OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW : PASSIEF EN (ZEER) LAGE ENERGIE

Transcriptie

1 OPLEIDING DUURZAAM GEBOUW : PASSIEF EN (ZEER) LAGE ENERGIE Dag 2.2 Isolatie HERFST 2015 Op basis van de presentatie van Ecorce bvba Pauline DE SOMER Cenergie cvba training.passive@cenergie.be

2 2 DOELSTELLING(EN) VAN DE PRESENTATIE Basisbegrippen met betrekking tot warmte en vocht Kennismaking met verschillende isolatiematerialen en hun specifieke eigenschappen Aandachtspunten bij de uitvoering Uitwerking van aantal berekeningsvoorbeelden

3 3 INHOUDSTAFEL DEFINITIES HOE ISOLEREN? BEREKENINGSVOORBEELDEN OM TE ONTHOUDEN VAN DE PRESENTATIE

4 4 DEFINITIES WARMTE VOCHT

5 5 DEFINITIES - WARMTE λ : warmtegeleidingscoëfficiënt van een materiaal (W/mK) R : warmteweerstand van een isolatielaag (m²k/w) R = d / λ (voor een homogene laag) R T : totale warmteweerstand van een schildeel (m²k/w) R T = R se + R i + R si N R i : som van de warmteweerstand van de isolatielagen N R se, R si : oppervlakteovergangsweerstanden U : thermische transmissiecoëfficiënt (W/m²K) U = 1 / R T Bron: Opleiding energieadviseur Module 3, de Stadswinkel

6 6 DEFINITIES - WARMTE - Thermische transmissiecoëfficiënt U max (W/m²K) EPB Brussel 2016 Streefwaarde Lage-energie Streefwaarde Passiefhuis Daken en plafonds 0,24 0,20 0,08-0,15 Muren (bovengronds) 0,24 0,20 0,10-0,15 Vloeren (op volle grond) Rmin = 1,5 m²k/w 0,30 0,10-0,15 Vloeren (in contact met de buitenomgeving) 0,30 0,30 0,10-0,15 Scheidingsmuren 1,0 1,0 1,0 Venster 1,8 1,6 0,8 Beglazing 1,1 1,1 0,6 Bron: Handleiding Passiefhuizen, Stad Gent, 2010 Bron: Besluit van 21 februari 2013 tot vaststelling van de eisen op het vlak van de energieprestatie en het binnenklimaat van gebouwen, Bijlage XI

7 7 DEFINITIES WARMTE VOCHT

8 8 DEFINITIES - VOCHT µ : dampdiffusieweerstandsgetal (-) Materiaalconstante die aangeeft hoe moeilijker waterdamp door het betreffende materiaal kan diffunderen µd : dampdiffusieweerstand van een laag (m) µd = µ x d (voor een homogene laag) µd T : dampdiffusieweerstand van een schildeel (µd T ) (m) µd T = µd si + µd i + µd se N µd i : som van de dampdiffusieweerstand van de isolatielagen N µd si, µd se : oppervlakteovergangsweerstanden

9 9 DEFINITIES - VOCHT Condensatie N Warme lucht kan meer waterdamp bevatten dan koude lucht N Wanneer warme lucht afkoelt neemt de relatieve luchtvochtigheid toe N Bij overschrijding van de dauwpunttemperatuur, condenseert de waterdamp dauwpunttemperatuur Bron: Inleiding in de bouwtechnieken, UGent

10 10 DEFINITIES - VOCHT Oppervlaktecondensatie N Condensatie van waterdamp tegen een koud oppervlak N Afhankelijk van de ogenblikkelijke relatieve vochtigheid ter plaatse van een binnenoppervlak (RV si < 100%) Temperatuurfactor > 0,7 f = ( T si T e ) / ( T i T e ) Belangrijk bij bouwknopen Bron: Inleiding in de bouwtechnieken, UGent

11 11 DEFINITIES - VOCHT Schimmelvorming N Afhankelijk van de maandgemiddelde relatieve vochtigheid ter plaatse van een binnenoppervlak (RV si < 80%) Temperatuurfactor > 0,7 f = ( T si T e ) / ( T i T e ) Belangrijk bij bouwknopen Bron: Infoham, Janssens, 2010

12 12 DEFINITIES - VOCHT Inwendige condensatie N Condensatie van waterdamp in de constructie Door dampdiffusie via de lagen waaruit de constructie is opgebouwd Door stroming van binnenlucht via naden, kieren of onvoldoende afgedichte doorvoeren Door aanwezigheid van bouwvocht fysiek onmogelijk condensatie -- Temperatuur -- Verzadigingsdampdruk -- Dampdruk -- Verzadigingsdampdruk -- Dampdruk Bron: Moduel 3 Opleiding EPB-adviseur IBGE-BIM

13 13 DEFINITIES - VOCHT Inwendige condensatie N Problematisch wanneer vochtaccumulatie een kritische waarde overschrijdt N Belang van damprem en luchtdichtheid (ononderbroken) Sterkst isolerende en meest dampopen laag aan de koude zijde gebouwschil Minst isolerende en meest dampdichte laag aan warme zijde gebouwschil dampdichte laag Bron: Moduel 3 Opleiding EPBadviseur IBGE-BIM

14 14 INHOUDSTAFEL DEFINTIES HOE ISOLEREN? BEREKENINGSVOORBEELDEN OM TE ONTHOUDEN VAN DE PRESENTATIE

15 15 HOE ISOLEREN? OPAKE DELEN Thermische prestaties Materialen TRANSPARANTE DELEN UITVOERING

