Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk

Transcriptie

1 Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk Conceptrapport d.d. 19 oktober 2016 Ambient Petra van der Werf en Gert Dekker

2 Inhoudsopgave Voorwoord... 2 Samenvatting Inleiding... 6 Aanleiding... 6 Rollen en belangen van ketenpartners... 6 Onderzoeksvragen... 8 Methode en werkwijze... 8 Leeswijzer Hoe ontstaan graafschades tijdens rioleringswerkzaamheden?... 9 Schade tijdens de uitvoering van rioleringswerkzaamheden... 9 Oorzaken van graafschade Achterliggende oorzaken Conclusies Waarom is de kans op graafschade groter bij complex rioleringswerk? Rioleringswerkzaamheden hebben een grote omvang Het hoofdriool loopt parallel aan het hoofdnet van kabels en leidingen Het rioolstelsel ligt in het midden van de weg De diepte van vrijvervalriolering ligt vast Rioolvervangingsprojecten vinden vaak plaats in het centrum en in oude wijken Conclusies Hoe kunnen graafschades bij rioleringswerkzaamheden worden voorkomen? Tegengaan oorzaken van graafschade Tegengaan achterliggende oorzaken van graafschade Conclusies Literatuur Bijlage 1: Geïnterviewde instanties en personen... 30

3 Voorwoord Door het KLO, Stichting RIONED en Enexis Het voorwoord gaat onder andere in op de aanleiding van het onderzoek. Waarom is er voor gekozen om juist op graafschades tijdens rioleringswerkzaamheden te focussen? Waarom is er voor gekozen om de Enexis-graafschaderegistratie als uitgangspunt te nemen? De publicatie is een initiatief van Stichting RIONED, Enexis en het Kabel- en Leidingoverleg (KLO) en uitgevoerd door Petra van der Werf en Gert Dekker van Ambient. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 2

4 Samenvatting Ruim 21% van de graafschades in Nederland kan in meer of mindere mate worden toegeschreven aan rioleringswerkzaamheden. Graafschade leidt tot uitloop van projecten, herstelkosten, overlast en soms zelfs direct gevaar voor personeel en omwonenden. Grondroerders, netbeheerders en ondergrondbeheerders werken samen om graafschades te voorkomen, onder andere door overleg binnen het Kabel- en Leidingenoverleg (KLO). Dit doorbraakproject beantwoordt de vraag wat de achterliggende oorzaken van graafschade bij rioleringswerkzaamheden zijn en welke maatregelen deze schades voorkomen. Met de resultaten van het project kunnen de direct betrokken ketenpartners maatregelen nemen om het aantal graafschades terug te dringen. Het onderzoek is uitgevoerd op basis van geregistreerde schades aan het Enexisnetwerk tijdens rioleringswerkzaamheden, interviews van betrokkenen bij projecten met schade en twee verdiepende workshops. De meeste graafschades vinden plaats bij machinale werkzaamheden en vaak doordat de grondroerder de kabel of leiding niet ter plaatste had verwacht. Schade ontstaat ook door de aanwezigheid van bomen en wortels en het afkalven van grond. Ook bestaande schades die bij rioleringsprojecten zichtbaar worden, worden in de praktijk toegeschreven aan rioleringswerkzaamheden. Graafschades bij rioleringsprojecten ontstaan niet uit zichzelf. De drie belangrijkste oorzaken van graafschade zijn: - informatievoorziening: er staan fouten op tekeningen, kabels en leidingen liggen niet volgens de dieptenorm, andere instrumenten om informatie uit te wisselen, zoals overleggen, worden niet optimaal benut. - de staat van de kabels en leidingen: oude, fragiele kabels; - onzorgvuldig werken. Een achterliggende oorzaak van graafschade is het gegeven dat het ontwerp en beheer van de ondergrondse netten bij meerdere partijen is belegd. Deze partijen hebben niet allemaal dezelfde belangen in de ondergrond. Aansprakelijkheid voor graafschade ligt in de meeste gevallen bij de aannemer die de graafschade veroorzaakt, ook wanneer de oorzaak van de graafschade buiten zijn invloed ligt. Telecombeheerders hebben er geen belang bij om kabels en leidingen te verleggen voor rioleringswerkzaamheden, omdat de gemeente hen hier niet voor compenseert. Tijdsdruk, zowel bij gemeenten als aannemers, is een andere, belangrijke achterliggende oorzaak. Deelnemers van de workshops schrijven de tijdsdruk bij de aannemer mede toe aan de veelgebruikte aanbestedingsmethodiek, waarbij een lage prijs meer kans maakt op gunning dan een hoge kwaliteit. Daarnaast geldt dat de capaciteit voor kennis en ervaring over kabels en leiding in de gemeentelijke organisatie beperkt is, als gevolg van bezuinigingen en de toenemende uitstroom van medewerkers als gevolg van vergrijzing. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 3

