Sociale relaties in de buitenschoolse opvang: wie ben ik?
|
|
- Annelies Peeters
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Sociale relaties in de buitenschoolse opvang: wie ben ik? 6 de congres Landelijk Pedagogenplatform Kinderopvang Utrecht, 26 januari 2011 Marianne Boogaard, onderzoeker Kohnstamm Instituut, Amsterdam en associate lector Ontwikkelingsgericht Onderwijs, Hogeschool Inholland Evalijn Draijer,docent pedagogiek Fontys Hogeschool en promovenda UvA: sociale relaties in de bso Je kunnen verplaatsen in een ander, empatisch vermogen, is een belangrijke voorwaarde voor het kunnen aangaan van relaties en vriendschappen. Wie zich kan voorstellen hoe iemand anders voelt of denkt is eerder geneigd tot sociaal gedrag: helpen, delen, samenwerken en opkomen voor een ander. Vriendschappen worden gedurende de bso-leeftijd voor kinderen ook steeds belangrijker bij het ontwikkelen van een eigen identiteit: ze willen erbij horen, zich geaccepteerd weten, en zich vergelijken met anderen om zichzelf beter te leren kennen. Wie ben ik? En wie ben ik juist helemaal niet? Pedagogisch medewerkers in de bso hebben een belangrijke rol in die identiteitsontwikkeling in de vrije tijd van kinderen. Maar ook groepssamenstelling en groepsstabiliteit zijn van belang voor de sociale relaties die kinderen kunnen aangaan. Dat samen brengt dilemma's met zich mee, met als kernvraag: hoe zorg je op de bso voor een optimaal klimaat voor de sociale ontwikkeling van kinderen? 1. Sociale relaties in de buitenschoolse opvang Wie ben ik? Wie zijn wij? Marianne = onderzoeker Kohnstamm Instituut en één van de auteurs van PK-kinderopvang Nu projectleider landelijke peiling pedagogische kwaliteit bso, en betrokken bij de ontwikkeling van een kwaliteitsmonitor bso. Daarnaast associate lector ontwikkelingsgericht onderwijs bij hogeschool Inholland. Evalijn: docent pedagogiek en onderzoeker, bezig met promotieproject en van daaruit ook betrokken bij de dataverzameling voor het peilingsonderzoek in de bso s. Zij richt zich in haar onderzoek specifiek op sociale relaties in de bso. 2. Door: Evalijn Buitenschoolse opvang is één van de omgevingen waar kinderen een belangrijk deel van hun tijd doorbrengen. Als het goed is, is het een plek waar zij zich thuisvoelen, waar zij met hun vriendjes en vriendinnetjes kunnen spelen en die hen mogelijkheden biedt om zich te ontwikkelen. Omdat bso een vrijetijdsvoorziening is gaat het vooral om spelend leren, en om de eigen keuzes van kinderen voor waarin zij zich willen ontwikkelen, en in welk tempo. Dat is anders dan op school waar het de bedoeling is dat kinderen een voorgeschreven curriculum aan leerstof doorwerken. En juist dat biedt mooie kansen voor hun sociale ontwikkeling. Dat schrijven we bijv. ook in het PKk 4-13 jaar ( Het hoe en waarom daarvan willen we in deze presentatie verder toelichten. 1
2 3. Door: Evalijn Eerst: wat weten we eigenlijk uit onderzoek over effecten van kinderopvang en buitenschoolse opvang? Zulk onderzoek gaat overigens vaak juist over effecten van kinderopvang op de sociaalemotionele ontwikkeling van kinderen. Verschillende onderzoekers (Howes e.a., Marshall e.a.) geven aan dat kinderen in de dagopvang een grotere sociale competentie ontwikkelen, en bijvoorbeeld meer vriendschappen hebben wanneer zij in de kleuterklas komen. Ook Pettit en collega s (1997) vonden effecten. Zij concluderen dat kinderen die deelnemen aan buitenschoolse opvang (after school care), minder vaak internaliserend probleemgedrag vertonen. Alleen verdwijnt dat positieve resultaat weer bij relatief veel uren opvang. Zij constateren ook dat de positieve effecten van buitenschoolse opvang op sociaal-emotioneel vlak sterker zijn voor jongens dan voor meisjes. Weer anderen ((Vandell & Shumow, 1999) signaleren dat de gevonden positieve effecten van buitenschoolse opvang sterker zijn voor jongere kinderen, voor kinderen uit gezinnen met een laag inkomen, en voor kinderen uit verstedelijkte of criminele buurten. Behalve positieve effecten van buitenschoolse opvang worden er overigens ook negatieve effecten gerapporteerd. Volgens Coley e.a. (2004) is er bijvoorbeeld een samenhang tussen deelname aan kinderopvang in de voorschoolse en schoolse periode en aanpassingsproblemen op latere leeftijd. 4. Door: Evalijn Wat vooral opvalt wanneer je op zoek bent naar literatuur is dat de onderzoekers het erover eens zijn dat er eigenlijk onvoldoende bekend is over de positieve of negatieve - effecten van buitenschoolse opvang op de kinderlijke ontwikkeling. Scott-Little, Hamann en Jurs hebben in 2002 alle onderzoeken naar effecten van buitenschoolse opvang naast elkaar gezet in een meta-analyse. Hun conclusie is dat er op dit moment nog geen enkele basis is voor conclusies over de effecten van opvang in de middle childhood -leeftijd. Verder is het onderzoek dat er is voornamelijk gedaan in de Verenigde Staten, en is het moeilijk in te schatten hoe uitkomsten uit Amerikaans onderzoek zich zouden laten vertalen naar de Nederlandse situatie. Doelstellingen en populatie van veel after-school programs zijn anders. En in veel van het Amerikaanse onderzoek wordt after-school care vergeleken met andere vormen van care, variërend van opvang door de ouder tot en met unsupervised care van sleutelkinderen, waarbij helaas meestal niet inhoudelijk is gekeken naar de inhoud van deze settings, de ervaringen die kinderen daar opdoen en de beleving van de kinderen. In Nederland is nog maar heel mondjesmaat onderzoek gedaan waarin de bso centraal staat. In dat onderzoek gaat het in elk geval niet over de effecten van bso op de ontwikkeling van kinderen. We weten wel (oa uit onderzoek van Boogaard e.a., 2007) dat alle betrokkenen pedagogen, pedagogisch medewerkers, ouders en kinderen zelf aangeven dat de sociale dimensie van de bso heel belangrijk is. De sociale leef- en leeromgeving met leeftijdgenoten en volwassenen op de bso vormt als het ware een leeromgeving voor de sociale ontwikkeling van de kinderen op de bso, uiteraard naast diverse andere contexten. Er is wel lopend onderzoek dat juist de sociale ontwikkeling in de bso als thema heeft, en dat is bijvoorbeeld het promotieonderzoek waarmee Evalijn in september is begonnen. 2
