Collega: Joanca Gort leert studenten dat eigen protocollen niet heilig zijn. Losgescheurde bovenbeenperforans. Handboek Endoscopische Chirurgie

Transcriptie

1 3 E JAARGANG, NR. 3, MEI 2009 Losgescheurde bovenbeenperforans Handboek Endoscopische Chirurgie Liesbreuk OK uit en Himalaya in Hygiëne Hoe houd je lucht steriel? Collega: Joanca Gort leert studenten dat eigen protocollen niet heilig zijn OKO_mei_2009.indd 1 4/27/09 2:53 PM

2

3 ALLEEN DE BESTE VINDEN WIJ GOED GENOEG! O Confesso staat bekend als kwaliteitsaanbieder op de arbeidsmarkt voor detachering van medische vakmensen. Ben jij als anesthesiemedewerker of operatieassistent op zoek naar nieuwe uitdagingen en veel afwisseling? Kom dan eens praten met Confesso, de betrouwbare partner met de beste arbeidsvoorwaarden. Confesso staat voor de zekerheid van een vaste baan en het avontuur van een wisselende werkomgeving. Confesso werkt met gemotiveerde, initiatiefrijke en ervaren mensen. Zij hebben aan een half woord genoeg om in nieuwe werksituaties optimaal te functioneren. Part-time of full-time. Onze mensen worden ingezet op basis van opleidingsniveau, werkervaring, specifieke vaardigheden en persoonlijke wensen. WIJ ZOEKEN ANESTHESIEMEDEWERKERS EN OPERATIEASSISTENTEN Wanneer je kiest voor Confesso krijg je alle informatie over projectmatig werken, onze bedrijfscultuur, organisatie en procedures. In overleg met de Medisch Manager en onze Sector Opleidingen zorgen wij voor ondersteuning in de vorm van vakopleidingen, cursussen, trainingen en persoonlijke coaching. Je kunt rekenen op een marktconforme honorering, een pensioen- en spaarloonregeling. Ook werken wij met een prestatieafhankelijk bonussysteem. Ben jij je bewust van jouw capaciteiten? Neem contact met ons op door een uitgebreide cv te sturen naar bewustekeuze@confesso.nl. Meer informatie vind je op onze website Of bel (072) Confesso BV Robijnstraat RB Alkmaar T F E info@confesso.nl OKO_mei_2009.indd 2 4/27/09 2:53 PM adv OK-nieu

4 Snel op de hoogte met OK nieuws.nl Ontwikkelingen in de wereld van de OK volgen elkaar in snel tempo op. Daarom vindt u op dagelijks: het laatste nieuws interessante achtergrondverhalen agenda met vakevenementen vacatures Dé nieuwssite voor de OK: van operatieassistent tot anesthesiemedewerker en van OK-manager tot chirurg. adv OK-nieuws.indd indd 1 4/27/09 2:46 PM OKO_mei_2009.indd 3 4/27/09 2:53 PM

5 Veranderingen Collega Niets is meer zeker tegenwoordig; op dit moment vinden er veel veranderingen plaats. Kijk alleen al naar de natuur en het weer; de zomerkleding is alweer tevoorschijn gehaald. Minder leuk zijn de vele veranderingen in het bedrijfsleven. Die maken dat we leven in een onzekere tijd met werktijdvermindering en gedwongen ontslagen. We lijken er als beroepsgroep goed van af te komen, maar zelfs in ziekenhuizen zijn de gevolgen merkbaar. Zijn wij nog verzekerd van een goed pensioen, of is het geld daar ook in het niets verdwenen? Yvonne Maatjens, bestuurslid beroepsbelangen, houdt ons hierover in de komende nummers op de hoogte. Binnen de LVO zijn we volop aan het zoeken naar nieuwe bestuurs- en commissieleden. We beseffen dat iedereen het tegenwoordig erg druk heeft met zijn werk en gezin. Dan kun je erover twijfelen of je er nog een verenigingsfunctie naast zult nemen. Bovendien: wat krijg je ervoor terug? Geen geld maar wel een brok ervaring, nieuwe contacten en inzichten. In deze OK Operationeel weer volop aandacht voor nieuwe boeken. Ook in het digitale tijdperk wil je toch iets tastbaars in je handen en in de kast hebben. Veranderen is ook volhouden en doorzetten. Dr. Van Erp beschrijft patiënten die een laparoscopische liesbreukcorrectie hebben ondergaan. Tien jaar geleden werd deze techniek door collega s als not done beschouwd. Inmiddels is het een niet meer weg te denken techniek binnen de chirurgie. De patienten in kwestie verrichtten kort na hun operatie opvallende sportieve prestaties, zoals het beklimmen van de Kilimanjaro! Veranderaars zijn in ieder geval doorzetters Verder presenteert de werkgroep zich, die de richtlijn aan het ontwikkelen is voor het voorkomen van achterblijven van materialen. Ook zij voorspellen dat er wat gaat veranderen. Wist u trouwens dat verandering het enige is dat echt zeker is in het leven? Veel leesplezier, Hennie Mulder h-mulder01@hetnet.nl Joanca Gort (43) leidt haar leerlingen aan het Wenckebach Instituut op voor de hele regio. Ik leer hun dat er verschillende wegen naar Rome leiden. 16 Snel weer actief na liesbreuk 18 Patiënten zijn snel weer actief na een endoscopische liesbreuk. Dit type operatie zou vaker de voorkeur moeten hebben boven een open procedure. 4 OK OPERATIONEEL MEI 2009 OKO_mei_2009.indd 4 4/27/09 2:53 PM

6 Bloedverlies bij VSM-strip Let op de laminaire flow Tijdens een korte strip na een liescrossectomie scheurt de verbindingsvene tussen de VSM en het diepe venenstelsel aan de vena-femoraliskant af. Dat een open deur de OK-lucht vervuilt is bekend. Maar wist je dat je ook grote schade kunt aanrichten door bijvoorbeeld een lamp verkeerd te positioneren? Verder in dit nummer: 4 Redactioneel Richtlijn tellen van IGDH De LVO en het Kwalititeitsinstituut voor de gezondheidszorg CBO zijn een landelijke richtlijn aan het ontwikkelen om het onbedoeld achterblijven van materialen bij operaties te voorkomen. Achtergronden bij endoscopie Gebruik jij ook altijd de standaardinstelling van endoscopische apparaten? De hoogste tijd om het Handboek Endoscopische Chirurgie te lezen, aldus de auteurs Broeders en Kalisingh. 6 Nieuws 10 LVO-nieuws 28 Boeken 44 Anita Heideveld over kwaliteitsbeleid 45 Column Paul Meijsen 47 Agenda en colofon OK OPERATIONEEL MEI OKO_mei_2009.indd 5 4/27/09 2:53 PM

