Plangebied Bandertlaan te Echt

Transcriptie

1 Plangebied Bandertlaan te Echt Gemeente Echt-Susteren Inventariserend veldonderzoek, waarderende fase (proefsleuven) drs. E.J.N. Rondags RAAP Archeologisch Adviesbureau BV, 2010

2

3

4 Colofon Opdrachtgever: gemeente Echt-Susteren Titel: ; inventariserend veldonderzoek, waarderende fase (proefsleuven) Status: eindversie Datum: 6 oktober 2010 Auteur: drs. E.J.N. Rondags Projectcode: BAND Bestandsnaam: RA2157_BAND.indd Projectleider: drs. E.J.N. Rondags Projectmedewerkers: drs. J. Coolen, J. Hanssen & drs. M. Lipsch ARCHIS-vondstmeldingsnummers: , , (onderhavig onderzoek) ARCHIS-waarnemingsnummers: ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer: Autorisatie: drs. G. Tichelman Bevoegd gezag: gemeente Echt-Susteren ISSN: RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. Leeuwenveldseweg 5b 1382 LV Weesp Postbus GB Weesp telefoon: telefax: raap@raap.nl RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., 2010 RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.

5 Samenvatting In opdracht van de gemeente Echt-Susteren heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau op 20, 21 en 22 juli 2010 een inventariserend veldonderzoek in de vorm van proefsleuven uitgevoerd ten oosten van de Bandertlaan te Echt (gemeente Echt-Susteren). Het primaire doel van dit onder zoek was het toetsen en aanvullen van de gespecificeerde archeologische verwachting voor het onder zochte gebied, waarbij het in eerste instantie ging om het (al dan niet) vaststellen van de aanwe zig heid van archeologische grondsporen. Voorts diende het onderzoek zich te richten op de aard, omvang, datering, kwaliteit (gaafheid en conservering) en diepteligging van eventueel aanwezige archeologische grondsporen en resten om de behoudenswaardigheid ervan na te gaan. Het plangebied ligt op het Terras van Mechelen aan de Maas, dat bedekt is met een dun pakket eolisch zand. Dit zandpakket is in het zuiden van het plangebied dikker (ca. 1,5 à 1,7 m) dan in het noordelijke deel (ca. 1 m). In het zuiden is daardoor een moderpodzol met dikke B-horizont ontstaan, in het noorden is een minder goed ontwikkelde B-horizont aanwezig. Archeologische sporen vanaf het Mesolithicum werden direct onder de bouwvoor verwacht. Vanwege de moei lijke leesbaarheid van eventueel aanwezige archeologische sporen als gevolg van verbruining, werd het vlak tot minimaal 30 cm onder de bouwvoor laagsgewijs verdiept tot onder de B-hori zont: in de BChorizont of C-horizont. In het plangebied zijn zeer weinig sporen en vondsten aangetroffen. Mogelijk 3 haard(kuil)en, aangetroffen in de putten 2, 3 en 4, zijn antropogeen van oorsprong, maar kunnen vanwege het ontbreken aan scherven niet nader gedateerd worden. Daarnaast zijn verspreid in het plangebied aanlegvondsten aangetroffen uit de Midden Bronstijd, IJzertijd en Late Middeleeuwen/Nieuwe tijd. De vondsten uit de Late Middeleeuwen/Nieuwe tijd kunnen gerelateerd worden aan landbouwactiviteiten (bemestingsaardewerk). De overige vondsten uit de Bronstijd- en IJzertijd kunnen niet gerelateerd worden aan sporen in het plangebied en wijzen op een mogelijke nederzetting in de directe omgeving van het plangebied. Op basis van de weinige sporen - die overigens niet gedateerd kunnen worden - en het ontbre ken van sporen- en vondstenconcentraties, kan geconcludeerd worden dat de inhoudelijke en fysieke waarde van de aangetroffen sporen en vondsten laag is. Daardoor zijn ze niet behoudenswaardig en wordt geen vervolgonderzoek aanbevolen. Het gebied kan dus per direct voor ontwikkeling worden vrijgegeven. 5

6 6

7 Inhoud Samenvatting Inleiding Kader en doelstelling Administratieve gegevens Voorgaand onderzoek Vooronderzoek Synthegra Vondstmeldingen, monumenten en onderzoeken in of vlakbij het plangebied (sinds 2002) Doel van het onderzoek Methoden Resultaten Fysisch-geografisch onderzoek Archeologie Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Literatuur Gebruikte afkortingen Verklarende woordenlijst Overzicht van figuren, tabellen en (losse kaart-)bijlagen Bijlage 1: Sporenlijst Bijlage 2: Vondstenlijst Bijlage 3: Profielbeschrijvingen