16 16 HOE? - OPAKE DELEN - Thermische prestaties MAT04 Warmtegeleidingscoëfficiënt (λ)- (W/mK) N Materiaalconstante die aangeeft hoe goed het materiaal warmte geleidt Ingave: N Waarden bij ontstentenis. NBN B62-002:2008 (EPB: Transmissiereferentiedocument) N N Stavingsstuk Certificaat van de fabrikant: gedeclareerde lambda-waarde (NBN B62-002:2008) ATG, ETA

17 17 HOE? - OPAKE DELEN - Thermische prestaties NBN B62-002:2008 (EPB: Transmissiereferentiedocument) N _int%c3%a9rieur/01travaux_peb/01_qu_est_ce_que_les_travaux_peb/amb _transmissieverliezen_nl.pdf

18 18 HOE? - OPAKE DELEN - Thermische prestaties NBN B62-002:2008 (EPB: Transmissiereferentiedocument) N λ D : gedeclareerde lambda-waarde Gemeten onder genormaliseerde omstandigheden voor temperatuur en relatieve vochtigheid (EN ISO 10456)

19 19 HOE? - OPAKE DELEN - Thermische prestaties NBN B62-002:2008 (EPB: Transmissiereferentiedocument) N λ Ui - λ Ue : nuttige lambda-waarde Berekeningswaarde voor specifieke gebruiksomstandigheden

20 20 HOE? - OPAKE DELEN - Thermische prestaties Waarden bij ontstentenis

21 21 HOE? - OPAKE DELEN - Thermische prestaties

22 22 HOE? - OPAKE DELEN - Thermische prestaties

23 23 HOE? - OPAKE DELEN - Thermische prestaties

24 24 HOE? - OPAKE DELEN - Thermische prestaties λ : warmtegeleidingscoëfficiënt van een materiaal (W/mK) R : warmteweerstand van een isolatielaag (m²k/w) R = d / λ (voor een homogene laag) R T : totale warmteweerstand van een schildeel (m²k/w) R T = R se + R i + R si N R i : som van de warmteweerstand van de isolatielagen N R se, R si : oppervlakteovergangsweerstanden U : thermische transmissiecoëfficiënt (W/m²K) U = 1 / R T Bron: Opleiding energieadviseur Module 3, de Stadswinkel

25 25 HOE? - OPAKE DELEN - Thermische prestaties R si en R se : oppervlakteovergangsweerstanden R T = R se + R i + R si N Warmteoverdracht van de omgevingslucht naar de wand verloopt deels via straling en deels via convectie binnen buiten Bron: Opleiding energieadviseur Module 3, de Stadswinkel

26 0,17 26 HOE? - OPAKE DELEN - Thermische prestaties R si en R se : oppervlakteovergangsweerstanden R T = R se + R i + R si N Afhankelijk van de richting van de warmtestroom N Afhankelijk van binnen/buiten Warmte stroom R si R se Opwaarts 0,10 0,04 Horizontaal (<= 30 ) 0,13 0,04 Neerwaarts 0,17 0,04 0,04 0,13 0,13

27 27 HOE? - OPAKE DELEN - Thermische prestaties MAT04 NBN B62-002:2008 (EPB: Transmissiereferentiedocument) N Warmteweerstand van luchtlagen. N Warmteweerstand van niet-homogene laag. Bv. Metselwerk. N Correctie U-waarde Correctie voor luchtspleten of -holten in of tussen isolatielagen. Correctie voor mechanische bevestiging die een isolatielaag doorboren. Correctieprocedure voor omgekeerde daken. In-situ gespoten PUR N U-waarde van bouwdelen met variabele dikte

28 28 HOE? - OPAKE DELEN - Thermische prestaties Correcties op U-waarde. NBN B62-002:2008 (EPB: Transmissiereferentiedocument) λ = 0,025 W/mK / 0,925 = 0,027

29 29 HOE? - OPAKE DELEN - Materialen N Hoe isolatiemateriaal selecteren? Technische aspecten Milieu-impact Economische aspecten

30 30 HOE? - OPAKE DELEN - Materialen N Hoe isolatiemateriaal selecteren? Technische aspecten Op basis van λ-waarde (isolatiemateriaal < 0,065 W/mK). Bij plaatsgebrek, zo laag mogelijk. (On)regelmatigeheid oppervlakte van de te isoleren wand In bulk (ingeblazen), Soepel, halfhard, hard, gespoten Vochtgedrag μ (-) hygroscopisch, capillair bestand tegen water Thermische inertie Akoestische prestatie Hoge brandbestendigheid Bestand tegen compressie Milieu-impact Economische aspecten Bron:

31 31 HOE? - OPAKE DELEN - Materialen N Hoe isolatiemateriaal selecteren? Technische aspecten Milieu-impact Herkomst van de middelen Hernieuwbare grondstoffen Uitstoot van broeikasgassen, schadelijke stoffen Afvalproductie/recycleerbaarheid Milieuclassificaties (NIBE), milieucertificering (Natureplus, Europese ecolabel), LCA Economische aspecten Kostprijs ( Vervangingsgemak Bron:

32 32 HOE? - OPAKE DELEN - Materialen Synthetische producten N Op basis van petrochemische materialen (voornamelijk afgeleide aardolieproducten) Minerale producten N Op basis van minerale grondstoffen Ruim voorradige grondstoffen (zand, klei, leem, andere aardestoffen...) Beperkt voorradige grondstoffen. Nagroeibare producten N Op basis van nagroeibare grondstoffen (afkomstig uit land- en bosbouw) Bron:

33 33 HOE? - OPAKE DELEN - Materialen N Lambda-waarde isolatiematerialen. Geëxpandeerd polystyreen (EPS) Geëxtrudeerd polystyreen (XPS) λ d (W/mK) 0,032-0,038 0,029-0,035 Polyurethaan (PUR) 0,023-0,030 Polyisocianuraat (PIR) 0,023-0,028 Fenol (=resolschuim - PF) 0,020-0,025 λ d (W/mK) Cellulose 0,035-0,040 Houtwol 0,038-0,050 Vlas 0,037-0,045 Hennep 0,039-0,042 Schapenwol 0,035-0,045 Verenisolatie 0,040-0,050 Geëxpandeerde kurk 0,032-0,050 λ d (W/mK) Glaswol 0,032-0,042 Rotswol 0,034-0,044 Cellenglas 0,040-0,048 Perliet 0,046-0,058

