Colofon. ARC-Rapporten ARC-Projectcode 2012/028. Tekst M. Verboom-Jansen Afbeeldingen M. Verboom-Jansen Redactie H.

Transcriptie

1 Een archeologisch bureau-onderzoek en karterend inventariserend veldonderzoek door middel van boringen aan de Aalderwijksestraat 57 te Kerkwijk, gemeente Zaltbommel (Gld) -Rapporten M. Verboom-Jansen ARC-Rapporten Geldermalsen 2012 ISSN

2

3 Colofon Een archeologisch bureau-onderzoek en karterend inventariserend veldonderzoek door middel van boringen aan de Aalderwijksestraat 57 te Kerkwijk, gemeente Zaltbommel (Gld) ARC-Rapporten ARC-Projectcode 2012/028 Tekst M. Verboom-Jansen Afbeeldingen M. Verboom-Jansen Redactie H. Buitenhuis Beheer en plaats van documentatie Archaeological Research & Consultancy Versie 1.1, 26 maart 2012 Autorisatie A.J. Wullink Uitgegeven door Postbus CA Groningen ISSN Geldermalsen, 2012 Een recente lijst van de ARC-Rapporten is te vinden op

4 Rapport Inhoud 1 Inleiding Aanleiding tot het onderzoek Ligging en beschrijving van het onderzoeksgebied Overzicht van de geplande werkzaamheden Doel van het onderzoek Werkwijze Resultaten bureau-onderzoek Bekende aardwetenschappelijke waarden Bekende archeologische waarden Historische situatie en bouwhistorische waarden Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Resultaten inventariserend veldonderzoek Booronderzoek Vondsten Conclusies en aanbevelingen 11 5 Samenvatting 12 Bijlagen 23 1

5 Rapport Projectgegevens Projectnaam Kerkwijk, Aalderwijksestraat 57 Projectcode 2012/028 Type onderzoek Karterend booronderzoek CIS-code Projectleider M. Verboom-Jansen MSc Contact , Opdrachtgever SAB, mw. H. Broier Contact , Bevoegde overheid Gemeente Zaltbommel, C.M.A. Sanders Contact , Locatiegegevens Toponiem Aalderwijksestraat 57 Plaats Kerkwijk Gemeente Zaltbommel Provincie Gelderland Kaartblad 45A Centrum-coördinaten / Oppervlakte ca m 2 Beschrijving onderzoekslocatie Aardwetenschappelijke waarden Archeologische waarden Historische waarden Verwachting Resultaten Formatie van Echteld; Stroomgordel van Bruchem; rivieroeverwal (3K25); kalkhoudende poldervaaggronden gevormd in zware zavel en lichte klei (Rn95A-VI). Binnen monument van hoge waarde: nederzetting Romeinse Tijd Late Middeleeuwen, en vluchtheuvel Nieuwe Tijd. Sinds 1832 bebouwd en in gebruik als tuin. Zeer hoge trefkans op archeologische resten en/of sporen uit de periode IJzertijd Nieuwe Tijd. Opgebracht pakket uit de Nieuwe Tijd aanwezig, geen oude woongronden aanwezig. 2

6 Kerkwijk Afbeelding 1. Topografische kaart van de onderzoekslocatie (blauw omcirkeld) en omgeving, voorzien van RD-coördinaten. Bron: Topografische Dienst Nederland.