8 8

9 1 Inleiding 1.1 Kader en doelstelling In opdracht van de gemeente Echt-Susteren heeft RAAP Archeologisch Adviesbureau in juli en augustus 2010 een inventariserend veldonderzoek in de vorm van proefsleuven uitgevoerd ten oosten van de Bandertlaan te Echt in de gemeente Echt-Susteren (figuur 1). Het veldwerk vond plaats op 20, 21 en 22 juli en de uitwerking in de daaropvolgende weken. De onderzoeksdocu mentatie en vondstmateriaal zullen te zijner tijd worden overgedragen aan het depot van de provincie Limburg. Het onderzoek betreft het vervolg op een eerdere fase van het inventariserend onderzoek dat bestond uit een bureauonderzoek, een verkennend booronderzoek en een beperkte oppervlaktekartering (Dorst 2001). Op grond van de resultaten daarvan werd geconcludeerd dat er mogelijk archeologische waarden aanwezig zijn in het plangebied. Naar aanleiding hiervan werd aanbevolen om dit door middel van proefsleuven te laten controleren en waarderen. Voorafgaand aan de uitvoering van het proefsleuvenonderzoek is, conform de Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA; een Programma van Eisen (PvE) opgesteld (Hesseling 2010). Dit is een herziene versie van een ouder PvE dat niet meer actueel was (Vanderbeken 2005). Het PvE diende als leidraad voor het onderzoek. Het primaire doel van het proefsleuvenonderzoek was het toetsen en aanvullen van de gespecificeerde archeologische verwachting met betrekking tot het onderzochte gebied, waarbij het in eerste instantie ging om het al dan niet vaststellen van de aanwezigheid van archeologische grondsporen. Teneinde een goed afgewogen beslissing (selectiebesluit) door het bevoegd gezag mogelijk te maken, diende het onderzoek zich tevens te richten op de aard, omvang, datering, kwaliteit (gaafheid en conserve ring) en diepteligging van eventuele archeologische grondsporen/resten. In hoofdstuk 3 zijn de specifieke onderzoeksvragen met betrekking tot deze aspecten uiteengezet. Het proefsleuvenonderzoek is uitgevoerd volgens de normen van de archeologische beroepsgroep (zie artikel 24 van het Besluit archeologische monumentenzorg). De Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA, versie 3.1), beheerd door de Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer (SIKB; geldt in de praktijk als richtsnoer. RAAP beschikt over een opgra vingsvergunning, verleend door de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Zie tabel 1 voor de dateringen van de in dit rapport genoemde archeologische perioden. Enkele vaktermen worden achter in dit rapport beschreven (zie verklarende woordenlijst). 9

10 Figuur 1. Ligging plangebied (rode lijn); inzet: ligging in Nederland (ster). 10

11 1.2 Administratieve gegevens Algemeen Opdrachtgever: gemeente Echt-Susteren (contactpersoon: de heer M. Eijpe) Bevoegd gezag: gemeente Echt-Susteren Adviseur namens bevoegd gezag: Grontmij (contactpersoon: drs. J. Geraeds) Aanleiding onderzoek: in het noorden van het plangebied zal op korte termijn een nieuwe brand weerkazerne gebouwd worden; in het zuidelijke deel zal in de toekomst bebouwing ontwikkeld worden met een recreatieve bestemming binnen het bestemmingsplan Sportpark In de Bandert. Bewaarplaats vondsten en documentatie: archief RAAP-Zuid; vondsten en documentatie wor den overgedragen aan het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten van de provincie Limburg. Locatiegegevens Plangebied: Bandertlaan te Echt Toponiem: Bandertlaan Plaats: Echt Gemeente: gemeente Echt-Susteren Provincie: Limburg Kaartblad topografische kaart Nederland 1:25.000: 60A Oppervlakte plangebied: circa 3,56 ha Grondgebruik: akkerland en grasland Centrumcoördinaten (X/Y): / Hoogte maaiveld (Z): 28,15-29,30 m +NAP. Ter hoogte van put 2 helt het terrein af naar het noorden. 11

