(Pteridophyta en Spermatophyta) over de periode

Transcriptie

1 ... Floron-Rode Lijst 1990 Rode Lyst van de in Nederland verdwenen en bedreigde planten (Pteridophyta en Spermatophyta) over de periode E.J. Weeda (Stichting FLORON, Postbus 9514, 2300 RA Leiden) R. van der Meijden (Rijksherbarium/Hortus Botanicus, Postbus 9514, 2300 RA Leiden) P.A. Bakker (Vereniging tot Behoud van Natuurmonumentenin Nederland, Noordereinde 60, 1243 JJ 's-graveland) Inhoud Summary 2 1. Inleiding 3 2. FLORON-Rode Lijst FLORON-Rode Lijst uitgesplitst per categorie Lijst van verdwenen soorten (cat. 0) Lijst van zeer sterk bedreigde soorten (cat. 1) Lijst van sterk bedreigde soorten (cat 2) Lijst van bedreigde soorten (cat. 3) Lijst van potentieel bedreigdesoorten (cat. 4) FLORON-Rode Lijst in cijfers De in Nederland voorkomende soorten van de I.U.C.N.-lijst van in Europa bedreigde soorten, met correcties Toelichting Voorgeschiedenis van Rode Lijsten in Nederland Uitgangspunten a. Criterium'actuelezeldzaamheid' b. Criterium'mate van actuele achteruitgang' c. Combinatie van zeldzaamheid en mate van achteruitgang d. Meetellende soorten (taxa) e. Arealen van Rode Lijst-soorten f. Overige soorten met een sterke achteruitgang Vergelijking met andere Rode Lijsten Toepassingen 23 Appendix 1: Voorbeelden van soorten met sterke achteruitgang in aantal atlasblokken en/of op populatieniveau, maarniet aan de thans geformuleerdecriteria voldoend 23 Appendix 2: Soorten genoemd in het voorontwerp van de Flora- en Faunawet, maar niet in de Rode Lijst 23 Appendix 3: Soorten uit de Rode Lijst die ontbreken in het ontwerp van de Flora-en Faunawet 24 [Literatuur en noten] 25 Floron Red Data List Red Data List of the extinct, endangered and vulnerable plants in the Netherlands in the period This publication gives the first Red Data List of Dutch plants, in accordance with the IUCN-definitions. The List contains 37,3% of the species (taxa) accepted in the Standardlist of the Dutch Flora 1990; extinct are 3,8%, endangered 11,4%, most vulnerable 4,4%, vulnerable 10,1 %, potentiallyendangered/vulnerable 7,6% (table 1). The Red Data List has been based upon critically examined and actualised data of the recently completedatlas of the Dutch Flora. The categories 'endangered' and '(most) vulnerable' are defined by a combination ofthe rarity of the species and of its percentage of decline (fig. 1), leaving the decline at population level out of consideration. In comparision to Red Data Lists ofthe neighbouringgerman 'BundeslSnder' Niedersachsen and Nordrhein-Westfalen,the Dutch List counts considerably more endangeredspecies. 2

2 1. INLEIDING De internationalenatuurbeschermingsorganisatie I.U.C.N. begon in de jaren zeventig met de publicatie van soortenlijsten van in hun voortbestaan bedreigde organismen, de zogenaamde Red Data Books. Voor planten dateert de meest recente lijst voor Europa uit ¹ Naast lijsten voor in Europa bedreigde soorten werden in België Groot-Brittannië³ en Duitsland4 ook nationale Rode Lijsten samengesteld. De huidige publicatie is be- ², doeld als een voorlopige eerste Rode Lijst vanin Nederland bedreigde (vaat-)planten. Nationale Rode Lijsten ontlenen hun waarde voor toepassingen op het terrein van natuurbeheer, -beleid en -bescherming uitsluitendaan de mate van betrouwbaarheid van de achterliggende gegevens. Hun betekenis is des te groter, naarmate onder deskundigen een grotere eensgezindheid over de inhoud van de Rode Lijst bestaat. De publicatie van de thans gepresenteerde Rode Lijst heeft dan ook vooral tot doel om allen die deskundig zijn op het gebied van de Nederlandseflora in de gelegenheid te stellen de Lijst op zijn merites te beoordelen. Het is de wens van de samenstellers dat deze Lijst in discussie komt, zodat eind 1990 of begin 1991 tot het maken van een tweede versie van de Rode Lijst kan worden overgegaan. 2. FLORON-RODE LIJST 0 Verdwenen [I.U.C.N.: Extinct and presumed extinct]: Uit Nederland verdwenen soorten, dat wil zeggen: vanaf 1970 niet meer waargenomen. 1 Zeer sterk bedreigd: op het punt van verdwijning [I.U.C.N.: Endangered]: Soorten die recent in 1-12 atlasblokken voorkomen (AFK 1 of 2) met een achteruitgang van tenminste 50%, of soorten die recent in atlasblokken voorkomen (AFK 3) met een achteruitgang van tenminste75%. 2 Sterk bedreigd [ 'most vulnerable' 4 ]: Soorten die recent in 1-12 atlasblokken voorkomen(afk 1 of 2) met een achteruitgang van 25-50%, of soorten die recent in 13-40atlasblokken voorkomen (AFK 3) met een achteruitgang van 50-75% of soorten die recent in atlasblokken voorkomen (AFK 4 of 5) met een achteruitgang van tenminste 75%. 3 Bedreigd [I.U.C.N.: Vulnerable] Soorten dierecent in 13-40atlasblokken voorkomen (AFK 3) met een achteruitgang van 25-50% of soorten dierecent in atlasblokken voorkomen (AFK 4 of 5) met een achteruitgang van 25-75%. 4 Potentieel bedreigd [I.U.C.N.: Rare] Soorten die recent in 1-60atlasblokken gevonden zijn en die dooronvoorziene lokale ingrepen uitgeroeid kunnen worden of in de naaste toekomst in een categorie van actueelbedreigde soorten kunnen vallen. + soort met een beperkt areaal, of over het gehele areaal zeldzaam, althans binnen Europa; c ook verwilderd of adventief; het cijfer slaat alleen op het oorspronkelijke voorkomen; * (bij categorie 1): soorten waarvan het voorkomen in Nederland nog wel in de periode ,maar niet meer in de periode is bevestigd. 3

3 2.1. FLORON-Rode Lijst uitgesplitst per categorie Lijst van verdwenen soorten (cat.0) Totaal: 55 soorten [= laatste vondst 'in het wild'] Adonis aestivalis / Zomeradonis [1935] Adonis vernalis / Vootjaarsadonis [1849] Anthericum liliago / Grote graslelie [1897] Asperula cynanchica / Kalkbedstro [1842] Bassia hirsuta / Ruig zoutkruid [1927] [I.U.C.N. 1983: V] Calamagrostispseudophragmites / Rivierstruisgras [1914] Callitriche cophocarpa / Gekield sterrekroos [1930] 0190 Camelinasativa / Huttentut [1931] 0265 Carex tomentosa / Viltzegge [1942] Centaureacalcitrapa / Kalketrip [1964] Chondrillajuncea / Knikbloem [1932] Corallorhizatrifida / Koraalwortel [1942] Corispermum marschallii / Breed vlieszaad [1966] 0378 Cuscuta epilinum / Vlaswarkruid [1920] Cyperus flavescens / Geel cypergras [1939] Dianthus superbus / Prachtanjer [1905] 0434 Elatine triandra / Drietallig glaskroos [1859] 0512 Fagopyrum tataricum / Franse boekweit [1946] 1424 Filago lutescens / Geel viltkruid [1935] Filago pyramidata / Spatelviltkruid [1927] 0527 Filipendula vulgaris / Knolspirea [1957] 1692 Galeopsis ladanum subsp. ladanum / Brede raai [1928] 0109 Galium glaucum / Zeegroen walstra [1921] Helichrysum arenarium / Strobloem [1917] 0653 Hypochaeris maculata./ Gevlekt biggekruid [1924] 0664 Inula salicina / Wilgalant [1959] 0709 Lathraea squamaria / Bleke schubwortel [1930] 0712 Lathyrus niger / Zwarte lathyrus [1951] Linariaarvensis / Blauwe leeuwebek [1936] 0757 Loliumremotum / Vlasdolik [1949] 0758 Loliumtemulentum / Dolik [1949] 1490 Lycopodium complanatum / Vlakke wolfsklauw [1880] Moenchia erecta / Kruismuur [1950] Najas minor / Klein nimfkruid [1904] Oenanthe silaifolia / Weidekervel-torkruid [1899] Orchis coriophora / Wantsenorchis [1915] 0893 Orchis ustulata / Aangebrande orchis [1910] Orobancheramosa / Hennepvreter [1928] 1039 Orthilia secunda / Eenzijdig wintergroen [1939] 0735 Pseudorchis albida / Witte muggenorchis [1908] Pulmonariamontana / Smal longkruid [1951] 4