7 Rapport Inleiding 1.1 Aanleiding tot het onderzoek In opdracht van SAB heeft Archaeological Research & Consultancy () een karterend inventariserend veldonderzoek door middel van boringen uitgevoerd aan de Aalderwijksestraat 57. Aanleiding tot dit onderzoek vormt de herinrichting van het perceel. Conform de Wet op de archeologische monumentenzorg 1 dient het plangebied eerst te worden onderzocht op de aanwezigheid van archeologische waarden. Het bureau- en veldonderzoek zijn in maart 2012 uitgevoerd door M. Verboom- Jansen MSc. Het archeologisch onderzoek is uitgevoerd conform de eisen die gesteld worden in de Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA versie 3.2) Ligging en beschrijving van het onderzoeksgebied De onderzoekslocatie ligt in de bebouwde kom van Kerkwijk, aan de Aalderwijksestraat 57 (afb. 1). De locatie beslaat ca m 2. Er zijn een vrijstaande woning en een schuur aanwezig (afb. 2). De huidige woning is gefundeerd op een gemetselde fundering, ca. 60 cm mv (persoonlijke communicatie mw. H. Broier, SAB). De woning is niet onderkelderd. De rest van de locatie is in gebruik als tuin. De maaiveldhoogte is ongeveer 2,3 m +NAP (afb. 3). 1.3 Overzicht van de geplande werkzaamheden De bebouwing op de onderzoekslocatie zal worden gesloopt. Daarna worden een woning en een schuur op de locatie gerealiseerd (afb. 4). De nieuwe woning wordt onder de trap onderkelderd, tot ca. 240 cm mv mv. De woning wordt gefundeerd op boorpalen met een ringbalk. Onderzijde fundering is ca. 70 cm mv (persoonlijke communicatie mw. H. Broier, SAB). 1.4 Doel van het onderzoek Bureau-onderzoek Doel van het bureau-onderzoek is het verkrijgen van inzicht in bekende en te verwachten archeologische waarden in en om het plangebied. Op basis van de verkregen informatie wordt een archeologisch verwachtingsmodel voor de onderzoekslocatie opgesteld. Hierin wordt beschreven of er archeologische resten aanwezig (kunnen) zijn in het plangebied, wat de potentiële aard en omvang hiervan is en 1 In werking getreden op 1 september De inhoud van de KNA kan worden geraadpleegd op 4

8 Rapport of de voorgenomen werkzaamheden in het plangebied een bedreiging vormen voor het bodemarchief. Indien dit het geval is, wordt geadviseerd op welke wijze hiermee in het vervolgtraject van de plannen rekening dient te worden gehouden. Inventariserend veldonderzoek Het inventariserend veldonderzoek (IVO) dient ertoe het in het bureau-onderzoek voorgestelde verwachtingsmodel te verifiëren en met veldwaarnemingen te completeren. Het IVO bestaat uit drie stappen: verkennend, karterend en waarderend. Het verkennend onderzoek richt zich op de bodemopbouw en mogelijke bodemverstoringen die de archeologische trefkans kunnen beïnvloeden. Het karterend onderzoek stelt vast of er al dan niet archeologische waarden aanwezig zijn. Het waarderend onderzoek bepaalt de waarde van de archeologische resten. 1.5 Werkwijze Bureau-onderzoek Voor het bureau-onderzoek wordt bronnenmateriaal uit diverse disciplines geraadpleegd en geïntegreerd tot een archeologisch verwachtingsmodel. Op basis van geologische, geomorfologische en bodemkundige informatie wordt een beeld geschetst van de landschappelijke ontwikkeling van de omgeving van de onderzoekslocatie. Deze landschappelijke ontwikkeling geeft inzicht in de potentiële bewoonbaarheid van de locatie. Voor de beschrijving van de archeologische waarden wordt gebruik gemaakt van Archis2, de online archeologische database van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) en de Archeologische Monumenten Kaart (AMK), en, indien van toepassing, van informatie over eerder gedaan onderzoek en archeologische waarnemingen. Naast deze informatie wordt, als deze voorhanden zijn, ook gebruik gemaakt van provinciale en gemeentelijke beleids- en verwachtingskaarten. Voor onderhavig onderzoek is gebruik gemaakt van de archeologische waardenen beleidskaart van de provincie Gelderland 3 en de archeologische waarden- en beleidskaart van de gemeente Zaltbommel (Goossens et al. 2011). De historische ontwikkeling wordt beschreven aan de hand van historisch-topografisch kaartmateriaal en historische bronnen. Hierbij wordt ook ingegaan op eventuele (sub)recente verstoringen die de archeologische verwachting beïnvloeden. Inventariserend veldonderzoek Het IVO is uitgevoerd als een karterend booronderzoek. De boringen zijn gelijkmatig over de onderzoekslocatie verspreid. De positie van de boringen is ingemeten met behulp van GPS en meetlinten. De maaiveldhoogte is bepaald aan de hand van het Actueel Hoogte Bestand Nederland. 4 In totaal zijn zes boringen geplaatst tot een diepte van ten minste 190 cm mv en maximaal 240 cm mv. Voor het boren is gebruik gemaakt van een edelmanboor met een diameter van 7 cm en een guts met een diameter van 3 cm. De bodemopbouw is beschreven volgens de Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode (ASB). Het opgeboorde materiaal