7 Tekst: Menno Goosen FOTO: STOCKXPERT.COM Mobieltjes bron van vuil in ziekenhuizen Mobiele telefoons in ziekenhuizen kunnen een rol spelen bij het verspreiden van ongewenste bacteriën. Dat blijkt uit onderzoek naar tweehonderd gsm s van artsen en verpleegkundigen. Op bijna alle onderzochte apparaten (95,5 procent) werd ten minste één ziekteverwekker aangetroffen; in een aantal gevallen ging het om een gevaarlijke bacterie. Slechts één op de tien ziekenhuismedewerkers verklaarde zijn of haar gsm regelmatig schoon te maken. Het onderzoek werd verricht door een team van de Ondokuz Mayisuniversiteit in het Turkse Samsun aan de Zwarte Zee. Tweehonderd doden minder door nieuwe dottermethode Ziekenhuizen starten nieuwe benchmark Vijf topklinische ziekenhuizen zijn een zesjarig project gestart om hun personeelsbeleid te verbeteren. Het gespecialiseerde onderzoeksbureau SKB zal in die periode werkbelevings- en vitaliteitsonderzoeken onder de medewerkers verrichten. Met dit project bereiden de ziekenhuizen zich voor op een steeds krappere arbeidsmarkt en Door een nieuwe behandelmethode bij het dotteren van hartpatiënten daalt het aantal doden en infarcten in het eerste jaar na een dotterbehandeling met een derde. Dit blijkt uit onderzoek onder leiding van de Nico Pijls, hoogleraar in Eindhoven. In een land als Nederland zouden door de behandelmethode zo n tweehonderd minder mensen overlijden en vijfhonderd minder hartinfarcten plaatsvinden. Bij de nieuwe methode wordt nauwkeurig de bloeddruk voor en na de vernauwing gemeten. Uit deze fractional flow reserve-meting kunnen artsen afleiden of er geen sprake is van zuurstoftekort, wat tot een hartinfarct kan leiden. Alleen als dat het geval is volgt een operatie. Dit leidt tot aanzienlijk minder operaties dan wanneer de keuze wordt gemaakt op basis van visuele inspectie. Er wordt gemeten met een katheter, die bij de lies in het lichaam en vervolgens via de bloedbaan naar de kransslagader wordt gebracht. toenemende kwaliteits- en prestatieeisen. Deelnemende ziekenhuizen zijn het Martini Ziekenhuis (Groningen), Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (Amsterdam), St. Antonius Ziekenhuis (Nieuwegein), Catharina-ziekenhuis (Eindhoven) en Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis (Nijmegen). Nieuwe website: Uitgeverij Y-Publicaties heeft het initiatief genomen om te lanceren. Een website met nieuws voor iedereen die werkzaam is op de OK: van operatieassistent tot anesthesiemedewerker en van ok-manager tot chirurg. Op de site vindt u onder andere het laatste nieuws, interessante achtergrondverhalen, vacatures, een poll en een agenda met belangrijke vakevenementen. Op de site kunt u zich aanmelden voor de gratis nieuwsbrief. Dan ontvangt u het laatste oknieuws vanzelf in uw mailbox. 6 OK OPERATIONEEL MEI 2009 OKO_mei_2009.indd 6 4/27/09 2:53 PM

8 HEEFT U NIEUWS? Mail dit dan naar okoperationeel@y-publicaties.nl Recensie-exemplaren kunnen, FOTO: MAASSTAD Snellere bepaling ziekenhuisbacterie is betrouwbaar Net als misdadigers zijn ook bacteriën via een DNA-profiel herkenbaar. Promovenda Risma Ikawaty van de universiteit Utrecht onderzocht de effectiviteit van DNAprofielen bij het typeren van MRSA. Als een MRSA-bacterie wordt aangetroffen, willen artsen zo snel mogelijk weten of het om een gevaarlijke, zich snel verspreidende stam gaat. Het maken van een DNA-profiel (de MVLA-methode) blijkt net zo betrouwbaar als de huidige gouden standaard (PF- GE-methode) maar is sneller, goedkoper en objectiever. Artsen kunnen er binnen een dag mee vaststellen of aangetroffen MRSAbacteriën horen bij een uitbraakstam. Met andere methodes moeten ze daar drie dagen tot wel een week op wachten. Al die tijd worden verdachte patiënten in isolatie verpleegd, terwijl dat wellicht onnodig is. Ikawaty raadt ziekenhuizen aan om MRSA via DNA-profielen te typeren. Maasstad opereert radicale prostatectomie met Da Vinci-robot De urologen van het Rotterdamse Maasstad Ziekenhuis opereren als eerste ziekenhuis in de regio met behulp van de Da Vinci-robot. De robot zal eerst worden ingezet bij een radicale prostatectomie. Het driedimensionale zicht en de extreme vrijheid en beweeglijkheid van de werkinstrumenten maken een ingreep zeer nauwkeurig en gecontroleerd. Bij een radicale prostatectomie heeft dit bijvoorbeeld voordelen voor continentie en potentie. De toegang via kleine huidincisies versnelt het postoperatief herstel. Uitvoerend uroloog Sjoerd Klaver heeft ervaring opgedaan in het Academisch Ziekenhuis Leuven. Het Maasstad Ziekenhuis biedt urologen van andere ziekenhuizen de mogelijkheid om als collega bij de ingreep te assisteren. FOTO: STOCKXPERT.COM voorzien van een persbericht, gestuurd worden naar: OK Operationeel, Postbus 10208, 1001 EE Amsterdam. Betere MRIscans mogelijk bij kanker Onderzoeker Kristina Djanashvili van de TU Delft heeft tijdens haar promotie een stof ontwikkeld die MRI-scans van tumoren verbetert. Deze bestaat uit een verbinding van een zogenoemd lanthanidechelaat met een fenylboronaatgroep. Het lanthanidechelaat zorgt ervoor dat er een sterk en duidelijk MRI-signaal ontstaat; de fenylboronaatgroep maakt dat de stof de tumor goed weet te vinden. Tumoren zijn hiermee in principe dus sneller op te sporen en scherper af te beelden. Rapport invasieve chirurgie WIBAZ (de Werkgroep Instrumentatie Beheer Academische Ziekenhuizen) en NVKF (de beroepsvereniging van de klinisch fysici in Nederland) hebben een gezamenlijk rapport uitgebracht over de kwaliteitsborging van instrumenten en apparatuur die worden gebruikt bij minimaal invasieve chirurgie. Het rapport is te downloaden op en OK OPERATIONEEL MEI OKO_mei_2009.indd 7 4/27/09 2:53 PM

