maastricht en alle (concert-)locaties. De activiteiten zijn mede mogelijk gemaakt door anonieme giften van particulieren. bestuur Jean Jacobs, Barbara de Heer, Michel Cobben, Mr. Eddy Klomp en Bas Huijser STEUN HET FESTIVAL Voor een bijdrage vanaf 40 geniet u als Vriend van Musica Sacra Maastricht vele voordelen. Zie voor meer informatie en aanmelding STICHTING MUSICA SACRA Vrijthof 47, 6211 LE Maastricht info@musicasacramaastricht.nl 8