9 Rapport is in het veld doorzocht op de aanwezigheid van archeologische indicatoren zoals aardewerkfragmenten, houtskool, fosfaatvlekken, vuursteen, natuursteen, verbrand leem en bot. 6

10 Rapport Resultaten bureau-onderzoek 2.1 Bekende aardwetenschappelijke waarden De onderzoekslocatie ligt in het rivierengebied. Het rivierengebied zoals dat nu aanwezig is, is grotendeels gevormd in het Holoceen (vanaf jaar geleden). De onderzoekslocatie ligt op de stroomgordel van Bruchem. Deze stroomgordel is actief geweest van 2560 jaar BP 5 tot 1760 jaar BP (Berendsen & Stouthamer 2001). Het beddingzand van de stroomgordel wordt binnen 1 m mv verwacht (Cohen et al. 2009). Alle Holocene rivierafzettingen worden gerekend tot de Formatie van Echteld (De Mulder et al. 2003). Volgens de geomorfologische kaart (afb. 5) ligt de onderzoekslocatie op een rivieroeverwal (3K25). In de omgeving van de onderzoekslocatie is een rivierkom en oeverwalachtige vlakte (2M22) en geul van een meanderend afwateringsstelsel (2R11) aanwezig. Volgens de bodemkaart zijn op de onderzoekslocatie kalkhoudende poldervaaggronden gevormd in zware zavel en lichte klei (Rn95A-VI; afb. 6) aanwezig. Deze poldervaaggronden zijn typerend voor stroomruggen. De A-horizont voldoet niet aan de eisen voor een minerale eerdlaag en de gereduceerde horizont (Cr-horizont) komt vaak binnen 80 cm beneden maaiveld voor. Roestvlekken en grijze vlekken beginnen ondieper dan 50 cm mv (Steur & Heijink 1973). Een grondwatertrap van VI betekent dat de gemiddeld hoogste grondwaterstand tussen 40 en 80 cm mv ligt en de gemiddeld laagste grondwaterstand dieper dan 120 cm mv ligt. Westelijk van de onderzoekslocatie wordt een terp verwacht. 2.2 Bekende archeologische waarden De onderzoekslocatie ligt binnen een monument van hoge archeologische waarde (AMK-terrein 4200; afb. 7). Er is een oude woongrond aanwezig uit de Romeinse Tijd Late Middeleeuwen en een vluchtheuvel uit 1861 met mogelijk een oudere kern. Binnen het monumentterrein zijn vondsten uit de de Romeinse Tijd, Vroege en Late Midddeleeuwen bekend. Binnen 500 m van de onderzoekslocatie zijn verder terpen uit de Late Middeleeuwen aanwezig (AMK-terrein 3996 en 3997). Volgens Berendsen & Stouthamer (2001) zijn op de stroomgordel van Bruchem resten uit de Vroege IJzertijd en Romeinse Tijd bekend. 2.3 Historische situatie en bouwhistorische waarden De onderzoekslocatie ligt in de bebouwde kom van Kerkwijk. Kerkwijk is ontstaan op de stroomgordel van Bruchem en in ieder geval in 1294 al aanwezig (Van der 5 BP: before present, 14 C jaren voor heden waarbij 1950 als referentiejaar wordt genomen. 7