34 34 HOE? - OPAKE DELEN - Synthetische producten Geëxpandeerde polystyreen (EPS) Polyurethaan (PUR) Geëxtrudeerde polystyreen (XPS)

35 35 HOE? - OPAKE DELEN - Synthetische producten N Voor- en nadelen isolatiematerialen. EPS/ XPS/ PUR + Kostprijs + Licht + Goed isolatievermogen + Lage μ, ongevoelig voor vocht + Goede drukweerstand + Wijdverspreid materiaal - Slechte brandweerstand - Niet-hernieuwbaar (aardolie) - Matig akoestische isolatie - Maakt giftige gassen in geval van brand - Pentaan tast ozonlaag aan - Geen thermische inertie - Slechte milieu-impact

36 36 HOE? - OPAKE DELEN - Minerale producten Rotswol Glaswol Perliet Cellenglas

37 37 HOE? - OPAKE DELEN - Minerale producten N Voor- en nadelen isolatiematerialen. Glaswol/ rotswol + Kostprijs + Lage μ + Goede akoestische prestaties (veer) + Uitstekende weerstand tegen schimmels + Niet capillair + Wijdverspreid materiaal + Goede brandweerstand - Niet-hernieuwbaar - Matig thermische inertie - Vrijkomen vezels tijden installatie

38 38 HOE? - OPAKE DELEN - Nagroeibare producten Vlas Houtvezelisolatie Kurk Hennep Cellulose

39 39 HOE? - OPAKE DELEN - Nagroeibare producten N Voor- en nadelen isolatiematerialen. Houtwol + Grondstof afkomstig van recyclage + Grote beschikbaarheid + Lage μ + Geringe hoeveelheid grijze energie + Goede akoestische prestaties + Matige tot hoge dichtheid (inertie) + Goede brandweerstand +- Gevoelig voor vocht (hygroscopisch) - Kostprijs

40 40 HOE? - OPAKE DELEN - Nagroeibare producten N Voor- en nadelen isolatiematerialen. Cellulose + Grondstof afkomstig van recyclage + Vochtregulerend + Geringe hoeveelheid grijze energie + Goede akoestische prestaties + Hoge dichtheid (inertie) + Recyclage mogelijk + Goede brandweerstand - Inblazen is verplicht door vakman - Veel stof.

41 41 HOE? - OPAKE DELEN - Nagroeibare producten N Voor- en nadelen isolatiematerialen. Kurk + Grondstof hernieuwbaar + Lage μ + Goede akoestiek + Composteerbaar - Geringe dichtheid (weinig inertie) - Slecht bestand tegen langdurige vochtigheid - Slechte brandweerstand

42 42 HOE? - OPAKE DELEN - Nagroeibare producten N Voor- en nadelen isolatiematerialen. Vlaswol/hennepwol + Grondstof afkomstig van recyclage + Grote beschikbaarheid + Lage μ + Geringe hoeveelheid grijze energie + Goede akoestische prestaties + Matige tot hoge dichtheid (inertie) + Goede brandweerstand +- Gevoelig voor vocht (hygroscopisch) - Kostprijs

43 43 HOE? - OPAKE DELEN - Materialen Oefening. Raadpleeg: duurzame-keuze-van-thermischeisolatiematerialen.html?idc=1048&idd=6798 N Programma van eisen: Dakisolatie Duurzaam isolatiemateriaal Isolatie tussen gordingen Gebruiksvriendelijk

44 44 HOE? - OPAKE DELEN - Materialen Oefening. Raadpleeg: duurzame-keuze-van-thermischeisolatiematerialen.html?idc=1048&idd=6798 N Programma van eisen: Houtskeletbouw houten caissons Geringe dikte Lage U-waarde

45 45 HOE ISOLEREN? OPAKE DELEN TRANSPARANTE DELEN Thermische prestaties Materialen UITVOERING

46 46 HOE? - TRANSPARANTE DELEN - Thermische prestaties Thermische transmissiecoëfficiënt (U w ) (W/m²K) N Berekend voor het geheel Beglazing U g Raamprofiel U f Afstandshouder ψ g (Ventilatierooster U r ) (Opake panelen U p ) Uw = ( U f x A f + U g x A g + ψ g x l ) / ( A f + A g ) N Afhankelijk van glasdikte, spouwdikte, spouwvulling (lucht, argon, krypton, ), aanwezigheid en positie van een reflecterende laag N Certificaat fabrikant U g cfr NBN EN 673 N Certificaat fabrikant U p cfr NBN EN ISO , NBN EN ISO

47 47 HOE? - TRANSPARANTE DELEN - Thermische prestaties Zonnetoetredingsfactor (g) (-) N Vermogen van de beglazing om zonnewinsten door te laten N Invloed van zonwering N Certificaat fabrikant g cfr EN410 Lichttransmissiecoëfficiënt (LTA) (-) N Percentage zichtbaar (zon)licht dat van buiten naar binnen door het glas wordt doorgelaten N Hoe lager de waarde hoe minder licht er wordt doorgelaten

48 48 HOE? - TRANSPARANTE DELEN - Beglazing Ug LTA g (W/m²K) (%) (%) Enkele beglazing 5, Dubbele beglazing 2, Low-e dubbele beglazing (e L <0,05) Low-e dubbele beglazing met gasvulling 1, ,0-1, Low-e driedubbele beglazing 0,6-0, Bron : Gids durzame gebouwen - BIM