12 Geologische perioden Archeologische perioden Tijdvak Chronozone Datering Tijdperk Datering Holoceen Pleistoceen Laat Subatlanticum Vroeg Subatlanticum Subboreaal Atlanticum Boreaal Preboreaal Weichselien Pleniglaciaal Laat Glaciaal Laat Midden Vroeg Vroeg Glaciaal Late Dryas Allerød Vroege Dryas Bølling Vroegste Dryas Denekamp Hengelo Moershoofd Odderade Brørup na Chr voor Chr Nieuwe tijd Middeleeuwen Romeinse tijd IJzertijd Bronstijd Neolithicum Mesolithicum (Midden Steentijd) Prehistorie Nieuwste tijd (=Nieuwe tijd C) (Nieuwe Steentijd) Laat Jong B Jong A Paleolithicum (Oude Steentijd) B A Laat Vol Ottoons Vroeg Karolingisch Merovingisch laat Merovingisch vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Laat Midden Vroeg Midden na Chr voor Chr / Eemien Saalien II Oostermeer Saalien I Belvedère/Holsteinien Glaciaal x Holsteinien Elsterien Oud Tabel 1. Geologische en archeologische tijdschaal. tabel1_standaard_geobioarcheo_raap_

13 2 Voorgaand onderzoek 2.1 Vooronderzoek Synthegra In oktober 2001 heeft in onderhavig plangebied (en tevens in een deelgebied aan de westzijde van de Bandertlaan) een verkennend inventariserend onderzoek plaatsgevonden, dat bestond uit een bureauonderzoek, verkennend booronderzoek en een beperkte oppervlaktekartering (Dorst, 2001; figuur 2). Bureauonderzoek Ten tijde van het bureauonderzoek waren noch uit het plangebied, noch uit de directe omgeving (straal van 200 m rond het plangebied) archeologische waarnemingen bekend. Waarschijnlijk is het plangebied sinds de Late Middeleeuwen als landbouwgrond in gebruik, ingesloten tussen oude wegen naar Maastricht en Roermond. Op de Tranchotkaart ligt het plangebied in het zogenaamde Hingenveld en maakte deel uit van het oude akkerland van Hingen (Dorst, 2001: 12-13). Oppervlaktekartering Ongeveer een derde van de totale oppervlakte van het door Dost (2001) onderzochte plangebied (circa m²) is middels oppervlaktekartering gekarteerd. Er werden, verspreid over het plan gebied, hoofdzakelijk scherven aardewerk en steengoed aangetroffen die waarschijnlijk met bemesting gedurende de Late Middeleeuwen en in de periode 17e-19e eeuw op deze gronden zijn terechtgekomen. In een molshoop nabij boring 24 werd een wandscherf handgevormd aarde werk met een grove, scherpe kwartszandverschraling aangetroffen die volgens Synthegra dateert uit de periode Midden/Late IJzertijd (Dorst, 2001: 14-15). Verkennend booronderzoek Tijdens het booronderzoek werden 50 boringen gezet in 7 boorraaien, waarbij een boordichtheid werd gehanteerd van circa 10 boringen per ha. Twee extra boringen (boringen 51 en 52) werden ter toetsing geplaatst op de plaats waar tijdens de oppervlaktekartering een scherf uit de IJzertijd in een molshoop was aangetroffen. In het oostelijke deelgebied (onderhavig plangebied) werd geboord (Edelmanboor diameter 12 cm) in een verspringend boorgrid van 20 x 38 m, in het westelijke deelgebied in een grid van 15 x 38 m. Het opgeboorde sediment werd gezeefd over een zeef met een maaswijdte van 0,8 cm x 0,8 cm. Onder de bouwvoor (24 à 55 cm dik) bevindt zich een B-horizont die net als de bouwvoor uit matig lemig zand bestaat. Deze gaat geleidelijk aan over in de gevlekte C-horizont. In een groot aantal boringen werden de oudere rivierafzettingen aangetroffen (in de vorm van een grindlaag). Deze bevinden zich op basis van de boringen in het zuidelijke deel hoger (tussen 1,55 en 1,75 m -Mv) dan in het noordelijke deel van het plangebied (circa 3 m -Mv; Dorst, 2001: 17). 13

