Module: Neuroloog - v456. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 29 July 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Neuroloog Intro Vooraf Eindproduct-Beoordeling Doelen-Concepten Kennisbank Werkwijze Verwerking Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 Stap6 Stap7 Stap8 Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Neuroloog Intro Reactiesnelheid Je hoort het startschot en rent, zwemt, rijdt, weg. Je reactiesnelheid bepaalt de tijd tussen het startschot (prikkel) en de reactie van de hersenen. Vanuit de hersenen komt een signaal richting de spieren om in beweging te komen. Hoe zorgt het zenuwstelsel ervoor dat de informatie van de zintuigen wordt doorgegeven en verwerkt? De arts die hierin is gespecialiseerd is de neuroloog. Pagina 2

4 Vooraf Eindproduct-Beoordeling Je rondt deze module af met een stappenplan van testen die een neuroloog uitvoert tijdens een consult. Welke gegevens leveren die testen op, wat zegt dit over de werking van het zenuwstelsel en wat kan de neuroloog hiermee om een diagnose te stellen? Doelen-Concepten Na het afronden van deze module Kun je: de werking van een regelkring in het zenuwstelsel toelichten het verband beschrijven tussen de werking van het zenuwstelsel en het functioneren van een organisme de werking van een zintuig beschrijven en toelichten wat daarbij de rol van de hersencentra is de relatie van het zintuigstelsel met het hormoonstelsel beschrijven. In deze module komen ook SE-onderdelen aan bod afkomstig uit de domeinen B6 en B7 (Waarneming door het organisme). Pagina 3

5 Deelconcepten Centraal zenuwstelsel, perifeer zenuwstelsel, grote en kleine hersenen, centra in de hersenschors, hersenstam, ruggenmerg, autonoom (vegetatief) zenuwstelsel, animaal zenuwstelsel, sensorische, schakel- en motorische neuronen, prikkeldrempel, prikkels, lichtreceptoren, reflexboog. Kennisbank KB: Zintuigen algemeen KB: Indeling van het zenuwstelsel KB: Signalen in het zenuwstelsel KB: Impulsen, deel over impulsfrequentie KB: Samenwerking met het zenuwstelsel Werkwijze De module 'Neuroloog' bestaat uit een groot aantal opdrachten. Op bijgaand werkplan kun je invullen welke opdrachten je gedaan hebt. Zo houd je goed overzicht. Download hier het Werkplan 'Neuroloog'. Werkvorm Je werkt bij het verwerken van de theorie individueel, tijdens practica en het uitvoeren van opdrachten in duo s. Stap 6 en 7 zijn keuzeopdrachten. Overleg met je docent of je deze gaat uitvoeren. Pagina 4

6 Houd de vorderingen van de module bij op je werkplan. Benodigdheden: werkblad Hersenen Materialen voor testen reactiesnelheid Materialen voor stap 4 (afhankelijk van je keuze) Tekenmateriaal Reflexhamer Tijd Voor deze module heb je ongeveer 3 uur nodig (lestijd plus huiswerktijd). Pagina 5

7 Verwerking Stap1 Reactiesnelheid Het is fysiek onmogelijk om sneller dan binnen 0,1 seconden op het startschot te reageren. Test zelf je reactiesnelheid! Opdracht 1 Meten Meet je eigen reactiesnelheid met: Opdracht 2 Onderzoek In tweetallen In het filmpje werd een methode voorgesteld om de reactiesnelheid te meten. Werk dit uit tot een onderzoeksopzet met een duidelijk gekozen onderzoeksgroep. Voer je onderzoek uit en maak hiervan een verslag. Opdracht 3 Informatiestroom Je kunt een informatiestroom schematisch samenvatten: prikkel? receptor? verwerkingssysteem (conductor)? effector? reactie Wat is er allemaal gebeurd tussen het ontstaan van de prikkel en het optreden van jouw reactie? Geef het antwoord met behulp van dit schema. Bespreek je antwoord met een klasgenoot of de docent. Bestudeer uit de Kennisbank het volgende item: KB: Zintuigen algemeen Opdracht 4 Ogen Nog even terug naar de ogen van module Oogarts. Pagina 6

