TalencentrumBarneveld.nl LATIJN LES 15

Transcriptie

1 pagina: Bijbels/ Christelijk Kort Latijn 1. Sana me Domine. Genees mij HEERE. 2. Emitte lucem tuam et veritam tuam. Zend Uw licht en Uw waarheid 3. Deus deorum Dominus locutus est. De God der goden, de HEERE, sprak. 4. Cor mundum (rein) crea in me Deus. Schep mij een rein hart, o God. 5. Lacta (hier: werp) super Deum curam tuam. Werp uw zorgen op God. 6. Littera enim occidit, Spiritus autem vivificat. De letter doodt, maar de Geest maakt levend. 7. Ecce nova facio omnia* Zie, Ik maak alle dingen nieuw. 8. Vade in pace. Ga heen in vrede. 9. Hoc est corpus meum. Dat is Mijn lichaam. 10. Hic est sangius meus. Dat is Mijn bloed. * Zie, Ik maak alle (dingen) tot nieuwe (dingen) Lezen (1) Nieuwe woorden: pulsare = kloppen; porrigere = aanreiken, geven; numquid = vraagwoord dat aangeeft dat een ontkennend antwoord wordt verwacht; serpens, gen.ev. serpentis = slang; sitis = 2-e ps ev con van esse; omnia ergo quaecumque vultis = alle dingen die u ook maar wilt; Let goed op de tiiden! petierit en nostis zijn verkorte vormen! Zie 11.8 novi (prf) = ik weet/ ken; novistis (prf) = jullie (u) weten / kennen. We spreken hier van een perfectum praesens. petite et dabitur vobis quaerite et invenietis pulsate et aperietur vobis omnis enim qui petit accipit et qui quaerit invenit et pulsanti aperietur aut quis est ex vobis homo quem si petierit filius suus panem numquid lapidem porriget ei aut si piscem petet numquid serpentem porriget ei si ergo vos cum sitis mali nostis bona dare filiis vestris quanto magis Pater vester qui in caelis est dabit bona petentibus se omnia ergo quaecumque vultis ut faciant vobis homines et vos facite eis haec est enim lex et prophetae

2 pagina: De coniunctivus (vervolg les 14) Hier vindt u een overzicht van het perfectum. Nieuw is het rijtje met de prf.pss.con. prf.act. prf.act.con. prf.pss. prf.pss.con. vocavit vocav-eri-t vocatus est vocatus sit terruit terru-eri-t territus est territus sit misit mis-eri-t missus est missus sit audivit audiv-eri-t auditus est auditus sit Hier vindt u een overzicht van het perfectum. Nieuw is het rijtje met de pqp.pss.con. pqp.act. pqp.act.con. pqp.pss. pqp.pss.con. vocaverat vocav-isse-t vocatus erat vocatus esset terruerat terru-isse-t territus erat territus esset miserat mis-isse-t missus erat missus esset audiverat audiv-isse-t auditus erat auditus esset Oefenopdracht 1 Geef van de volgende werkwoorden de 3-e ps.ev. van de prf.pss.con. en de 3-e ps.mv. van de pqp.pss.con. 1. regere 2. laudare 3. monere 15.4 Brievenlezen (2) Deze drie brieven zijn geschreven door Cicero. Dat lezen we in de eerste regel van de brieven. We lezen daar M T C S P D Terentia suae. Voluit geschreven is dat: Marcus Tullius Cicero Salutem Plurimam Dicit. Dat betekent: Marcus Tullius Cicero groet zijn vrouw Terentia hartelijk. Cicero bevindt zich in Brindisi. Hij was op de hand van Pompeius en wacht nu af wat er met hem gebeuren zal, want Caesar heeft Pompeius verslagen en is nu alleenheerser. Brief 1 Hulp bij het vertalen: da operam = doe je best; convescalere = op krachten komen; quod opus erit = wat er nodig zal zijn; postulare = eisen; providere = zorgen voor; administrare = regelen; res = zaak, aangelegenheid; quam saepissime = zo vaak mogelijk; litterae = brief; A U C = anno urbis conditae = vanaf de stichting van de stad (Rome). Zie volgende pagina!