3 5. Door: Marianne Eerst een filmpje, met een kijkvraag: wat zie je dat gunstig is voor de sociale, of de sociaalemotionele ontwikkeling? Gewoon voor jezelf bedenken is genoeg (evt. aan enkele deelnemers in de zaal vragen). Filmpje 1: Chocoladebonbons - Samen plezier maken, samenwerken - Ik hoor nu bij jullie - Samen opruimen - Positieve bekrachtiging 6. Door: Marianne Los van de context van de buitenschoolse opvang weten we wel iets over de ontwikkeling van sociale competenties bij kinderen. Sommige van de dingen die genoemd zijn als positieve punten in het filmpje komen daarin terug. Jonge kinderen tot 4 jaar leven meestal in een heel beschermde, kleine wereld van het eigen gezin (en kinderopvang). Als kinderen eenmaal naar de basisschool gaan, komen ze steeds meer in contact met andere kinderen, en ook met andere volwassenen, bijv. de ouders van een vriendje, de zwemjuf enzovoort. Zo wordt hun wereld letterlijk steeds groter, en dat is maar goed ook, want kinderen zijn van zichzelf nieuwsgierig en leergierig, mits ze zich veilig genoeg weten. Door die nieuwe mensen en al die nieuwe omgevingen, kunnen ze nieuwe ontdekkingen doen en nieuwe vaardigheden leren. Zo worden ze als vanzelf steeds zelfstandiger, of ook wel: autonomer en dat zelf doen, ervaren dat je iets kunt geeft weer zelfvertrouwen, en dus ook het vertrouwen om nieuwe uitdagingen aan te gaan en jezelf nog verder te ontwikkelen. Dat is meteen punt 1: Kinderen tussen 6 en 10 zijn meestal wel enorm optimistisch over hun eigen kunnen. Dat komt vooral doordat ze meer kijken naar het resultaat dat ze willen bereiken, het beoogde eindproduct (zo n mooi ridderkasteel, een brief aan oma), dan dat inzicht hebben in de weg erheen. Alweer nuttig natuurlijk, om de moed erin te houden, maar: dan is het voor het behouden van die moed wel heel belangrijk dat er soms iemand in de buurt is die een beetje helpt om teleurstellingen te voorkomen, die je een complimentje geeft over wat je al kan, die zorgt dat je successen ervaart en vertrouwen in eigen kunnen blijft houden. Zoals de pm-er doet in dit filmpje: die zijn goed geworden, en die ook, dat heb je goed gedaan! Positieve bekrachtiging - vertrouwen in eigen kunnen - durf om nieuwe uitdagingen aan te gaan - groei naar zelfstandig in de wereld staan Samen opruimen is weer een ander aspect. Dat past misschien nog beter bij socialisatie, in elk geval gaat het over medeverantwoordelijkheid nemen voor je omgeving. Ook dat is belangrijk voor kinderen om te leren, alleen al uit praktische motieven natuurlijk. Het is ook belangrijk voor hun gevoel van eigenwaarde: er wordt iets van mij verwacht, dus ik besta, en ik word voor vol aangezien, ik kan dat ook. Al is opruimen misschien niet het allerleukste om te doen, daarmee hoor je wel bij de groep. Verder weten we dat mensen nu eenmaal sociale wezens zijn. Het is meestal verstandig voor jezelf als individu, maar ook om te overleven als mensensoort in het algemeen, om je sociaal te gedragen. Mensen willen dat ook graag: zich verbonden voelen met anderen, erbij horen, geeft een veilig gevoel. Sociaal gedrag houdt in: samen delen, samenwerken, een ander helpen. 3
4 Om je sociaal te kunnen gedragen moet je je kunnen verplaatsen in een ander, je moet het perspectief van die ander kunnen innemen en de gevoelens van die ander kunnen begrijpen. Je moet empathisch vermogen hebben, in vakjargon. Belangrijk voor dat empatisch vermogen zijn de zogeheten spiegelneuronen in de hersenen. Dezelfde hersencellen die actief zijn wanneer je zelf een handeling uitvoert, zijn dat, door die spiegelneuronen ook wanneer je een ander die handeling ziet uitvoeren. Aangenomen wordt dat deze spiegelneuronen een rol spelen bij het leren van nieuwe vaardigheden door ze van anderen te imiteren, en bij het begrijpen en kunnen interpreteren van acties en emoties van anderen. Je ziet dan bijvoorbeeld dat jonge kinderen een ander kind dat verdriet heeft, gaan troosten. Een mooi voorbeeld van sociaal gedrag. Wb filmpje: Samen plezier maken, draagt bij aan een groepsgevoel, erbij horen ( nu hoor ik bij jullie zegt de pedagogisch medewerkster, nl bij degenen die chocolade op hun neus hebben) komen in het filmpje duidelijk aan bod, en dat zijn dan ook belangrijke aspecten van sociale verbondenheid. Kinderen ontwikkelen de vaardigheid om zich in te leven in een ander vanaf dat ze ongeveer twee jaar zijn, stelt althans Dick Swaab in zijn onlangs verschenen boek Wij zijn ons brein. Voor je dat kunt moet je namelijk wel eerst onderscheid kunt maken tussen jezelf en de buitenwereld Door: Marianne Spiegelen Een geavanceerde vorm van empathie is niet mogelijk zonder dat een dier zichzelf en de buitenwereld kan onderscheiden. Dit vermogen is met een spiegel te testen. Nadat er een stip verf is aangebracht op het hoofd, zal het dier, als hij zichzelf herkent in de spiegel, proberen die stip verf weg te poetsen. Voor dit examen slagen kinderen boven de twee jaar, mensapen, dolfijnen en ook een olifant. (Swaab, 2010, p.??) Door: Marianne Om nog even bij Swaab en de apen te blijven, doen we nog een citaat: Geef twee apen een eerlijke beloning voor dezelfde taak, en alles loopt op rolletjes. Geef vervolgens één aap een veel lekkerder druif in plaats van de komkommer waarmee de ander steeds beloond wordt, en de onderbetaalde aap die dat ziet staakt zijn medewerking en gooit zijn stukje komkommer de kooi uit als protest. (Swaab, p. 299) Ook dit citaat gaat over empathie, maar nu draait het om de rol van de verzorger. De aap die nog steeds komkommer krijgt, vergelijkt zich met zijn collega-aap, en voelt zich daardoor achtergesteld, miskend door de verzorger, en terecht natuurlijk. Deze aap uit zijn frustratie in boosheid, een andere aap kruipt misschien verdrietig in een hoekje? 11. Door Marianne (Deze tekst is voor mij nog niet helemaal duidelijk) Sociale ontwikkeling Lijn 1: Identiteit Vergelijken met leeftijdgenoten Is ook wat kinderen van basisschoolleeftijd veel doen Lijn 2: Sociale relaties leren onderhouden, vriendschappen sluiten, leiding nemen, samenwerken op basis van gedeelde interesses, jezelf staande houden in een groep, erbij horen Ook dat moet je wel leren en oefenen Bso-context is in dat opzicht rijke omgeving 4