49 49 HOE? - TRANSPARANTE DELEN - Raamprofiel Uf (W/m²K) Levensduur (jaar) Onbehandeld tropisch hardhout uit een duurzaam beheerd bos Europees behandeld zachthout uit een duurzaam beheerd bos Europees behandeld zachthout niet uit een duurzaam beheerd bos 1,6-1, ,6-1, ,6-1, PVC 1, Aluminium 3,5-4,2 >60 Behandeld of onbehandeld tropisch hout, niet uit een duuzaam bos 1,6-1, * Update NIBE januari 2015 Bron: Infofiche MAT07 IBGE BIM / NIBE online

50 50 HOE? - TRANSPARANTE DELEN - Raamprofiel

51 51 HOE? - TRANSPARANTE DELEN - Raamprofiel N Voor- en nadelen raamprofiel Aluminium + Lange levensduur + Recycleerbaar + Mechanische weerstand + Geen onderhoud + Fijne ramen - Fabricage vereist een grote hoeveelheid energie en zorgt voor veel uitstoot giftige gassen - Minder goed isolerend dan hout - Niet-hernieuwbare grondstof

52 52 HOE? - TRANSPARANTE DELEN - Raamprofiel N Voor- en nadelen raamprofiel Hout + Natuurlijk + Hernieuwbaar product + Diverse labels die garanderen dat hout van duurzaam beheerde bossen komt + Stevigheid + Uitstekende thermische en akoestische prestaties + Lange levensduur + Recycleerbaar - Onderhoud

53 53 HOE? - TRANSPARANTE DELEN - Raamprofiel N Voor- en nadelen raamprofiel Hout/aluminium + Aluminium omkapseling verzekert een goede bescherming van het houten raam en verlengt de levensduur, tevens maakt het gebruik zachter hout mogelijk + Uitstekende thermische en akoestische prestaties + Recycleerbaar - Aluminium zorgt voor een minder goede milieubalans

54 54 HOE? - TRANSPARANTE DELEN - Raamprofiel N Voor- en nadelen raamprofiel PVC + Goede prestaties inzake wind- en waterdichtheid + Lage kost + Geen onderhoud + Recyclagekanalen. - Niet-hernieuwbaar - Hoog energieverbruik bij fabricage - Uitstoot van giftige gassen - Dikkere profielen - Niet erg stevig - Niet stabiel t.o.v warmte en licht - Kortere levensduur

55 55 HOE? - TRANSPARANTE DELEN - Raamprofiel N Oefening Raadpleeg: Programma van eisen: Passief schoolgebouw met grote raampartijen

56 56 HOE ISOLEREN? OPAKE DELEN TRANSPARANTE DELEN UITVOERING

57 57 HOE? - UITVOERING Basisregel N Sterkst isolerende en meest dampopen laag aan de koude zijde gebouwschil N Minst isolerende en meest dampdichte laag aan warme zijde gebouwschil Bouwtechnische beperkingen N Na-isoleren langs de binnenzijde N Compacte platte daken

58 58 HOE? - UITVOERING - Binnenisolatie Invloed op constructie N Verlies van thermische massa N Grotere thermisch schommelingen in de constructie Verhoogd risico op vorstschade Verhoogd risico op scheurvorming Bron: Guide pratique pour les architectes, Minissterie van het Waalse Gewest

59 59 HOE? - UITVOERING - Binnenisolatie Invloed op warmteverlies N Hoe groter isolatiedikte, hoe groter de invloed van de koudebruggen Bron: Infoham, A. Janssens

60 60 HOE? - UITVOERING - Binnenisolatie Invloed op vochtproblemen N Hoe groter de dikte van de binnenisolatie, hoe lager de binnentemperatuur van de wand waardoor de verzadigingsdruk sneller overschreden wordt en dus meer risico op inwendige condensatie ontstaat

61 61 HOE? - UITVOERING - Binnenisolatie Invloed op vochtproblemen N Inwendige condensatie verminderen door correct gebruik dampscherm of dampremmende isolatie Bron: Moduel 3 Opleiding EPBadviseur IBGE-BIM Bron: Infoham, Janssens, 2009

62 62 HOE? - UITVOERING - Binnenisolatie Oplosbare koudebruggen vermijden door aangepaste detaillering Bron: Infoham, A. Janssens

63 63 HOE? - UITVOERING - Binnenisolatie Onoplosbare koudebruggen (vloeren, binnenmuren, fundering) beperken door aangepaste detaillering Bron: Infoham, A. Janssens

64 64 HOE? - UITVOERING - Compacte platte daken Isolatie over de volledige ruimte tussen roosteringsbalken, dakvloer en damprem Bron: Isoproc Bron: Passiefhuisplatform.be

65 65 HOE? - UITVOERING - Compacte platte daken Dampdichte laag (waterdichting) aan koude zijde geeft aanleiding tot inwendige condensatie µ d = 300 T < T > Damptransport naar buitenzijde Damptransport naar binnenzijde Dampdichte laag T > Bron: Isoproc T < µ d = 50 Inwendige condensatie Vochtaccumulatie? Zomerse uitdroging

66 66 HOE? - UITVOERING - Compacte platte daken Vochtindringing in de constructie beperken Bron: Passiefhuisplatform.be

67 67 HOE? - UITVOERING - Compacte platte daken Uitdrogingsmogelijkheden verhogen N Effectiever aangezien vochtindringing in de praktijk moeilijk te vermijden is N Hoe hoger de drogingsreserve van een constructie, hoe hoger de niet te plannen vochtbelasting mag zijn waarbij de constructie gevrijwaard zal blijven van bouwschade N Oppervlaktetemperatuur dak verhogen N Gebruik van intelligente damprem