3 pagina:3 Grammaticale opmerkingen: "ut" zonder con. vertalen als zoals de coniunctivi 2-e ps. ev.: provideas, administres en mittas, vertalen met de gebiedende wijs. litterae (staat altijd in het meervoud!) = brief M T C S P D Terentia suae Brundisi A U C 707 Si vales, bene est; valeo Da operam, ut convalescas. Quod opus erit, ut tempusque postulat, provideas atque administres, et ad me de omnibus rebus quam saepissime litteras mittas. Vale. Brief 2 Hulp bij het vertalen: tabellarius = briefbesteller; exspectare = uitzien naar, wachten; fortasse = misschien; certior = zekerder; quid nobis faciendum sit = wat me te doen staat; valetudo, gen.ev. valetudinis = gezondheid; diligenter = zorgvuldig; Kalendae (staat altijd in het meervoud!) = eerste dag van de maand. Let op: In plaats van ego gebruikt men nogal eens nos. Begin de brief dus met: Ik kijk M T C S P D Terentia suae Brundisi A U C 7o7 Si vales, bene est; valeo Nos quotidie tabellarios nostros exspectamus; qui si venerint, fortasse erimus certiores, quid nobis faciendum sit, faciemus te statim certiorem. Valetudinem tuam cura diligenter. Vale. Kalendis Septemb. Brief 3 Hulp bij het vertalen: reddere = teruggeven, ter hand stellen; tandem = eindelijk; satis = voldoende, tamelijk; liberalis = o.a. hoffelijk; opinio = o.a. (boven) verwachting; celer, gen.ev. celeris = snel; utrum an = of of; obviam procedere = tegemoet gaan; constituere = besluiten; certiorem facere = berichten; quam primum = zo snel mogelijk; pridie = de dag voor; idus = het midden van de maand; Sextilis = augustus. Het midden van augustus was voor hen 13 augustus.

4 pagina:4 Grammaticale opmerkingen: opinione celerius is hetzelfde als celerius quam opinio = sneller dan de verwachting; opinione celerius is een Ablativus comparationis Dat vertalen met "boven verwachting snel". (Zie verderop in deze les!) venturus esse dicitur het wordt gezegd, dat hij komen zal is de zogenaamde Nominativus cum infinitivo. (Zie verderop in deze les!) Cui utrum obviam procedam an hic eum exspectem. Deze zin noemen we een indirecte vraagzin. Het is een bijzin. De wijs die gebruikt wordt is de coniunctivus. De beide gecursiveerde persoonsvormen zijn dus coniunctivi. (Zie verderop in deze les!) Tabellarios mihi velim quam primum remittas. Ook in deze zin staan twee coniunctivi nl. velim en remittas. velim = prs.con. van velle = willen, remittas = prs.con. van remittere = terugsturen. Cicero gebruikt deze vormen in plaats van de gebiedende wijs remitte, dat zou te onvriendelijk geklonken hebben. M.Tullius Cicero Terentiae suae salutem plurimam dicit. Si vales, bene est, ego valeo. Redditae mihi tandem sunt a Caesare litterae satis liberales, et ipse opinione celerius venturus esse dicitur. Cui utrum obviam procedam an hic eum exspectem, cum constituero, faciam te certiorem. Tabellarios mihi velim quam primum remittas. Valetudinem tuam cura diligenter. Vale. Datum pridie idus Sextiles Ablativus comparationis (Ablativus van vergelijking) Voorbeelden: Nieuwe woorden: Nubes, gen.ev. nubis = wolk; pix, gen.ev. picis = pek; nigior = zwarter; clarior = helderder; amabilius = lieflijker; virtus = deugd Nubes pice nigior est. De wolk is zwarter dan pek. De wolk is zwarter dan pek (pice). Na dan volgt het woord dat in de ablativus staat. luce clarior. Helderder dan licht (luce). Nihil est amabilius virtute. Niets is lieflijker dan de deugd (virtute). Celerius quam opinio. Sneller dan verwacht (opinio)