5 Prettig is bijv ook meer diversiteit in leeftijd, oa bij vgl met lftgenoten: dan zie je ook ik kan dat al, hij/zij die jonger is- nog niet, de groten kunnen dat, dat wil ik ook Marianne 12. Door: Evalijn We weten ook nog meer over sociale ontwikkeling van kinderen: Kinderen regelen hun sociale relaties meestal zelf heel goed, naarmate zij ouder worden brengen zij steeds meer tijd door met leeftijdgenoten, hun vrienden nemen een steeds grotere plek in, en de rol van ouders en andere volwassenen wordt kleiner. Kinderen kunnen hun sociale competenties het beste ontwikkelen in een groep waar voldoende leeftijdsgenootjes -ruim genomen- zijn. Een groep is een uitdagende omgeving die kansen biedt, maar die ook ingewikkeld kan zijn voor kinderen. Sociale ontwikkeling vraagt adequate begeleiding van opvoeders (niet elk kind vindt het bijvoorbeeld gemakkelijk zich aan te sluiten bij een groepje, dat is iets dat je moet leren en waarbij een volwassene, of misschien een ouder kind een belangrijke rol kan vervullen). Opvoeders zijn rolmodellen voor kinderen als het gaat om sociaal gedrag 13. Marianne of Evalijn? Filmpje 2: soms ook een handje hulp nodig, bijv. in hoe sluit ik me aan bij een groepje? Wanneer kan ik dat wel/niet doen? We willen nog een kort filmpje laten zien. Dat maakt duidelijk hoe subtiel het bevorderen van een positieve sfeer eigenlijk verloopt. Fietsenmakers Laat ook een dilemma zien - Samen een probleem oplossen - Groepje van drie - Een jongen zoekt aansluiting - Wat doe je nu als pedagogisch medewerker? o Geen aandacht: zelf laten oplossen o Geen aandacht: meer dan drie jongens kunnen er niet met een fiets bezig zijn o Wel aandacht: ga eens kijken bij 14. Door: Evalijn De groepsomgeving Wat is nu in de context van de bso nodig/aanwezig om de sociale ontwikkeling van kinderen te ondersteunen? Uitdagende omgeving: activiteitenaanbod (diversiteit, aansluitende bij verschillende interesses en talenten van kinderen, zodat zij daarin elkaar kunnen vinden, anders dan school legt dat minder nadruk op cognitieve prestaties en verschillen daarin tussen kinderen, meer mogelijkheden voor brede ontwikkeling naar eigen keuze, en dus voor succeservaringen, zelfvertrouwen, gevoel van competentie en dus voor willen exploreren en leren, zie eerder betoog) Groepssamenstelling (stabiliteit, en goede lft opbouw): voorwaarden voor kunnen ontwikkelen van vriendschappen, veilige relaties met anderen, en daarmee voor identiteitsontwikkeling, en gevoel erbij te horen, ik mag er zijn, zelfbewustzijn en de wens om zich sociaal te gedragen: iets doen voor een ander, ook weleens je eigen belangen opzij zetten Rol van de pmers: positief groepsklimaat, en steunen bij aangaan van vriendschapsrelaties 5
6 Op twee van deze aspecten gaan we nog iets verder in: - De groep - De opvoeders (en in de context van de bso zijn dat de pedagogisch medewerkers) 15. Door: Evalijn De groep Er zijn verschillende typen groepen: Een groep kan een negatieve sfeer hebben en daarmee een omgeving zijn die spanningen oproept voor het kind. In een negatieve groep zijn veel conflicten, die ook langdurig blijven bestaan, er is onderlinge agressie, of er zijn stillere vormen van negatief gedrag zoals negeren of uitsluiten. Er zijn machthebbers en volgers, en het is moeilijk om daar verandering in te brengen. De enige oplossing voor kinderen is om zich terug te trekken in kleine subgroepjes. Een variant is een los zand groep waar de kinderen eigenlijk geen echte onderlinge contacten hebben, waar weinig kinderen vriendschapsrelaties hebben met elkaar. In een groep met een positief en veilig klimaat weten kinderen zich geaccepteerd zoals zij zijn, en staan kinderen voor elkaar open, ook al verschillen hun thuissituaties of culturele achtergronden. Veel kinderen zijn met elkaar bevriend, ze helpen elkaar en komen voor elkaar op als dat nodig is. Er wordt niet gepest of buitengesloten. Conflicten worden vlot en gemakkelijk opgelost, en ze hebben geen blijvende invloed op de sfeer. En kinderen zijn actief in het samen ondernemen van dingen, ze kunnen hun individuele belang ook weleens opzij zetten voor het collectieve belang. Ze voelen zich medeverantwoordelijk voor de sfeer, en voor het welzijn van andere kinderen. Zo n hechte groep biedt een rijke leeromgeving voor sociale relaties. Kinderen kunnen vriendschapsrelaties opbouwen. Via die vriendschappen leren zij zichzelf kennen, en ontwikkelen zij een eigen identiteit: hoor ik erbij, bij wie voel ik me thuis, wat doe ik graag, wat kan ik goed? Het zal duidelijk zijn dat een positieve sfeer in een groep niet zomaar vanzelf ontstaat. Juist daarin spelen de pedagogisch medewerkers op de bso een belangrijke rol. Zij worden daarbij echter enorm geholpen als er een aantal gunstige randvoorwaarden zijn, zoals: groepsstabiliteit. 16. Door: Evalijn Stabiliteit Een belangrijke voorwaarde om een positieve sfeer te kunnen creëren is: stabiliteit, en dat in allerlei opzichten. Het is in de literatuur over kinderopvang in Nederland een belangrijk thema (Meij & Schreuder, 2007; Aarts & Riksen-Walraven, 2010). Het gaat dan om (zie figuur 1): - stabiliteit van de pedagogisch medewerker - stabiliteit van de samenstelling van de groep kinderen - stabiliteit van subgroepen - stabiliteit van vriendschapsrelaties (of: dyades) Een belangrijk onderdeel van de stabiliteit van de groep is de groepssamenstelling. De buitenschoolse opvang werkt vaak met een stamgroep. Kinderen worden verdeeld over een aantal groepen, waarmee zij iets eten en drinken na schooltijd (rustmoment). De samenstelling van deze groepen kunnen horizontaal (leeftijdsgenoten) of verticaal (gemengde leeftijdsgroepen) zijn. De vraag is welke samenstelling beter is? In het pedagogisch kader worden beide als positief beschreven. De praktijk geeft de voorkeur aan horizontale groepen, maar geeft bovendien aan dat dit in de praktijk moeilijk uitvoerbaar is (Inventarisatie Evalijn). Voor de identiteitsontwikkeling van kinderen kan de groep echter een belangrijke rol spelen. 6