68 68 HOE? - UITVOERING - Compacte platte daken Intelligente damprem (diffusieweerstand afhankelijk van RV) N Hoge diffusieweerstand in de winter Beschermen van de constructie tegen inwendige condensatie N Lage diffusieweerstand in de zomer Mogelijkheden tot uitdrogen van het vocht dat zich in de constructie bevindt naar binnen toe T < T > Gemiddelde RV in omgeving van de damprem: 40% Gemiddelde RV in omgeving van de damprem: 80% T > T < Bron: Isoproc

69 69 HOE? - UITVOERING - Compacte platte daken Intelligente damprem (diffusieweerstand afhankelijk van RV) N Hoge diffusieweerstand in de winter Beschermen van de constructie tegen inwendige condensatie N Lage diffusieweerstand in de zomer Mogelijkheden tot uitdrogen van het vocht dat zich in de constructie bevindt naar binnen toe Bron: Isoproc

70 70 HOE? - UITVOERING - Compacte platte daken Oppervlakte temperatuur dak zo groot mogelijk N Donkere dakafdichting met een absorptiecoëfficiënt voor kortgolvige straling α short van minimaal 80% N Volledige bezonning dak nastreven N Opletten met groendaken en daken met ballast vanwege tragere opwarming

71 71 INHOUDSTAFEL DEFINITIES HOE ISOLEREN? BEREKENINGSVOORBEELDEN OM TE ONTHOUDEN VAN DE PRESENTATIE

72 72 BEREKENINGSVOORBEELDEN OPAKE DELEN TRANSPARANTE DELEN

73 73 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Bereken de U-waarde van volgende wandconstructie. N Tip 1: metselwerk uit stenen van gebakken aarde (ρ= 1150 kg/m³), gevoegd met cementmortel. Zie transmissiereferentiedocument. N Tip 2: Luchtlaag, afzonderlijke rekenwijze om R-waarde te berekenen. Zie transmissiereferentiedocument. N Tip 3: minerale wol, geen technische fiche beschikbaar. Laag 1: Beton, d = 0,14 m Laag 2: Isolatie minerale wol, d = 0,12 m Laag a: Matig geventileerde luchtlaag, d = 0,05 m Laag 3: Gevelmetselwerk, d = 0,08 m

74 74 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Oppervlakteovergangscoëfficiënten 1 Wand Bouwdeel nr. bouwdeel beschrijving warmteovergangsweerstand [m²k/w] binnen R SI : 0,130 buiten R SE : 0,040 totale breedte deelvlak 1 l [W/(mK)] deelvlak 2 (optioneel) l [W/(mK)] deelvlak 3 (optioneel) l [W/(mK)] dikte [mm] 1. Beton 2. Minerale wol 3. Matig geventileerde luchtspouw 4. Gevelmetselwerk Opp. aandeel deelvlak 2 Opp.aandeel deelvlak 3 totaal cm U-waarde: W/(m²K)

75 0,17 75 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 R si en R se : oppervlakteovergangsweerstanden R T = R se + R i + R si N Afhankelijk van de richting van de warmtestroom N Afhankelijk van binnen/buiten Warmte stroom R si R se Opwaarts 0,10 0,04 Horizontaal (<= 30 ) 0,13 0,04 Neerwaarts 0,17 0,04 0,04 0,13 0,13

76 76 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Laag 1: beton 1 Wand Bouw deel nr. bouw deel beschrijving w armteovergangsw eerstand [m²k/w] binnen R SI : 0,130 buiten R SE : 0,040 totale breedte deelvlak 1 l [W/(mK)] deelvlak 2 (optioneel) l [W/(mK)] deelvlak 3 (optioneel) l [W/(mK)] dikte [mm] 1. Beton 1, Minerale wol 3. Matig geventileerde luchtspouw 4. Gevelmetselwerk Opp. aandeel deelvlak 2 Opp.aandeel deelvlak 3 totaal 14,0 cm U-waarde: 3,963 W/(m²K)

77 77 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Laag 1: beton

78 78 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Laag 2: isolatie minerale wol 1 Wand Bouwdeel nr. bouwdeel beschrijving warmteovergangsweerstand [m²k/w] binnen R SI : 0,130 buiten R SE : 0,040 totale breedte deelvlak 1 l [W/(mK)] deelvlak 2 (optioneel) l [W/(mK)] deelvlak 3 (optioneel) l [W/(mK)] dikte [mm] 1. Beton 1, Minerale wol 0, Matig geventileerde luchtspouw 4. Gevelmetselwerk Opp. aandeel deelvlak 2 Opp.aandeel deelvlak 3 totaal 26,0 cm U-waarde: 0,377 W/(m²K)

79 79 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Laag 2: isolatie minerale wol R = d / λ (voor een homogene laag) N λ D : gedeclareerde lambda-waarde Gemeten onder genormaliseerde omstandigheden voor temperatuur en relatieve vochtigheid (EN ISO 10456) N λ Ui - λ Ue : nuttige lambda-waarde Berekeningswaarde voor specifieke gebruiksomstandigheden N ATG, ETA N rekenwaarden N Certificaat van de fabrikant N NBN B62-002:2008 (EPB: Transmissiereferentiedocument)

80 80 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Laag 2: isolatie minerale wol

81 81 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Laag a: matig geventileerde luchtlaag 1 Wand Bouwdeel nr. bouwdeel beschrijving warmteovergangsweerstand [m²k/w] binnen R SI : 0,130 buiten R SE : 0,040 totale breedte deelvlak 1 l [W/(mK)] deelvlak 2 (optioneel) l [W/(mK)] deelvlak 3 (optioneel) l [W/(mK)] dikte [mm] 1. Beton 1, Minerale wol 0, Matig geventileerde lu 0, Gevelmetselwerk =0,05/(0,18/2) Opp. aandeel deelvlak 2 Opp.aandeel deelvlak 3 totaal 31,0 cm U-waarde: 0,365 W/(m²K)