9 Hybride operatiekamer voor cardiovasculaire chirurgie Inspectie sluit operatiekamers privékliniek Privékliniek Silhouet in Breda en Weert moet per direct stoppen met opereren. De Inspectie voor de Gezondheidszorg vindt dat er te veel gezondheidsrisico s voor de patiënten zijn. Zo is er geen goede luchtbehandeling op de operatiekamers en worden patiënten verdoofd zonder dat er een anesthesist aanwezig is. De Inspectie trof verder infuusnaalden aan die over de sterilisatiedatum heen waren. En radiatoren, voorraadkasten en wasbakken horen volgens haar niet thuis in een operatiekamer; deze zijn moeilijk schoon te houden en kunnen een bron zijn van infecties. De melding van twee slecht uitgevoerde borstvergrotingen alarmeerde de Inspectie. Pas als zij ervan overtuigd is dat de situatie is verbeterd, mag er weer geopereerd worden in de kliniek. Laparoscopische apparatuur voor JBZ Philips heeft een nieuw type hybride operatiekamer ontwikkeld. In deze OK kunnen, volgens de fabrikant, zowel open als endovasculaire procedures worden uitgevoerd, en kan makkelijk van de ene methode op de andere worden overgeschakeld. Prof.dr. Verhagen, hoofd vasculaire chirurgie aan het Erasmus Medisch Centrum te Rotterdam: De eisen die vaatspecialisten aan de operatiekamer stellen zijn ingrijpend veranderd. Een veelgehoorde wens is om beide behandeltypes in één en dezelfde ruimte te kunnen uitvoeren. Noch de gangbare OK, noch de bekende vaatkamer waar het vaatstelsel met radiologische diagnostiek in beeld wordt gebracht zijn daarvoor een goed uitgangspunt. De eisen die aan deze kamers worden gesteld lopen ver uiteen en conflicteren soms zelfs. FOTO: PHILIPS Het Brabantse Jeroen Bosch Ziekenhuis al in een operatierobot voor prostaatoperaties. De apparatuur heeft beeld- (JBZ) heeft hypermoderne laparoscopische apparatuur aangeschaft. Het schermen die highdefinitionkwaliteit ziekenhuis geeft met deze investering bieden (100 Herz). Daardoor is het zicht uiting aan de ambitie om behandel- en op het te opereren gebied uitstekend en operatiemethodes steeds veiliger, efficiënter en patiëntvriendelijker te maverlies worden geopereerd. kan er efficiënt en met minder bloedken. Het ziekenhuis investeerde eerder Cardiostick voor hartpatiënten Radboud om gegevens over katheterisatie, medicijngebruik en een eventuele pacemaker. De kaart kan op elke computer afgelezen worden. De komende tijd krijgen honderd hartpatiënten die de preoperatieve poli van de afdeling Cardiothoracale chirurgie bezoeken, een cardiostick met hun persoonlijke Het UMC St Radboud begint een proef medische gegevens mee. De verwachting is dat zij zich in de periode tot met de cardiostick. Op deze USB-stick in de vorm van een creditcard kunnen de medische gegevens van een zak veiliger voelen. Na de hartoperatie aan hun hartoperatie met de kaart op hartpatiënt geladen worden. Het is de wordt ook de ontslagbrief op de kaart bedoeling dat de patiënt deze kaart gezet. De proef is erop gericht om na bij zich draagt, zodat artsen in geval te gaan of de cardiostick in de praktijk van nood de gegevens meteen kunnen aan de verwachtingen voldoet en een raadplegen. Het gaat onder andere nuttig hulpmiddel is. 8 OK OPERATIONEEL MEI 2009 OKO_mei_2009.indd 8 4/27/09 2:53 PM

10 Isala klinieken betaalt schade door meeroken Steekproef: brandveiligheid ziekenhuizen redelijk op orde Een ex-werknemer van Isala klinieken in Zwolle moet door haar voormalige werkgever worden gecompenseerd voor de schade die ze heeft geleden door meeroken. Dit heeft de Hoge Raad bepaald. De vrouw werkte in 1999 en 2000 als secretaresse van twee gastro-enterologen. Zij waren beiden stevige rokers. Het arrest heeft waarschijnlijk geen directe gevolgen voor andere werkgevers, omdat de Zwolse kwestie vrij specifiek was. FOTO: STOCKXPERT.COM Orthopedie Amphia wint prijs Een onderzoeksproject van de orthopedie van het Amphia Ziekenhuis heeft een prijs gekregen van de Nederlandse Vereniging voor Orthopaedische Traumatologie (NVOT). Het onderzoek leidt tot een betere behandeling van patiënten met een radiuskopfractuur. De prijs van de NVOT wordt jaarlijks uitgereikt voor de beste publicatie op het gebied van orthopedische traumatologie. Hiermee wil de vereniging onderzoek in traumatologie stimuleren. De prijs bestaat uit een geldbedrag en een oorkonde. Time-out voor operatie in Enschede De brandveiligheid in Nederlandse ziekenhuizen is redelijk op orde, maar kan beter. De Consumentenbond hield een steekproef onder negen willekeurig gekozen ziekenhuizen. Daarbij zijn geen ernstige misstanden aangetroffen, maar er valt nog wel het een en ander te verbeteren. Tijdens de rondgang langs de ziekenhuizen stuitte de door de Consumentenbond ingehuurde specialist onder andere op verkeerd aangegeven vluchtroutes, bedden en rolstoelen die delen van de gang blokkeerden, karren of infuusrekken voor de nooduitgang, deuren die de verkeerde kant op draaien en een niet gekeurde brandblusser. Het gaat vaak om kleine punten, maar als er paniek uitbreekt bij brand en het zicht is verminderd door rook, zijn ook kleine dingen belangrijk. In de Gezondgids van april staat een uitgebreid overzicht van de bevindingen. Omdat de steekproef in een beperkt aantal ziekenhuizen en op een selectie van afdelingen is gedaan, is het niet mogelijk om conclusies te trekken over de brandveiligheid van Nederlandse ziekenhuizen in het algemeen. Wel pleit de Consumentenbond op basis van de resultaten voor een scherpere naleving van de brandveiligheidseisen. Enkele betrokken ziekenhuizen hebben inmiddels maatregelen genomen of veranderingen aangekondigd naar aanleiding van dit onderzoek. Het Medisch Spectrum Twente in Enschede is begonnen met de time-outprocedure. De gynaecologen bijten het spits af. Gaandeweg wordt deze extra veiligheidscheck ziekenhuisbreed ingevoerd. Vlak voordat een operatie begint en als de patiënt nog wakker is, gebruiken gynaecoloog, anesthesioloog en chirurgie- en anesthesiemedewerkers het time-outmoment om zich er gezamenlijk van te overtuigen dat alle gegevens over de operatie overeenkomen. OK OPERATIONEEL MEI OKO_mei_2009.indd 9