11 Rapport Aa ). Volgens de gemeente-beschrijving 6 waren westelijk van de kerk al in de Karolingische tijd enkele boerderijen aanwezig. De vluchtheuvel in het dorp werd na de watersnood in 1861 aangelegd (Goossens et al. 2011). Volgens en KennisInfrastructuur Cultuurhistorie 7 was in 1832 en 1900 bebouwing op de onderzoekslocatie aanwezig. De rest van de locatie was in gebruik als tuin. De Aalderwijksestraat was in 1832 ook al aanwezig. Volgens de cultuurhistorische kaart van de gemeente Zaltbommel ligt de onderzoekslocatie net buiten de zone van oude woongronden (afb. 8). Op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN; afb. 3) is te zien dat de onderzoekslocatie ca. 50 cm lager ligt dan de percelen ten noorden en westen van de onderzoekslocatie. Er zijn geen rijksmonumenten en geen MIP-objecten op de onderzoekslocatie aanwezig (afb. 8). Volgens Edugis 8 stamt de huidige woning uit 1870 en de schuur uit Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel De archeologische trefkans in het rivierengebied hangt in hoge mate samen met de geologische opbouw van dit gebied, omdat de bewoning vóór de bedijkingen in de Late Middeleeuwen zich concentreerde op de relatief hooggelegen en daardoor droge delen. De onderzoekslocatie is gelegen op de stroomgordel van Bruchem. Deze stroomgordel heeft volgens de gemeentelijke beleidsadvieskaart een zeer hoge archeologische trefkans op archeologische resten en/of sporen uit de periode IJzertijd Nieuwe Tijd.Volgens de beleidskaart is archeologisch onderzoek noodzakelijk wanneer de bodemingreep meer dan 30 m 2 beslaat en dieper dan 30 cm -mv reikt (afb. 9). De onderzoekslocatie ligt binnen een monument van hoge waarde waarin nederzettingsporen uit de Romeinse Tijd, Vroege en Late Middeleeuwen zijn aangetroffen (AMK-terrein 4200). Ook is er sprake van een vluchtheuvel uit Volgens de gemeentelijke beleidskaart zijn op de onderzoekslocatie echter geen oude woongronden aanwezig. Dit komt dus niet met elkaar overeen; volgens de gemeentelijke kaart zijn er dus mogelijk geen resten uit de Romeinse Tijd Late Middeleeuwen op de locatie aanwezig. De archeologische resten worden verwacht in de top van de oeverafzettingen, onder de A-horizont. Het beddingzand van de stroomgordel wordt binnen 1 m mv verwacht. Gezien de lage grondwaterstand zullen waarschijnlijk alleen anorganische resten zoals (vuur)steen, aardewerk en mogelijk metaal bewaard zijn gebleven; organische resten zoals hout en bot zijn waarschijnlijk niet bewaard gebleven. Of nog archeologische resten en/of sporen aanwezig zijn hangt af van de intactheid van het bodemprofiel

12 Rapport Resultaten inventariserend veldonderzoek 3.1 Booronderzoek Tijdens het karterende booronderzoek zijn op de onderzoekslocatie in totaal zes boringen geplaatst tot een minimale diepte van 190 cm mv en een maximale diepte van 240 cm -mv. Alle boringen zijn gestaakt op zand, behalve boring 3; hier is waarschijnlijk puin in het boorgat gevallen waardoor niet dieper geboord kon worden. De locatie van de boringen is weergegeven in afbeelding 10. De resultaten van het onderzoek zijn weergegeven in bijlage 1. Vanaf het maaiveld is tot op een diepte van 80 á 170 cm mv een opgebracht pakket aanwezig. Het bestaat uit zwak tot matig zandige klei en matig tot uiterst siltig zand. Het pakket is overwegend bruingrijs of grijsbruin van kleur. Er is veel baksteen, steenkool en puin in waargenomen, en plaatselijk ook fragmenten Faiance, witgeglazuurd industrieel aardewerk en recent glas (boring 3, 5 en 6; zie ook tabel 1). In boring 4 zijn ook fosfaatvlekken waargenomen. Onder het vergraven pakket is in boring 4 en 5 een dunne laag komklei aangetroffen. Hieronder, en in de overige boringen direct onder het vergraven pakket, is sterk tot uiterst siltige klei aangetroffen. Dit zijn oeverafzettingen. De oeverafzettingen gaan tussen 170 en 190 cm mv over in beddingzand. De aangetroffen bedding- en oeverafzettingen behoren tot de stroomgordel van Bruchem. De oeverafzettingen zijn afgedekt door komafzettingen. Deze komafzettingen zijn niet in alle boringen aangetroffen. Waar deze niet zijn aangetroffen zijn ze waarschijnlijk opgenomen en vermengd met het opgebrachte pakket. Hierdoor zijn zij niet in alle boringen meer als komafzettingen te herkennen. Het opgebrachte pakket stamt, gezien de indicatoren die erin zijn aangetroffen, uit de Nieuwe Tijd en houdt waarschijnlijk verband met de vluchtheuvel of met bewoning uit Er zijn geen oude woongronden aangetroffen. 3.2 Vondsten In de boringen zijn een aantal indicatoren aangetroffen (tabel 1). Het materiaal is gedetermineerd door A.S. Berends van. Het is na bestudering afgestoten en niet gedeponeerd. 9