82 82 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Laag a: matig geventileerde luchtlaag

83 83 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Laag 3: gevelmetselwerk

84 84 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Laag 3: gevelmetselwerk 1 Wand Bouwdeel nr. bouwdeel beschrijving warmteovergangsweerstand [m²k/w] binnen R SI : 0,130 buiten R SE : 0,040 totale breedte deelvlak 1 l [W/(mK)] deelvlak 2 (optioneel) l [W/(mK)] deelvlak 3 (optioneel) l [W/(mK)] dikte [mm] 1. Beton 1, Minerale wol 0, Matig geventileerde lu 0, Gevelmetselwerk 0,770 Cementmortel 0, Opp. aandeel deelvlak 2 Opp.aandeel deelvlak 3 totaal 28,00% 39,0 cm U-waarde: 0,352 W/(m²K)

85 85 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Laag 3: gevelmetselwerk N NBN B

86 86 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Laag 3: gevelmetselwerk N Defaultwaarden

87 87 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Laag 3: gevelmetselwerk

88 88 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Laag 3: gevelmetselwerk 1 Wand Bouwdeel nr. bouwdeel beschrijving warmteovergangsweerstand [m²k/w] binnen R SI : 0,130 buiten R SE : 0,040 totale breedte deelvlak 1 l [W/(mK)] deelvlak 2 (optioneel) l [W/(mK)] deelvlak 3 (optioneel) l [W/(mK)] dikte [mm] 1. Beton 1, Minerale wol 0, Matig geventileerde lu 0, Gevelmetselwerk 0,770 Cementmortel 0, Opp. aandeel deelvlak 2 Opp.aandeel deelvlak 3 totaal 28,00% 39,0 cm U-waarde: 0,352 W/(m²K)

89 89 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 1 Laag 3: gevelmetselwerk 1 Wand Bouwdeel nr. bouwdeel beschrijving warmteovergangsweerstand [m²k/w] binnen R SI : 0,130 buiten R SE : 0,040 totale breedte deelvlak 1 l [W/(mK)] deelvlak 2 (optioneel) l [W/(mK)] deelvlak 3 (optioneel) l [W/(mK)] dikte [mm] 1. Beton 1, Minerale wol 0, Matig geventileerde lu 0, Gevelmetselwerk 0,770 Cementmortel 0, Uit TF Opp. aandeel deelvlak 2 Opp.aandeel deelvlak 3 totaal 28,00% 39,0 cm U-waarde: 0,291 W/(m²K)

90 90 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 2 Bereken de U-waarde van volgende wandconstructie. N Tip 1: Cellullose van Isofloc L. N Tip 2: Houtskelet, ρ < 600 kg/m³ N Tip 3: Houtvezelplaat λ = 0,055 W/mK N Tip 4: volgende slide Laag 1: OSB plaat, 18 mm Laag 2: cellulose + houtskelet, 30 cm Laag 3: houtvezelplaat, 18 mm Ra : sterk geventileerde luchtlaag R5 : gevelmetselwerk

91 91 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 2 Laag 2 : cellulose + houtskelet N PHPP

92 92 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 2

93 93 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 2

94 94 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 2 R3 : cellulose + houtskelet N NBN B % N Defaultwaarden

95 95 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 2 Tabblad U-waarden 2 Wand Bouwdeel nr. bouwdeel beschrijving warmteovergangsweerstand [m²k/w] binnen R SI : 0,13 buiten R SE : 0,04 totale breedte deelvlak 1 l [W/(mK)] deelvlak 2 (optioneel) l [W/(mK)] deelvlak 3 (optioneel) l [W/(mK)] dikte [mm] 1. OSB-plaat 0, Cellulose 0,039 Houtskelet 0, Houtvezelplaat 0, ,130 (W/mK) x 2,2 Opp. aandeel deelvlak 2 Opp.aandeel deelvlak 3 Totaal 2,7% 33,6 cm 10 (mm) / 600 (mm) + 1% U-waarde: 0,136 W/(m²K)

96 96 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 3 R1 : groendak R2 : dakdichting R3 : isolatie R4 : welfsels

97 97 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 3 R4 : welfsels R = R Ui, R ue (niet-homogene laag) λ Ui = d / R Ui N R D : gedeclareerde warmteweerstand Gemeten onder genormaliseerde omstandigheden voor temperatuur en relatieve vochtigheid (EN ISO 10456) N R Ui - R Ue : nuttige warmteweerstand Berekeningswaarde voor specifieke gebruiksomstandigheden

98 98 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 3 Tabblad U-waarden 3 voorbeeld 3 Bouw deel nr. bouw deel beschrijving w armteovergangsw eerstand [m²k/w] binnen R SI : 0.10 buiten R SE : 0.04 totale breedte deelvlak 1 l [W/(mK)] deelvlak 2 (optioneel) l [W/(mK)] deelvlak 3 (optioneel) l [W/(mK)] dikte [mm] 1. welfsels isolatie Opp. aandeel deelvlak 2 Opp.aandeel deelvlak 3 Totaal 45.0 cm 0,200 (m) / 0,15 (m²k/w) U-waarde: W/(m²K)

99 99 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 4 R1 : groendak R2 : dakdichting R3 : isolatie (variabele dikte) R4 : welfsels