11 Turbulentie in vakbondswereld De LVO is sinds 2001 aangesloten bij vakbond De Unie Zorg en Welzijn (UZW). Sinds het vertrek van De Unie per 1 januari j.l. bestaat De UZW uit 24 verenigingen. Omdat ik gemerkt heb, dat veel mensen de koepel De Unie Zorg en Welzijn en De Unie met elkaar verwarren, heb ik het verder over De UZW. Namens de LVO ben ik al vele jaren afgevaardigde in het bestuur van De UZW. De Unie, net als de LVO ook al vanaf de start lid van De UZW, heeft haar lidmaatschap nu opgezegd. De Unie is daardoor geen partij meer bij de Cao en niet meer betrokken bij onderhandelingen over sociale plannen of andere activiteiten die aan de Cao zijn gekoppeld. Voor haar opzegging heeft De Unie redenen aangevoerd. Maar wat mij betreft, lijkt het er vooral op dat De Unie onvoldoende leden wist te werven binnen de beroepsverenigingen en vond dat zij onvoldoende rendement haalde uit de investeringen die De Unie uit eigen wil en voor eigen gewin deed in De UZW. Inmiddels is duidelijk dat, nu De Unie geen partij meer is bij de Cao, zij ook de LVO en de andere verenigingen daar schijnbaar geen plaats meer gunt. De Unie heeft beslag laten leggen op de gelden van De UZW. De Unie claimt de terugbetaling van de aanloopkosten van 2001 en 2002 (die De Unie volgens afspraak voor eigen rekening zou nemen) op zodanige wijze dat De UZW deze niet kan betalen. De beslaglegging door De Unie heeft ernstige gevolgen voor de bedrijfsvoering van De UZW. Het kan wat betreft de arbeidsvoorwaardelijke belangenbehartiging aan de Cao-tafels in de (academische) ziekenhuizen ook de LVO-leden raken. Langs diverse wegen gaan de Cao onderhandelingen voor de algemene ziekenhuizen die op dit moment spelen, overigens nog gewoon door. Persoonlijk en als afgevaardigde ben ik diep teleurgesteld in het gedrag van De Unie Mijn lidmaatschap heb ik dan ook ingeruild voor VHP-Zorg. Ik hoop dat alle leden van de LVO dit voorbeeld volgen. Dit kan via www. deuniezorgenwelzijn.nl. Hoe de toekomst eruit zal zien, wordt met de afgevaardigden van de 24 verenigingen besproken. Via de maandelijkse digitale nieuwsbrief, LVOsite en LVO-nieuws in OK-Operationeel houd ik jullie op de hoogte. Yvonne Maatjens, Bestuurslid beroepsbelangen Gratis voor LVO-leden: Veilig werken in de OK Een handreiking voor operatieassistenten Veiligheid is voor OK-medewerkers van (levens)belang. In OK Operationeel zijn de afgelopen jaren regelmatig artikelen over dit thema verschenen. Deze zijn nu gebundeld in dit eerste deel in de nieuwe reeks Werken op de OK. Het eerste deeltje is voor LVO-leden GRATIS en wordt uitgedeeld op de diverse LVOactiviteiten. Niet-LVO-leden betalen 14,50. Bestellen kan via de webwinkel van of door te mailen naar info@y-publicaties.nl. LVO-informatie Henk Folkertsma, voorzitter voorzitter@lvo.nl Hennie Mulder, penningmeester en bestuurslid Media Tel.: , operationeel@lvo.nl Yvonne Maatjens, bestuurslid Beroepsbelangen beroepsbelang@lvo.nl Monique de Kort, bestuurslid Congres, congres@lvo.nl Charmaine Betzema, secretaris en bestuurslid PR&V prvoorlichting@lvo.nl secretaris@lvo.nl Postbus 552, 9700 AN Groningen. Jacques Henkelman, bestuurslid Onderwijs bijscholing@lvo.nl LVO TELEFOONNUMMER: Iedere werkdag van 8.30 tot uur Adres: LVO, Postbus 552, 9700 AN Groningen Lid worden van de LVO? Surf naar of bel met Opzegging van lidmaatschap dient voor 1 oktober schriftelijk te gebeuren - het lidmaatschap wordt dan per 1 januari van het jaar daarop beëindigd. adressen prvoorlichting@lvo.nl penningmeester@lvo.nl webmaster@lvo.nl Internet: Lidmaatschap Opzeggen: Secretariaat LVO Postbus 552, 9700 AN Groningen 10 OK OPERATIONEEL MEI 2009 OKO_mei_2009.indd 10

12 De LVO-vertegenwoordiger Tekst: Astrid van Pelt Naam: Walda Aan Leeftijd: 49 jaar Woonplaats: Oostzaan Werkt als: Operatieassistent in het BovenIJ ziekenhuis, Amsterdam-Noord Leuke van het vak: Het technische aspect Op de middelbare school raadde de decaan me aan om de opleiding tot operatieassistent te volgen. Omdat ik gruwelde bij het idee de rest van mijn werkende bestaan achter een bureau door te brengen, nam ik zijn advies ter harte. Na mijn middelbare school begon ik meteen aan de opleiding in het Andreas Ziekenhuis. De gemoedelijke werksfeer die daar hing sprak me zo aan, dat ik er na mijn afstuderen ook in dienst ben getreden. Tien jaar later switchte ik naar het BovenIJ ziekenhuis, zodat ik wat dichter bij huis kwam te werken en sportief op de fiets naar mijn werk kon gaan. Inmiddels zit ik al 32 jaar in het vak, en door de jaren heen is de medische sector blootgesteld aan allerlei technische vernieuwingen. Ik kan me de lange hechtdraad in potten nog goed herinneren; die moest je naar eigen inzicht afknippen. Inmiddels gebeurt er veel meer op de automatische piloot. Daar ben ik niet rouwig om. Alles draait uiteindelijk om het comfort van de patiënt, en de technische hulpmiddelen hebben gelukkig geen afbreuk gedaan aan de gemoedelijkheid op de OK. Sinds eens jaar of tien ben ik LVOvertegenwoordiger. Ik vind het een geruststellend idee dat er een vereniging is die zich hardmaakt voor onze belangen. Ik verspreid de nieuwsbrief in het ziekenhuis en mensen kunnen mij uiteraard ook aanspreken op LVOgerelateerde zaken. Op dit moment vind ik dat het promoten van ons beroep de hoogste prioriteit heeft, zodat er veel operatieassistenten in spe met frisse motivatie aan de opleiding beginnen. We kunnen niet zonder hen, en bovendien hebben wij een fantastisch beroep. OK OPERATIONEEL MEI OKO_mei_2009.indd 11