13 boring diepte (cm) N scherfsoort grondstof & objectsoort functie datering oppervlaktebehandeling uitwendig decoratietype decoratie uitwendig B schilfer baksteen, rood bouwkeramiek B schilfer indet indet B randscherf Industrieel aardewerk, kop tafelgerei loodglazuur, kobaltblauw beschilderd indet / kom? B schilfer houtskool indet B schilfer baksteen, rood bouwkeramiek B schilfer baksteen, rood, chamotte magering B schilfer baksteen, geel (IJsselsteen?) B randscherf Industrieel aardewerk, kop / kom B wandscherf Industrieel aardewerk, kop / kom bouwkeramiek bouwkeramiek 1550-nu tafelgerei loodglazuur tafelgerei loodglazuur, slib (rood) plastisch witte braamnop op rode ondergrond totaal 11 Tabel 1. Determinatietabel van de aangetroffen vondsten.

14 Rapport Conclusies en aanbevelingen Op de onderzoekslocatie is een opgebracht pakket uit de Nieuwe Tijd aanwezig, dat waarschijnlijk verband houdt met de vluchtheuvel of met bewoning uit Er zijn geen oude woongronden aangetroffen. Onder het opgebrachte pakket zijn plaatselijk komafzettingen aanwezig, en overal oever- en beddingafzettingen van de stroomgordel van Bruchem. Gezien de monument-status van het terrein en het aangetroffen opgebrachte pakket blijft de hoge archeologische trefkans op archeologische resten en/of sporen uit de Nieuwe Tijd van kracht. Oudere resten worden niet meer verwacht. Omdat geen resten ouder dan de Nieuwe Tijd worden verwacht, wordt geadviseerd om de onderzoekslocatie vrij te geven. Wanneer het binnen de gemeentelijke onderzoeksstrategie past om onderzoek te doen naar archeologie uit de Nieuwe Tijd, zou een vervolgonderzoek in de vorm van een proefsleuvenonderzoek (IVO- P) kunnen worden uitgevoerd. Het is aan de bevoegde overheid, de gemeente Zaltbommel, om te bepalen of en in welke vorm vervolgonderzoek noodzakelijk is. De archeologische meldingsplicht blijft hoe dan ook van kracht. Wanneer tijdens de graafwerkzaamheden archeologsiche sporen of resten worden aangetroffen, dan dient dit, conform art. 53 van de Wamz, onverwijld te worden gemeld bij de bevoegde overheid. 11

15 Rapport Samenvatting In opdracht van SAB heeft een bureau-onderzoek en karterend booronderzoek uitgevoerd aan de Aalderwijksestraat 57 te Kerkwijk. Aanleiding voor het onderzoek vormt de herinrichting van het perceel. Het gecombineerde onderzoek heeft tot doel om de archeologische verwachting in kaart te brengen, deze te verfijnen door middel van veldwaarnemingen en zo tot een advies te komen met betrekking tot eventuele vervolgstappen in de AMZ-cyclus. Het onderzoek heeft uitgewezen dat op de onderzoekslocatie een opgebracht pakket uit de Nieuwe Tijd aanwezig is, dat waarschijnlijk verband houdt met de vluchtheuvel of met bewoning uit Er zijn geen oude woongronden aangetroffen. Geadviseerd wordt om de onderzoekslocatie vrij te geven. 12