5 Bovenstaande oorzaken komen ook voor bij andere type graafwerkzaamheden. Rioleringswerkzaamheden lopen echter meer kans op graafschade door vijf eigenschappen van rioleringsprojecten: 1. Rioleringswerkzaamheden hebben een grote omvang; 2. Het hoofdriool loopt parallel aan het hoofdnet van kabels en leidingen; 3. Het rioolstelsel ligt in het midden van de weg; 4. De diepte van vrijvervalriolering ligt vast; 5. Rioolvervangingsprojecten vinden tot op heden met name plaats in het centrum en in oude wijken, waar de complexiteit van de ondergrond groter is (smalle straatjes, veel (overstekende) leidingen. De nieuwe CROW Richtlijn 500 Zorgvuldig grondroeren beschrijft veel maatregelen om graafschade te voorkomen. Dit rapport onderschrijft deze maatregelen in geval van rioleringswerkzaamheden. In aanvulling op het gebruik van deze richtlijn bevelen wij het KLO aan: 1. Gemeentes, als opdrachtgever van rioleringsprojecten, te wijzen op het belang van duidelijke doelen en de juiste aanwezigen bij nutsoverleggen. 2. Gemeentes, als opdrachtgever van rioleringsprojecten, te wijzen op het belang van de expliciete agendering van de risico s op graafschade bij startwerkoverleggen en de periodieke bouwoverleggen. 3. Alle netbeheerders te adviseren na de uitvoering van eigen werkzaamheden te (laten) controleren of in de KLIC de nieuwste revisies inderdaad zijn verwerkt. 4. Maatregelen te nemen waardoor meer aandacht is voor afwijkende dieptes van kabels en leidingen, bijvoorbeeld door het in 3D inmeten van kabels en leidingen, het gebruik van een grondradar en het toezicht op het plaatsen volgens de dieptenorm te verbeteren. Om ook de achterliggende oorzaken van graafschades aan te pakken, bevelen wij het KLO aan om sectorbreed afspraken te maken om: 5. Te onderzoeken hoe de wettelijke verdeling van verantwoordelijkheden en belangen (via de WION en Telecomwet) beter op elkaar kan worden afgestemd. Netbeheerders lijken te weinig belang te hebben bij het verleggen en vervangen van kabels en leidingen en het proactief informeren van grondroerders. Blijkbaar is de compensatie die nutsbedrijven krijgen voor het verleggen en vervangen van kabels en leidingen in sommige gevallen te laag of niet aanwezig; telecombedrijven krijgen helemaal geen compensatie. Bovendien wordt de schade bijna altijd verhaald op de (verzekering van de) aannemer en krijgen netbeheerders bijna altijd toestemming om achteraf alsnog reparaties uit te voeren. Aannemers zijn verplicht om een melding te doen wanneer kabels een afwijkende ligging hebben, maar hebben hier geen baat bij. Kunnen ook netbeheerders aansprakelijk of verantwoordelijk worden gesteld voor schades? Zouden aannemers gecompenseerd moeten worden voor de kosten die zij maken bij het melden van afwijkingen? 6. Af te spreken dat alle netbeherende partijen op de projectlocatie aanwezig zijn bij het nutsoverleg. Wanneer er tijdens een nutsoverleg afspraken gemaakt worden, dienen deze vastgelegd te worden en moeten ook de partijen die niet aanwezig zijn zich hieraan houden. 7. Te verkennen via pilots hoe gemeentes met de manier van aanbesteden de tijdsdruk bij aannemers tijdens de uitvoering kunnen verminderen en er meer aandacht komt voor de kwaliteit van de voorbereiding en de uitvoering van het werk. En aansluitend de best practices uit deze verkenning te implementeren in de gemeentelijke organisaties; 8. Meer tijd en aandacht te scheppen voor de gemeentelijke regierol in de ondergrond en de druk op de taken vergunningverlening, toezicht en coördinatie van de ondergrond te verminderen; Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 4

6 9. Aandacht en bewustwording over graafschade te vergroten onder opdrachtgevers en opdrachtnemers van rioleringswerkzaamheden. Betrokkenen zouden zich bewuster moeten zijn van de brede gevolgen van graafschade. De verwachting is dat bewustwording bijdraagt aan een betere budgettering, het vaker gebruiken van de mogelijkheden in aanbestedingen om de risico s op graafschade te beperken en aan zorgvuldiger grondroeren bij de uitvoerders. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 5

7 1 Inleiding Aanleiding Bij ongeveer één op de vijf graafwerkzaamheden ontstaat schade aan kabels en leidingen, zo n per jaar (Kadaster, 2016). Graafschade leidt tot uitloop van projecten, herstelkosten (ongeveer 25 miljoen per jaar), overlast en soms zelfs direct gevaar voor personeel en omwonenden. De Wet Informatie-uitwisseling Ondergrondse Netten (WION) beoogt graafschades te voorkomen. Grondroerders, netbeheerders en ondergrondbeheerders werken samen om dit doel te bereiken. Hiertoe is begin 2006 het Kabel- en Leidingoverleg (KLO) opgericht. Binnen het KLO richten de partijen zich op het nemen van gemeenschappelijke maatregelen en het maken van afspraken met alle betrokken partijen in de graafketen. De ambitie van het KLO is om het aantal graafschades in 2018 terug te dringen tot minder dan Uit het KLO-rapport Analyse graafschades blijkt dat ruim 21% van de graafschades in meer of mindere mate kan worden toegeschreven aan rioleringswerkzaamheden. De vervanging van riolering maakt vaak onderdeel uit van een project met veel meer activiteiten in de boven- en ondergrond. Voorbeelden hiervan zijn het vervangen van andere kabels en leidingen, wegreconstructie, het rooien en planten van bomen, ruimen van obstakels en het reguleren van de grondwaterstand. Om graafschades tijdens deze zogenaamde complexe rioleringswerken te voorkomen en daarmee het aantal graafschades in Nederland drastisch te verminderen - hebben Stichting RIONED en Enexis, twee van de leden van het KLO, het initiatief genomen voor een doorbraakproject. Het doel van dit doorbraakproject is om aanbevelingen te doen aan de direct betrokken ketenpartijen over de vraag: hoe graafschades ten gevolge van rioleringswerkzaamheden kunnen worden voorkomen. Om een keuze te maken voor de juiste maatregelen en afspraken is het belangrijk te begrijpen waardoor graafschades ontstaan. De centrale vraag van het doorbraakproject: Wat zijn de achterliggende oorzaken van graafschade bij rioleringswerkzaamheden en welke maatregelen voorkomen deze schades? Rollen en belangen van ketenpartners Complexe rioleringswerken vinden plaats tegen een achtergrond van samenwerkende ketenpartners: gemeente, aannemer en de kabel- en leidingnetbeheerders. Gedurende het doorbraakproject kwamen de rollen en belangen van de ketenpartners vaak ter sprake om de achterliggende oorzaken van graafschade te begrijpen. Gemeente De gemeente heeft vier rollen in de ondergrond (Agentschap Telecom, 2016): als opdrachtgever, netbeheerder, grondroerder en regisseur van de ondergrond. De gemeente is er voor haar burgers. Zij heeft belang bij veiligheid, kwaliteit van de uitvoering van rioleringswerkzaamheden tegen zo laag mogelijke kosten en het verminderen van overlast (van de werkzaamheden zelf en door verminderde bereikbaarheid) voor haar inwoners en ondernemers. Als regisseur van de ondergrond kan de gemeente eisen stellen aan graafwerkzaamheden van derden, de ordening van de openbare ruimte en het bundelen van graafwerkzaamheden. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 6

