De chemie van lucht. Wat bepaalt de beleving van frisse lucht? Evert Hasselaar. Onderzoeksinstituut OTB

Transcriptie

1 Wat bepaalt de beleving van frisse lucht? Evert Hasselaar 1

2 Vragen? SBS en geur? Geuren toevoegen? Eisen aan luchtkwaliteit? Vertalen eisen naar ventilatiesystemen? 2

3 Eerst de basisvraag: wat is frisse lucht? Chemische en biologische samenstelling Fysische kenmerken De beleving Klachten Gedragsinvloeden 3

4 Zintuigen voelen druk vibratie spierspanning evenwicht zien horen proeven en ruiken (zeer lang in het geheugen) 4

5 Wat doet geur? Waarschuwen Behagen Verleiden Genezen Maskeren Identiteit verlenen Verbeteren van smaak Geur niet bewust te negeren, wel kan perceptie veanderen 5

6 Geur en neus Neus twee helften zwakke en sterke geuren verschillende receptortypen verschillende geuren adaptatie Richtingruiken? voelen/pijn Emotie Mits niet bewust waarneembaar (met dank aan Garmt Dijksterhuis) Orthonasaal ruiken alarmfunctie Retronasaal eten genotsfunctie 6

7 Lucht en longen Ademen: vervangen gebruikte lucht Lucht reinigen en bevochtigen Uitwisseling stoffen in longblaasjes 7

8 De schijf van vijf voor gezonde lucht gevarieerd, niet te veel, minder vet, groente en fruit, veilig Adem gevarieerd pak de ochtenlucht en licht, geniet van geuren Adem veel diep en intensief (neem de trap), dan weer rustig Vermijd vieze lucht Gebruik verse buitenlucht, haal veel naar binnen Vermijd inademen van gevaarlijke stoffen 8

9 Samenstelling lucht Samenstelling van buitenlucht en uitgeademde lucht component Buitenlucht (%) Uitgeademde lucht (%) Reductie N 2, overig inert 78,62 74,9-4,73 O 2 20,85 15,3-26,66 CO 2 0,03 3, ,00 H 2 O 0,50 6,2 + 11,40 totalen 100,00 100,0 99,00 9

10 Samenstelling lucht Minder dan 17,5% zuurstof in lucht onleefbaar Uitgeademende lucht bevat veel meer dan CO2: toenemende concentratie van vocht, CO, VOC, aerosolen etc. Ingeademde lucht in loop van de nacht slechter Met neus onder het laken: tot 50-voudige concentratie van uitademingsgassen (CO2=2%) 10

11 Beleving binnenmilieu thermisch comfort ergonomisch comfort beleving omgeving licht geluidniveau identiteit eigen plek menselijke sfeer geur (fysiek voelen) koud of warm (fysiek voelen) gemak of pijn, ongemak (zien) stimulerend of vervelend (zien) daglicht, kleur, niveau, variatie (horen) rust, privacy of verstorend (emotioneel voelen) herkenbaar of geisoleerd (emotioneel voelen) geven of nemen (ruiken) aard, variaties, frisheid, associatie geur 11

12 Gezondheidsklachten en binnenlucht (lijst bewonersklachten Vathorst) -Verstopte neus of loopneus (virus, bacteriën) -Vaak verkouden (laag ventilatievolume per persoon, luchttemperatuur < 5 0 C) -Piepen op de borst (ziekte, zuurstofgehalte, irriterende stoffen) -Kortademig, benauwd (zuurstofgehalte, irriterende stoffen, stress) -Astma-aanvallen (prikkels van allergenen, vervuiling en kou) -Keelpijn (stress door andere klachten) -Vermoeidheid (te weinig zuurstof) (slecht slapen door andere klachten) -Hoofdpijn (te weinig zuurstof) (stress door andere klachten) -Huidproblemen (irriterende stoffen, gevoelige luchtwegen, extreem droge lucht) -Spierpijn (stress door andere klachten) 12

13 Dieper graven in luchtvervuiling Concentratie van NO2, CO, fijn stof buiten (Besluit Luchtkwaliteit 2005) CO2 gehalte, temperatuur en luchtvochtigheid (binnenmilieu in gebouwen) Allergenen, chemische verontreiniging (luchtwegklachten, overgevoeligen) Geuren, ionen, temperatuur, onmisbare stoffen (beleving en sick building syndrome) 13