100 100 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 4 Tabblad U-waarden 4 Voorbeeld 4 Bouw deel nr. bouw deel beschrijving A Bouwdelen met constante dikte w armteovergangsw eerstand [m²k/w] binnen R SI : 0.10 buiten R SE : 0.04 totale breedte Deelvlak 1 l [W/(mK)] deelvlak 2 (optioneel) l [W/(mK)] deelvlak 3 (optioneel) l [W/(mK)] dikte d0 [mm] 1. Welfsel Isolatie Opp. aandeel deelvlak 2 Opp.aandeel deelvlak 3 totaal 30.0 cm B Bouwdelen met variabele dikte U 0 : W/(m²K) R 0 : (m²k)/w Deelvlak 1 l [W/(mK)] deelvlak 2 (optioneel) l [W/(mK)] deelvlak 3 (optioneel) l [W/(mK)] dikte d1 [mm] Isolatie Opp. aandeel deelvlak 2 Opp.aandeel deelvlak 3 dikte d1 [cm] 15.0 cm U 1 : W/(m²K)

101 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 4 Opp. aandeel deelvlak 2 Opp.aandeel deelvlak 3 totaal 30.0 cm Tabblad U-waarden B Bouwdelen met variabele dikte U 0 : W/(m²K) R 0 : (m²k)/w Deelvlak 1 l [W/(mK)] deelvlak 2 (optioneel) l [W/(mK)] deelvlak 3 (optioneel) l [W/(mK)] dikte d1 [mm] Isolatie Opp. aandeel deelvlak 2 Opp.aandeel deelvlak 3 dikte d1 [cm] 15.0 cm U 1 : W/(m²K) R 1 : (m²k)/w U-waarde voor een rechthoekige grondoppervlak: W/(m²K) U-waarde van driehoekige grondoppervlak met het dikste punt bij de apex: W/(m²K) U-waarde van driehoekige grondoppervlak met het dunste punt bij de apex: W/(m²K)

102 102 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 5 R1 : vloer R2 : chape R3 : isolatie (gespoten pur) R4 : betonplaat

103 103 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 5 R3 : isolatie (gespoten pur) N NBN B N Daktoepassing: a = 0,85 N Vloertoepassing: a = 0,925 R PUR = a x (d PUR / λ ui, PUR ) N λ ui, PUR / a is de rekenwaarde van λ

104 104 BEREKENING - OPAKE DELEN - Voorbeeld 5 Tabblad U-waarden 5 voorbeeld 5 Bouw deel nr. bouw deel beschrijving w armteovergangsw eerstand [m²k/w] binnen R SI : 0.17 buiten R SE : 0.00 totale breedte deelvlak 1 l [W/(mK)] deelvlak 2 (optioneel) l [W/(mK)] deelvlak 3 (optioneel) l [W/(mK)] dikte [mm] 1. vloer chape isolatie (gespoten) , betonplaat ,026 (W/mK) / 0,925 (-) Opp. aandeel deelvlak 2 Opp.aandeel deelvlak 3 Totaal 49.2 cm U-waarde: W/(m²K)

105 105 BEREKENING - OPAKE DELEN Tabblad U-lijst Constructie Nr. TYPE Beschrijving constructie Totale dikte U-waarde m W/(m 2 K) 1 voorbeeld voorbeeld voorbeeld voorbeeld voorbeeld

106 106 BEREKENING - OPAKE DELEN Groep Nr. Tabblad Oppervlaktes Oppervlaktegroep Temper atuurzo ne Oppervlakte Overzicht Opmerkingen Bouwdeel overzicht 1 Gecond. vloeroppervlakte m² Leefoppervlakte van de geconditioneerde vloeroppervlakte 2 Vensters noord A 0.00 m² Vensters noord 3 Vensters oost A 0.00 m² Vensters oost 4 Vensters zuid A 0.00 m² Resultaten komen van het werkblad Vensters. Vensters zuid 5 Vensters west A 0.00 m² Vensters west 6 Vensters horizontaal A 0.00 m² Vensters horizontaal 7 Buitendeur A 0.00 m² Trek de oppervlakte van de deur van het desbetreffende bouwdeel Buitendeur 8 Buitenwand contact buitenlucht A m² Oppervlaktes van vensters worden automatisch afgetrokken volgens de specificaties in het werkblad "Venste Buitenwand contact buitenluc Buitenwand contact bodem B 0.00 m² Temperatuurzone "A" staat voor buitenlucht. Buitenwand contact bodem 10 Dak/Plafond contact buitenlucht A m² Temperatuurzone "B" staat voor de bodem. Dak/Plafond contact buitenluc Bodemplaat B m² Bodemplaat Bodemplaat 2 B 0.00 m² Temperatuurzones "A", "B","P" en "X" mogen gebruikt worden. "I" NIET Bodemplaat m² Temperatuurzones "A", "B","P" en "X" mogen gebruikt worden. "I" NIET Factor voor X 14 X 0.00 m² Temperatuurzone "X": Vul een zelf bepaalde reductiefactor in ( 0 < ft < 1): 95% Overzicht koudebruggen 15 Koudebruggen contact buitenlu A 0.00 m Eenheden in m Koudebruggen contact buitenluch 16 Koudebruggen perimeter P 0.00 m Eenheden in m; temperatuurzone "P" staat voor de rand (zie werkblad Bodem). Koudebruggen perimeter 17 Koudebruggen bodemplaat B 0.00 m Eenheden in m Koudebruggen bodemplaat 18 Scheidingswand buren I 0.00 m² Geen warmteverliezen, alleen beschouwd voor de verwarmingsvermogenberekening. Scheidingswand buren Totaal beschermd volume m² Gemiddelde beschermd volum Gemiddelde U- waarde [W/(m²K)] Y [W/(mK)] Eenheid Oppervlakte Nr. Beschrijving bouwdeel Groep Nr. Toegekend aan groep Oppervlakte invoer Aant al x ( a [m] x b [m] + Eigen berekening [m²] - Aftrok [m²] - Aftrok Vensters [m²] ) = Oppervlakte [m²] Selectie van het overeenkomstige constructie-bouwdeel Geconditioneerde vloeroppervlakte 1 Gecond. vloeroppervlakte x ( x + - ) = 0.0 Vensters noord 2 Vensters noord 0.0 aarde uit werkblad Vensters Vensters oost 3 Vensters oost 0.0 aarde uit werkblad Vensters Vensters zuid 4 Vensters zuid Vervolledig alleen in het werkblad Vensters a.u.b.! 0.0 aarde uit werkblad Vensters Vensters west 5 Vensters west 0.0 aarde uit werkblad Vensters Vensters horizontaal 6 Vensters horizontaal 0.0 aarde uit werkblad Vensters Buitendeur 7 Buitendeur x ( x + - ) - = U-waarde Buitendeur 1 klaslokaal 1 1 Gecond. vloeroppervlakte 1 x ( x ) = klaslokaal 2 1 Gecond. vloeroppervlakte 1 x ( x ) = berging 1 1 Gecond. vloeroppervlakte 1 x ( x ) = lavabo 1 Gecond. vloeroppervlakte 1 x ( x ) = wc 1 Gecond. vloeroppervlakte 1 x ( x ) = wc 1 Gecond. vloeroppervlakte 1 x ( x ) = wc 1 Gecond. vloeroppervlakte 1 x ( x ) = Nr. U-waarde [W/(m²K)]