8 Nutsbedrijven Nutsbedrijven zorgen voor de levering van elektriciteit, gas en drinkwater. Bij rioleringswerkzaamheden is de voornaamste rol van nutsbedrijven die van netbeheerder. Hun belangen liggen bij veiligheid (met name bij het gasleidingen-, middenspannings- en hoogspanningsnet) en bij het zo effectief mogelijk voeren van het asset management. Wanneer er voor een rioleringsproject kabels en leidingen moeten worden verlegd, worden nutsbedrijven hiervoor in sommige gemeenten gecompenseerd door de gemeente, al zijn de verschillen tussen de gemeenten groot (Hoeben en Kwakkel, 2016, GPKL, 2014). Bij het verleggen van kabels en leidingen is het nutsbedrijf opdrachtgever. Telecombedrijven Telecombedrijven beheren het data- en telefonienetwerk. Net als nutsbedrijven hebben zij belang bij het zo effectief mogelijk voeren van het asset management. In de Telecomwet zijn de rechten en plichten vastgelegd ten aanzien van de ligging van telecommunicatiekabels. De wet gaat uit van het adagium liggen om niet, verleggen om niet (GPKL, 2013). De gemeente moet de aanleg, instandhouding en opruiming van telecomvoorzieningen gedogen. De gemeente mag deze taken echter wel coördineren (zie gemeente als regisseur van de ondergrond). Tegelijkertijd moet het telecombedrijf op eigen kosten maatregelen treffen wanneer telecomkabels in de weg liggen bij rioleringswerkzaamheden. Aannemers Aannemers nemen opdrachten aan van de drie bovenstaande netbeheerders. Aannemers hebben belang bij het winnen van aanbestedingstrajecten ten behoeve van de continuïteit van de onderneming. Na een aanbesteding is het belang van een aannemer groot om de opdracht zo efficiënt mogelijk uitvoeren. Bij graafschade is de aannemer de eerst aansprakelijke. Aannemers zijn vrijwel altijd verzekerd tegen graafschade. De premies van deze verzekeringen zijn volgens de aannemers echter hoog en bovendien is er een hoog eigen risico. Figuur 1.1: Graafschade aan een gasleiding tijdens rioleringswerkzaamheden (foto: Gertjan Steenbergen) Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 7

9 Onderzoeksvragen Om de centrale vraag te kunnen beantwoorden, hebben wij deze opgedeeld in een aantal deelvragen: 1. Hoe ontstaan graafschades bij rioleringswerkzaamheden? 2. Waarom lopen rioleringswerkzaamheden relatief meer kans op graafschade? 3. Hoe kunnen graafschades bij rioleringswerkzaamheden worden voorkomen? In deze rapportage komen de antwoorden op deze hoofdvragen achtereenvolgens aan bod. Methode en werkwijze Het onderzoek gebruikt drie bronnen: een analyse van een database met schades aan het netwerk van Enexis, interviews met betrokkenen en twee workshops: Enexis registreert de schades aan hun kabels en leidingen. Het onderzoek gebruikt hiervan een selectie, te weten alle schades geconstateerd bij de aanleg of het herstel van het riool in de periode 1 januari 2014 tot en met 14 april De database bevat 2476 registraties. Gezien het werkgebied van Enexis bevinden alle schades zich in het noordoosten en zuiden van Nederland. De schaderegistraties zijn ingevuld door de storingsmonteur van Enexis. Deze monteur vult de toestand in, zoals hij die zelf feitelijk waarneemt. De locatie van de schade is gedefinieerd als de locatie van het dichtstbijzijnde (huis)adres. De analyse is uitgevoerd in Excel en QGIS. Door de opzet van het onderzoek hebben we geen vergelijking kunnen maken met schade aan kabels en leidingen van andere nuts- en telecombedrijven. 27 betrokkenen zijn telefonisch bevraagd naar hun ervaring met graafschades bij rioleringswerkzaamheden (bijlage 1). De interviews gingen in op de achterliggende oorzaken van verschillende soorten graafschades en op maatregelen om graafschades te voorkomen. De interviews vonden plaats in de periode 5 juli 2016 tot en met 15 september In twee workshops (13 september te Assen en 16 september te Breda) zijn met een brede groep betrokkenen (bijlage 1) de resultaten van de analyse en de interviews besproken en gediscussieerd over mogelijke maatregelen. Onder de deelnemers bevonden zich netbeheerders vanuit de gemeente en Enexis, projectleiders, toezichthouders, aannemers en ontwerpers. In de workshops is nader ingegaan op vijf casussen in de gemeentes Assen, Oldambt, Breda, Tilburg en Roosendaal. Leeswijzer De volgende drie hoofdstukken beschrijven de bevindingen op de drie deelvragen. In hoofdstuk 2 gaan wij in op de achterliggende oorzaken van graafschade. Hoofdstuk 3 beantwoordt de vraag waarom graafschade bij rioleringswerkzaamheden vaker voor komt. Hoofdstuk 4 beschrijft welke maatregelen graafschade kunnen voorkomen. Wij sluiten af met een samenvatting van onze conclusies. Voor de leesbaarheid wordt vaak kabel geschreven waar ook leidingen worden bedoeld. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 8

10 2 Hoe ontstaan graafschades tijdens rioleringswerkzaamheden? Dit hoofdstuk beschrijft hoe graafschades ontstaan tijdens rioleringswerkzaamheden. Om onderscheid te maken tussen de schade en de aanleiding van de schade, maken wij gebruik van drie lagen: de schade zelf (paragraaf 2.1), de oorzaak van de schade (paragraaf 2.2) en de achterliggende oorzaak (paragraaf 2.3). Het hoofdstuk sluit af met samenvatting van de belangrijkste conclusies (paragraaf 2.4). Onder de schade zelf verstaan wij het moment dat de kabel of leiding beschadigd raakt tijdens het uitvoeren van de werkzaamheden, bijvoorbeeld doordat de kraan de kabel raakt. Wat gebeurde er op het moment zelf? Had men bijvoorbeeld de kabel niet gezien of maakte men een vergissing? De oorzaak voor de schade geeft aan waardoor de schade heeft kunnen plaats vinden. Hoe kon het dat de kabel niet in zicht was? Is er niet zorgvuldig gehandeld? Tot slot, de achterliggende oorzaak van de graafschade heeft te maken met het speelveld en de context, waarin alle verschillende ketenpartijen handelen. Deze context zorgt voor prikkels die bewust of onbewust beslissingen of handelingen veroorzaken. Schade tijdens de uitvoering van rioleringswerkzaamheden De meeste graafschade gebeurt bij machinale werkzaamheden De meeste graafschades bij rioleringswerkzaamheden geregistreerd in de database van Enexis zijn mechanisch veroorzaakt. De schades ontstaan doordat kabels of leidingen zijn geraakt of losgetrokken door een kraan of een graafmachine. 19% van de graafschades treden op bij handmatige werkzaamheden. Dit is iets meer dan gerapporteerd in de KLO analyse graafschades (14%). Geïnterviewden herkennen zich in deze cijfers. Zij verklaren de cijfers doordat de meeste werkzaamheden machinaal worden uitgevoerd en dat er bij handwerk voorzichtiger wordt gewerkt. Handmatige werkzaamheden vallen buiten de reikwijdte van de WION. De memorie van toelichting van de WION (Tweede Kamer der Staten-Generaal, 2006) stelt dat werkzaamheden met een schop met een te geringe kracht geschieden om schade te veroorzaken. Bovendien is het overgrote deel van de kabels en leidingen bestand tegen de kracht die bij het graven met een schop wordt uitgeoefend. De database maakt ook onderscheid in het type werktuig dat de schade veroorzaakt. Bij handmatige werkzaamheden is dit vooral de schep (106 van de 2476 schades) en de prikpen (79 van de 2476 schades). Opvallend is dat beide werktuigen worden gebruikt bij het zoeken naar kabels en leidingen. Over machinale werktuigen kunnen wij geen uitspraken doen. Monteurs van Enexis geven aan dat monteurs het machinetype elk op hun eigen manier invullen. Aansluitingen van Enexis lopen een grotere kans om tijdens handmatige werkzaamheden schade te lopen dan kabels in het hoofdnet (31% van de aansluitingen en 13% van de kabels in het hoofdnet). Dit komt omdat kabels in het hoofdnet robuuster zijn. In beide gevallen zijn mechanische werkzaamheden de hoofdveroorzaker van schades. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 9