7 Tegelijk is een opvallend kenmerk van de Nederlandse bso-groepen juist hun relatieve instabiliteit. Verreweg de meeste kinderen bezoeken de bso part-time, en per kind kan dat een andere combinatie van dagen zijn. Hetzelfde geldt voor de stabiliteit van de pedagogisch medewerkers. Ook veel van hen werken parttime, met als gevolg dat zowel de kind-kind-relaties en als de pedagogisch medewerker-kind-relaties telkens wisselen. Een belangrijke vraag is dan hoe kinderen die instabiliteit ervaren, en of zij geen problemen hebben met het vormen van (vriendschaps)relaties op de bso. Dit is nog niet onderzocht in de buitenschoolse opvang en vormt een onderdeel van het promotieonderzoek van Evalijn. 17. Door: Evalijn Activiteiten van een pedagogisch medewerker die bijdragen aan een positief groepsklimaat: Veilige sfeer creëren Rolmodel zijn Kansen scheppen Vriendschappen stimuleren Positief sociaal gedrag aanmoedigen Aandacht voor nieuwe kinderen in de groep Dit vraagt veel van pedagogisch medewerkers. Zij moeten op een juiste en adequate manier het kind begeleiden. Als het goed gaat, kan het ook heel gemakkelijk lijken. Zo hoorden we bij een van onze observatiebezoeken een pedagogisch medewerkster van een 8+ groep verzuchten: Soms sta ik langs de kant met mijn armen over elkaar en denk ik, wauw, ze hebben mij eigenlijk helemaal niet (meer) nodig! Maar voor het zover is, heb je als pedagogisch medewerker al heel wat werk verzet. 18. Door: Marianne Conclusie: De sociaal-emotionele ontwikkeling speelt een belangrijke rol in de buitenschoolse opvang Het kind wordt hierbij door verschillende actoren en niveaus beïnvloed. Onderzoek naar de sociale ontwikkeling in de buitenschoolse opvang is nodig. De rol van de pedagogisch medewerker mag hierbij niet vergeten worden 7
Zelfbeeld. Het zelfvertrouwen wordt voor een groot deel bepaald door de ideeën die het kind over zichzelf heeft: het zelfbeeld.
Zelfbeeld Het zelfvertrouwen wordt voor een groot deel bepaald door de ideeën die het kind over zichzelf heeft: het zelfbeeld. Een kind dat over het algemeen positief over zichzelf denkt, heeft meer zelfvertrouwen.
Nadere informatieGoed toegerust op ontdekkingsreis
PE DAGO G I S C H B E L E I D S PL A N Goed toegerust op ontdekkingsreis Inhoudsopgave INLEIDING Voor alle duidelijkheid 5 Colofon SAMENVATTING Goed toegerust op ontdekkingsreis 7 TEKST Vlietkinderen UITGANGSPUNTEN
Nadere informatie2 Algemene doelstelling en visie
2 Algemene doelstelling en visie 2.1 Algemene doelstelling De groene kikker heeft als doel huiselijke en persoonlijke kinderopvang te bieden, die optimaal tegemoet komt aan de behoeften van de kinderen.
Nadere informatieMEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave
Nadere informatieAppendix bij Pedagogisch Beleidsplan voor Buiten Schoolse Opvang
Appendix bij Pedagogisch Beleidsplan voor Buiten Schoolse Opvang INLEIDING Algemeen: Om tegemoet te komen aan de vraag van ouders vervullen wij op dezelfde locatie ook een BSO functie. Zij dit wel in beperkte
Nadere informatieVeiligheid en welbevinden. Hoofdstuk 1
30 Veiligheid en welbevinden Kees (8) en Lennart (7) zitten in de klimboom. Kees geeft Lennart een speels duwtje en Lennart geeft een duwtje terug. Ze lachen allebei. Maar toch kijkt Lennart even om naar
Nadere informatieVisie (Pedagogisch werkplan)
Visie (Pedagogisch werkplan) Gastouderopvang De Krummeltjes stelt zich tot doel om een omgeving te bieden waarin kinderen kunnen opgroeien tot zelfstandige en evenwichtige mensen met respect voor anderen
Nadere informatiePedagogisch beleid Flexkidz
Pedagogisch beleid Flexkidz Voor u ligt het verkorte pedagogisch beleidsplan van Flexkidz. Hier beschrijven we in het kort de pedagogische visie en uitgangspunten. In dit pedagogisch beleidsplan beschrijven
Nadere informatiePedagogisch beleid Tussenschoolse opvang
Pedagogisch beleid Tussenschoolse opvang Introductie Introductie Het pedagogisch beleid van de tussenschoolse opvang SKN s Eetclub biedt een kader dat de overblijfkrachten en de coördinatoren tussenschoolse
Nadere informatieDe waarde van de buitenschoolse opvang. Hoofdstuk 9
114 De waarde van de buitenschoolse opvang Peter, de vader van Fleur (4), is eigenlijk blij verrast over de positieve kanten van de buitenschoolse opvang. Je begint als ouder met het idee: als wij beiden
Nadere informatieDeze gevoelens en emoties blijven bestaan totdat jij er aan toe bent om ze te uiten.
Ik wil EmoKnallen. Sjoelen en uiten van emoties en gevoelens met jongeren en volwassenen. Benodigdheden: een sjoelbak en sjoelschijven. Te spelen op school, in jongeren en opvangcentra, in het gezin, bij
Nadere informatieBetrokkenheid. Competentie. De behoefte aan competentie wordt vervuld.
Betrokkenheid Autonomie Competentie Relatie leerkracht Relatie leerlingen De behoefte aan autonomie De behoefte aan competentie De behoefte aan een goede relatie met de leerkracht De behoefte aan goede
Nadere informatieDoelstellingen van PAD
Beste ouders, We kozen er samen voor om voor onze school een aantal afspraken te maken rond weerbaarheid. Aan de hand van 5 pictogrammen willen we de sociaal-emotionele ontwikkeling van onze leerlingen
Nadere informatiePedagogisch beleid Kinderopvang Haarlem Spelend Groeien
Pedagogisch beleid Kinderopvang Haarlem Spelend Groeien Inleiding Kinderopvang Haarlem heeft één centraal pedagogisch beleid. Dit is de pedagogische basis van alle kindercentra van Kinderopvang Haarlem.