4 Pulsatilla vulgaris / Wildemanskruid [1968] 1059 Ranunculus tripartitus / Driedelige waterranonkel [1951] Rumex aquaticus / Paardezuring [1947] Sagina subulata / Priemvetmuur [1953] Salvia verbenaca / Kleinbloemige salie [1946] Saxifraga hirculus / Bokjessteenbreek [1859] Sedumcepaea / Omgebogen vetkruid [1938] Sedum forsterianum / Sierlijk vetkruid [1873] Sisymbrium supinum / Liggende raket [1940][I.U.C.N. 1983: V] Spergularia segetalis / Korenschijnspurrie [1939] Spiranthes aestivalis / Zomerschroeforchis [1936] Subularia aquatica / Priemkruid [1881] Wahlenbergia hederacea / Klimopklokje [1959] 1542 Zannichelliapalustris subsp. polycarpa / Brede zannichellia [1933] Lijst van zeer sterk bedreigde soorten (cat. 1) Totaal: 165 soorten Aceras anthropophorum / Poppenorchis +c 0006 Aconitum vulparia / Gele monnikskap c 0015 Agrostemma githago / Bolderik 0022 Ajuga chamaepitys / Akkerzenegroen 1456 Alchemilla xanthochlora / Geelgroene vrouwenmantel Alyssum alyssoides / Bleek schildzaad 0051 Anacamptis pyramidalis / Hondskruid Apiumrepens / Kruipend moerasscherm [I.U.C.N. 1983:V] c 0080 Aquilegia vulgaris / Wildeakelei 0094 Arnoseris minima / Korensla 0106 Asperugoprocumbens / Scherpkruid 0111 Asplenium adiantum-nigrum / Zwartsteel Atropa bella-donna / Wolfskers 0603 Avenula pratensis / Beemdhaver 0127 Azollacaroliniana / Kleine kroosvaren Bromus ramosus subsp. benekenii / Bosdravik 0163 subsp. ramosus / Ruwedravik *c 0164 Bromus secalinus / Dreps Calepina irregularis / Kalkraket Callitriche hermaphroditica / Rond sterrekroos * 0183 Callitriche palustris / Klein sterrekroos 0191 Campanula glomerata / Kluwenklokje c 0194 Campanula persicifoüa / Prachtklokje Carduus tenuiflorus / Tengere distel 0222 Carex digitata / Vingerzegge 0223 Carex dioica / Tweehuizige zegge 1611 Carex divulsa / Groene bermzegge 5

5 Carex ericetorum / Heidezegge 0233 Carex flava / Gele zegge Carex laevigata / Gladde zegge 0240 Carex lepidocarpa / Schubzegge 0242 Carex limosa / Slijkzegge 0243 Carex muricata / Dichte bermzegge 0253 Carex praecox / Vroege zegge 0263 Carex strigosa / Slanke zegge * Carum verticillatum / Kranskarwij 0289 Cephalanthera damasonium / Bleek bosvogeltje 0290 Cephalanthera longifolia / Wit bosvogeltje 0307 Chenopodium bonus-henricus / Brave hendrik Chenopodium vulvaria / Stinkende ganzevoet Cicendia filiformis / Draadgentiaan 0330 Cirsium acaule / Aarddistel 0344 Coeloglossum viride / Groene nachtorchis * 0396 Consolidaregalis / Wilderidderspoor Comus suecica / Zweedse kornoelje 1768 Crepis foetida / Stinkend streepzaad Crithmummaritimum / Zeevenkel 0392 Daphne mezereum / Rood peperboompje Deschampsia setacea / Moerassmele [I.U.C.N. 1983: V] Desmazeria rigida / Stijf hardgras * Dianthus carthusianorum / Karthuizer anjer 0416 Drosera longifolia / Lange zonnedauw * 0433 Elatine hydropiper / Klein glaskroos 0453 Epilobium lanceolatum / Lancetbladige basterdwederik: 0459 Epipactis atrorubens / Bruinrode wespenorchis Eriophorum gracile / Slank wollegras [I.U.C.N. 1983: V] 0478 Eriophorum latifolium / Breed wollegras 0304 Erysimum cheiri / Muurbloem 0488 Erysimum hieracifolium / Stijve steenraket * Euphorbia platyphyllos / Brede wolfsmelk Euphorbia seguieriana / Zandwolfsmelk * Euphorbia stricta / Stijve wolfsmelk 0511 Euphrasia rostkoviana / Beklierde ogentroost 1473 Festuca ovina subsp. ovina / Genaaid schapegras * Filago arvensis / Akkerviltkruid 0523 Filago vulgaris / Duits viltkruid Fragaria moschata / Grote bosaardbei 1403 Galeopsis pubescens / Zachte hennepnetel 0547 Galium boreale / Noords walstro Galium pumilum / Kalkwalstro * Galium sylvaticum / Boswalstro * Galium tricomutum / Driehoornig walstro 0559 Genista germanica / Duitse brem 0563 Gentianellacampestris / Veldgentiaan 6

6 Gentianellaciliata / Franjegentiaan Gentianellagermanica / Duitse gentiaan 0578 Geum rivale / Knikkend nagelkruid Gratiola officinalis / Genadekruid 0593 Gymnadenia conopsea / Grote muggenorchis Gypsophila muralis / Gipskruid Hammarbyapaludosa / Veenmosorchis [I.U.C.N. 1983: V] 1923 Helianthemumnummularium / Geel zonneroosje Helleborus viridis / Wrangwortel 0608 Herminiummonorchis / Honingorchis Hieracium lactucella / Spits havikskruid Hippocrepis comosa / Paardehoefklaver Hypericumcanadense / Canadees hertshooi [I.U.C.N. 1983: R] 0645 Hypericum hirsutum / Ruig hertshooi 0648 Hypericum montanum / Berghertshooi 0652 Hypochaeris glabra / Glad biggekruid Isoetes echinospora / Kleinebiesvaren Isoetes lacustris / Grote biesvaren * Juncus capitatus / Koprus 0686 Juncus pygmaeus / Dwergrus Koeleria pyramidata / Breed fakkelgras * Lactuca saligna / Wilgsla c 0710 Lathyrus aphaca / Naakte lathyrus 0711 Lathyrus linifolius / Knollathyrus 0719 Leersia oryzoides / Rijstgras Legousia hybrida / Klein spiegelklokje 0728 Leonurus cardiaca / Hartgespan Liliumbulbiferum subsp. croceum / Roggelelie Lobelia dortmanna / Waterlobelia Ludwigia palustris / Waterlepeltje 0778 Lycopodium selago / Dennewolfsklauw 0793 Marrubium vulgare / Malrove 0803 Melampyrum arvense / Wildeweit Mentha pulegium / Polei Minuartia hybrida / Tengere veldmuur c 0856 Narcissus pseudonarcissus subsp. pseudonarcissus / Wildenarcis 0861 Neottia nidus-avis / Vogelnestje 0881 Ophrys insectifera / Vliegenorchis 0887 Orchis mascula / Mannetjesorchis Orchis militairs / Soldaatje Orchis purpurea / Purperorchis Orobanche lutea / Rode bremraap Orobanche rapum-genistae / Grote bremraap +c 0696 Petrorhagia ptolifera / Mantelanjer 0942 Pinguicula vulgaris / Vetblad 7