11 Wat de database zegt over schades De Enexis-schaderegistratiedatabase bevat een vrij tekstveld waarin de monteur kan omschrijven wat er is gebeurd. In ongeveer één op de tien registraties (286 stuks) vertelt deze zogenoemde toedracht de manier waarop de schade is veroorzaakt. De toedrachten hebben wij handmatig in categorieën onderverdeeld (figuur 2.1) Toedrachten van schades 286 stuks (11,6 %) Onverwachte kabel Bomen/wortels Grondverzakking Puin/stenen Ligging Vergissing Oude schade Overig Figuur 2.1: Toedrachten die de Enexis-monteur in de schaderegistratie heeft omschreven, verdeeld in categorieën Veruit de meeste toedrachten (159 stuks) gaan over kabels en leidingen die geraakt zijn, omdat de aannemer niet verwachtte een kabel tegen te komen. De toedracht verwijst in deze gevallen naar onjuiste informatie (paragraaf 2.2.1). De aanwezigheid van bomen en wortels staat in 24 gevallen vermeld als toedracht. Uit interviews komt naar voren dat bomen en wortels op verschillende manieren betrokken zijn bij schade: - Wortelpakketten zijn in de kabel gegroeid; - Soms is het lastig te zien wat een wortel is en wat een kabel; - Wanneer er veel wortels of puin in de bodem zitten, is het bij handmatig graven lastiger te voelen wat je doet; - Wortels drukken kabels omhoog of aan de kant. Soms (22 schadegevallen) valt er grond op een kabel of trekt afkalvende grond een kabel los uit de mof. Andere schades ontstaan doordat de kabel in aanraking komt met puin of stenen, doordat de kabel klem komt te zitten, of doordat de aannemer zich vergist bij het verwijderen van de juiste leiding. 26 gevallen zijn oude schades die aan het licht komt tijdens de rioleringswerkzaamheden. Deze tellen dan in de schaderegistratie mee onder schade tijdens rioleringswerkzaamheden. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 10

12 Oorzaken van graafschade De schades die in de vorige paragraaf zijn beschreven ontstaan niet uit zichzelf. In het onderzoek zijn wij drie hoofdoorzaken tegen gekomen van graafschade: onjuiste informatie (2.2.1), de staat van de kabels en leidingen (2.2.2) en onzorgvuldig werken (2.2.3) Informatie is niet altijd accuraat Zoals besproken in paragraaf 2.1 gaan 159 van de 286 toedrachten over onjuiste informatie. Deze vallen in vier verschillende categorieën (figuur 2.2): 1. De kabel staat niet op de tekening (84 stuks, 53%); 2. De kabel heeft een horizontale (XY)-afwijking ten opzichte van de tekening (29 stuks, 18%); 3. De kabel ligt dieper of ondieper dan hij volgens de norm hoort te liggen (Z-afwijking, 40 stuks, 25%); 4. Er is geen tekening ter plaatse (6 stuks, 4%) niet op tekening ligging Z ligging XY geen tekening Figuur 2.2: Onderverdeling van schades met als toedracht onjuiste informatie Kabels staan niet op de tekening De meeste graafschades met als toedracht een onverwachte kabel, betreffen kabels die niet op tekening stonden. Uit de interviews en workshops komen hier verschillende oorzaken voor naar voren. Allereerst hebben netbeheerders niet al hun kabels en leidingen in kaart. Geïnterviewden wijten dit onder andere aan fouten die zijn gemaakt bij het overzetten van analoge tekeningen naar digitale informatie. Daarbij is sommige informatie niet goed overgenomen of verloren gegaan. De WION verplicht een grondroerder te melden wanneer hij een afwijkende situatie aantreft (Kadaster, jaartal onbekend a). Dit betekent dat de kwaliteit van de KLIC-informatie in theorie langzaam maar zeker zou moeten toenemen. Volgens geïnterviewden worden echter niet alle afwijkende situaties gemeld. De Evaluatie WION schat het aantal meldingen van afwijkende situaties op ongeveer 1% van het aantal daadwerkelijke afwijkingen (Van Mil et al., 2013). Dit verklaren de auteurs doordat een melding weinig oplevert voor de aannemer, terwijl de handhaving op de meldplicht lastig is uit te voeren. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 11

13 Opgemerkt dient te worden, dat geïnterviewden vaak aangaven last te hebben van weesleidingen, omdat het opsporen van weesleidingen tijdens werkzaamheden veel tijd kost. Dit is echter geen graafschade. In bovenstaand punt gaat het over kabels die niet op tekening staan en stuk gaan. Een andere oorzaak is dat de KLIC-tekening niet van alle netbeheerders aangeeft hoeveel kabels of leidingen er van één partij op de locatie liggen. Van Enexis staat wel het aantal aangegeven. Er staat één streepje op de kaart, vertellen geïnterviewden. De aannemer of ontwerper weet dan niet hoeveel hij er in de proefsleuf moet lokaliseren. Is er één gevonden, dan interpreteert hij dat soms als dat hij de kabel op de KLIC gevonden heeft. Terwijl er dan dieper nog meer kabels kunnen liggen. Tot slot bevat een KLIC-aanvraag niet standaard alle huisaansluitingen (Kadaster, jaartal onbekend bc). Een netbeheerder is namelijk niet verplicht deze informatie te leveren. De aanvrager kan bij de KLIC-oriëntatiemelding en de -graafmelding bij sommige netbeheerders, zoals Enexis, wel een extra vinkje plaatsen om informatie over aansluitingen te krijgen. Een medewerker van Enexis vertelt dat niet alle aanvragers dit doen. Horizontale afwijking Wanneer in de interviews gevraagd werd naar de kwaliteit van de informatie noemden de meeste geïnterviewden als eerste de afwijking van kabels en leidingen in het horizontale vlak. Dit is opmerkelijk, aangezien uit de database blijkt dat het aantal kabels en leidingen met afwijkingen in het horizontale vlak relatief laag is. Er zijn meer kabels en leidingen die op de tekening missen, of die op een andere diepte liggen. In de database met schaderegistraties van Enexis staat op twee locaties informatie over de horizontale afwijking. Allereerst in de beschrijving van de toedracht. 18% van de schades met als toedracht een onverwachte kabel, zijn de kabels gemist doordat de kabel een horizontale afwijking heeft ten opzichte van de tekening (figuur 2.2). Horizontale afwijking 1746 stuks (=71%) Geen afwijking minder dan 1m meer dan 1m onbekende afwijking Figuur 2.3: Onderverdeling van schades op horizontale afwijking. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 12