13 LVO-vertegenwoordigersdag over regelgeving De LVO organiseerde ook dit jaar weer de vertegenwoordigersdag, 16 maart in het Sophia-ziekenhuis te Zwolle. Zo n zestig operatieassistenten, die als vertegenwoordigers werken in verschillende Nederlandse ziekenhuizen, schreven zich in. Rond tien uur begonnen we met het programma, dat ging over de vraag: schiet de regelgeving niet te ver door? Charmaine Betzema, secretaris van de LVO, wenste iedereen een leerzame bijeenkomst. Daarna besprak het hoofd van de operatieafdeling van het Sophiaziekenhuis, Lynette van Rooijen, wat de regelgeving op de OK betekent. Bart Jongbloed van MediRisk vertelde over het voorkomen van missers. Uit zijn verhaal bleek dat er bij de schadeverzekeraar achthonderd tot duizend claims per jaar binnenkomen en dat 33 procent daarvan afkomstig is van de operatieafdeling. Een zaak waarover we ons als operatieassistenten volgens Jongbloed wel degelijk druk mogen maken en waarvoor we bij MediRisk oplossingen mogen aandragen. Na het betoog van Bart Jongbloed kreeg Nicole Dreessen het woord. Zij neemt deel aan de LVO-projectgroep die een richtlijn samenstelt om het onbedoeld achterblijven van operatiemateriaal te voorkomen (zie ook pag. 30). Een aantal jaren geleden hebben de LVO-leden hierom gevraagd. Ook de vangnetten die MediRisk opgesteld heeft, hebben ertoe geleid dat deze werkgroep in het leven geroepen is. Verdere aanleiding vormden de rapporten van de Inspectie voor de Gezondheidszorg over het preoperatieve (2007) en peroperatieve proces (2008), en de verantwoordelijkheid en professionaliteit van de operatieassistenten. De werkgroep onderzoekt onder meer wie waarvoor verantwoordelijk is, wat het effect is van wegen en tellen en wat het effect is van de randvoorwaarden binnen het operatiecomplex. Hopelijk kan zij nog dit jaar een kant-en-klare richtlijn openbaar maken die voor alle ziekenhuizen in Nederland bruikbaar is. De laatste spreker voor de pauze was Jacques Henkelman, LVO-bestuurslid Onderwijs. Hij hield een ludiek praatje over wat nu eigenlijk regels zijn en hoe ze op dit moment worden toegepast in Nederland. Na een lekkere lunch en een ronde langs onze sponsors, de firma s Emdamed, Stöpler en Braun Aesculap, en een stand van de Unie Zorg en Welzijn, konden we met volle aandacht het middagprogramma ingaan. Dat begon met Ed Schoemaker, inspecteur voor de gezondheidszorg. De Inspectie zal dit jaar het rapport over het postoperatieve proces presenteren. Zij is erg blij dat de LVO samen met de CBO een nationale richtlijn opstelt en zal deze graag overnemen als norm. De laatste spreker van deze dag was Henk van Haren van de firma Stöpler. Hij vertelde ons een verhaal over starre optieken, hun opbouw en eigenschappen. Ook vertelde hij over reiniging. Hij legde uit hoe je problemen kunt herkennen. Na de presentaties was het tijd voor actie en hebben we met z n allen een workshop boogschieten gevolgd. Na een korte uitleg mochten we allemaal een keer oefenen, waarna we in groepen voor de echte punten gingen schieten. Uiteindelijk hebben de beste boogschieters uit iedere groep het tegen elkaar opgenomen. Robert-Jasper Zoer uit de Isala klinieken kwam als winnaar uit de bus. Rond vieren keerden we huiswaarts, ons weer eens bewust van de fouten en missers die zo gemakkelijk gemaakt kunnen worden op een OK en die grote gevolgen kunnen hebben voor de patiënt. Fryda Menger, commissielid PR&V 12 OK OPERATIONEEL MEI 2009 OKO_mei_2009.indd 12