5 pagina: Nominativus cum infinitivo Vir (nom.) dicitur iratus esse(inf.) Letterlijk: De man wordt gezegd boos te zijn. Juiste vertaling: Men zegt dat de man boos is. (Tu)(nom.) Iuberis abire (inf.). Men beveelt je weg te gaan. Tu wordt weggelaten! Letterlijk: je wordt bevolen weg te gaan. Juiste vertaling: Men beveelt je weg te gaan Indirecte vraagzinnen Een voorbeeld van een indirecte vraagzin is: Hij vroeg, wie het gedaan had. Omdat de bijzin in geleid wordt door een vraagwoord (wie), spreken we van een indirecte vraagzin. Zo n indirecte vraagzin staat altijd in de coniunctivus! Ook de volgende zin is een indirecte vraagzin. Rogo, tune hoc feceris. Ik vraag of jij dit gedaan hebt. Hier wordt de bijzin niet ingeleid door een vragend voornaamwoord, maar door ne of num. Die woordjes kennen we al van de directe vragen. Na de werkwoorden afwachten of proberen wordt de indirecte vraagzin ingeleid door si. Hostes conati sunt, si flumen transire possent. De vijanden hebben geprobeerd, of ze de rivier konden oversteken. Tenslotte. Ook hier hebben we te maken met een indirecte vraagzin. De bijzin wordt ingeleid door het vraagwoordje an. Haud scio, an verum sit. Ik weet niet of het waar is. Nog een voorbeeld. Cui utrum obviam procedam an hic eum exspectem. Ik zal jou berichten of ik hem tegemoet ga of dat ik hier wacht. Opdracht 1 caedere ( inf. prf.: cecidisse) = doden 1. Claudius longior fratre est. 2. Milites Romani fortiores hostibus sunt. 3. Dux in proelio cecidisse dicitur. 4. Tu iuberis venire. 5. Haud scio, an verum sit. 6. Miles conatus est, si flumen transire posset.

6 pagina: Samen lezen (1) Een tekst over Hannibal De nog geen vijfentwintig jarige Hannibal trekt met een leger over de Alpen. Ook olifanten voorzien van een gevechtstoren maken deel uit van dit leger. De volgende woorden moet u leren: minor = minder dan; subegit = prf. van subigere = onderwerpen; comparare = samenstellen; reliquit = prf. van relinquere; secum = cum se; iter, gen. itineris = reis, weg; conflixit = prf. van confligo = strijden; seiungere = scheiden; umquam = ooit; praeter = behalve; appellare = noemen, roepen; concidit = prf. van concidere = in de pan hakken; muniit =prf. van munire; itinera munire = wegen aanleggen; pervenire = aankomen 2.Sic Hannibal minor quinque et vigninti annos natus imperator zo Hannibal minder dan vijf en twintig jaren oud opperbevelhebber factus proximo triennio omnes gentes Hispaniae bello was geworden dichtstbije periode van drie jaar alle volkeren van Spanje in de oorlog subegit; Saguntum, foederatam civitatem, vi hij onderwierp Sagantum door een bondgenootschap met de stad (Rome) verbonden met geweld expugnavit, tres exercitus maximos comparavit. hij veroverde drie legers zeer grote hij stelde samen 3. Ex his unum in Africa misit, alterum cum Hasdrubale fratre in uit deze één naar Afrika hij stuurde een ander met Hadrubal zijn broer in Hispania reliquit, terium in Italiam secum duxit. Ut saltum Spanje bleef achter het derde naar Italië met zich hij nam mee toen de bergpas Pyrenaeum transiit, quacumque iter fecit cum omnibus incolis van de Pyreneeën hij stak over waarlangs de reis hij maakte met alle bewoners conflixit; neminem nisi victum dimisit. hij ging een gevecht aan niemand die niet overwonnen was hij liet hij gaan 4. Ad Alpes postea quam venit, quae Italiam ab Gallia seiungunt, bij de Alpen nadat hij was aangekomen die Italië van Gallië zij scheiden quas nemo umquam cum exercitu ante eum praeter Herculem Graium die niemand ooit met een leger voor hem behalve Hercules Griekse transierat - quo facto is hodie saltus Graius appellatur - hij was overgestoken op grond waarvan deze heden de bergpas Griekse wordt genoemd