14 In de database zijn meer gegevens te vinden over de afwijking. In 71% van alle geregistreerde schades geeft de monteur op of de geraakte kabel of leiding een afwijkende ligging ten opzichte van de tekening heeft en zo ja, hoe groot die afwijking is (figuur 2.3). Daarvan heeft 14% (248 stuks) inderdaad een afwijkende ligging. Dat wil zeggen: in deze gevallen blijkt tijdens het graafproces dat de kabels en leidingen van Enexis niet goed op de tekening staan. De KLIC staat horizontale afwijkingen tot 1 meter toe (Kadaster, jaartal onbekend a). De aannemer moet hier rekening mee houden. In 131 gevallen (7%) was de afwijking ten opzichte van de tekening meer dan 1 meter en bij 30 gevallen (2%) is de grootte van de afwijking onbekend. Een grondroerder moet van de WION de afwijkingen groter dan 1 meter melden (zie ook kabels staan niet op de tekening ). Daarnaast melden een aantal geïnterviewden dat de huidige digitale inmeettechnieken preciezer zijn dan de technieken die vroeger werden gebruikt. De meeste geïnterviewden verwachten daarom dat de horizontale liggingsinformatie op tekeningen steeds betrouwbaarder wordt. Diepteligging is niet volgens de norm KLIC-tekeningen geven geen informatie over hoe diep een kabel ligt. Er zijn wel normen voor de diepteligging van kabels en leidingen, zoals de NEN , NR en NEN Zo is het bijvoorbeeld gebruikelijk dat een gasleiding een minimale dekking heeft van 80 cm en een telecomkabel 60 cm. Gemeenten mogen ook andere normen opleggen. Uit het type kabel en de locatie kan de gebruiker dus achterhalen op welke diepte de kabel ligt. In een kwart van de graafschades (25%) met als toedracht onjuiste informatie, blijkt de kabel op een andere diepte te liggen dan de grondroerder verwachtte. De toedracht omschrijft kabels die schuin naar boven of beneden liggen en kabels in een lus naar boven, bijvoorbeeld om een andere kabel heen. Geïnterviewden vullen aan dat sommige kabels, met name telecomkabels, veel ondieper liggen dan volgens de norm is voorgeschreven. Netbeheerders benadrukken in interviews het belang van proefsleuven om de diepte van kabels na te gaan. Grondroerders geven echter aan dat proefsleuven slechts op één locatie informatie verschaffen. Dieptevariatie tussen proefsleuven kun je daar niet mee opsporen. Bovendien geven verschillende geïnterviewden aan dat zij hebben meegemaakt dat kabels in de fundering zijn gelegd. Deze worden dan al bij het maken van een proefsleuf geraakt. Revisie van informatie tijdens complexe projecten In de interviews en workshops kwam naar voren dat KLIC-informatie niet altijd actueel is. Het duurt even voordat de revisies zijn verwerkt. Dit is met name een probleem bij complexe projecten, waarin meerdere partijen in het zelfde gebied achter elkaar werkzaamheden uitvoeren. De werkzaamheden van de ene partij, bijvoorbeeld het omleggen van kabels en leidingen, staan dan nog niet op de informatie die de volgende partij ontvangt. Eén van de gemeentes zei tijdens de workshop daarom altijd te vragen naar de roodrevisies van de nutsbedrijven. De gemeente gaf echter aan dat de nutsbedrijven deze in dit specifieke geval niet wilden geven, maar dat zij verwezen naar de KLIC. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 13

15 Interpreteren van informatie De geïnterviewde personen zijn zich allen bewust dat de informatie die zij krijgen via een KLICmelding fouten kan bevatten. Toch vertellen sommigen dat zij andere partijen zien die zonder nadenken op de informatie vertrouwen. Zeggen dat het aan de informatie ligt, vinden zij daarom te kort door de bocht. Deze geïnterviewden pleiten voor meer kennis over het interpreteren van informatie uit de KLIC. Hoe correspondeert de tekening met de werkelijkheid? Welke onzekerheden zitten in de tekening? Overleg en samenwerking bij het uitwisselen van informatie Buiten het hierboven behandelde KLIC-systeem wisselen partijen ook op andere manieren informatie uit. Alle geïnterviewde personen geven aan dat er vaste overlegmomenten zijn. Tijdens het maken van het ontwerp organiseren gemeenten een nutsoverleg. Bij aanvang van de grondroering zelf is er een startwerkoverleg en er zijn periodiek bouwoverleggen. Het nutsoverleg in de ontwerpfase dient één of meerdere van de volgende doelen, afhankelijk van de gemeente: 1. Het afstemmen van de lange termijnplanning met werkzaamheden van alle netbeheerders. Hiermee willen de ketenpartners voorkomen dat de straat meerdere keren open moet; 2. Het uitwisselen van informatie over de situatie ter plekke om tot een juiste tracé-bepaling te komen en het maken van afspraken over eventuele omleggingen; 3. Soms ook: het vastleggen van contactgegevens van de betrokken partijen. Eén van de onderdelen van het startwerkoverleg is het bespreken van de beschermende maatregelen voor kabels en leidingen met het uitvoerend personeel en de netbeheerders. Gemeente, nutsbedrijven en telecombedrijven zijn hier voor uitgenodigd. Kabels en leidingen is ook één van de onderwerpen tijdens de bouwoverleggen, maar volgens geïnterviewden wordt dit onderwerp niet altijd expliciet genoeg besproken. Geïnterviewden benoemen een aantal kanttekeningen bij deze overleggen. Ten eerste zitten vaak niet alle betrokken partijen aan tafel. Geïnterviewden uit alle delen van het land noemen met name de afwezigheid van telecombedrijven. Dit zien zij als een gemis. Ten tweede is het doel van het overleg niet altijd duidelijk bij alle partijen, waardoor niet altijd de juiste mensen, met kennis van zaken, aan tafel zitten. Zo is bij Enexis de betrokken afdeling bij de afstemming van projecten een andere dan de afdeling die informatie kan geven over de situatie ter plekke (de afdeling Preventie Graafschade). Een medewerker van Enexis vertelt dat meestal de eerstgenoemde afdeling bij nutsoverleggen aanwezig is. Hierdoor mist de afdeling Preventie Graafschade informatie over de geplande werkzaamheden, waardoor zij geen goede inschatting kunnen maken van het risico van de werkzaamheden. Ten derde is niet altijd duidelijk wie er van de opdrachtgever het mandaat heeft om tijdens het werk beslissingen te nemen over vragen of meerwerk die tijdens de overleggen naar boven komen. Naast de overlegmomenten hebben grondroerders ook de mogelijkheid om netbeheerders in te schakelen tijdens de werkzaamheden (CROW, 2016). En netbeheerders mogen ook ongevraagd hulp bieden bij het localiseren of bij onduidelijkheden in de gebiedsinformatie. Bij slechts 45 van de 2476 schadegevallen uit de database is geregistreerd dat Enexis aanwijzingen heeft gegeven. Zowel gemeenten als medewerkers van Enexis zeggen dat zij vaker van deze mogelijkheden gebruik moeten maken. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 14