16 Rapport Literatuur Aa, A.J. van der, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, bijeengebragt door A.J. van der Aa, onder medewerking van eenige Vaderlandsche Geleerden. Gorinchem. Berendsen, H.J.A., De vorming van het land. Assen (Fysische geografie van Nederland). 4e, geheel herziene druk. Berendsen, H.J.A. & E. Stouthamer, Palaeogeographic development of the Rhine-Meuse delta, The Netherlands. Assen. Brandt, R.W. et al. (red.), ARCHIS. Archeologisch Basis Register, versie 1.0. Amersfoort. Cohen, K.M., E. Stouthamer, W.Z. Hoek, H.J.A. Berendsen, H.F.J. Kempen et al., Zand in banen - Zanddieptekaarten van het Rivierengebied en het IJsseldal in de provincies Gelderland en Overijssel. Arnhem. Goossens, E. et al., Cultuurhistorische inventarisatie en archeolgiebeleid gemeente Zaltbommel. Weesp (RAAP-rapport 2025). Mulder, E.F.J. de, M. C. Geluk, I.L. Ritsema, W. E. Westerhoff & T. E. Wong, De ondergrond van Nederland. Groningen/Houten. Steur, G.G.L. & W. Heijink, Bodemkaart van Nederland, schaal 1: Toelichting bij de kaartbladen 39 West Rhenen en 39 Oost Rhenen. Wageningen. Stiboka. 13

17 Afbeelding 2. Advies. Bestaande situatie op de onderzoekslocatie (blauw omlijnd). Bron: Kramer Ontwerp en

18 Afbeelding 3. Hoogtekaart van de onderzoekslocatie (blauw omlijnd) en omgeving. Oranje is hoog en blauw is laag. Bron:

19 Afbeelding 4. Toekomstige situatie op de onderzoekslocatie. Bron: Kramer Ontwerp en Advies.

20 Afbeelding 5. Geomorfologische kaart van de onderzoekslocatie (blauw omcirkeld) en omgeving. Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed/Archis II.

21 Afbeelding 6. Bodemkaart van de onderzoekslocatie (blauw omcirkeld) en omgeving. Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed/Archis II.

22 Afbeelding 7. Archeologische waarden op de onderzoekslocatie (blauw omcirkeld) en in de omgeving. Bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed/Archis II.

23 Afbeelding 8. Cultuurhistorische waarden op en in de omgeving van de onderzoekslocatie (blauw omcirkeld) volgens de gemeentelijke beleidsadvieskaart. Bron: Goossens et al. (2011).

24 Afbeelding 9. Archeologische waarden op en in de omgeving van de onderzoekslocatie (blauw omcirkeld) volgens de gemeentelijke beleidsadvieskaart. Bron: Goossens et al. (2011).

25 Afbeelding 10. De ligging van de boorpunten op de onderzoekslocatie. c Topografische ondergrond: Topografische Dienst, Emmen,