14 Reacties op Time-out voor OK Operationeel! Beste redactie van OK Operationeel, Met stomme verbazing en stijgende woede heb ik het stukje over de foute foto gelezen dat op pagina 11 in OK Operationeel 2 staat. Ik voel me erg aangevallen!!! Ik ben degene die op de besproken foto staat. Natuurlijk poseer je voor de camera. Ik vind de reactie van de anderen beneden peil. Begrijpen ze niet dat het maar een foto is? OK Operationeel is er voor vakmensen en die weten heus wel dat je zo niet werkt. Het gaat ook niet om de foto maar om het interview! Jullie fotograaf vertelde me hoe ze het graag zag. Als jullie het als redactie niet eens zijn met de foto s, publiceer ze dan niet. Gelukkig heb ik zelf alleen maar positieve reacties gehoord. Zelfs op de Ik hou van Holland! LVO-vertegenwoordigersdag werd er met geen woord over de foute foto s gesproken. Op pagina 12 van OK Operationeel 2 staat een advertentie van de LVO voor nieuwe bestuursleden. Hebben jullie wel even goed naar de foto gekeken? Alle personen hebben een mondmasker om de nek. Hoezo geen foute foto s meer? Vriendelijke groet, Annette de Jong Beste redactie, In opdracht van ziekenhuizen door héél Nederland zoeken wij operatie-assistenten en anesthesiemedewerkers voor vaste banen. Graag wil ik reageren op de commotie die is ontstaan over een tweetal foto s in de vorige uitgave van OK Operationeel. Het feit alleen al dat er mensen zijn die hierin een aanval zien op de ernst van hun beroep, betekent dat deze mensen eens heel lang in de spiegel moeten kijken. Deze collega s zijn zo te lezen totaal hun gevoel voor humor verloren en nemen zichzelf dusdanig serieus dat het tijd wordt om een ander beroep te kiezen. Misschien is er in de politiek plaats voor hen. Op de foto staat mijn lieve collega Annette, die bijzonder serieus met haar beroep bezig is. Gelukkig heeft zij wel zo veel gevoel voor humor dat ze op deze leuke manier gefotografeerd kon worden. Hart voor het vak, maar niet de lach vergeten!! Vriendelijke groet, Inez Huizinga, operatieassistent-planner Refaja Invitation to Work Denk jij erover om van baan te veranderen? Stop met sollicitatiebrieven schrijven en laat je door Interchange begeleiden. Dit heeft naast onze transferpremie van 1750,- vele andere voordelen. Natuurlijk kun je via ons óók naar Zwitserland, dan is de premie 450,-. Meer weten? Op onze website kun je lezen hoe wij al sinds 1990 vraag en aanbod bij elkaar brengen Vacancy Full-time Anesthesia Assistant & Operating Room Technician Grow with our operations team! The St. Maarten Medical Center in the Netherlands Antilles is looking for qualified, motivated persons to join our Operating Room Team. Are you enthusiastic and willing to take on the challenge of transition and growth with an expanding hospital? If you have the qualifications and what it takes to work well in a small but dynamic environment and are willing to provide a high level of care to patients, then come and join us at the St. Maarten Medical Center. Interested candidates, please submit CV to: Human Resources Department hr@sxmmc.org Telephone: ext For more information on this and other vacancies, please visit SMMC website: OK OPERATIONEEL MEI OKO_mei_2009.indd 13

15 De LVO op bezoek bij onze zuiderburen De LVO was aanwezig bij het symposium van de Vereniging van Vlaamse Operatieverpleegkundigen (VVOV), 26 maart in Blankenberge. De donderdag was traditioneel de dag waarop de fabrikant en de gebruiker elkaar ontmoeten. Deze dag stond in het teken van back to the basics; te denken valt aan de basisprincipes van diathermie, afdekmateriaal en stapling. Veel dingen zijn in België hetzelfde als bij ons, maar er zijn daar nog wel veel taboes! Wij hebben lijsten met de beste ziekenhuizen, de beste specialisten. Dit is in België not done. Uit het UMC Groningen kwam Gerda Lensen, practitioner arbeidsdermatologie. Zij sprak over latexallergieën en het belang van een latexvrije omgeving voor het meervoudig geopereerde kind. Na het programma was er gelegenheid FOTO: STOCKXPERT.COM om met collega s bij te praten onder het genot van een borrel. Na het uitmuntende diner was er een feestavond. Vrijdag stond de dag in het teken van het kind. Vier workshops waren volledig gewijd aan de kleinsten in onze maatschappij. Deze dag werd geopend door VVOV-voorzitter Monique van Hiel. Mr. Vande Moortel, advocaat-lector, sprak over het omgaan met zorgkundigen en vertegenwoordigers op de OK. In België zijn er alleen maar operatieverpleegkundigen. De titel en het beroep zijn beschermd; op de OK mogen alleen verpleegkundigen handelingen verrichten. De wet is hier duidelijk over, maar door tekorten zetten directies soms zorgkundigen, kinesisten, vroedvrouwen en vertegenwoordigers in. De operatieverpleegkundige is mede aansprakelijk als een niet-verpleegkundige assisteert. Dit geldt niet voor artsassistenten. Bij de workshop genaamd Hoop sprak dr. Rene Heylen van Ziekenhuis Oost- Limburg in Genk over optimalisering van de samenwerking tussen het medisch diensthoofd en de hoofdverpleegkundige OK. Hij gebruikte de Suske en Wiskestrip De Apekermis om problemen naar voren te brengen die bestaan tussen de verschillende geledingen in het ziekenhuis. De oplossing is het oprichten van een OK-commissie. Na de lunch gaf dr. Verbanck, anesthesist en OK-manager, de lezing OK-commissie: basis voor degelijk management?. Hij liet met praktijkvoorbeelden zien dat een OK-commissie vooral bij fusies van ziekenhuizen onontbeerlijk is. De laatste lezing van de workshop was van hospital coach Jan De Boeck: De kunst van te motiveren en er zelf in te blijven geloven. Een echte aanrader, deze interactieve lezing! Een fijne, positieve afsluiting van het symposium. Door jezelf vragen te stellen, zoals waar word ik gelukkig van? en waarom heb ik ooit voor deze job gekozen?, krijg je direct al een andere kijk op je eigen motivatie. Ontwikkel zelf een positieve levenshouding en wees besmettelijk! We kregen een film te zien over de belevenissen van een patiënt op het operatiecomplex die zich eenzaam en onbegrepen voelde. Het is de taak van operatieassistenten om patiënten gerust te stellen en optimale aandacht te geven. Het symposium werd afgesloten met een borrel en dinerbuffet. Charmaine Betzema, secretaris LVO 14 OK OPERATIONEEL MEI 2009 OKO_mei_2009.indd 14