Nadere informatieGoed toegerust op ontdekkingsreis
Pedagogisch beleidsplan Goed toegerust op ontdekkingsreis 1 Colofon Tekst Anneke van de Berg, 5D Ellen Bakker, Vlietkinderen Vormgeving Manon Hofstra, Dare to Design Kantoor Vlietkinderen, maatwerk in
Nadere informatieKids2b. Een koffer vol bagage. Kleine kinderen worden groot. REIS vormt de kern van ons handelen; RES PEC VOOR. Het pedagogisch beleid
Op REIS met Kids2b Kids2b Kids2b is zeer verheugd dat u uw kind aan ons toevertrouwd. Wij begrijpen dat het voor S I E R u als ouder een grote stap is om een deel van de zorg en opvoeding van uw kind te
Nadere informatieInhoud van de ochtend
Inhoud van de ochtend 1. Introductie in Pedagogisch kader 2. Begeleiden van de groep 3. Ontwikkelingsgericht werken 4. Pauze (15 minuten) 5. Kinderparticipatie 6. Vragen over andere onderwerpen 7. Voornemens
Nadere informatieSchoolkind. Kind op de basisschool. Een rustige ontwikkeling tussen driftige peuter en dwarse puber!?!
Schoolkind Oorspronkelijke tekst Hilde Breet Wilma Poot Illustraties Harmen van Straaten Uitgave: januari 1998 Herziene uitgave: maart 2010 Het is toegestaan deze folder in ongewijzigde vorm te multipliceren
Nadere informatieE-CURSUS 1: WELKE WAARDEN ZIJN VAN WEZENLIJK BELANG VOOR JOU?
E-CURSUS 1: WELKE WAARDEN ZIJN VAN WEZENLIJK BELANG VOOR JOU? Thuis en op school heb je allerlei waarden meegekregen. Sommigen passen bij je, anderen misschien helemaal niet. Iedereen heeft waarden. Ken
Nadere informatiePedagogische kwaliteit. Hoofdstuk 8
108 Pedagogische kwaliteit Carlijn (8) houdt van dieren. Ze heeft thuis een poes, twee vissen en cavia Pluis. Op de buitenschoolse opvang zijn ook dieren. Daarom gaat ze er graag naartoe. Hoe zou het vandaag
Nadere informatiePedagogisch beleidsplan. Goed toegerust op ontdekkingsreis
Pedagogisch beleidsplan Goed toegerust op ontdekkingsreis Inhoudsopgave Inleiding Welkom! 5 Colofon Uitgangspunten Met alle respect 9 Tekst Vlietkinderen Allemaal anders 11 Op weg naar een zelfstandig
Nadere informatieStellingen en normering leerlingvragenlijst
Stellingen en normering leerlingvragenlijst Expertsysteem ZIEN! voor het primair onderwijs 2.0 juli 2012 ZIEN! is een product van, in samenwerking met ParnasSys ZIEN!PO leerlingvragenlijst 2.0 Stellingen
Nadere informatieHEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN
E-blog HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN In talent & groei Het is belangrijk om je talent goed onder woorden te kunnen brengen. Je krijgt daardoor meer kans om het werk te
Nadere informatieVriendschap. Voortgezet onderwijs
Voortgezet onderwijs 2 Wereldwijd doen wetenschappers onderzoek naar vriendschappen. Dat gebeurt ook bij de Universiteit Leiden: daar onderzoeken wetenschappers bij het Brain & Development Onderzoekscentrum
Nadere informatieStellingen leerlingvragenlijst
Stellingen leerlingvragenlijst Expertsysteem ZIEN! voor het primair onderwijs 1.0 sept 2011 ZIEN! is een product van, in samenwerking met ParnasSys ZIEN!PO leerlingvragenlijst Stellingen en toelichtingen
Nadere informatieVisie op ouderbetrokkenheid
Visie op ouderbetrokkenheid Basisschool Lambertus Meestersweg 5 6071 BN Swalmen tel 0475-508144 e-mail: info@lambertusswalmen.nl website: www.lambertusswalmen.nl 1 Maart 2016 Inleiding: Een beleidsnotitie
Nadere informatieHoe kijken wij naar kinderen? Pedagogisch beleid
Hoe kijken wij naar kinderen? Pedagogisch beleid Inleiding Wij vinden het belangrijk dat u uw kind met een gerust hart naar één van onze kindercentra brengt. In deze brochure laten wij u zien dat wij
Nadere informatiePedagogisch beleidsplan
Pedagogisch beleidsplan Auteur: Ingeborg van der Zanden Bartels Datum: 05 januari 2015 Plaats: Kerkdriel Versie: 0.1 Pedagogisch beleidsplan BSO VillaDriel 12 april 2015 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding...
Nadere informatieKoningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande
Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie
Nadere informatieSPECIAAL ONDERWIJS TALENTEN CAMPUS VENLO GELUKT! ELK TALENT TELT! EEN INKIJK BIJ
SPECIAAL ONDERWIJS TALENTEN CAMPUS VENLO GELUKT! ELK TALENT TELT! EEN INKIJK BIJ GELUKT! Ik zit aan mijn ontbijt. Een beetje nerveus neem ik nog snel de krant door. Gek eigenlijk. Ik sta al jaren voor
Nadere informatieRelaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.
Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan
Nadere informatieMEE Utrecht, Gooi & Vecht. Ondersteuning bij leven met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
MEE Utrecht, Gooi & Vecht Ondersteuning bij leven met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
Nadere informatieRijksuniversiteit Groningen
De adolescentiefase: over puberen, hersenontwikkeling, studiekeuze, risicogedrag en de relatie met ouders. Dr. Saskia Kunnen i.s.m. Dr. Anna Lichtwarck-Aschoff Afdeling Ontwikkelingspsychologie Rijksuniversiteit
Nadere informatieNieuwsbrief De Vreedzame School
Nieuwsbrief De Vreedzame School Blok 1 We horen bij elkaar Algemeen Onze school werkt met het programma van de Vreedzame School. Dit programma wil een bijdrage leveren aan een positief sociaal klimaat
Nadere informatieKwaliteitsvisie kinderopvang voor pedagogisch medewerkers en gastouders
Kwaliteitsvisie kinderopvang voor pedagogisch medewerkers en gastouders Visie De pedagogische kwaliteiten van medewerkers bepalen voor een zeer groot deel de kwaliteit van de kinderopvang, passend bij
Nadere informatieHUISWERK!!! Begeleiden of strijden? Ilse Land Griftland College Soest
HUISWERK!!! Begeleiden of strijden? Ilse Land Griftland College Soest Wat gaan we vanavond doen? Wat verwacht u te halen? Overzicht begeleiding binnen en buiten de school. Time management van uw kind:
Nadere informatiePedagogisch beleid Kinderdagverblijf de Harlekijn
1 Inhoud Inleiding... 3 Visie Kinderdagverblijf de Harlekijn... 4 Een gevoel van emotionele veiligheid en geborgenheid bieden... 5 Veiligheid en geborgenheid... 5 Persoonlijke competentie... 7 Ieder kind
Nadere informatieinformatiebrochure Faalangstreductie training (frt) Examenvreesreductie training (evt) Sociale vaardigheid training (sova)
informatiebrochure Faalangstreductie training (frt) Examenvreesreductie training (evt) Sociale vaardigheid training (sova) Faalangstreductie training (frt) Wat is faalangst? Het zal je maar gebeuren..