7 pagina:7 Alpicuos conantes prohibere transitu concidit, loca de alpenbewoners terwijl zij probeerden te verhinderen de overtocht hij hakte in de pan de streken pateficit, itinera muniit, effecit ut ea elephantus hij maakte toegankelijk hij legde wegen aan hij kreeg het gedaan dat daarlangs olifanten ornatus ire posset, qua antea unus homo inermis vix met een gevechtstoren gaan konden waarlangs voorheen een man ongewapend met moeite poterat repere. Hac copias traduxit in Italiamque pervenit. kon kruipen deze troepen hij bracht over en in Italië hij kwam aan 15.9 Lezen (2) Nieuwe woorden: contestari = betuigen(dep.); audienti = ppa van audire; adponere = toevoegen, plaga = plaag; deminuere = afnemen; auferre = wegdragen, afnemen; gratia = genade Contestor ego omni audienti verba prophetiae libri huius: Si quis adposuerit ad haec, adponet Deus super illum plagas scriptas in libro isto. Et si quis deminuerit de verbis libri prophetiae huius, auferet Deus partem eius de libro vitae et de civitate sancta, et de his, quae scripta sunt in libro isto. dicit qui testimonium perhibet istorum. Etiam venio cito: Amen. Veni Domine Iesu. Gratia Domini nostri Iesu Christi cum omnibus. Amen. Opdracht 3 Vertaal de volgende zinnen: 1. Galli lingua inter se differunt. Celtae nostra lingua Galli appelantur. 2. Frater meus septendecim annos natus est. 3. Salvus me fac, Deus. 4. Hannibal Saguntum vi expugnavit. 5. Neminem nisi victum dimisit. 6. Hasdrubal fratre in Hispania reliquit. 7. M.Tullius Cicero Terentiae suae salutem plurimam dicit. 8. Venite et videte opera Dei. 9. Emitte lucem tuam et veritam tuam. 10. Vir dicitur iratus esse.

8 pagina:8 11. Nihil est amabilius virtute. 12. Petite et dabitur vobis. 13. Qualum servum perdidi! 14. Anno urbis conditae. 15. M T C S P D Terentia suae 16. Veni Domine Iesu! 17. Cenandum est. (cenare = het (middag)maal gebruiken, eten) 18. Pueri mihi puniendi erant. 19. Non tacendum, sed respondendum est tibi. 20. Cum hostis appropinquat, portae claudendae. (appropinquare, claudere) 21. Hoc est corpus meum. 22. luce clarior. 23. Ecce nova facio omnia. 24. Celerius quam opinio Gerundivum en Nederlandse woorden agenda = wat gedaan moet worden (agere = doen) legenda = wat gelezen moet worden (legere = lezen) doctorandus = wie doctor moet worden Sermo 3 Hier vindt u wat zinnetjes voor een eenvoudig gesprek. Hallo! Salve! Dag! (bij het weggaan) Ave! Wie ben jij / bent u? Quis tu es? Ik ben... Ego sum... Mijn naam is... Nomen mihi est... Waar woon jij/ woont u? Ubi habitas? Ik woon in... Ego in... habito. En jij?/en u? Et tu? Ik woon in een stad. Ego in urbe habito. Ik woon in een dorp. Ego in vico habito. Ik woon op het platteland. Ego in agris habito.