7 Polygala comosa / Kuifvleugeltjesbloem Polygonatum verticillatum / Kranssalomonszegel Potamogeton praelongus / Langstengelig fonteinkruid Puccinellia rupestris / Dichtbloemig kweldergras +c 1032 Pulmonariaofficinalis / Gevlekt longkruid Ranunculus arvensis / Akkerboterbloem Ranunculuspolyanthemos / Bosboterbloem Rhinanthus alectorolophus / Harige ratelaar Rosa arvensis / Bosroos Rubia tinctorum / Meekrap Rubus saxatilis / Steenbraam 1142 Satureja calamintha subsp. sylvatica / Bergsteentijm Scandix pecten-veneris / Naaldekervel Scheuchzeria palustris / Veenbloembies Scirpus americanus / Stekende bies Scorzonera humilis / Kleine schorseneer 1193 Serratula tinctoria / Zaagblad Sesleria albicans / Blauwgras Silaumsilaus / Weidekervel +c 1203 Silene gallica / Franse silene Sparganium angustifolium / Drijvende egelskop Spartina maritima / Klein slijkgras Spiranthes spiralis / Herfstschroeforchis 1244 Stachys officinalis / Betonie * Teucrium botiys / Trosgamander Teucrium chamaedrys / Echte gamander Teucrium montanum / Berggamander 1272 Teucrium scordium / Moerasgamander Thesium humifusum / Liggend bergvlas Thlaspi caerulescens / Zinkboerenkers Thlaspi perfoliatum / Doorgroeide boerenkers Torilis arvensis / Akkerdoornzaad Tuberaria guttata / Gevlekt zonneroosje Utriculariaintermedia / Plat blaasjeskruid * Utriculariaochroleuca / Bleekgeel blaasjeskruid Valerianellacarinata / Gegroefde veldsla Valerianelladentata / Getande veldsla * Valerianellarimosa / Geoorde veldsla * Veronica praecox / Vroege ereprijs Veronica prostrata / Liggendeereprijs Veronica triphyllos / Handjesereprijs Veronica verna / Kleine ereprijs Vicia tetrasperma subsp. gracilis / Slanke wikke 0383 Vincetoxicum hirundinaria / Witte engbloem Viola calaminaria / Zinkviooltje 1389 Viola persicifolia / Melkviooltje 8

8 Lijst van sterk bedreigde soorten (cat. 2) Totaal: 64 soorten 1455 Alchemillamonticola / Bergvrouwenmantel 1649 Alchemilla subcrenata / Geplooide vrouwenmantel c 0032 Alliumschoenoprasum / Bieslook bulbosus Alopecurus / Knolvossestaart 0288 minima Anagallis / Dwergbloem Anagallis tenella / Teer guichelheil 0061 Antennariadioica / Rozenkransje 1315 Arabis glabra / Torenkruid 1458 Arabis hirsuta subsp. sagittata / Pijlscheefkelk 0088 Arctostaphylos uva-ursi / Beredruif Arnica montana / Valkruid 0751 Buglossoides arvensis / Ruw parelzaad Buniumbulbocastanum / Aardkastanje 0236 Carex hostiana / Blonde zegge 0255 Carex pulicaris / Vlozegge Cirsium dissectum / Spaanse ruiter Colchicum autumnale / Herfsttijloos Cucubalus baccifer / Besanjelier 0379 Cuscuta epithymum / Klein warkruid Desmazeria marina / Laksteeltje 0402 Dianthus armeria / Ruige anjer +c 0406 Digitalis purpurea / Gewoon vingerhoedskruid 0429 Echinodorus ranunculoides / Stijve moerasweegbree 0438 Eleocharis quinqueflora / Armbloemige waterbies 0467 Equisetum ramosissimum / Vertakte paardestaart 0471 Equisetum variegatum / Bonte paardestaart 0472 Erica cinerea / Rode dophei 0532 Fritillaria meleagris / Wildekievitsbloem 0539 Galeopsis ladanum subsp. angustifolia / Smalle raai 0561 Genista tinctoria / Verfbrem 0562 Gentianellaamarella / Slanke gentiaan [I.U.C.N. 1983: V] Holosteumumbellatum / Heelbeen Hordeum marinum / Zeegerst Juncus tenageia / Wijdbloeiende rus Legousia speculum-veneris / Groot spiegelklokje Liparisloeselii / Groenknolorchis [I.U.C.N. 1983: V] 0749 Listera cordata / Kleinekeverorchis 0753 Littorella uniflora / Oeverkruid c 0760 Lonicera xylosteum / Rode kamperfoelie 0775 Lycopodium clavatum / Grote wolfsklauw 0776 Lycopodium tristachyum / Kleine wolfsklauw Mentha suaveolens / Witte munt 0834 Monotropa hypopitys / Stofzaad 9

9 +c 0838 Muscari comosum / Kuifhyacint 0850 Myriophyllum alterniflorum / Teer vederkruid Najas marina / Groot nimfkruid 0862 Nepeta cataria / Wild kattekruid c 0875 Onobrychis viciifolia / Esparcette 0889 Orchis morio / Harlekijn Phyteuma spicatum subsp. spicatum / Witte rapunzel 0951 Platantherachlorantha / Bergnachtorchis Potamogeton coloratus / Weegbreefonteinkruid 1030 Pulicaria vulgaris / Klein vlooienkruid 1038 Radiola linoides / Dwergvlas Ranunculus ololeucos / Witte waterranonkel Sambucus ebulus / Kruidvlier 1141 Satureja acinos / Kleine steentijm Scabiosa columbaria / Duifkruid 1157 Scirpus cariciformis / Platte bies Scutellariaminor / Klein glidkruid 1182 Selinum carvifolia / Karwijselie 1253 Stellaria nemorum / Bosmuur Verbascum lychnitis / Melige toorts 1398 Zostera marina / Groot zeegras Lijst van bedreigde soorten (cat. 3) Totaal: 147 soorten 0008 Actaea spicata / Christoffelkruid 0013 Agrimonia eupatoria / Gewone agrimonie 0014 Agrimonia procera / Welriekendeagrimonie 1454 Alchemilla glabra / Kale vrouwenmantel 0031 Alliumoleraceum / Moeslook Allium scorodoprasum / Slangelook Althaeaofficinalis / Echte heemst +c 0058 Anemone ranunculoides / Gele anemoon 0063 Anthemis cotula / Stinkende kamille 0071 Anthyllis vulneraria / Wondklaver 0074 Aphanes arvensis / Grote leeuweklauw 0076 Apium graveolens / Selderij 0077 Apium inundatum / Ondergedoken moerasscherm 0082 Arabis hirsuta subsp. hirsuta / Ruige scheefkelk 0090 Aristolochia clematitis / Pijpbloem 0091 Armeria maritima / Engels gras 0097 Artemisia absinthium / Absintalsem Artemisia campestris subsp. campestris / Wildeaveruit 0100 Artemisia maritima / Zeealsem 10