Nadere informatiePedagogisch beleid. kinderdagverblijf
Pedagogisch beleid kinderdagverblijf maatwerk kinderopvang voor elk gezin Voorwoord Dit pedagogisch beleid is met het doel geschreven om duidelijkheid te geven aan de inhoud van een pedagogisch beleidsplan.
Nadere informatiePedagogisch beleidsplan. De Avonturiers BSO
Pedagogisch beleidsplan De Avonturiers BSO Goirle, Juli 2005 Herzien Januari 2007 Inhoudsopgave 1. Beschrijving van de organisatie 2. Doel van de organisatie 3. Visie 4. Pedagogische doelstelling 5. Pedagogisch
Nadere informatieBeknopt pedagogisch beleidsplan bso s van Kinderopvang Oldambt. De volledige versie kunt u krijgen bij de pedagogisch medewerksters
Beknopt pedagogisch beleidsplan bso s van Kinderopvang Oldambt. De volledige versie kunt u krijgen bij de pedagogisch medewerksters 2017 BESCHRIJVING VAN DE ORGANISATIE. Kinderopvang Oldambt verzorgt de
Nadere informatieHandleiding voor de Groepsmeter Sociale Contacten
4 Handleiding voor de Groepsmeter Sociale Contacten Het derde deelinstrument in de Kwaliteitsmonitor BSO is de Groepsmeter Sociale Contacten. Dit meetinstrument geeft inzicht in de mogelijkheden van kinderen
Nadere informatieUtrecht, Gooi & Vecht. Ondersteuning bij leven met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
Utrecht, Gooi & Vecht Ondersteuning bij leven met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave Wat betekent het dat uw kind moeilijk lerend is en wat 3
Nadere informatieMOEILIJKHEIDSGRAAD: -**- Een spreekbeurt geven, vraagt veel voorbereiding. Je moet immers vlot kunnen vertellen en je moet je luisteraars boeien.
DOELGROEP: basisschool THEMA: spreekbeurt MOEILIJKHEIDSGRAAD: -**- ALS IK EEN... WAS... Een spreekbeurt geven, vraagt veel voorbereiding. Je moet immers vlot kunnen vertellen en je moet je luisteraars
Nadere informatieSchoolkind Tips voor ouders
Schoolkind voor ouders Inleiding In de basisschoolperiode verandert een kind van een afhankelijke kleuter in een zelfstandige 12-jarige aan het begin van de puberteit. Ouders merken dat hun kind zich steeds
Nadere informatieBeschrijving modules KINDwijzeracademie
Beschrijving modules KINDwijzeracademie 1. Pedagogische Doelen Deze module bestaat uit vier onderdelen; de vier pedagogische doelen uit de wet Kinderopvang. Bieden van emotionele veiligheid Deze module
Nadere informatiePedagogisch werkplan BSO Bussloo
Pedagogisch werkplan BSO Bussloo 1. De locatie Onze buitenschoolse opvang biedt opvang aan kinderen in de leeftijd van 4 tot 13 jaar. BSO Bussloo is gelegen in het gelijknamige dorp Bussloo(gemeente Voorst).
Nadere informatieKLEINE MENSEN GROTE WENSEN
KLEINE MENSEN GROTE WENSEN Voor de betere kinderopvang DOOR DE OGEN VAN KINDEREN Dit boekje laat je kinderopvang zien door de ogen van kinderen. Een praktische gids voor iedereen die nadenkt over de opvang
Nadere informatiePedagogisch beleidsplan gastouderbureau Kind-Zijn
Pedagogisch beleidsplan gastouderbureau Kind-Zijn Kind zijn in de wereld van vandaag, waarin ouders ook werken en studeren. Wij zorgen voor kleinschalige en flexibele opvang in een gezinssituatie. Onze
Nadere informatieDEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!
DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het
Nadere informatieGratis online Zelf-liefde test! www.lifestyling.me
Gratis online Zelf-liefde test! www.lifestyling.me De Zelf-liefde test bestaat uit een tiental vragen op een aantal belangrijke thema s in je leven: Zelfbeeld Relaties Werk Het leven Print de Zelf-liefde
Nadere informatieLeer hoe je effectiever kunt communiceren
Leer hoe je effectiever kunt communiceren De kracht van geweldloze communicatie Hoe vaak kom je in een gesprek terecht waarin je merkt dat je niet meer zegt wat je wilt zeggen; dat je iets doet wat de
Nadere informatieNetwerk Ouderenzorg Regio Noord
Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer Deze vragenlijst bestaat vragen naar uw algemene situatie, lichamelijke en geestelijke gezondheid, omgang met gezondheid
Nadere informatieStellingen en normering leerlingvragenlijst
Stellingen en normering leerlingvragenlijst Expertsysteem ZIEN! voor het primair onderwijs 3.0 oktober 2014 ZIEN! is een product van, in samenwerking met ParnasSys ZIEN!PO leerlingvragenlijst 3.0 Stellingen
Nadere informatieVELON conferentie 8 maart 2010 Ontwikkeling: Els Schellekens (Bureau ELS) Onderzoek: Dorian de Haan Marije de Hoogd
VELON conferentie 8 maart 2010 Ontwikkeling: Els Schellekens (Bureau ELS) Onderzoek: Dorian de Haan Marije de Hoogd Subsidie: Bernard van Leer Foundation Inhoud presentatie Onze Klas Mijn Wereld Ontwikkeling:
Nadere informatieTekst lezen en vragen stellen
1. Lees de uitleg. Tekst lezen en vragen stellen Als je een tekst leest, kunnen er allerlei vragen bij je opkomen. Bijvoorbeeld: Welke leerwegen zijn er binnen het vmbo? Waarom moet je kritisch zijn bij
Nadere informatieVan mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht
[Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel
Nadere informatieMEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Vrienden & Relaties
MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Vrienden & Relaties s Avonds en in het weekend zit ik vaak alleen thuis. Ik bel dan wel eens met mijn vrienden, maar ze bellen me nooit terug. Ik heb verkering,
Nadere informatiePedagogische Visie en Beleid
Pedagogische Visie en Beleid Inleiding Voor ouders, medewerkers en alle anderen die betrokken zijn bij, en geïnteresseerd zijn in onze kinderopvang. Voor verantwoorde kinderopvang is veel nodig, om te
Nadere informatieSamen de Wereld Kleuren. Pedagogische visie
Samen de Wereld Kleuren Pedagogische visie 2 SWK-Kinderopvang Samen de Wereld Kleuren Samen de Wereld Kleuren SWK-Kinderopvang: Samen de Wereld Kleuren Onze kinderopvangorganisaties hebben aandacht voor
Nadere informatieHet empathiequotiënt (eq)
Het empathiequotiënt (eq) Het empathiequotiënt (EQ) versie voor volwassenen Hoe moet deze vragenlijst ingevuld worden? In deze vragenlijst staan een aantal stellingen opgesomd. Lees elke stelling aandachtig
Nadere informatieCaroline Penninga-de Lange Je kind in balans
Je kind in balans Caroline Penninga-de Lange Je kind in balans Op weg naar emotionele stabiliteit UITGEVERIJ BOEKENCENTRUM ZOETERMEER Van Caroline Penninga-de Lange verschenen eerder bij Uitgeverij Boekencentrum:
Nadere informatiePedagogisch beleidsplan
Pedagogisch beleidsplan Inhoudsopgave Inleiding... 3 Pedagogische visie... 4 o Mijn doelstelling... 4 Emotionele veiligheid... 4 Persoonlijke competentie... 5 Sociale competentie... 6 Overdracht van normen
Nadere informatie[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9
Nadere informatieInformatie voor ouders
Weerbaarheid Informatie voor ouders Het Centrum voor Jeugd en Gezin ondersteunt met deskundig advies, tips en begeleiding. Een centraal punt voor al je vragen over opvoeden en opgroeien, dat is handig!