107 107 BEREKENINGSVOORBEELDEN OPAKE DELEN TRANSPARANTE DELEN

108 108 BEREKENING - TRANSPARANTE DELEN Tabblad Venstertypes (beglazing) Assembly nr. Type Beglazing g-waarde U g -waarde W/(m 2 K) 1 Voorbeeld Enkele beglazing Dubbele beglazing 4/12mm Lucht/ Dubbele beglazing 4/16mm Lucht/ Dubbele beglazing 4/20mm Lucht/ Dubbele beglazing 4/25mm Lucht/ Dubbele beglazing 4/30mm Lucht/ N Certificaat fabrikant U g cfr NBN EN 673 N Certificaat fabrikant g cfr NBN EN 410

109 109 BEREKENING - TRANSPARANTE DELEN Assembly nr. R A A M P R O F I E L T Y P E V O L G E N S C E R T I F I C A T I E Tabblad Venstertypes (raamprofielen) voor beglazing, ga naar row: 2 Type U f -waarde Raamafmetingen Koudebrug Koudebrug Ramen Ramen Breedte - Links Breedte - Rechts Certificaat fabrikant U p cfr NBN EN ISO , NBN EN ISO Breedte - onder Breedte - boven Y glasrand Y inbouw W/(m 2 K) m m m m W/(mK) W/(mK) 1 Voorbeeld Passief Huis ramen, medium thermisch kwaliteit Passiefhuis ramen, goede thermische kwaliteit houten ramen 45 mm houten ramen 68 mm Kunststof goed Kunststof until Kunststof until Metaal met thermische onderbreking Metaal zonder thermische onderbreking Metaal zonder thermische onderbreking, paint Bruckner - Variotherm Holz-Aluminium-Fenster - mit A Buck - VÖRDE-Passivhausfenster - mit Abstandhalter '

110 110 BEREKENING - TRANSPARANTE DELEN Tabblad Vensters Oriëntatie venster oppervlakken Schaduw Vervuiling Globale instraling (Hoofdrichtingen) Nietloodrechte zoninstraling Aandeel glas g-waarde Reductiefactor voor zoninstraling Venster oppervlakte Venster U-waarde Gem. globale instraling maximum: kwh/(m²a) m 2 W/(m 2 K) m 2 kwh/(m 2 a) Noord Oost Zuid West horizontaal Som resp. gemiddelde waarde over alle vensters Glas oppervlakte Aantal Beschrijving Hoek t.o.v. de horizontale Buitenmaat raamprofiel Oriëntatie Breedte Hoogte Ingebouwd Beglazing Ramen g-waarde U-waarde R In vlak van het werkblad Oppervlaktes Nr. Selecteer beglazing via het werkblad Venstertype Nr. Selecteer een venster via werkblad Venstertype Nr. Afwijking t.o.v. noordrichting Loodrechte instraling Beglazing Graden Graden m m Selecteer: Selecteer: Selecteer: - W/(m 2 K) W/(m 2 K) m 4 Venster Noord Ramen Breedte - Links B

111 111 INHOUDSTAFEL DEFINITIES HOE ISOLEREN? BEREKENINGSVOORBEELDEN OM TE ONTHOUDEN VAN DE PRESENTATIE

112 112 OM TE ONTHOUDEN VAN DE PRESENTATIE De kwaliteit van de gebouwschil bepaalt het energieverbruik, maar ook het comfort Bij de keuze van het isolatiemateriaal moet rekening gehouden worden met verschillende criteria: thermische prestaties milieu kosten Gebruik systemen en/of isolatie met een technische goedkeuring (ATG, ETA, )

113 113 OM TE ONTHOUDEN VAN DE PRESENTATIE Aandacht besteden aan toepassen basisregel! N Sterkst isolerende en meest dampopen laag aan de koude zijde gebouwschil N Minst isolerende en meest dampdichte laag aan warme zijde gebouwschil

114 114 TOOLS EN REFERENTIES Nuttige hulpmiddellen, websites, enz. : N Transmissiereferentiedocument (NBN B62-002:2008) N Handleidingen laag energie en passief bouwen voor woningbouw, Stad Gent, 2010 N Tertiaire gebouwen in passiefbouw, Stad Gent, 2010 N N N N Referentie Praktische handleiding voor de duurzame gebouw en andere bronnen : N Praktische handleiding voor de duurzame bouw en renovatie van kleine gebouwen : Infofiche MAT 04 IBGE BIM Infofiche MAT 07 IBGE BIM

115 115 CONTACT Pauline DE SOMER Adviseur duurzaam bouwen : 02/ : pauline.desomer@cenergie.be

116 116?

117 117 BEDANKT VOOR UW AANDACHT