9 pagina:9 Bijna het einde van de cursus Bijna het einde van de cursus. Ik hoop dat u de cursus met genoegen gevolgd hebt. Er volgt nu alleen nog maar een herhalingsles. Antwoorden oefenopdrachten / teksten Oefenopdracht 1 Geef van de volgende werkwoorden de 3-e ps.ev. van de prf.pss.con. en de 3-e ps.mv. van de pqp.pss.con. regere : rectus sit recti essent laudare : laudatus sit laudati essent monere : monitus sit moniti essent Vertaling lezen (1) 7 Bid en u zal gegeven worden; zoek en u zult vinden; klop en u zal opengedaan worden. 8 Want een ieder die bidt ontvangt; en die zoekt vindt; en die klopt die zal opengedaan worden. 9 Of welk mens is er onder u die, als zijn zoon hem om brood zal gevraagd hebben, hem een steen zal geven? 10 En als hij hem om een vis zal vragen, die hem een slang zal geven? 11 Indien dan u, die slecht bent, weet uw kinderen goede gaven te geven, hoeveel te meer zal uw Vader, Die in de hemel is, goede gaven geven aan degenen, die ze van Hem bidden! 12 Alle dingen dan, die gij ook maar wilt, dat u de mensen zouden doen, doet gij hun ook zo; want dit is de wet en de profeten. Vertaling brief 1 Marcus Tullius Cicero groet zijn vrouw Terentia hartelijk. Brindisi, in het 7o7 e jaar vanaf de stichting van de stad Rome. Als je het goed maakt, doet me dat deugd; met mij gaat het goed. Doe je best om op krachten te komen. Zorg voor wat nodig is en regel zoals tijdsomstandigheden dat eisen en en stuur mij over alle aangelegenheden zo vaak mogelijk een brief. Gegroet.

10 pagina:10 Vertaling brief 2 Marcus Tullius Cicero groet zijn vrouw Terentia hartelijk. Brindisi, in het 7o7 e jaar vanaf de stichting van de stad Rome. Als je het goed maakt, doet me dat deugd; met mij gaat het goed. Ik kijk dagelijks uit naar de briefbestellers; als zij aangekomen zullen zijn, zal ik misschien meer zekerheid hebben over wat me te doen staat en zal ik jou met op de hoogte stellen. Houd zorgvuldig je gezondheid in het oog. Gegroet. (Geschreven) op de eerste dag van september. Vertaling brief 3 Marcus Tullius Cicero groet zijn vrouw Terentia hartelijk. Als je het goed maakt, doet me dat deugd; met mij gaat het goed. Eindelijk werd mij een tamelijk hoffelijke brief van Ceasar gebracht en hij zelf zal, zo men zegt, boven verwachting snel komen. Ik zal jou berichten of ik hem tegemoet ga of dat ik hier wacht, als ik zal hebben besloten. Stuur de briefbestellers zo snel mogelijk naar mij terug. Houd je gezondheid goed in het oog. Gegroet. Gegeven de dag voor het midden van Augustus. (12 Augustus) Samen lezen (1) Nadat Hannibal zo, minder dan 25 jaar oud, opperbevelhebber was geworden, onderwierp hij in de volgende drie jaar alle volkeren van Spanje in de oorlog; Saguntus, een door een bondgenootschap (met Rome) verbonden stad, veroverde hij met geweld; hij stelde drie grote legers samen. Daarvan stuurde hij één naar Africa, het tweede liet hij met zijn broer Hasdrubal in Spanje achter, het derde nam hij met zich mee naar Italië. Toen hij de bergpas van de Pyreneeën overstak, ging hij, waarlangs hij ook maar zijn reis maakte, met alle bewoners een gevecht aan; hij liet niemand, tenzij overwonnen, gaan. Nadat hij aangekomen was bij de Alpen, die Italië van Gallië scheiden, die voor hem niemand ooit met een leger was overgestoken behalve de Griek Hercules (op grond waarvan deze pas tot op de dag van vandaag de Griekse wordt genoemd), heeft hij de Alpenbewoners, die probeerden de overtocht te verhinderen, in de pan gehakt, hij heeft de streken toegankelijk gemaakt, hij heeft wegen aangelegd, hij kreeg het gedaan dat daarlangs olifanten met een gevechtstoren konden gaan waarlangs voorheen een ongewapende man met moeite kon kruipen. Daarlangs bracht hij deze troepen over en kwam in Italië aan.