Nadere informatieBrochure. Primair onderwijs. Brochure. Primair onderwijs
Brochure Primair onderwijs Brochure Primair onderwijs Positive Action Positive Action is een programma waarmee kinderen ondersteund en uitgedaagd worden in het ontwikkelen van hun unieke talenten. Het
Nadere informatieRapportage sociaal-emotionele ontwikkeling Playing for Success
Rapportage sociaal-emotionele ontwikkeling Playing for Success Leercentrum Nijmegen Oberon, november 2012 1 Inleiding Playing for Success heeft, naast het verhogen van de taal- en rekenprestaties van de
Nadere informatieIs een klas een veilige omgeving?
Is een klas een veilige omgeving? De klas als een vreemde sociale structuur Binnen de discussie dat een school een sociaal veilige omgeving en klimaat voor leerlingen moet bieden, zouden we eerst de vraag
Nadere informatieDeel 1 Over het wat en hoe 15. 1 Over het wat 17
Inhoud Deel 1 Over het wat en hoe 15 1 Over het wat 17 Alles is sociaal: sociale competentie in schema 17 De activiteiten 19 Geen methode, maar een methodiek 19 De opzet van het boek 21 2 Over het hoe
Nadere informatieDubbeldamseweg-Zuid 97, 3314 JC Dordrecht, 078-6139776
Versie 20 september 2010 Activiteitenprogramma VVE KDV De Huiskamer BV 1 Verdere professionalisering VVE activiteiten Kinderdagverblijf De Huiskamer is een zelfstandig en onafhankelijk kinderdagverblijf
Nadere informatieVreedzame VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Hart, handen en voeten voor de BSO als democratische oefenplaats
VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Hart, handen en voeten voor de als democratische oefenplaats Het beleid van SKH is gebaseerd op de visie van Mischa de Winter, met name wat betreft de opvang
Nadere informatiePedagogisch beleidsplan. Kid@home
Pedagogisch beleidsplan Kid@home Pedagogisch beleidsplan Inhoud: 1. Inleiding 2. Pedagogische visie 3. Verzorging 4. Emotionele veiligheid 5. Persoonlijke competenties 6. Sociale competenties 7. Normen
Nadere informatieTussendoelen sociaal - emotionele ontwikkeling - Relatie met andere kinderen
Tussendoelen sociaal - emotionele ontwikkeling - Relatie met andere kinderen 1. Kijkt veel naar andere kinderen. 1. Kan speelgoed met andere kinderen 1. Zoekt contact met andere kinderen 1. Kan een emotionele
Nadere informatieSmart Competentiemeting BSO
Smart Competentiemeting BSO Pedagogisch medewerker Naam: Josà Persoon Email Testcode : jose_p@live.nl : NMZFIC Leeftijd (jaar) : 1990 Geslacht Organisatie Locatie : v : Okidoki : Eikenlaan Datum invoer
Nadere informatieSelectie-instrument HARRIE
Selectie-instrument HARRIE 1 Inleiding Voor u ligt het selectie-instrument HARRIE ; een vragenlijst die u als collega van een medewerker met autisme kan invullen om voor uzelf inzichtelijk te maken of
Nadere informatiePedagogisch beleidsplan
Pedagogisch beleidsplan Pedagogisch beleid van Kappio (locaties Seppelin en Gastouderbureau) Voor u ligt het pedagogisch beleid van Kappio (locaties Seppelin en Gastouderbureau). Hierin wordt beschreven
Nadere informatieInge Test 07.05.2014
Inge Test 07.05.2014 Inge Test / 07.05.2014 / Bemiddelbaarheid 2 Bemiddelbaarheidsscan Je hebt een scan gemaakt die in kaart brengt wat je kans op werk vergroot of verkleint. Verbeter je startpositie bij
Nadere informatieJONG HOEZO ANDERS?! EN HOOGGEVOELIG. Informatie, oefeningen en tips voor hooggevoelige jongeren
Ellen van den Ende in samenwerking met Mariëtte Verschure JONG EN HOOGGEVOELIG HOEZO ANDERS?! Informatie, oefeningen en tips voor hooggevoelige jongeren Uitgeverij Akasha Inhoud Hooggevoelig, hoezo anders?!
Nadere informatieSamenvatting pedagogisch beleid Kinderopvang Natuurlijk. Doel Doelstelling Doelgroep
Samenvatting pedagogisch beleid Kinderopvang Natuurlijk. Het pedagogisch beleidsplan is bedoeld als leidraad bij de opvang van de kinderen van Chr. Kinderopvang Natuurlijk. Alle medewerkers van het kinderdagverblijf
Nadere informatieToelichting bij deze handelingssuggestie Stellingen uit de leerkracht- en leerlingvragenlijst Aanpak Leerdoelen...
Welbevinden Relatie met andere kinderen INHOUD Toelichting bij deze handelingssuggestie... 1 Stellingen uit de leerkracht- en leerlingvragenlijst... 2 Aanpak... 2 Leerdoelen... 2 Pedagogische interventies...