8 Licht is de prikkel voor de zintuigcellen op het netvlies. Maar op welke manier komt het signaal aan in de hersenen? Bekijk het filmpje op deze website Stap2 Zie je het wel goed? Stroop effect Maak de test individueel: zap.psy.utwente.nl Wat is je conclusie? Bespreek je antwoord met een klasgenoot. In module Oogarts heb je de bouw en werking van het oog nader bekeken. Bekijk het filmpje: Je oog is een zintuig dat gebruik maakt van licht om een beeld door te geven aan visuele schors in de hersenen. De oogarts gaf al aan dat hij/zij contact heeft met andere artsen, zoals de neuroloog. Ogen en hersenen hebben alles met elkaar te maken. Bestudeer in de Kennisbank item: KB: Indeling van het zenuwstelsel Opdracht 1 Het zenuwstelsel In tweetallen. Verdeel de taken en maak samen twee schema s, mindmaps of tekeningen van het zenuwstelsel: 1. Waar in het lichaam bevinden zich onderdelen van het zenuwstelsel? En hoe heten deze onderdelen? 2. Welke functies hebben de onderdelen van het zenuwstelsel? Laat alle verschillende onderdelen zien met een korte omschrijving. Wissel de schema s met elkaar uit. Maak gebruik van de bronnen. Bronnen: Pagina 7

9 Het zenuwstelsel ontvangt en verstuurt informatie van en naar alle delen in je lichaam. Hoe gaat dat in zijn werk? Prikkels vanuit je hersenen worden via zenuwbanen naar allerlei delen van je lichaam gezonden. Als die prikkels niet naar je hersenen gaan kan het lichaam niet functioneren. Zijn deze prikkels meetbaar en kunnen ze tijdelijk worden uitgeschakeld. Twijfels? Kijk deze clip. BINAS Opdracht 2 De hersenen a. De coördinatie van beweging vindt plaats in een specifiek gedeelte van de hersenen. Welk gedeelte is dit? I. grote hersenen II. kleine hersenen III. hersenstam IV. pons b. Maak de volgende oefening. De hersenen kn.nu/2n5wp 1 Koppel de begrippen aan de juiste omschrijving. Deel van zenuwstelsel dat bestaat uit zenuwen. Deel van zenuwstelsel dat bestaat uit hersenen en ruggenmerg. Bevat centra voor o.a. bewustwording. Deel van zenuwstelsel dat reageert op prikkels uit de omgeving. Geleidt impulsen van hersenen/ruggenmerg naar spieren. Regelt onbewust en buiten de wil de werking van organen. Pagina 8

10 In het verlengde van het ruggenmerg, bevat centra voor autonome regeling. Beschikbare keuzes: centraalzenuwstelsel, hersenstam, grote hersenen, motorisch deel van zenuwstelsel, animaalzenuwstelsel, autonomezenuwstelsel, perifeerzenuwstelsel Stap3 EEG (elektro-encefalogram) - Hersengolven Hoewel het onderzoek naar het functioneren van de hersenen nog in zijn kinderschoenen staat, zijn toch al enkele al enkele hersenfuncties gelokaliseerd en kan hersenactiviteit worden gemeten. Pagina 9

11 Hoe verloopt het onderzoek? Elektroden die op het hoofd zijn geplakt meten de spanningsverschillen in de hersenen. Afgezet tegen de tijd levert dat een grafische weergave (hersengolf) op. Door het opvangen en registreren van de elektrische spanningsverschillen, kun je erachter komen of in een bepaald deel van het hersenen activiteit plaatsvindt. Afhankelijk van de trillingsfrequentie (in Hz) worden hersengolven verdeeld in?,?,? en? golven. Bij hersenactiviteit is de trillingsfrequentie hoger dan bij inactiviteit. KB: Impulsen, deel over impulsfrequentie Opdracht 1 Verschillende neuronen Maar hoe worden die spanningsverschillen veroorzaakt tijdens hersenactiviteit? Havo Biologie vraag 29 Vorm een tweetal. Kies uit Opdracht 1A of B. Ben je klaar? Wissel dan de antwoorden uit met een andere tweetal. Opdracht 1A Met name musici die viool, altviool, toetsinstrumenten en slagwerk spelen zijn gevoelig voor het Carpal tunnel syndroom (CTS). Onderzoek: Wat is er aan de hand met iemand die lijdt aan CTS? Verklaar de symptomen aan de hand van wat je hebt geleerd over het zenuwstelsel. Welke behandelingen zijn mogelijk voor de musicus? Welke voorzorgsmaatregelen kan iemand nemen om de kans op CTS te verkleinen? Opdracht 1B Pagina 10