10 0105 Asparagus officinalis subsp. prostratus / Liggende asperge 0113 trichomanes Asplenium / Steenbreekvaren 0118 Astragalus glycyphyllos / Hokjespeul Atriplex laciniata / Gelobdemelde 0129 Ballota foetida nigra subsp. / Stinkendeballote 0148 Botrychium lunaria / Gelobde maanvaren 0153 Briza media / Bevertjes 1610 Bromus racemosus / Velddravik 0168 Bunias orientalis / Grote hardvrucht 0196 Campanula rapunculus / Rapunzelklokje c 0199 Campanula trachelium / Ruig klokje 0213 Carex appropinquata / Paardehaarzegge Carex aquatilis / Noordse zegge 0218 Carex caryophyllea / Vootjaarszegge 0261 Carex oederi subsp. oederi / Dwergzegge 0247 Carex pallescens / Bleke zegge 0269 Carlinavulgaris / Driedistel 0284 Centaureascabiosa / Grote centaurie 0286 Centaurium erythraea / Echt duizendguldenkruid 0287 Centauriumpulchellum / Fraai duizendguldenkruid 0313 Chenopodium hybridum / Esdoomganzevoet 0314 Chenopodium murale / Muurganzevoet 0322 Chrysosplenium alternifolium / Verspreidbladig goudveil 0337 Cladiummariscus / Galigaan Cochleariaofficinalis subsp. anglica / Engels lepelblad 0343 Cochleariaofficinalis subsp. officinalis / Echt lepelblad 0360 Corrigiola litoralis / Riempjes 1287 Crassula tillaea / Mosbloempje 0370 Crataegus laevigata / Tweestijlige meidoorn 0380 Cuscuta europaea / Groot warkruid 0385 Cynoglossum officinale / Veldhondstong 0389 Cystopteris filix-fragilis / Blaasvaren 0884 Dactylorhiza incarnata / Vleeskleurige orchis 1616 Dactyloihiza maculata / Gevlekte orchis 0886 Dactylorhiza majalis subsp. majalis / Brede orchis Dactylorhiza majalis subsp. praetermissa / Rietorchis Echinodorus repens / Kruipende moerasweegbree [I.U.C.N. 1983: V] 0461 Epipactis palustris / Moeraswespenorchis 0468 Equisetum sylvaticum / Bospaardestaart 0479 Eriophorum vaginatum / Eenarig wollegras 0486 Eryngium maritimum / Blauwe zeedistel 11

11 0494 Euphorbia exigua / Kleine wolfsmelk 0496 Euphorbia palustris / Moeraswolfsmelk Gageavillosa / Akkergeelster 0566 Gentiana cruciata / Kruisbladgentiaan 0569 Geranium columbinum / Fijne ooievaarsbek 0572 Geraniumphaeum / Donkere ooievaarsbek 2417 Hieracium murorum / Muurhavikskruid 0642 Hyoscyamus niger / Bilzekruid Hypericum elodes / Moerashertshooi Hypericum pulchrum / Fraai hertshooi Ulecebrum verticillatum / Grondster Inula britannica / Engelse alant Juncus arcticus / Noordse rus 0691 Juniperus communis / Jeneverbes Kickxia elatine / Spiesleeuwebek Kickxia spuria / Eironde leeuwebek Lepidium +c 0734 Leucojum latifolium / Peperkers aestivum / Zomerklokje 0747 Linum catharncum / Geelhartje Luronium natans / Drijvende waterweegbree [I.U.C.N. 1983: V] Luzula luzuloides / Witte veldbies 0771 Luzula sylvatica / Grote veldbies 0777 Lycopodium inundatum / Moeraswolfsklauw c 0824 Mespilus germanica / Mispel Misopates orontium / Akkerleeuwebek Myosotis stricta / Stijf vergeet-mij-nietje Narthecium ossifragum / Beenbreek 0509 Odontites vernus / Rode ogentroost Oenanthelachenalii / Zilttorkruid 0894 Origanum vulgare / Wilde maijolein Qrobanche minor / Klavervreter 0903 Orobanche purpurea / Blauwe bremraap 0921 Parnassia palustris / Parnassia 0923 Pedicularis palustris / Moeraskartelblad 0924 Pedicularis sylvatica / Heidekartelblad Peucedanumcarvifolia / Karwijvarkenskervel 0424 Phegopteris connectilis / Smallebeukvaren Phyteuma spicatum subsp. nigrum / Zwartblauwe rapunzel Pilulariaglobulifera / Pilvaren [I.U.C.N. 1983: V] 0950 Platantherabifolia / Welriekendenachtorchis Polygala serpyllifolia / Liggende vleugeltjesbloem 0963 Polygala vulgaris / Gewone vleugeltjesbloem 0993 Potamogeton gramineus / Ongelijkbladig fonteinkruid 1000 Potamogeton polygonifolius / Duizendknoopfonteinkruid 12

12 Potentilla sterilis / Aardbeiganzerik 1015 Primula veris / Gulden sleutelbloem 1033 Pyrola minor / Klein wintergroen 1034 Pyrola rotundifolia / Rond wintergroen Ranunculus fluitans / Vlottende waterranonkel Ranunculus hederaceus / Klimopwaterranonkel 1067 Rhinanthusminor / Kleineratelaar 1069 Rhynchospora fusca / Bruine snavelbies c 1644 Rosavillosa / Viltroos 1108 Ruppia cirrhosa / Spiraalruppia 1107 Ruppia maritima / Snavelruppia 1111 Saginanodosa / Sierlijke vetmuur Salvia pratensis / Veldsalie 1136 Sanguisorba minor / Kleine pimpernel 1143 Satureja vulgaris / Borstelkrans 1144 Saxifraga granulata / Knolsteenbreek 1627 Saxifraga granulata cv.'plena' / Haarlems klokkenspel 1150 Schoenus nigricans / Knopbies 1154 Scirpus fluitans / Vlottende bies 1162 Scirpus triqueter / Driekantige bies 1164 Scleranthus perennis / Overblijvende hardbloem Sedumreflexum / Tripmadam Sedum sexangulare / Zacht vetkruid 1198 Sherardiaarvensis / Blauw walstro 0806 Silenenoctiflora / Nachtkoekoeksbloem Sileneotites / Oorsilene 1222 Solidago virgaurea / Echte guldenroede 1230 Sparganium natans / Kleinste egelskop 1243 Stachys arvensis / Akkerandoom 1262 Taraxacum celticum / Schraallandpaardebloem 1265 Taraxacum palustre / Moeraspaardebloem 1284 Thymus serpyllum / Wilde tijm Torilis nodosa / Knopig doornzaad 1293 Tragopogon ponrifolius / Paarse morgenster Tragopogonpratensis 1319 Ulex europaeus subsp. orientalis / Oosterse morgenster / Gaspeldoorn 1325 Utriculariaaustralis / Loos blaasjeskruid Vaccinium uliginosum / Rijsbes Verbenaofficinalis / Ijzerhard Veronica austriaca subsp. teucrium / Brede ereprijs 1382 Violahirta / Ruig viooltje 1392 Vulpia bromoides / Eekhoorngras 1399 Zostera noltii / Klein zeegras 13