11 pagina:11 Vertaling Lezen (2) Ik betuig aan een ieder, die de woorden van de profetie van dit boek hoort. Indien iemand hieraan toevoegt, God zal hem toevoegen de plagen, die in dit boek geschreven zijn. En indien iemand afneemt van de woorden van het boek van deze profetie, God zal zijn deel afnemen van het boek des levens en van de heilige stad, die in dit boek beschreven zijn. Hij, die deze dingen getuigt, zegt: Ja, Ik kom spoedig. Amen, kom, Heere Jezus! De genade van de Heere Jezus zij met u allen. Amen. Antwoorden opdrachten Opdracht 1 1. Claudius longior fratre est. Claudius is langer dan vader. 2. Milites Romani fortiores hostibus sunt. De Romeinse soldaten zijn sterker dan de vijanden. 3. Dux in proelio cecidisse dicitur. Men zegt dat de aanvoerder in het gevecht gesneuveld is. 4. Tu iuberis venire. Men beveelt je te komen. 5. Haud scio, an verum sit. Ik weet niet of het waar is. 6. Miles conatus est, si flumen transire posset. De soldaat heeft geprobeerd, of hij de rivier kon oversteken. Opdracht 2 Vertaal de volgende zinnen: 1. Galli lingua inter se differunt. Celtae nostra lingua Galli appelantur. De Galliërs verschillen onderling in taal. De Kelten worden in onze taal Galliërs genoemd. 2. Frater meus septendecim annos natus est. Mijn broer is 17 jaar oud. 3. Salvus me fac, Deus. Red mij, o God. 4. Hannibal Saguntum vi expugnavit. Hannibal veroverde Saguntum met geweld. 5. Neminem nisi victum dimisit. Niemand die niet overwonnen was liet hij gaan. 6. Hasdrubal fratre in Hispania reliquit. Hasdrubal, zijn broer, bleef in Spanje achter.

12 pagina:12 7. M.Tullius Cicero Terentiae suae salutem plurimam dicit. Marcus Tullius Cicero groet zijn vrouw Terentia hartelijk. 8. Venite et videte opera Dei. Kom en zie de grote werken van God. 9. Emitte lucem tuam et veritam tuam. Zend Uw licht en Uw waarheid. 10. Vir dicitur iratus esse. Men zegt dat de man boos is. 11. Nihil est amabilius virtute. Niets is lieflijker dan de deugd 12. Petite et dabitur vobis. Bid en u zal gegeven worden. 13. Qualum servum perdidi! Wat een slaaf heb ik verloren! 14. Anno urbis conditae. Vanaf de stichting van de stad (Rome) 15. M T C S P D Terentia suae Marcus Tullius Cicero groet zijn vrouw Terentia hartelijk. 16. Veni Domine Iesu! Kom Heere Jezus! 17. Cenandum est. (cenare = het (middag)maal gebruiken, eten) Er moet gegeten worden. 18. Pueri mihi puniendi erant. De jongens moesten door mij gestraft worden. 19. Non tacendum, sed respondendum est tibi. Er moet door jou niet gezwegen, maar geantwoord worden. of: Jij moet niet zwijgen maar antwoorden. 20. Cum hostis appropinquat, portae claudendae. Wanneer de vijand nadert, moeten de poorten gesloten worden. 25. Hoc est corpus meum. Dat is mijn lichaam 26. Luce clarior. Helderder dan licht. 27. Ecce nova facio omnia. Zie, Ik maak alle dingen nieuw 28. Celerius quam opinio. Sneller dan verwacht.