26 Rapport Bijlage 1 Boorstaten Locatiebepaling Referentievlak Maaiveldhoogtebepaling Nauwkeurigheid maaiveldhoogte gemeten, GPS Normaal Amsterdams Peil geschat, actueel hoogtebestand 10 cm De volgende afkortingen worden in de boorstaten gebruikt. grondsoort (onderdeel lithologie) K klei Z zand bijmengsel (onderdeel lithologie) s1 zwak siltig s2 matig siltig s3 sterk siltig s4 uiterst siltig z1 zwak zandig z3 sterk zandig grind (onderdeel van lithologie) g1 zwak grindig g2 matig grindig boring 1 RD-X: RD-Y: Maaiveld: 2,30. Boormethode: edelmanboring, guts. diepte lithologie kleur grens 35 Kz3g1 bruingrijs scherp Archeologische indicatoren: baksteen, weinig. Bodemkundige interpretaties: bouwvoor. Opmerkingen: puin. 50 Kz3 bruingrijs scherp Vlekken: matig gevlekt, oranje. Archeologische indicatoren: baksteen, veel. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: steenkool. 90 Ks3g1 bruingrijs scherp Vlekken: matig gevlekt, oranje. Archeologische indicatoren: baksteen, weinig. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: steenkool; houtskool; puin; grote afgr steen basis. 115 Ks3 bruingrijs geleidelijk Bodemhorizont: C, gley. Vlekken: sterk gevlekt, oranje. 120 Ks3 blauwgrijs geleidelijk Vlekken: sterk gevlekt, oranje. 155 Ks4 blauwgrijs geleidelijk Vlekken: licht gevlekt, oranje. Archeologische indicatoren: baksteen, spoor. Opmerkingen: rood bst op 140 cm. 170 Ks4 grijsbruin geleidelijk Opmerkingen: hum vlk; alles kalkloos. 190 Zs1 grijsbruin gestaakt Archeologische indicatoren: baksteen, spoor. Opmerkingen: bst rood op 180 cm. boring 2 RD-X: RD-Y: Maaiveld: 2,40. Boormethode: edelmanboring, guts. diepte lithologie kleur grens 30 Kz3g1 zwart scherp Archeologische indicatoren: baksteen, weinig. Bodemkundige interpretaties: vergraven. Opmerkingen: steenkool;. 45 Ks3 grijsbruin scherp Vlekken: sterk gevlekt, oranje. Archeologische indicatoren: baksteen, spoor. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. 60 Ks3 grijsbruin scherp Vlekken: sterk gevlekt, oranje. Archeologische indicatoren: baksteen, spoor. Opmerkingen: rommelig; zw vlekken. 95 Ks2 grijsbruin geleidelijk Vlekken: sterk gevlekt, oranje. 100 Ks2 grijs geleidelijk Vlekken: sterk gevlekt, oranje. Archeologische indicatoren: baksteen, spoor. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: steenkool; opgebracht tot hier. 170 Ks3 grijs geleidelijk Bodemhorizont: C, gley. Vlekken: sterk gevlekt, oranje. 185 Ks4 grijsbruin scherp Opmerkingen: houtresten. 190 Zs3 bruingrijs scherp 200 Zs1 grijs gestaakt 23

27 Rapport boring 3 RD-X: RD-Y: Maaiveld: 2,30. Boormethode: edelmanboring, guts. diepte lithologie kleur grens 35 Kz1 bruingrijs scherp Archeologische indicatoren: baksteen, spoor. Bodemkundige interpretaties: bouwvoor. 70 Kz1g2 donker bruingrijs scherp Archeologische indicatoren: baksteen, spoor. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: recent glas; veel steenkool;witgl industrieel aw. 115 Ks3 bruingrijs scherp Archeologische indicatoren: baksteen, veel. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: supr veel bst; steenkool; faiance. 140 Ks4 grijs geleidelijk Vlekken: sterk gevlekt, geel. Schelpmateriaal: weinig. Archeologische indicatoren: baksteen, weinig. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: tussen 130 en 140: rood en geel bst, houtskool. 150 Ks4 donker grijs scherp Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: grote 4cm steen afgerond. 175 Ks4 grijs scherp 180 Ks4 zwart scherp Bodemkundige interpretaties: laklaag. 240 Ks4 grijs gestaakt Sublagen: zandlagen. Opmerkingen: houtresten veel; gat dicht gevallen;. boring 4 RD-X: RD-Y: Maaiveld: 2,30. Boormethode: edelmanboring, guts. diepte lithologie kleur grens 20 Zs2 grijsbruin scherp Archeologische indicatoren: baksteen, spoor. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. 40 Ks3 grijsbruin scherp Archeologische indicatoren: baksteen, weinig. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: steenkool houtskool puin. 60 Ks3 grijsbruin scherp Archeologische indicatoren: fosfaatvlekken. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: bst3 steenkool. 110 Ks4 grijsbruin scherp Vlekken: matig gevlekt, oranje. Archeologische indicatoren: fosfaatvlekken. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: steenkool;bst1; fosf tot 80; 1m puin+steenkool. rommelig. 130 Ks2 blauwgrijs geleidelijk Bodemhorizont: C. Vlekken: sterk gevlekt, zwart. Opmerkingen: hum vlk. 150 Ks3 blauwgrijs geleidelijk Vlekken: licht gevlekt, oranje. Opmerkingen: hum vlk. 170 Ks4 grijs geleidelijk Vlekken: sterk gevlekt, oranje. 180 Zs4 grijs geleidelijk Vlekken: sterk gevlekt, oranje. 190 Zs2 grijs scherp Vlekken: matig gevlekt, oranje. 200 Zs1 grijs gestaakt boring 5 RD-X: RD-Y: Maaiveld: 2,30. Boormethode: edelmanboring, guts. diepte lithologie kleur grens 45 Kz3 donker bruingrijs scherp Archeologische indicatoren: baksteen, weinig. Bodemkundige interpretaties: bouwvoor. Opmerkingen: grindjes houtskool puin. 60 Kz1 grijsbruin scherp Vlekken: matig gevlekt, oranje. Archeologische indicatoren: baksteen, weinig. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: witgl aw; houtskool puin bst. 80 Ks2 grijsbruin scherp Vlekken: matig gevlekt, oranje. Archeologische indicatoren: baksteen, weinig. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: puin, wit glazuurd industrieel aardew. 90 Ks2 grijsbruin geleidelijk Bodemhorizont: C, gley. Vlekken: matig gevlekt, oranje. Schelpmateriaal: weinig. 175 Ks4 grijsbruin geleidelijk Vlekken: sterk gevlekt, oranje. Nieuwvormingen: roestvlekken, spoor. 180 Zs4 grijs scherp Opmerkingen: alles kalkloos. 210 Zs1 grijs gestaakt 24