13 Lijst van potentieel bedreigde soorten (cat. 4) Totaal: 110 soorten 1453 Alchemillafilicaulis / Fijnstengelige vrouwenmantel 1647 Alchemilla gracilis / Slanke vrouwenmantel 1452 Alchemillavulgaris s. str. / Spitslobbige vrouwenmantel c 1659 Anagallis arvensis subsp. coerulea / Blauw guichelheil 1620 Anemone apennina / Blauwe anemoon Arctium tomentosum / Donzige klit Atriplex glabriuscula / Kustmelde Atriplex pedunculata / Gesteelde zoutmelde Blackstonia perfoliata subsp. serotina / Herfstbitterling 0157 Bromus erectus / Bergdravik 0170 Bupleurum tenuissimum / Fijn goudscherm stricta Calamagrostis / Stijf struisriet Caltha palustris subsp. araneosa / Spindotterbloem 0189 Calystegia soldanella / Zeewinde Carex buxbaumii / Knotszegge Carex cespitosa / Polzegge Carex hartmanii / Kleineknotszegge 0250 Carex pendula / Hangende zegge Carex punctata / Stippelzegge 0264 Carex sylvatica / Boszegge 0268 Carex vulpina / Voszegge 0291 Cephalantherarubra / Rood bosvogeltje Ceterach officinarum / Schubvaren 0323 Chrysosplenium oppositifolium / Paarbladig goudveil 0327 Circaea alpina / Alpenheksenkruid 0328 Circaea x intermedia / Klein heksenkruid Cirsium eriophorum / Wollige distel Cirsium oleraceum / Moesdistel Clematis viticella / Italiaanse clematis Cornus mas / Gele kornoelje 0368 Crambe maritima / Zeekool 0388 Cyperus fuscus / Bruin cypergras c 0404 Dianthus deltoides / Steenanjer 0411 Dipsacus pilosus / Kleinekaardebol 0415 Drabamuralis / Wit hongerbloempje Elatine hexandra / Gesteeld glaskroos 1073 Elymus caninus / Hondstarwegras 1423 muelleri Epipactis / Geelgroene wespenorchis 0469 Equisetum telmateia / Reuzenpaardestaart Erodium glutinosum / Kleverige reigersbek 0491 Euphorbia amygdaloides / Amandelwolfsmelk 14

14 c 0492 Euphorbia cyparissias / Cipreswolfsmelk Euphorbia paralias / Zeewolfsmelk 0534 Gagealutea / Bosgeelster Gagea spathacea / Schedegeelster Geraniumrotundifolium / Ronde ooievaarsbek 0580 Glaucium flavum / Gele hoompapaver 0590 Goodyerarepens / Dennenorchis 0425 Gymnocarpium robertianum / Rechte driehoeksvaren Hieracium amplexicaule / Stengelomvattend havikskruid 1407 Hieracium peleterianum / Valsmuizeoor hircinum Himantoglossum / Bokkenorchis 0682 Juncus alpinoarticulatus subsp. alpinoarticulatus / Alpenrus 1426 Lathyrus japonicus / Zeelathyrus Lathyrus nissolia / Graslathyrus c 0716 Lathyrus sylvestris / Boslathyrus 0746 Linnaea borealis / Linnaeusklokje 0752 Lithospermum officinale / Glad parelzaad 0774 Lycopodium annotinum / Stekende wolfsklauw 0781 Lysimachia nemorum / Boswederik Lythrum hyssopifolia / Kleinekattestaart c 0788 Malvaalcea / Vijfdelig kaasjeskruid minima / Kleine Medicago rupsklaver 0808 Melica uniflora / Eenbloemig parelgras 0823 Mercurialis perennis / Overblijvend bingelkruid Miboraminima / Dwerggras Miliumvernale / Ruw gierstgras 0833 Moneses uniflora / Eenbloemig wintergroen c 0846 Myosotis sylvatica / Bosvergeet-mij-nietje 1868 Myrica caroliniensis / Wasgagel Ophrys apifera / Bijenorchis Orchis simia / Aapjesorchis 0423 Oreopteris limbosperma / Stippelvaren Orobanche caryophyllacea / Walstrobremraap +c 0899 Orobanche hederae / Klimopbremraap Orobanche picridis / Bitterkruidbremraap Orobanchereticulata / Distelbremraap Parietaria judaica / Klein glaskruid Parietaria officinalis / Groot glaskruid 0920 Paris quadrifolia / Eenbes Petroselinum segetum / Wildepeterselie [I.U.C.N. 1983: V] 0965 Polygonatum odoratum / Welriekendesalomonszegel 0979 Polystichum aculeatum / Stijve naaldvaren 2007 Polystichum setiferum / Zachte naaldvaren Potamogeton nodosum / Rivierfonteinkruid 1004 Potamogeton x zizii / Gegolfd fonteinkruid +c 1016 Primula vulgaris / Stengelloze sleutelbloem 15

15 Puccinellia distans subsp. borealis 0860 Rorippa nasturtium-aquaticum / Bleek kweldergras / Witte waterkers c 1130 Salvia verticillata / Kranssalie 1138 Sanicula europaea / Heelkruid 1525 Scirpus cespitosus subsp. cespitosus / Noordse veenbies Scirpus rufus / Rode bies 1172 Scrophularia vernalis / Vooijaarshelmkruid 1765 Scutellaria columnae / Trosglidkruid 1204 Silene nutans / Nachtsilene Smymium olusatrum / Zwartmoeskervel 1251 Stellaria neglecta / Heggevogelmuur Thymus praecox / Kruiptijm Trifolium micranthum / Draadklaver Trifolium ornithopodioides / Vogelpootklaver Trifolium scabrum / Ruwe klaver 1308 Trifolium striatum / Gestreepte klaver Trifolium subterraneum / Onderaardse klaver +c 1338 Verbascum blattaria / Mottenkruid +c 1353 Veronica longifolia / Lange ereprijs 1354 Veronica montana / Bosereprijs 1386 Violareichenbachiana / Donkersporig bosviooltje Violarupestris / Zandviooltje Viscum album / Maretak 2.2. FLORON-Rode Lijst in cijfers Tabel 1. Verdwenen enbedreigde vaatplanten in Nederland. Totaal aantal soorten (Standaardlijst 1990): % Daarvan zijn: 0. verdwenen: 55 3,8 % 1. zeer steile bedreigd: ,4 % 1 * waarvan mogelijk inmiddels verdwenen: 17 1,2 % 2. sterk bedreigd: 64 4,4 % 3. bedreigd: ,1 % 0-3 verdwenen of actueel bedreigd: ,7 % 4. potentieel bedreigd: 110 7,6% Totaal: ,3 % 16

16 2.3. De in Nederlandvoorkomendesoorten van de I.U.C.N.-lijst van in Europa bedreigde soorten, met correcties naar aanleiding van de FLORON-Rode Lijst Categorie voor Nederland correcties Categorie voor Europa Pteridophyta Marsiliaceae Pilularia globulifera R V V Ophioglossaceae Botrychium matricariifolium Ex niet inheems5 V Angiospermae Alismataceae Echinodorus repens Luronium natans V V V V Qienopodiaceae Bassia hirsuta Ex V Compositae Senecio congestus nt V Cruciferae Sisymbrium supinum Ex V Cyperaceae Carex trinervis Eriophorum gracile nt E V V Gentianaceae Gentianellaamarella, p.p. 6 R V V Gramineae Deschampsia setacea E V Hypericaceae Hypericum canadense E R Orchidaceae Hammarbya paludosa E V Liparis loeselii E V V Umbelliferae Apium repens E V Petroselinum segetum V R V Vanzelfsprekend is het aantal soorten van een Rode Lijst afhankelijk van de gebiedsgrootte waarop deze lijst betrekking heeft. Het wekt nauwelijks verwondering, dat de I.U.C.N.- lijst voor in Europa bedreigde soorten slechts weinig soorten telt die ook in Nederland voorkomen of -kwamen (zie tabel 1). Wel is het enigszins verrassend dat twee van die weinige soorten in ons land niet bedreigd (nt) zijn: Senecio congestus en Carex trinervis. Kennelijk zijn dit soorten waarvan het zwaartepuntvan het voorkomen in Nederland ligt. 17