16 2.2.2 De staat van kabels en leidingen Zowel uit de schadedatabase als uit interviews komt naar voren dat er soms schade ontstaat bij rioleringswerkzaamheden doordat de kabels en leidingen in slechte staat verkeren: 1. Uit figuur 2.1 blijkt dat 26 van de 286 gevallen (9%) de schade een oude schade betreft, die al bestond voor de werkzaamheden. Deze kent Enexis toe aan de rioleringswerkzaamheden, omdat de schade tijdens die werkzaamheden is geconstateerd geïnterviewden noemen dat oude kabels fragiel zijn. Volgens deze gemeentemedewerkers en aannemers leiden fragiele kabels eerder schade, ook wanneer er zorgvuldig wordt gewerkt. Zij noemen bijvoorbeeld dat kabels die niet hoefden te worden vrij gegraven toch schade hebben ondervonden door trillingen bij de werkzaamheden. In de praktijk is het vaak lastig om een schade toe te schrijven aan de staat van de kabel. In één van de casussen tijdens de workshops kwam een voorbeeld aan bod van kabels die fragiel leken, maar waarvan de verantwoordelijke netbeheerder had geconstateerd dat deze nog in goede staat waren (figuur 2.4). Bewijsmateriaal in de vorm van foto s helpen dan voor een goede schadeafhandeling. Geïnterviewden geven aan dat er weinig informatieoverdracht is over de staat van kabels en leidingen. Dit zou één van de onderwerpen kunnen zijn op het nutsoverleg. Figuur 2.4: Voorbeeld van een gecorrodeerde mantel. De kabel zelf was nog in goede staat. (foto: Willem van der Lienden) Zorgvuldig werken Zorgvuldig werken was een regelmatig terugkomend begrip bij de interviews en de workshops. Deelnemers noemden daarbij een aantal punten, die ook deels terugkomen in de nieuwe CROW Richtlijn 500 Zorgvuldig grondroeren (CROW, 2016): - Het nauwkeurig checken van het bestek tijdens een aanbesteding en het stellen van vragen indien nodig; - Het maken van een risicoanalyse en deze delen met de projectpartners; - De inzet van de kennis van netbeheerders bij vragen over de tekeningen; - Het voeren van een startwerkoverleg en ook nieuw personeel deze instructies mee te geven; - Het zorgvuldig bespreken van de werksituatie met alle betrokken partijen wanneer tijdens het werk blijkt dat het ontwerp niet volgens tekening kan worden uitgevoerd; - Het zorgvuldig uitvoeren van een Last Minute Risico Analyse door de aannemer; - Aandacht besteden aan het opleveren van de roodrevisie; - Toezicht houden dat alle partijen hun verantwoordelijkheden en afspraken nakomen. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 15

17 Achterliggende oorzaken De vorige paragraaf besprak de oorzaken van graafschade. In de interviews en met name de workshops spraken we verder met de deelnemers over deze oorzaken. Zijn er achterliggende mechanismes die de oorzaken kunnen verklaren of in de hand werken? Waarom loopt de samenwerking bij het uitwisselen van informatie niet optimaal? Waarom zijn kabels en leidingen soms in slechte staat? En waarom wordt er niet altijd gewerkt volgens de Richtlijn zorgvuldig grondroeren? De antwoorden hierop vielen uiteen in twee categorieën: mechanismen die spelen bij het samen beheren van de ondergrond en mechanismen die spelen bij het aanbesteden van projecten. Samen beheren van de ondergrond Alle netbeheerders samen (gemeente, nutsbedrijven en telecombedrijven) beheren de kabels en leidingen in de ondergrond. De gemeente heeft bovendien ook een regiefunctie (paragraaf 1.2). De netbeheerders hebben afgesproken om waar mogelijk werk met werk te maken. Werk met werk maken is een breed begrip. Hieronder valt zowel het vervangen en verleggen van kabels en leidingen op het specifieke tracé van het rioleringsproject, als het uitbreiden van het project met werkzaamheden in de buurt van het tracé omdat de weg toch open ligt. Verschillende deelnemers van de workshops spraken uit dat in de praktijk dit werk met werk maken niet altijd goed uitpakt. Zij spraken het vermoeden uit dat nutsbedrijven en telecombedrijven hun kabels liever langer laten liggen, totdat deze helemaal afgeschreven zijn. Zij voerden aan dat telecombedrijven geen baat hebben bij het verleggen of het vroegtijdig vervangen van kabels. Telecombedrijven ontvangen hier geen compensatie voor van de gemeente. Bovendien gedogen gemeentes altijd de reparatie van telecomkabels, ook wanneer de weg alweer dicht ligt. Nutsbedrijven ontvangen soms een compensatie van de gemeente om kabels te verleggen of vroegtijdig te vervangen. De verschillen in de compensatieregelingen tussen de gemeenten zijn groot (Hoeben en Kwakkel, 2016). Geïnterviewden en workshopdeelnemers spraken het vermoeden uit dat graafschades voordelig zijn voor nutsbedrijven en telecombedrijven: zo kunnen zij een oude kabel vervangen op kosten van de (verzekering van de) aannemer. De risico s die in de ontwerpfase zijn geïdentificeerd, worden daarmee afgewenteld op de uitvoering. Het bovenstaande zou kunnen verklaren waarom sommige netbeheerders, zoals de genoemde telecombedrijven, niet altijd aanwezig zijn op nutsoverleggen (2.2.1) en waarom kabels en leidingen soms in slechte staat zijn (2.2.2). Een kanttekening hierbij is dat voor alle netbeheerders graafschade ook negatieve gevolgen heeft, zoals vermindering van veiligheid en het niet kunnen leveren van de dienst. Deelnemers van de workshops en geïnterviewden hebben ook kritiek op de wijze waarop sommige gemeenten hun regierol in vullen. Gemeenten zouden er beter op moeten toezien dat aannemers van netbeheerders de kabels en leidingen op een juiste manier in de grond leggen en dat netbeheerders hun oude kabels en leidingen laten saneren. Dit voorkomt schade in de toekomst. De gemeente heeft hiervoor de instrumenten vergunningverlening, toezicht en coördinatie. Geïnterviewden bij meerdere gemeenten geven aan dat deze taken onder druk staan. Er is geen tijd en geld meer voor beschikbaar of kennis verdwijnt door personeelsverloop. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 16