16 De Unie Zorg en Welzijn verder zonder De Unie FOTO: STOCKXPERT.COM Na een lidmaatschap van acht jaar heeft vakbond De Unie, met leden in de industrie, dienstverlening en zorgsector, zich teruggetrokken uit de koepel De Unie Zorg en Welzijn. De onderlinge verhoudingen zijn ernstig verstoord. Via allerlei procedures probeert De Unie een faillissement van De Unie Zorg en Welzijn te realiseren. Omdat dit de positie van de LVO ernstig schaadt, roept de LVO haar leden op om hun lidmaatschap bij De Unie te beëindigen en zich aan te sluiten bij de VHP Zorg. Cao-tafel Net als de LVO was vakbond De Unie in de ziekenhuizen en academische ziekenhuizen vertegenwoordigd aan de caotafel via De Unie Zorg en Welzijn. Nu De Unie haar lidmaatschap heeft opgezegd, is zij geen partij meer bij onderhandelingen over deze cao s of over sociale plannen, zoals bij de IJsselmeerziekenhuizen en Orbis. De Unie Zorg en Welzijn is dat wel en voert deze onderhandelingen ook namens de leden van de LVO. Opzeggen Toen De Unie nog lid was van De Unie Zorg en Welzijn, konden leden van de LVO zich onder gunstige voorwaarden bij deze vakbond aansluiten. Enkele honderden LVO-leden maakten van die mogelijkheid gebruik. Zij betalen tot het eind van dit jaar slechts 5 euro per maand aan contributie aan De Unie. De Unie richt haar pijlen nu op een faillissement van De Unie Zorg en Welzijn en ondergraaft zo de positie van de LVO aan de onderhandelingstafel in de ziekenhuizen en bij sociale plannen. Daarom adviseert de LVO haar leden hun lidmaatschap bij De Unie op te zeggen. Zij moeten rekening houden met een opzegtermijn van drie maanden en met een poging van De Unie om hen telefonisch te overreden vooral lid te blijven. Alternatief: VHP Zorg Om de LVO ers die nu (nog) zijn aangesloten bij De Unie van dienst te zijn, heeft De Unie Zorg en Welzijn samen met de VHP Zorg een alternatief duolidmaatschap ontwikkeld. De VHP Zorg is oorspronkelijk een vakbond voor hoger personeel, maar stelt alle leden van de LVO en van andere aangesloten beroepsorganisaties in de gelegenheid voor eenzelfde maandelijkse contributie van 5 euro lid te worden. Deze regeling geldt in 2009; daarna wordt de contributie mogelijk verhoogd. Met de VHP Zorg is afgesproken dat die verhoging uiterst beperkt zal blijven. Het dienstenpakket is gelijkwaardig aan dat van De Unie. Dus ook bij de VHP Zorg kunt u terecht met vragen over uw cao, FWG, de Arbeidstijdenwet et cetera. Aanmelden bij de VHP Zorg is mogelijk via Klik onder lidmaatschap door naar duo-leden. Voortgang De Unie Zorg en Welzijn verkeert in zwaar weer. De 24 aangesloten beroepsverenigingen werken met de VHP echter intensief samen om de continuïteit van De Unie Zorg en Welzijn te waarborgen. De LVO houdt u op de hoogte. OK OPERATIONEEL MEI OKO_mei_2009.indd 15

17 16 OK OPERATIONEEL MEI 2009 OKO_mei_2009.indd 16

18 Joanca Gort: Ik leer studenten dat er meer wegen naar Rome leiden Operatieassistent Joanca Gort (43) geeft praktijklessen aan het Wenckebach Instituut van het UMC Groningen. Dit doet zij naast haar werk als specialismeoudste Chirurgie in het Antonius Ziekenhuis in Sneek. Ze benadrukt tijdens de lessen dat protocollen van het opleidingsziekenhuis niet heilig zijn. De studenten zijn erg geneigd vast te houden aan de aanpak van hun eigen ziekenhuis. TEKST: MARIEKE LOS FOTO: IVONNE ZIJP Sinds twee jaar geef je praktijklessen, naast je werk als operatieassistent. Waarom? Kennisoverdracht heb ik eigenlijk altijd al interessant gevonden. Vlak na mijn diplomering heb ik dan ook de post-hbo-opleiding praktijkbegeleiding gevolgd, aan de Fontys Hogeschool. In die tijd werkte ik in het Ignatius Ziekenhuis in Breda, nu het Amphia. Daar was ik coördinator praktijkopleiding. Na een verhuizing ben ik in Sneek gaan werken. Ik was inmiddels ook moeder en had een aantal jaren alleen als operatieassistent gewerkt. Twee jaar geleden zag ik een vacature voor praktijkdocent bij het Wenckebach Instituut. Heerlijk vond ik het om weer les te geven. Wat vind je daar zo leuk aan? Het contact met de studenten vind ik geweldig. Het zijn ook altijd leuke, gemêleerde groepjes. De opleiding tot operatieassistent trekt veel verschillende mensen, van verschillende leeftijden. Ik heb tieners die net van de havo of het vwo komen, maar ook veertigers die al een hele carrière achter de rug hebben. Verder vind ik het boeiend om mijn praktijkervaring en kennis over te dragen. Het blijft voor mij ook heel leerzaam. Je moet voortdurend up-to-date blijven. Hoe gaan die praktijklessen precies? We geven ze altijd in het lab. Het Wenckebach Instituut heeft de beschikking over een skills lab met twee volledig ingerichte OK s. Er staan operatietafels inclusief steunen, er is een diathermieapparaat, enzovoort. Dat is een unieke situatie, ontstaan doordat het Instituut onderdeel is van een groot ziekenhuis. Het lab krijgt onderdelen en apparaten van leveranciers van het ziekenhuis en oude, afgedankte apparatuur van het UMCG. Ik werk met kleine groepjes, van maximaal vijf studenten. Iedere les heeft een thema, bijvoorbeeld positioneren. Samen met een collega werken we alle facetten van dat thema af. We laten de studenten de rol van patiënt spelen. Zo voelen zij hoe het is om patiënt te zijn. Je vindt het belangrijk om de studenten te leren dat niet alle ziekenhuizen dezelfde protocollen hebben, niet altijd alles op dezelfde manier doen. Waarom? Onze studenten worden opgeleid in het UMCG. We vinden het echter belangrijk dat ze niet alleen voor het UMCG worden opgeleid, maar voor de hele regio. Dus leren we ze bijvoorbeeld dat het UMCG weliswaar altijd reusable groene afdekdoeken gebruikt, en dat dat prima is, maar dat er ook ziekenhuizen zijn die daarvoor alleen wegwerpmateriaal gebruiken. En dat in het ene ziekenhuis het overbedden van een patiënt op de OK gebeurt, maar dat in het andere ziekenhuis een bed op de OK uit den boze is. Het is daarom ook zo goed en belangrijk dat onze praktijkdocenten uit verschillende ziekenhuizen komen. Ik vind het heel waardevol om tijdens de lessen aan te geven dat er verschillende wegen naar Rome leiden. Zijn er nog meer voordelen? Er ontstaan regelmatig interessante discussies als we het erover hebben dat bepaalde gebruiken in de OK ook anders kunnen. Ik zie wel dat de studenten erg geneigd zijn vast te houden aan de aanpak van hun eigen ziekenhuis. Dat is ook logisch. De opleiding tot operatieassistent van tegenwoordig vind ik best zwaar, veel zwaarder dan in mijn tijd. Dan begrijp ik het dat de leerlingen de zekerheden die ze hebben met beide handen aangrijpen. OK OPERATIONEEL MEI OKO_mei_2009.indd 17