17 3. TOELICHTING Voorgeschiedenis van Rode Lijsten in Nederland De zorgen over de achteruitgang van de wilde flora dateren niet pas van de laatste jaren. De eerste aanzet tot de vorming vaneen lijst van bedreigde plantesoorten dateert al uit De (Koninklijke) Nederlandse Botanische Verenigingbesloot in 1927 tot deoprichting van een nieuwe commissie, de Commissie voor de bescherming van de wilde flora. Deze Commissie stelde in 1927 een lijst op van 255 zeldzame plantesoorten "... uit ontevredenheid over den voortdurendenachteruitgang van den plantenrijkdom in ons land." 8 Practisch alle soorten uitdie eerste lijst zijn ook thans in de Rode Lijst opgenomen; 21 ervan zijn thans in de lijst van verdwenen soorten opgenomen. Tot een uitwerking van die lijst is het niet gekomen. De verarming van de wilde flora werd opnieuw aan deorde gesteld in het gedenkboek van de toen 50-jarige Verenigingtot Behoud van Natuurmonumenten. 9 Pas in 1970 werd in deberoemde serie 'Wilde Planten' opnieuw een (incomplete) lijst gemaakt van bedreigde of reeds verdwenen soorten. In die publicatie wordt gesteld dat "... momenteel meer dan de helft [van de flora van Nederland]ernstig bedreigd [wordt]." 10 In 1973 publiceerde de Overheid het Besluit beschermde inheemse plantesoorten11 in het kader van de Natuurbeschermingswet; 51 soorten werden onder wettelijke bescherming geplaatst; 39 daarvan zijn ook in de huidige Rode Lijst opgenomen. De Natuurbeschermingsraad stelde in 1984 een lijst samen die een sterke uitbreiding van het aantal te beschermen soorten beoogde. Die lijst werd als bijlage toegevoegdaan de thans in behandeling zijnde ontwerp-flora- en Faunawet.12 De bijlage bevat 5 lijsten van in totaal 359 soorten vaatplanten. Genoemde bijlage is te feitelijk beschouwen als de voorloper van de huidige Rode Lijst. Zoals hierboven genoemd omvat de Bijlage van de ontwerp-flora- en Faunawet 359 soorten vaatplanten, verdeeld over 5 lijsten. De Bijlage verschilt als volgt van de Rode Lijst: a) 78 van de 359 soorten van debijlage (= 22%) zijn niet in de Rode Lijst opgenomen (zie appendix 2); b) 254 soorten van de Rode Lijst (= 47 %) zijn niet in de Bijlage opgenomen (zie appendix 3). ad a) De Bijlage omvat alle wettelijk beschermde soorten krachtens de Natuurbeschermingswet; zoals boven genoemd zijn 12 daarvan niet in de Rode Lijst opgenomen. Vier soorten worden niet in de Standaardlij st opgenomen. Tien soorten zijn ook opgenomen bij de lijst van voorbeeldenvan achteruitgaande soorten dieniet aan de criteria voor de Rode Lijst voldoen (zie appendix 1). De meeste van de resterende soorten vertonen inderdaadachteruitgang; wellicht moeten deze worden toegevoegd aan appendix 1. ad b) 1. Alle verdwenen soorten (of diewelke bij het samenstellen van de Bijlage als verdwenen golden) zijn niet in de Bijlage opgenomen (behalve de verdwenen orchideeënsoorten, omdat voorgesteld wordt de Orchidaceae categorisch te beschermen). Het is de mening van de samenstellers van de hier gepresenteerde Rode Lijst dat verdwenen soorten wèl 18

18 wettelijke bescherming verdienen, omdat altijd de kans bestaat dat ze worden teruggevonden en omdat ze dan de eerste soorten zijn die voor bescherming in aanmerking komen. Ter vergelijking mogen dienende lotgevallen van de lijsten die in 1970in Wilde Planten 10 werden gepubliceerd: van de vele tientallen soorten die destijds waarschijnlijk of zeker verdwenen werden geacht, zijn inmiddels niet minder dan 24 in Nederland weergevonden! Niet voor niets wordt de 'categorie 0' doorkorneck & Sukopp 4 aangeduid als.. Arten, denenbei Wiederauftretenbesonderer Schutz gewahrt werden muss." 2. Soorten van akkers of van andere als niet beschermbaarbeschouwde terreinen zijn niet in de Bijlage opgenomen. 3. De samenstellers van de Bijlage konden in 1984minder gebruik maken van de actueelste, niet in de Atlas van de Nederlandse Flora 14 gepubliceerde gegevens over het voorkomen (respectievelijk het niet meer voorkomen!) van de desbetreffende soorten Uitgangspunten Het vanzelf dat de Nederlandse RodeLijst zoveel spreekt mogelijk moest overeenkomen met de uitgangspunten van de Lijst van de I.U.C.N., en in het met bijzonder die van reeds gepubliceerde nationaleof regionale lijsten. Met tot betrekking het laatste hebben de samenstellers gepoogd aan te sluitenbij de 4e editie van de 'Rote Liste' van Duitsland.4 Conform de uitgangspunten van de I.U.C.N. bevat de Rode Lijst een opsomming van alle actueel bedreigde soorten en een van potentieel bedreigde soorten. De huidige Nederlandse Rode Lijst geeft de situatie weer over de periode 1980 tot 1 januari 1990 op basis van het voorkomen per atlasblok. Het voordeel van het werken met atlasblokken is dat hierover veel controleerbare gegevens bestaan. Het nadeel is dat Atlas noch Standaardlijst aanduidingen bevatten over de populatie-grootte van de soorten binnen de atlasblokken. Over veranderingen in de omvang van populaties zijn dus ook geen landsdekkende gegevens bekend. Het is ook juist om die reden dat FLORON de monitoring van bedreigde plantensoorten als een belangrijk project beschouwt: niet alleen nagaan of bepaalde soorten nog voorkomen, maar tevens vaststellen of er belangrijke veranderingenoptreden in populatiegrootte, en indien mogelijk nagaan wat deoorzaken van zulke veranderingen zijn. 3.2.a. Criterium actuele zeldzaamheid Een ander probleem met de atlasgegevens is, dat geen gegevens over de data van afzonderlijke vondsten worden vermeld maar alleen over de (vrij langeperioden) waarbinnen die vondsten zijn gedaan. De meeste soorten van de Rode Lijst zijn in de Atlas14 in 1980 (deel 1) of 1985 (deel 2) gepubliceerd. Alleen al om diereden waren afwijkingen op de bij de Atlaskaarten gepubliceerde vindplaatsaantallen noodzakelijk. De Atlaskaarten van vele Rode Lijst-soorten bevatten bovendien veel vindplaatsen die reeds voor 1980 verdwenen zijn. Uit dearchieven van het Rijksherbarium en FLORON zijn derecentste gegevens geput om afwijkingen van het in de Atlas gepubliceerde beeld vast te stellen. Die gegevens zijn gebruikt om bepaalde soorten op de Lijst te plaatsen, of in een andere categorie te plaatsen dan volgens de getallen van de Atlas (onder de hieronder geformuleerde criteria) voor de hand zou hebben gelegen. 19

19 Uitgangspunt voor het eventueel opnemen van een soort in de Rode Lijst is geweest dat het actuele voorkomen van een soort de 225 atlasblokken niet te boven gaat (overeenkomend met een AFK van 5). Dit aantal lijkt heel hoog, maar bedacht moet worden, dat het raster van de Nederlandse verspreidingskaarten (5x5 km 2 ) een factor 4 fijner is dan dat van de kaarten van bijvoorbeeld Duitsland (11 x 11 km2 ) en Groot-Brittannië (10 x 10 km 2 ). Aangezien ook voor zeldzame soorten een zekere mate van clustering optreedt, is naar ons oordeel het aantal 225 in vergelijking met die landenniet te hoog (omgerekend in termen van de Duitse of Britse schaal zou het ongeveer op 100 'grote' atlasblokken uitkomen). Voor de afgrenzing van de categorieën 1-3 zijn de grenzen van de AFK's aangehouden, met dien verstande dat voor categorie 1 de grenzen van AFK 1 + 2, en voor categorie 3 die van AFK zijn gekozen. Mogelijk heeft deze keuze tot gevolg gehad dat het aantal soorten in de Rode Lijst van categorie 2 lager is dan in de Rode Lijsten van de vergelegen Duitse deelstaten het geval is (zie hoofdstuk 3.3). Voor categorie 4 is als bovengrens gekozen 60 atlasblokken, een getal dat afwijkt van de klassegrenzen van de AFK-indeling. Dit is gedaan omdat naar de mening van de samenstellers anders te veel potentieel bedreigde soorten met adasblokken buiten de Lijst zouden vallen. 3.2.b. Criterium mate van actuele achteruitgang Voor deactueel bedreigde soorten is als uitgangspunt gekozen, dat het huidige voorkomen van de soort minimaal25% lager (uitgedrukt in aantallenatlasblokken) moet dan in liggen de periode voor Voor dit criterium geldt in nog sterkere mate het bovengenoemde nadeel dat veranderingen in deomvang van populaties niet meespelen bij het bepalen van de mate van achteruitgang. 3.2.c. Combinatie van zeldzaamheid en mate van achteruitgang In figuur 1 wordt het toedelingsschema gegeven van de Rode Lijst categoriën 1, 2 en 3, waarbij de zeldzaamheid op de verticale en de mate van achteruitgang op de horizontaleas is aangegeven. Figuur 1 20