18 Aanbesteden van projecten: tijd, kosten en kwaliteit Tijdens de workshops is uitgebreid stilgestaan bij de tijdsdruk tijdens de grondroering. Tijdsdruk leidt tot onzorgvuldig grondroeren (2.2.3). De tijdsdruk geldt zowel voor gemeenten als voor aannemers: - Gemeenten voelen druk vanuit de politiek, inwoners en ondernemers om de overlast rondom werkzaamheden zo veel mogelijk te beperken. Mensen ervaren overlast door de werkzaamheden zelf, denk bijvoorbeeld aan het niet kunnen gebruiken van het toilet en geluidsoverlast, maar ook doordat de straat voor de deur openligt en delen van de stad minder goed te bereiken zijn. - Aannemers opereren in een sterk concurrerende markt. Zij voelen zich gedwongen om een zo laag mogelijke offerte in te dienen, om zo kans te maken op de gunning. Hoe minder tijd de aannemer raamt, hoe goedkoper hij kan aanbieden. Dit verhoogt de tijdsdruk voor medewerkers tijdens de uitvoering van de werkzaamheden. Deelnemers van de workshops schrijven de tijdsdruk bij de aannemer mede toe aan de vorm van aanbesteding. Er zijn verschillende vormen van aanbesteding (figuur 2.5), van het meer klassieke RAW tot integralere contractvormen, zoals design and construct. Bij RAW-aanbestedingen schrijven aannemers hun offerte op basis van het bestek. Sommige gemeentes werken daarbij met EMVI (gunnen op waarde, bijvoorbeeld prijs-kwaliteit of kosteneffectiviteit Voorend, jaartal onbekend). Zorgvuldig grondroeren kan deel uitmaken van een EMVI. De workshopdeelnemers uit gemeenten vinden het werken met een EMVI in de praktijk lastig uit te voeren. Ten eerste voldoen ook offertes met vage beloftes aan de kwaliteitsnormen, wanneer het bestek niet precies genoeg beschrijft welke kwaliteitsaspecten van belang zijn. Ten tweede vinden zij het als opdrachtgever lastig om aannemers tijdens het werk te corrigeren wanneer zij hun beloftes niet nakomen. Tot slot stellen zij aan de orde of je gedrag wel kunt sturen met contracten. Bij integralere contractvormen, zoals design and construct, is de aanname dat de verschillende projectfasen beter op elkaar zijn afgestemd, waardoor de kwaliteit toe neemt (Pianoo, jaartal onbekend). De aannemer kan sturen op de uitvoerbaarheid van het ontwerp. Indien er tijdens de uitvoering onverwachte kabelsituaties optreden, kan de aannemer terugvallen op de uitgangspunten van het ontwerp. En de aannemer heeft meer belang bij het voorkomen van graafschade en daarmee zorgvuldig werken. De deelnemers in de workshops hadden echter nog niet voldoende ervaring met deze contractvorm om dit toe te kunnen lichten. Bij opdrachtgevers en netbeheerders is vaak goed bekend welke opdrachtnemers wel en welke opdrachtnemers niet zorgvuldig werken. Deze informatie mogen zij echter door de aanbestedingsregels niet gebruiken. Tijdens de workshop in Breda stelde één deelnemer dat je soms wel in zee moet met een aannemer waarvan je weet dat hij slecht werk levert. Het enige dat er dan op zit is om het toezicht op de uitvoering heel nauwkeurig uit te voeren. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 17

19 Bouwproces Initiatieffase TRADITIONEEL MODERN Regie RAW Raambestek Bouwteam Hybride Meerjaren Onderhoudscontract Design & Construct (D&C/E&C) Turnkey Onderzoeksfase Initiatiefnemer Ontwerpfase Werkvoorbereidingsfase Uitvoeringsfase Gebruiksfase Voorontwerp Definitief ontwerp Uitvoeringsontwerp Grondroerder Contractuele verantwoordelijkheid Initiatiefnemer Kan per project verschillen, in samenspraak Grondroerder Figuur 2.5: Verschuiving taken bij verschillende contractvormen (figuur 9 uit CROW, 2016) Conclusies Dit hoofdstuk gaf antwoord op de vraag hoe graafschades tijdens complexe rioleringswerkzaamheden ontstaan. Het hoofdstuk onderscheidde drie lagen: de schade zelf, de oorzaak van de schade en de achterliggende oorzaak. De meeste graafschades aan het netwerk van Enexis tijdens rioleringswerkzaamheden ontstaan bij machinale werkzaamheden. In de meeste gevallen raakt de grondroerder de kabel of leiding, omdat hij deze niet verwacht. Maar er ontstaat ook schade door de aanwezigheid van bomen en wortels en het afkalven van grond. Bovendien worden ook bestaande schades toegeschreven aan rioleringswerkzaamheden. Niet-accurate informatie is er meestal de oorzaak van dat kabels en leidingen over het hoofd worden gezien. De informatie van de KLIC bevat oude fouten en kabels en leidingen liggen vaak ondieper of dieper dan volgens de norm is voorgeschreven. Andere instrumenten om informatie uit te wisselen, zoals overleggen, kunnen beter worden benut. Andere oorzaken van graafschade zijn de slechte staat van kabels en leidingen, waardoor zij makkelijk kunnen beschadigen tijdens het werk, en onzorgvuldig grondroeren. Als achterliggende oorzaak zien wij dat het beheer van de ondergrondse netten bij meerdere partijen is belegd die niet allemaal dezelfde belangen hebben in de ondergrond. Deelnemers spraken uit dat netbeheerders financieel voordeel hebben bij graafschade. De corrigerende functie die de gemeente heeft als regisseur van de ondergrond staat bij gemeenten onder druk. Tijdsdruk, zowel bij gemeenten als aannemers, is een andere achterliggende oorzaak. Deelnemers van de workshops schrijven de tijdsdruk bij de aannemer mede toe aan de aanbesteding, waarbij een lage prijs meer kans maakt op gunning dan een hoge kwaliteit. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 18