Nadere informatieDe Klankhof t Kofschip waar iedereen tot zijn recht komt
Positionering De Klankhof en t Kofschip, Etten-Leur Kernwoorden: Je mag er zijn Vertrouwen Positief kijken naar jezelf en anderen Meervoudige intelligentie Samen de merkbelofte van De Klankhof t Kofschip:
Nadere informatieAls je nog steeds hoopt dat oplossingen buiten jezelf liggen dan kun je dit boekje nu beter weg leggen.
Theoreasy de theorie is eenvoudig. Je gaat ontdekken dat het nemen van verantwoordelijkheid voor je eigen denken en doen dé sleutel is tot a beautiful way of life. Als je nog steeds hoopt dat oplossingen
Nadere informatieWerkboek Het is mijn leven
Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er
Nadere informatiePedagogisch beleid gastouderbureau via Laura
Pedagogisch beleid gastouderbureau via Laura Inleiding Gastouderbureau via Laura biedt kinderen een fijne en vertrouwde opvang waar zij kunnen groeien en de wereld om hen heen kunnen ontdekken. Terwijl
Nadere informatieHelp! Verzuim voorkomen
TIP: dit is een interactieve pdf. de inhoudsopgave en het menu onder aan de pagina s zijn clickable. Help! Verzuim voorkomen Een leidraad voor werkoverleg met medewerkers over verzuim Deze publicatie is
Nadere informatieKleinschalige woon- en onderwijsvormen. Opvang van kinderen met eigen-aardig gedrag
Kleinschalige woon- en onderwijsvormen Opvang van kinderen met eigen-aardig gedrag Doenersdreef Zorg Kinderen in Hilversum en Almere Sommige kinderen hebben iets bijzonders. Iets dat ze nét een beetje
Nadere informatieInschrijfformulier Kidion
Inschrijfformulier Kidion Gegevens kind 1: Gegevens kind 2: Achternaam: Achternaam: Voorvoegsels: Voorvoegsels: Voorna(a)m(en): Voorna(a)m(en): Roepnaam: Roepnaam: Geboortedatum: Geboortedatum: Geboorteplaats:
Nadere informatiePedagogisch beleidsplan. Buitenschoolse Opvang Goirle
Pedagogisch beleidsplan Buitenschoolse Opvang Goirle Juli 2005 Inhoudsopgave 1. Beschrijving van de organisatie 2. Doel van de organisatie 3. Visie 4. Pedagogische doelstelling 5. Pedagogisch klimaat veiligheid
Nadere informatieADHD. en kinderen (6-12 jaar)
ADHD en kinderen (6-12 jaar) ADHD, DAAR BEN JE NIET BLIJ MEE Als je bij het buitenspelen een blauwe plek oploopt, dan zit je daar niet mee. Meestal is-ie na een paar dagen weer weg. Bij ADHD is dat anders,
Nadere informatieMANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN
Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe
Nadere informatieInhoud Inleiding 15 1. Puberteit: algemene ontwikkelingskenmerken 19 2. Puberteit en adoptie 39
Inhoud Inleiding 15 1. Puberteit: algemene ontwikkelingskenmerken 19 1.1 Inleiding 19 1.2 Prepuberteit (9-12 jaar): veranderingen 21 1.2.1 Fysieke en hormonale veranderingen 21 1.2.2 Hersengroei 22 1.2.3
Nadere informatieToets team Algemeen beleid
4.1.1.3.G1 vragen toets algemeen beleid team 1 van 8 Toets team Algemeen beleid Algemeen beleid en ZaaiGoed van Kate: 1. Wat is de algemene doelstelling van De Drie Ballonnen? A. Het zorg dragen voor ontwikkeling
Nadere informatieEEN SCHOOL MET TALENTUITDAGEND ONDERWIJS
EEN SCHOOL MET TALENTUITDAGEND ONDERWIJS Een school met talentuitdagend onderwijs Een basisschool kiezen is moeilijk. Er is zoveel om op te letten. Is de school wat zij lijkt? Van buiten kan een schoolgebouw
Nadere informatieVerkorte versie van de pedagogische visie en beleid van Happy Kids kinderdagverblijf en buitenschoolse opvang.
Verkorte versie van de pedagogische visie en beleid van Happy Kids kinderdagverblijf en buitenschoolse opvang. Kinderen worden beschermd en gekoesterd door hun ouder(s) of verzorgers. Daar wordt de basis
Nadere informatieInstructie voor leerlingen.. 5. Gebruik van de lesbrieven. 6. Lesbrief: Wat wil je zijn en worden.. 7. Wat wil je zijn en worden.
VOORBEELD DE KLAS ALS TEAM (LEERLINGENBOEK) INHOUDSOPGAVE Instructie voor leerlingen.. 5 Gebruik van de lesbrieven. 6 Lesbrief: Wat wil je zijn en worden.. 7 Wat wil je zijn en worden. 11 Wat wil je zijn
Nadere informatieWorksheet EFT bij Emoties
Worksheet EFT bij Emoties Inleiding Ik wil af van mijn angst, dit verdriet, deze onzekerheid, die twijfel.! Zo n bekende en begrijpelijke wens, sommige gevoelens en negatieve gedachten lijken soms al zo
Nadere informatieRapportage. Onderzoek: mediawijsheid onder ouders en kinderen
Rapportage Onderzoek: mediawijsheid onder ouders en kinderen In opdracht van: Mediawijzer.net Datum: 22 november 2013 Auteurs: Marieke Gaus & Marvin Brandon Index Achtergrond van het onderzoek 3 Conclusies
Nadere informatieIedereen heeft een eigen verhaal
informatie voor ouders Iedereen heeft een eigen verhaal > Goed om te weten als uw kind tijdelijk bij JJC verblijft Uw zoon of dochter gaat tijdelijk naar JJC in Den Haag. Wij gaan uw kind intensief begeleiden
Nadere informatieWerkvorm Participatie. Als ik de baas zou zijn op de BSO. Buitenschoolseactiviteiten.nl Als ik de baas zou zijn op de BSO 1
Werkvorm Participatie Als ik de baas zou zijn op de BSO Als ik de baas zou zijn op de BSO 1 Inhoudsopgave Als ik de baas zou zijn op de BSO 3 Uitvoering activiteit 4 Voorbereiding Doel en verloop spel
Nadere informatie7-10-2013. Emotieherkenning bij CI kinderen en kinderen met ESM
7--3 Sociaal-emotioneel functioneren van kinderen met een auditieve/ communicatieve beperking Emotieherkenning bij kinderen en kinderen met Rosanne van der Zee Meinou de Vries Lizet Ketelaar Rosanne van
Nadere informatie