20 dit in 3.2.d. Meetellende soorten (taxa) Met name in Duitsland is er veel discussie (geweest) over de vraag of zogenaamde neofieten - zijn pas na 1500in onze streken verschenen soorten - een Rode Lijst kunnen worden opgenomen. Ook de samenstellers van de hier gepubliceerde Lijst hebben zich afgevraagd of neofietenin een Rode Lijst thuishorenen zo ja, of het wellicht wenselijk te afzonderlijk markeren. Na ampele overwegingen is besloten om dit niet te doen. Allereerst is elke cesuur in de tijd willekeurig. Van een groot deel van is ze de Nederlandse flora staat het voorkomen in ons land op enigerlei wijze met menselijke ingrepenin verband. Relatieve laatkomerskunnen evengoed aanspraak maken op het burgerrecht van de Nederlandse flora als soorten die hier al vele eeuwen voorkomen. Om een voorbeeld te geven: Carex punctata en Oenanthe crocata, duinen, 'horen er evengoed bij' als Chenopodium aanwinsten van de Nederlandse bonus-henricus en C. vulvaria, bewoners van ruderale standplaatsen diehier sinds eeuwen groeiden en nu bijna verdwenen zijn. Verder is het aantal neofieten dat voor opname in de Rode Lijst in aanmerking komt, gering. Veel nieuwkomers worden door menselijke ingrepen zozeer begunstigd, dat ze juist een sterke uitbreiding vertonen. Slechts enkele gaan weer achteruit of blijven zeldzaam. Echter, niet elke soort die wel eens verwildert of anderszins na invoering standhoudt, komt voor de lijst in aanmerking; niet voor een Rode Lijst, maar ook niet voor de Standaardlijst. Zulke planten moeten een 'proefperiode' doorstaanom te kunnen bewijzen dat ze het burgerrecht van de Nederlandse flora ook werkelijk verdienen. In verbandhiermee is een klein aantal uiterst zeldzame (en thans verdwenen) soorten uit de Standaardlijst 1990 geschrapt omdat bij nader inzien niet kon worden aangetoond dat de desbetreffende soorten een voldoendelangeperiode achtereen in ons land hebben gegroeid (bijvoorbeeld Cuscuta gronovii). Voor 31 soorten van de Rode Lijst (aangeduid met de letter c in de linker marge) geldt dat een deelvan de huidige vindplaatsen niet van natuurlijke oorsprong is: op die plaatsen zijn deplanten uitgezaaid, aangeplant, verwilderd of adventief. De plaatsing van bedoelde soorten in de Rode Lijst heeft alleen betrekking op het oorspronkelijke voorkomen van de soort (dat in sommige gevallen maar een fractie van het totale voorkomen uitmaakt, zoals bij Aquilegia vulgaris en Digitalis purpurea, die veel vaker verwilderd dan 'spontaan' optreden). 3.2.e. Arealen van Rode Lijst-soorten Veel soorten van de Rode vertonen Lijst in Nederland een areaalgrens. Deze worden in de linker marge met een + aangeduid. Dit teken wordt ook gebruikt voor enkele soorten die in heel Europa zeldzaam zijn. Vele soorten blijken in Nederland een te noordwestgrens bereiken, sommige daarentegen vinden in ons land hun zuid- of hun oostgrens. Categorie aantal RL-soorten met % areaalgrens in Nederland , , , , ,5 Totaal ,8 21

21 - periodiek zoals Het is zichzelf niet zo op verwonderlijk dat zoveel bedreigde soorten in ons land aan de grens van hun areaal komen: natuurlijke areaalgrenzen liggen daar waar de levensomstandigheden voor de soort ook marginaal zijn. Verslechteringen van die omstandigheden onder invloedvan menselijk optreden leiden dan spoedig tot achteruitgangof het verdwijnen van de soort. Vandaar ook dat de hoogste percentages gevonden worden bij de reeds verdwenen soorten (cat. 0) en de zeer sterk bedreigde soorten (cat. 1). Uit biologisch oogpunt zijn populaties die aan de natuurlijke areaalgrenzen liggen zeer interessant, omdat deze populaties in oecologisch en/of genetisch opzicht afwijken van meer centraalin het areaal gelegen populaties van dezelfde soort Er bestaatdaarom goede reden om deze categorie planten extra aandacht te geven bij het nemen van beschermende maatregelen. 3.2.f. Overige soorten met een sterke achteruitgang De Rode Lijst geeft in principe een momentopname van de situatie voor de bedreigde soorten van de Nederlandse flora weer. Het ligt zeer voor de - hand om met de Standaardlijst datook gebeurt een nieuwe Rode Lijst samen te stellen, gebaseerd op de meest actuele gegevens. Speciale aandacht moet uitgaan naar die categorie van achteruitgaande soorten die (nog) niet aan de thans geformuleerde criteria voldoen, maar die hetzij nog in meer dan 225 atlasblokken voorkomen of op populatieniveau naar onze inschatting sterk achteruitgaan. Deze soorten worden in het Aanhangsel van de Rode Lijst opgesomd. Tabel 2. Vergelijking met andere Rode Lijsten. I -and/ aantal Rode Lijst-categorie totaal deelstaat soorten 0 i Nederland % 3,8 11,4 4,4 10,1 7,6 373% Belgie 2 c % 4,5-6,3 29,5% Duitsland % 2,3 3,7 9,4 11,2 5,4 32,0% Nedersaksen en Bremen 15 % 5,4 8,4 12,2 10,5 4,5 41,0% Rijnland Westfalen 16 % 6,1 7, ,2 4,6 44,5% 3.3. Vergelijking met andere Rode Lijsten Reeds vanaf 1974 zijn er in Duitsland Rode Lijsten gemaakt voor planten. Tabel 2 geeft een vergelijking in cijfers tussen beide, en een vergelijking tussen de Rode Lijsten van de aan Nederland grenzende deelstatennedersaksen 15 en Rijnland-Westfalen. 16 De Nederlandse Rode Lijst komt in belangrijke mate overeen met de Duitse, vooral met die van de twee genoemde deelstaten. Ten opzichte van Nedersaksen en Westfalen telt Nederlandverhou- 22