12 Onder hoorn- en vioolspelers komt de ongemakkelijke aandoening Torticollis spasmodica voor. Hierbij trekken de nekspieren onwillekeurig samen, waardoor er een abnormale stand en/of abnormale bewegingen van het hoofd ontstaan. Wat is er aan de hand met iemand die lijdt aan Torticollis spasmodica? Verklaar de symptomen aan de hand van wat je hebt geleerd over het zenuwstelsel. Welke behandelingen zijn mogelijk voor de musicus? Welke voorzorgsmaatregelen kan iemand nemen om de kans op CTS te verkleinen? Tip: Torticollis spasmodica noemt men ook wel Spasmodische torticollis Cervicale dystonie. Maak gebruik van de bronnen. Bronnen: Stap4 Delen van hersenen Pagina 11

13 Havo Biologie vraag 28 KB: Indeling van het zenuwstelsel - Hersencentra Opdracht 1 Hersenhelft Welke hersenhelft is bij jou het beste ontwikkeld? Doe de test: Taken van het brein Onze grote hersenen bestaan uit 2 helften, onderling verbonden door een brug (het Corpus callosum). Wat de beweging van het lichaam betreft is het de linkerhelft van de hersenen die de rechterzijde van het lichaam aanstuurt terwijl de rechter hersenhelft dan weer de linkerzijde van het lichaam doet bewegen. Maar de hersenen hebben natuurlijk nog een andere taak dan het lichaam besturen. Onderzoek van de hersenen gebeurt op verschillende manieren, via: secties op hersenen van overledenen neurochirurgische technieken bestuderen van de gevolgen van hersenbloedingen scans zoals NMR en PET In het filmpje zag je dat de auditieve cortex (gehoorcentrum) duidelijk actief is. Bespreek met de docent of je in tweetallen opdracht A of B gaat uitvoeren. Opdracht A Je krijgt van de docent te horen welk hersencentrum je gaat bestuderen. Bestudeer de ligging (locatie) in de hersenen en de functie(s). Maak met de gehele klas het overzicht van de hersencentra compleet. Je kunt gebruik maken van deze tekening. Opdracht B Breng de verschillende hersencentra op een witte badmuts of met verschillende kleuren klei in beeld. Presenteer je product aan de rest van de klas. Bronnen: Animatie hersenen bouw: Anatomie - Animatie hersenen bouw: Functies - Stap5 Pagina 12

14 Reflexen Bij een reflex volgt op een bepaalde prikkel een snelle reactie, zonder dat er een bewustwording plaatsvindt. Reflexen kun je het beste onderzoeken als een persoon volledig ontspannen is. Om een echte reflex te krijgen, moet je de aandacht afleiden van het te onderzoeken lichaamsdeel. Een afleidingsmanoeuvre bij onderzoek van de armen, is het op elkaar klemmen van de kiezen. Bij onderzoek van de benen kun je de patiënt vragen de handen in elkaar te haken en van elkaar te trekken (jendrassik-handgreep). Kniepeesreflex Klop met een voorwerp, bijvoorbeeld een rubber hamertje, op de pees van de dijspier onder de knieschijf. Dit doe je zowel rechts als links, om beide kanten met elkaar te vergelijken. Aan de voorkant van de dij is soms een spiersamentrekking te voelen; anders schiet het onderbeen in een reflex omhoog. Andere peesreflexen zijn o.a. de bicepsreflex, tricepsreflex en achillespeesreflex. Je kunt ook de oppervlakkige reflexen onderzoeken zoals de voetzoolreflex. Wordt opgewekt door te kloppen tegen de bicepspees (in de elleboogstreek). De samentrekking kan in de spier worden gevoeld. Zo niet, dan kan het ellebooggewricht zich licht buigen. Wordt opgewekt als tegen de achterkant van de gebogen elleboog wordt geklopt. Klop tegen de achillespees bij de hiel. De reflex is te voelen aan spiersamentrekkingen aan de achterkant van het been. Opdracht 1 Reflexen Pagina 13