20 3 Waarom is de kans op graafschade groter bij complex rioleringswerk? De oorzaken van graafschades bij rioleringswerk, die in het vorige hoofdstuk zijn benoemd, wijken niet wezenlijk af van graafschades in het algemeen. Uit de KLO analyse graafschades blijkt echter dat graafschades wel relatief vaak voorkomen bij rioleringswerkzaamheden. Immers, meer dan één op de vijf graafschades komt voor bij rioleringswerkzaamheden. In de interviews en de workshops kwamen hiervoor een aantal redenen voor naar voren: 1. Rioleringswerkzaamheden hebben een grote omvang; 2. Het hoofdriool loopt parallel aan het hoofdnet van kabels en leidingen; 3. Het rioolstelsel ligt in het midden van de weg; 4. De diepte van vrijvervalriolering ligt vast; 5. Rioolvervangingsprojecten vinden vaak plaats in het centrum en in oude wijken. Dit hoofdstuk bespreekt elk van deze vijf redenen. We sluiten af met een samenvattende conclusie en analyse. Rioleringswerkzaamheden hebben een grote omvang De kans op graafschade hangt af van het aantal kabels en leidingen in het werkgebied. Rioleringswerkzaamheden kennen een groot werkgebied. Dit komt, omdat voor het plaatsen van rioolbuizen diepe, brede sleuven nodig zijn. Bij gescheiden rioolstelsels, die steeds meer gemeenten aanleggen, is een nog bredere sleuf nodig. Gezien de relatief lange technische levensduur van rioolbuizen (afhankelijk van grondslag en materiaal) is de frequentie van vervanging ervan in een straat of wijk relatief laag. Omdat voor rioleringswerkzaamheden toch een groot werkgebied nodig is (zie boven), proberen gemeenten werk met werk te maken en meerdere werkzaamheden tegelijkertijd uit te voeren. Voorbeelden hiervan zijn het vervangen van andere kabels en leidingen, wegreconstructie, rooien en planten van bomen, ruimen van obstakels en het reguleren van de grondwaterstand. Hierdoor neemt de omvang van het project toe en is vaak een nog groter werkgebied nodig. Bij deze complexe rioleringsprojecten is er bovendien een grote tijdsdruk, omdat alle werkzaamheden strak achter elkaar gepland zijn. Wanneer één onderdeel dreigt uit te lopen heeft dit consequenties voor de andere onderdelen. En tijdsdruk leidt tot meer graafschades (paragraaf 2.3). Het hoofdriool loopt parallel aan het hoofdnet van kabels en leidingen De database met graafschades houdt bij of de graafschade plaatsvond aan een kabel uit het hoofdnet of een aansluitingskabel. Hieruit blijkt dat voor het net van Enexis 65% van de schades tijdens rioleringswerkzaamheden plaats vindt aan kabels en leidingen van het hoofdnet. 35% van de schades zijn schades aan aansluitingskabels. Uit de KLO analyse graafschades blijkt dat Nederland-breed de helft van de schades gebeuren aan aansluitingen. Bij rioleringswerkzaamheden vinden dus relatief meer schades plaats aan het hoofdnet. Het hoofdriool loopt veelal parallel aan het hoofdnet van kabels en leidingen. Bij grote reconstructies graaft de aannemer lange sleuven, waarbij hij de hoofdkabels en leidingen over Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 19

21 Figuur 3.1: Kabels en leidingen worden over een grote afstand vrij gelegd. Zij moeten daarbij ondersteund worden (foto: Jan de Ruiter). grote afstanden vrij legt (figuur 3.1). Kabels en leidingen kunnen hun eigen gewicht echter niet dragen, met kans op losraken uit moffen of beschadiging tot gevolg. Het rioolstelsel ligt in het midden van de weg Het rioolstelsel ligt in het midden van de weg, onder de rijbaan. Geïnterviewden benoemen twee verbanden tussen de locatie onder de rijbaan en graafschade. Ten eerste benoemen zij incidenten waarin telecomkabels zich in de fundamenten van de rijbaan bevinden. Het openen van het asfalt moet met veel kracht gebeuren. Hierbij beschadigen dan ook de telecomkabels. Ten tweede benoemen zij een verband tussen rijbaantype en het graven van proefsleuven in de onderzoeksfase. Het graven van proefsleuven op drukke asfaltwegen is duurder en heeft een grotere impact. Daardoor maken gemeentes soms de keuze om geen proefsleuf te graven of de proefsleuf even verderop te graven. Hierdoor zou de situatie ter plekke van het ontwerp minder goed bekend kunnen zijn. Uit de database blijkt dat een groot deel van de graafschades plaats vindt op of in de buurt van een kruispunt van wegen (zie kader). Graafwerkzaamheden bij rioleringsprojecten bij kruispunten lijken gevoeliger voor graafschade dan werkzaamheden daarbuiten. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 20

22 Aantal schades [begin kader] 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Afstand tot kruispunt (meter) Figuur 3.2: Cumulatieve distributiefunctie van het aantal schades binnen de afstand tot een kruispunt van wegen Figuur 3.2 geeft de cumulatieve distributiefunctie weer van de locatie van het schadegeval tot het dichtstbijzijnde kruispunt van wegen. De grafiek geeft aan welk percentage van de locaties binnen een bepaalde straal rondom kruispunten valt. Als voorbeeld: 40% van de schadegevallen bevindt zich op locaties minder dan 30 meter van een kruispunt, 50% op locaties minder dan 35 meter en 60% op locaties minder dan 45 meter van een kruispunt. De locatie van de schade is gedefinieerd als de locatie van het dichtstbijzijnde adres, in het hart van het huis. De locatie van het wegenkruispunt is bepaald in Open Streetmaps. Er is daarom altijd een afstand tussen de locatie en het punt midden op het kruispunt. Voor hoekwoningen bij rijtjeshuizen zonder tuin is deze afstand typisch zo n meter, voor rijtjeshuizen met tuin meter en voor hoogbouw 30 meter. Dit verklaart waarom er in de grafiek in de eerste 10 meter rondom een kruispunt geen schades plaats vinden. Een groot aantal van de locaties verder dan 250 meter van een kruispunt zijn de locaties waar geen locatiegegevens van zijn opgegeven. [einde kader] De geïnterviewden onderschrijven de hogere kans op schade bij kruispunten (zie tekstkader). Zij noemen hiervoor drie oorzaken. Ten eerste zijn er op een kruispunt meer kabels en leidingen, die bovendien oversteken. Er is daarom meer kans om een kabel tegen te komen. Ten tweede kruisen de kabels ook onderling. De kruisende kabel heeft dan plaatselijk een andere diepte (een bobbel ). Zoals besproken in paragraaf 2.2 is er een relatie tussen afwijkende diepte en schade. Ten derde zijn er op kruispunten veel verbindingen van kabels. Verbindingen zijn zwakke plekken die makkelijk losgetrokken kunnen worden. De diepte van vrijvervalriolering ligt vast Vrijvervalriolering is sterk gebonden aan een afschot. Zoals één geïnterviewde het formuleerde: Je kunt niet zomaar zeggen, we leggen de [riool]buis over de kabel of onder de kabel door. Graafschade voorkomen bij complex rioleringswerk 21