22 mede bijdragen dingsgewijs duidelijk minder verdwenen soorten, maar duidelijk meer soorten die op het punt staan te verdwijnen. Dit verschil wordt mogelijk verklaard doordat in de laatste tien jaar nogal wat soorten zijn teruggevonden die als verdwenen golden. Daarentegen bevat de Nederlandse lijst 17 soorten die na 1980 niet meer zijn waargenomen. Voorts valt op, dat de Nederlandse lijst relatief weinig soorten in categorie 2, maar relatief veel in categorie 4 telt ten opzichte van de deelstaat-lijsten. Waarschijnlijk is dit een gevolg van de enigszins verschillende methoden die voor de samenstelling van de lijsten gebruikt zijn. Het lijkt ons aan te bevelen om bilateraaloverleg te voeren bij het samenstellen van toekomstige Rode Lijsten. 4. TOEPASSINGEN Rode Lijsten brengen duidelijkheid over de toestand van de natuur. Dat komt vooral omdat veel zaken (zoals de namen van de soorten, de verschillende soorten zeldzaamheid, van afname van die soorten) in de lijsten verdisconteerd zijn, waardoor het met behulp van die lijsten zeer goed mogelijk is om goed gefundeerd cijfermateriaal te produceren op het terrein van natuurbeleid en -bescherming. Dat kan zowel op zeer lokaal niveau, als op regionaal, provinciaal of landelijk niveau (bijvoorbeeld al door een simpele telling van het aantal voorkomende Rode Lijst-soorten). Het is mogelijk om op grond van Rode Lijsten soortsbeschermingsplannen te ontwikkelen, maar ook om zulke plannen te maken op het terrein van biotoopbescherming of -ontwikkeling. Als de Rode Lijst-plannen goedgefundeerd zijn en goed worden bijgehouden, kunnen zij - aan verbetering van de toestand van de natuur. door hun simpelheid - Appendix 1: Voorbeelden van soorten met sterke achteruitgang in aantal atlasblokken en/of op populatieniveau, maar niet aan de thans geformuleerde criteria voldoend Andromeda polifolia, Caltha palustris subsp. palustris, Carex diandra, Carex extensa, Carex lasiocarpa, Centaurea cyanus, Crepis paludosa, Drosera intermedia, Drosera rotundifolia, Equisetum hyemale, Erica tetralix, Eriophorum angustifolium, Eryngium campestre, Filago minima, Galeopsis segetum, Gentianapneumonanthe, Hottonia palustris, Hypericum humifusum, Inula conyzae, Juncus maritimus, Limosella aquatica, Lychnis flos-cuculi, Lythrum portula, Melampyrum pratense, Menyanthes trifoliata, Ononis repens subsp. spinosa, Oxycoccus palustris, Plantago media, Primulaelatior, Puccinellia fasciculata, Ranunculus lingua, Rhinanthus angustifolius, Rhynchospora alba, Scirpus cespitosus subsp. germanicus, Stratiotes aloides, Succisa pratensis, Trifolium fragiferum, Valeriana dioica, Viola canina. Appendix 2: Soorten genoemd in het voorontwerp van de Flora- en Faunawet, maar niet in de Rode Lijst (78 soorten) Allium ursinum, Andromeda polifolia (Zie appendix 1), Asplenium scolopendrium, Atriplex pedunculata, Atriplex portulacoides, Butomus umbellatus, Calla palustris, Campanula patula, Campanula rotundifolia, Carex diandra, Carex distans, Carex divisa (Niet in Standaardlijst 1990), Carex echinata, Carex flacca, Carex lasiocarpa, Carex oederi subsp. oedo- 23

23 carpa, Carex panicea, Carex vesicaria, Clematis vitalba, Corydalis cava, Corydalis solida, Crepis paludosa (Zie appendix 1), Dactylorhiza maculata subsp. fuchsii (Niet in Standaardlijst 1983; 1990), Dipsacus fullonum, Droseraintermedia (Zie appendix 1), Drosera x intermedia (Niet in Standaardlijst 1983; 1990), Drosera rotundifolia (Zie appendix 1), Epipactis helleborine, Erigeron acris, Eryngium campestre (Zie appendix 1), Gagea pratensis, Galium uliginosum, Hierochloe odorata, Juncus alpinoarticulatus subsp. atricapillus, Juncus filiformis, Knautia arvensis, Koeleria macrantha, Lathyrus palustris, Lathyrus tuberosus, Leontodon hispidus, Leucojum vernum, Listera ovata, Lotus comiculatus subsp. tenuifolius, Lysimachia thyrsiflora, Mentha longifolia, Mentha pulegium, Menyanthes trifoliata (Zie appendix 1), Ophioglossum vulgatum, Ophrys sphegodes (Niet in Standaardlij st 1990), Ornithogalum nutans, Ornithogalum umbellatum, Oxycoccus palustris (Zie appendix 1), Pimpinella major, Potamogeton alpinus, Primula elatior(zie appendix 1), Pseudofumaria lutea, Ranunculus auricomus, Ranunculus lingua, Rhinanthus angustifolius, Rhynchospora alba (Zie appendix 1), Rumex thyrsiflorus, Sanguisorba officinalis, Scilla nonscripta, Scirpus sylvaticus, Senecio fluviatilis, Sonchus palustris, Stellariapalustris, Succisa pratensis (Zie appendix 1), Thalictrum minus, Thymus pulegioides, Trientalis europaea, Trifolium medium, Tulipa sylvestris, Valeriana dioica (Zie appendix 1), Veronica anagallis-aquatica, Veronica scutellata, Vinca minor, Violapalustris. Appendix 3 : Soorten uit de Rode Lijst die ontbreken in het ontwerp van de Flora- en Faunawet (254 soorten) Adonis aestivalis, Adonis vernalis, Agrimonia eupatoria, Agrimonia procera, Agrostemma githago, Ajuga chamaepitys, Allium scorodoprasum, Alyssum alyssoides, Anagallis arvensis subsp. coerulea, Anagallis minima, Anemone apennina, Anthemis cotula, Anthericum liliago, Anthyllis vulneraria, Aphanes arvensis, Apium graveolens, Aquilegia vulgaris, Arabis hirsuta subsp. hirsuta, Arctium tomentosum, Arctostaphylos uva-ursi, Arnoseris minima, Artemisiaabsinthium, Asparagus officinalis subsp. prostratus, Asperula cynanchica, Asperugo procumbens, Astragalus glycyphyllos, Atriplex glabriuscula, Atriplex laciniata, Azolla caroliniana, Ballotanigra subsp. foetida, Bassia hirsuta, Bromus erectus, Bromus racemosus, Bromus secalinus, Buglossoides arvensis, Bunias orientalis, Bunium bulbocastanum, Calamagrostis pseudophragmites, Calepina irregularis, Callitriche cophocarpa, Callitriche hermaphroditica, Callitriche palustris, Calthapalustris subsp. araneosa, Camelina sativa, Carex cespitosa, Carex laevigata, Carex lepidocatpa, Carex muricata, Carex oederi subsp. oederi, Carex pallescens, Carex sylvatica, Carex tomentosa, Centaurea calcitrapa, Centaurea scabiosa, Centaurium erythraea, Centaurium pulchellum, Chenopodium bonus-henricus, Chenopodium hybridum, Chenopodium murale, Chenopodium vulvaria, Chondrilla juncea, Clematis viticella, Consolida regalis, Corispermum marschallii, Comus mas, Corrigiola litoralis, Crambe maritima, Crassula tillaea, Crataegus laevigata, Crepis foetida, Crithmum maritimum, Cuscuta epilinum, Cuscuta epithymum, Cuscuta europaea, Cynoglossum officinale, Cyperus flavescens, Cyperus fuscus, Desmazeria marina, Dianthus carthusianorum, Dianthus superbus, Dipsacus pilosus, Draba muralis, Elatine hydropiper, Elatine triandra, Elymus caninus, Epilobium lanceolatum, Equisetum ramosissimum, Equisetum sylvaticum, Equisetum telmateia, Erodium glutinosum, Erysimum hieracifolium, Euphorbia exigua, Euphorbia paralias, Euphorbia platyphyllos, Fagopyrum tataricum, Festuca ovina subsp. ovina, Filago arvensis, Filago lutescens, Filago pyramidata, Filago vulgaris, Filipendula vulgaris, Fragaria moschata, Galeopsis ladanum 24