14 Bronnen van stof en stank Schoonmaakmiddelen Stofzuigen Koken, bakken, braden Planten en bloemen Kunstmatig ingebrachte geuren Aanslag van vet en vuil en stof Terugslag uit natuurlijke afvoer kanalen Vervuilde filters, kanalen en ventielen Stofnesten, schimmels, Inrichtingsmaterialen, matras, speelgoed emissies van de kruipruimte, bouwmaterialen, van buiten 14

15 Recent aandacht voor: Aldehyden (formaldehyde) Ozon (reageert aktief en vormt aldehyden, zuren, fijn stof) Geurstoffen (limoneen, andere terpenen reageert met Ozon) Fijn stof.en positieve invloeden? Temperatuur en RV beïnvloeden kwaliteit en perceptie 15

16 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 0,03 0,03 0,02 0,02 0,01 0,01 0,00-0,01 uur aerosol mg/m^ Fijn stof en slaapritme

17 Ventilatievoorzieningen Ventilatie toevoer circulatie afvoer infiltratie spuien rooster klepraam draairaam toevoerventiel obstakels kier onder deur trek naar andere gevel mechanisch natuurlijk kanaal schoorsteeneffect trappenhuis dwars ventilatie voor toevoer en afvoer raam, deur 17

18 Moderne systemen en luchtkwaliteit Gebalanceerde ventilatie (StorkAir, ITHO, Brink, Orcon, AWB, etc) Toevoerkasten (Innosource) Sturing afvoer en/of toevoer (Alusta, DUCO, Innosource, Gentle-vent etc) Hybride systemen (natuurlijk/mechanisch) (ontwerptechnisch) 18

19 Ventilatiegedrag en percepties Comfortabel: zonder lawaai, tocht, angst voor inbraak Vanzelf, begrijpelijk, eenvoudige controle, per kamer Snel effect (omdat ingrijpen vaak laat is) Beleving van luchtkwaliteit: koel, vers, niet prikkelend Verschillend gebruik zomer/winter en dag/nacht Gedragsverandering/gebruikshandleiding voor bewoners is geen optie, productverbetering en systeeminnovatie wel 19

20 Testkamer: stof in kanalen, luchtcirculatie 20

21 Circulatie (in via ventiel plafond, uit via ventiel wand) 21

22 Circulatie (natuurlijk, rooster open, verwarming aan) 22

23 Conclusies circulatie (alle systemen) Afhankelijk van temperatuurverschillen Locatie en capaciteit toe- en afvoer bepalen kwaliteit Lage kwaliteit bij alleen toe- of afvoer (ondanks spleet) Risico kortsluiting bij mechanische toevoer 23

24 Hypothese: eisen aan luchtkwaliteit Frisse lucht is: koel (hoe warmer, hoe meer verse lucht we nodig hebben) (< 20 0 C) Met voldoende zuurstof (probleemloos ademen) vrij van prikkelend fijn stof (allergenen, SO2, NO2, Ozon, alkanen, dieselrook, fijn stof) betrekkelijk droog? (30 >%RV< 70) geurend, mits natuurlijk, niet te sterk Varierend en aanpasbaar aan behoeften (zitten, bewegen, slapen) 24

25 Vraag niet of het lekker is, Kijk naar gedrag Geuren worden nooit bewust geleerd. Impliciet geheugen Dus stel je er ook geen bewuste vragen over. Impliciete onderzoeksmethoden Gedragsobservatie Gedragsexperimenten Emotieonderzoek Met dank aan Garmt Dijksterhuis 25

26 Aanbevelingen CO2 als signaal alleen in overvolle ruimten (niet in de woning) Lucht uit schone kanalen, filters of niet gefilterd? Verblijfslocaties met verschillen in sensaties, of aanpasbaar aan individuele behoeften (zitten, slapen, voorkeuren) Leren ademhalen (per 2 uur exercitie (praten) in de koele (buiten)lucht) 26

27 Aanbevelingen Gedrag als uitgangspunt voor innovatie Ventilatiesysteem per ruimte controleerbaar Zomer: veel lucht met natuurlijke systemen en mechanische ondersteuning Winter: geconditioneeerd, mits schoon Regelen op specifiek aanwezige vervuiling, tenzij er genoeg frisse lucht is Begeuren alleen als de lucht voldoende schoon is 27