19 Snel weer in de running na een liesbreuk Na een liesbreuk lijkt snelle belasting van de buikwand mogelijk zonder verhoogde kans op een recidief. Dit dankzij een kunststof mat ter versteviging van de buikwand, in plaats van het aan elkaar hechten van weefsels, spieren en fascie. Over de Lichtensteinplastiek, TEP, TAPP en hun resultaten. TEKST: DR. W.F.M. VAN ERP EN J.A. CHARBON, CHIRURGEN, MÁXIMA MEDISCH CENTRUM Figuur 1. Anatomie van de rechterlies. Plaats van de hernia medialis (1), hernia femoralis (2) en hernia lateralis (3). Stelt u zich eens voor: u constateert een gat in de buitenband van uw fiets. De binnenband puilt hierdoor naar buiten. U neemt een ruim stuk canvas en bedekt daarmee van binnenuit de opening in de buitenband. Nu kan de binnenband hier niet meer door uitpuilen, ook niet als de band hard wordt opgepompt. Op dit principe berust de endoscopische behandeling van een liesbreuk. Een breuk is een uitstulping van het peritoneum door een al of niet gepreformeerde opening in de buikwand (figuur 1). Het lieskanaal is zo n gepreformeerde opening. Als de processus vaginalis zich niet heeft gesloten en deze zich vult met een darmlis of omentum, bestaat er een aangeboren (indirecte) liesbreuk. De liesstreek is een relatief zwakke plek; het lieskanaal is complex aangelegd om de ductus spermaticus en de spermatische vaten op ingenieuze wijze de buik te laten verlaten. Door verhoogde druk op de buikwand, bijvoorbeeld bij persen vanwege een vergrote prostaat, door veelvuldig hoesten bij COPD of bij zwaar tillen, kunnen de spier- en fascielagen op deze zwakke plek gaan wijken en kan het peritoneum naar buiten puilen. Dan ontstaat een niet-gepreformeerde opening, de directe liesbreuk. Ook aanleg, anatomische variatie en roken lijken een rol te spelen. Open correcties De klassieke behandeling van een liesbreuk bestaat uit verwijdering van de breukzak en uit herstel en versterking van de achterwand. Dit gebeurt door de weefsels, spieren en fascie aan elkaar te hechten. In de loop der tijd zijn hiervoor verschillende technieken ontwikkeld, zoals de plastiek volgens Bassini, Bassini- Hackenbruch, McVay en Shouldice. Het bij elkaar brengen van deze weefsels om 18 OK OPERATIONEEL MEI 2009 OKO_mei_2009.indd 18

20 het defect te overbruggen gaat gepaard met enige spanning hierop. Daardoor hebben de patiënten de eerste weken last van wondpijn. Bovendien moet zwaar tillen de eerste zes weken worden vermeden, zodat de plastiek de gelegenheid krijgt om te genezen. De weefsels kunnen op termijn wijken en na enige jaren kan een recidief liesbreuk ontstaan. Dit gebeurt, afhankelijk van de toegepaste techniek, in maximaal 40 procent van de gevallen. 1 Na het verwijderen of terugstulpen van de breuk kan de buikwand ook worden verstevigd met een kunststof matje, zonder dat daarbij de spieren aan elkaar worden gehecht. Dit is een spanningsvrije techniek. Het matje kan aan de ventrale zijde van de spierlaag worden gelegd (Lichtenstein) of aan de dorsale zijde (Stoppa, Ugahary). De Lichtensteinplastiek, wereldwijd de meest toegepaste plastiek met mat, is weliswaar een spanningsvrije plastiek, maar er is een toegangsincisie van ongeveer 10 centimeter voor nodig en de mat moet met een reeks hechtingen worden gefixeerd. Hoewel postoperatief meestal geen beperkingen worden geadviseerd, hebben de patiënten nog enkele dagen tot weken last. De open operaties met mat laten op termijn minder recidieven zien dan die zonder mat. Laparoscopieën Eind jaren tachtig, begin jaren negentig van de vorige eeuw doet de laparoscopie in de chirurgie haar intrede. Nieuwe technieken voor endoscopische Figuur 2. TEP (Totaal ExtraPeritoneaal): a. ballon in cavum Retzii (a); b. matje (zwarte vlak) geplaatst tussen peritoneum en buikwandmusculatuur; c. overzicht van de plaats van de instrumenten: de laparoscoop in de navel, één trocart craniaal van de symfyse en één trocart ter hoogte van de spina iliaca anterior superior aan de aangedane zijde. liesbreukoperaties worden ontwikkeld: de TEP (Totaal ExtraPeritoneaal) en de TAPP (TransAbdominaal PrePeritoneaal). TEP Bij de TEP (figuur 2) wordt via de navel extraperitoneaal de ruimte tussen peritoneum en buikwand caudaal van de navel (cavum Retzii) vrijgeprepareerd met een ballon of de laparoscoop. De holte wordt met CO 2 -gas gevuld om goed zicht te verkrijgen. Twee trocarts worden geplaatst voor de instrumenten, één caudaal in de mediaanlijn en de andere links of rechts ter hoogte van de spina iliaca anterior superior. De breukzak wordt vrijgeprepareerd uit de directe of indirecte breukpoort. Een ruim gebied tussen peritoneum en spierlaag hieromheen wordt nu vrijgeprepareerd, waarbij Figuur 3. TAPP (TransAbdominaal Pre- Peritoneaal): a. benadering van de breukpoort via de navel transabdominaal naar de breukpoort; b. matje (zwarte vlak) geplaatst tussen peritoneum en buikwandmusculatuur; c. overzicht van de plaats van de instrumenten: de laparoscoop door de navel, één trocart links en één rechts lateraal van de navel. de ductus deferens en de spermatische vaten tevens ruim worden vrijgelegd. De gehele achterwand van de liesstreek wordt nu met een ruime mat van 12 bij 15 centimeter bedekt. De mat komt tussen de peritoneaalzak en de spierlaag te liggen. Soms is het nodig om de mat met enkele tackers (kleine metalen spiraaltjes) te fixeren. Omdat de buikholte niet wordt bereikt, is dit strikt genomen geen laparoscopische maar een endoscopische ingreep. TAPP Bij de TAPP (figuur 3) wordt de buikholte via de navel met CO 2 -gas gevuld om ruimte en zicht te krijgen. Daarna wordt de buikwand met een trocart voor de laparoscoop gepasseerd. Een overzicht van de anatomie, vanuit de buikholte gezien, OK OPERATIONEEL MEI OKO_mei_2009.indd 19