15 In tweetallen. Kies twee van de vier genoemde reflexen uit en onderzoek deze bij elkaar. Zie je de gewenste reflexen ontstaan? Maak een tekening van de reflexboog. Gebruik pijltjes om de weg van de reflex aan te geven. Gebruik hierbij het schema en de begrippen van stap 1. Bronnen: BINAS Animatie Reflexboog - Opdracht 2 Schematische tekening Naast deze diepe peesreflexen, zijn er nog vele andere reflexen. Zoek twee andere reflexen op en maak een overzichtelijke schematische tekening van de werking van het zenuwstelsel. Denk hierbij aan de ademreflex, slikreflex, hoestreflex, niesreflex, enzovoort. Ga vervolgens na wat de functie is van het hebben van een dergelijke reflex. Wissel de antwoorden uit in de klas. Stap6 Het zenuwstelsel als noodrem In het lichaam is een deel van het zenuwstelsel onafhankelijk van je wil. Wanneer je bij het oversteken op de zebra plotseling een auto aan ziet komen die misschien niet remt dan moet je snel wegwezen. Nadenken over welk type auto het was en hoe de chauffeur eruit zag heeft niet veel zin. Podiumangst, plankenkoorts, faalangst,... Je staat in de kleedkamer vlak voor het begin van een belangrijke wedstrijd. Je hebt goed getraind, je weet dat je het kan, maar de tegenstanders ogen sterk en snel. Ga je het redden, kun je weerstand bieden? De zenuwen gieren door je lijf. Opdracht 1 Reacties van je lichaam Stel je de situaties voor en maak een lijstje met reacties van je lichaam. Vergelijk dat met een klasgenoot (van het andere geslacht). Gebruik je BINAS om te omschrijven over welk gedeelte van het zenuwstelsel het hier gaat. Je reacties hebben veel te maken met de hormonen adrenaline en cortisol, ook wel het stresshormonen genoemd. Opdracht 2 Stresshormonen Pagina 14

16 Waar in het lichaam worden adrenaline en cortisol aangemaakt? Welke functies hebben adrenaline en cortisol in je lichaam? Wat hebben ze met elkaar te maken? In tweetallen: Bedenk minstens drie situaties waarin een musicus of sporter: profijt heeft van de aanmaak van deze hormonen (leerling 1) last ondervindt van de aanmaak van deze hormonen (leerling 2) Deel met elkaar de antwoorden. Bronnen: Cortisol - nl.wikipedia.org Adrenaline - nl.wikipedia.org Stap7 Gezichtsherkenning Als sporter is het belangrijk om te weten wie er bij je in het team zitten. Weten hoe je tegenstanders eruit zien is minstens zo belangrijk. Heel veel musici hebben in hun hoofd een plaatje van de belangrijkste componisten en dirigenten. Kraaien onthouden gezichten! Lees het artikel. Doe het spel: Wat heb je gezien of opgemerkt? Onderzoek jouw capaciteiten om gezichten te onthouden en weer te herkennen: Opdracht 1 Onderzoek Je gaat dit onderzoek ook uitvoeren onder enkele familieleden en/of vrienden. Maak daarna het onderzoeksverslag: Noteer de onderzoeksvraag en hypothese. Beschrijf de methode (werkwijze). Zet de resultaten in een overzichtelijke tabel en/of grafiek. Wat is je conclusie? Pagina 15

17 Stap8 Afronding Je gaat beginnen aan de afronding. Jij bent (nog) geen neuroloog en een diagnose stellen bij iemand met neurologische problemen is niet gemakkelijk. Toch weet je al heel veel. Maak een stappenplan voor de neuroloog bij één van de drie patiënten. Welke onderzoeken stel je voor, zodat de juiste diagnose gesteld kan gaan worden? Misschien lukt het ook al om heel voorzichtig een diagnose te stellen. Overleg met je docent op welke manier jullie het gaan presenteren. Bronnen: Je kunt gebruik maken van foto s: Uitgebreide informatie: Laat het eindproduct beoordelen door je docent. Pagina 16

18 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 29 July 2016 om 15:25 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VWO 4; Leerinhoud en Interactie; Biologie; Waarneming; Zenuwstelsel, relatie met zintuig-, spier- en doelen hormoonstelsel; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 3 uur en 0 minuten Trefwoorden rearrangeerbare Pagina 17