28 Rapport boring 6 RD-X: RD-Y: Maaiveld: 2,20. Boormethode: edelmanboring, guts. diepte lithologie kleur grens 30 Kz1g1 donker bruingrijs scherp Vlekken: sterk gevlekt, zwart. Archeologische indicatoren: baksteen, weinig. Bodemkundige interpretaties: bouwvoor. Opmerkingen: steenkool; puin. 100 Ks4 grijsbruin geleidelijk Vlekken: sterk gevlekt, oranje. Archeologische indicatoren: baksteen, spoor. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: steenkool veel; dubbel witgl aw; puin;. 110 Ks4 grijs scherp Vlekken: sterk gevlekt, oranje. Archeologische indicatoren: baksteen, spoor. Bodemkundige interpretaties: opgebrachte grond. Opmerkingen: steenkool. 170 Ks4g1 grijs scherp Archeologische indicatoren: baksteen, spoor. Bodemkundige interpretaties: vergraven. Opmerkingen: houtresten; hum vlk; geel bst op 140 en Zs4 grijs scherp 190 Zs2 grijs gestaakt Vlekken: matig gevlekt, oranje. Opmerkingen: hum vlk. 25

29 Chronostratigrafische eenheden Holoceen Laat-Weichselien (Laat-Glaciaal) 0 Jaren geleden Chronostratigrafische eenheden Subatlanticum Subboreaal 14 C-jaren geleden Archeologische periode Nieuwe Tijd Late Middeleeuwen Eemien Saalien-complex n. Chr n. Chr. 450 n. Chr. 12 v. Chr. 800 v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr. Ca jaar geleden Pleistoceen Midden-Pleistoceen Laat-Pleistoceen Weichselien (Glaciaal) Laat- Holoceen Vroege Middeleeuwen Holsteinien Elsterien Midden-Weichselien (Pleniglaciaal) Vroeg-Weichselien (Vroeg-Glaciaal) Atlanticum Midden- Holoceen Boreaal Preboreaal Vroeg- Holoceen Holoceen Late Dryas Allerød-interstadiaal Vroege Dryas Bølling-interstadiaal Laat-Pleniglaciaal Midden-Pleniglaciaal Vroeg-Pleniglaciaal Romeinse Tijd IJzertijd Bronstijd Neolithicum Mesolithicum Laat-Paleolithicum Tijd Pleniglaciaal Glaciaal Laat-Glaciaal Bijlage 2. Een overzicht van geologische (chronostratigrafische) en archeologische periodes. Door: A.J. Wullink. Gebaseerd op: Brandt et al. 1992; De Mulder et al. 2003; Berendsen 2004.