14 RAAP-RAPPORT 2157 Figuur 2. Resultaten vooronderzoek Synthegra (Dorst, 2001). 14

15 In enkele boringen werden ook archeologische indicatoren aangetroffen. In de bouwvoor bevond zich wat jonger aardewerk (Late Middeleeuwen/Nieuwe tijd), steengoed (18e-20e eeuw), baksteen en houtskool. Deze worden (net als de meeste oppervlaktevondsten) geïnterpreteerd als bemestingsaardewerk. Hoewel geen sprake is van een duidelijke laag van antropogene oorsprong (esdek), lijkt enige ophoging van de akkergronden door middel van (potstal)bemesting wel te heb ben plaatsgevonden (10 à 20 cm). Dit is af te leiden uit de aanwezigheid (in een aantal boringen) van een dikker (dan gemiddeld) pakket humeuze bovengrond (Aa-horizont). Het plan gebied ligt volgens de Tranchotkaart overigens in het zogenaamde Hingen-veld en maakte deel uit van het oude akkerland van Hingen (Dorst, 2001: 12). In de onderliggende B-horizont werd in de boringen 20, 39 (overgang bouwvoor naar B-horizont) en 45 handgevormd aardewerk aangetroffen (waar schijnlijk uit de IJzertijd) en in boring 20 ook nog een scherf uit de Late Middeleeuwen. In diverse boringen werden in de B-horizont (tot zelfs in de C-horizont: boring 6) houtskool waargenomen. Het is niet zeker of deze houtskoolresten antropogeen van oorsprong zijn. Conclusie Dorst concludeerde dat op basis van de intacte stratigrafi e en het aangetroffen vondstmateriaal (aardewerk uit IJzertijd, mogelijk ook houtskool diep in de boringen) voor het plangebied een middelhoge archeologische verwachting geldt voor het aantreffen voor bewoningssporen uit de IJzertijd binnen of in de directe omgeving van het plangebied (Dorst, 2001: 19). Op basis hiervan werd aanbevolen om waarderend archeologisch vervolgonderzoek in de vorm van proefsleu ven uit te voeren. 2.2 Vondstmeldingen, monumenten en onderzoeken in of vlakbij het plangebied (sinds 2002) In het zuiden van onderhavig plangebied werd door drs. M. Ruijters (Archeologische werkgroep Echt) tijdens een veldverkenning vuursteenmateriaal (afslagkern, afslagen, kling en D-spits uit het Mesolithicum), handgevormd aardewerk (IJzertijd; al dan niet met potgruismagering, vinger topindrukken, besmeten) en aardewerk uit de Late Middeleeuwen/Nieuwe tijd aangetroffen (ARCHISvondstmeldingsnrs en ). Het jongere aardewerk kan geïnterpreteerd worden als bemestingsaardewerk, het handgevormde aardewerk duidt mogelijk op de aanwezig heid van nederzettingsresten uit de IJzertijd. Van het vuursteenmateriaal is het complex onbekend. Ten zuidwesten grenst het plangebied aan een monument van hoge archeologische waarde (AMK-monumentnr ). Het gaat om de oude dorpskern van Hingen. Direct ten zuiden hiervan, vanaf circa 150 m ten zuidwesten van het plangebied, werd in 2006 een proefsleuvenonderzoek en opgraving uitgevoerd (plangebied t Thaal te Peij; onderzoeksmeldingen en 19223). Hier werden nederzettingssporen uit de Midden Bronstijd en IJzertijd aangetroffen en opgegraven. Waarschijnlijk gaat het om zogenaamde zwervende erven, waarbij een erf zich in de loop van meerdere generaties verplaatste (Tichelman, 2006 en 2008). Direct ten noordwesten van onder havig plangebied is ook een bureauonderzoek en een booronderzoek uitgevoerd door Synthegra (onderzoeksmelding 13943; Hubers, 2002). Tijdens het veldonderzoek werden geen archeologische indicatoren aangetroffen en op basis daarvan werd vervolgonderzoek niet noodzakelijk geacht. 15

16 16

17 3 Doel van het onderzoek Het waarderend onderzoek in de vorm van proefsleuven is aanbevolen naar aanleiding van de resultaten van het vooronderzoek (zie hoofdstuk 2) met het doel te bepalen wat de aard, omvang, datering, kwaliteit en diepteligging van de mogelijk aanwezige archeologische grondsporen/ resten is. Het voornaamste doel van het proefsleuvenonderzoek is het toetsen en aanvullen van de gespecificeerde archeologische verwachting met betrekking tot het onderzochte gebied, waarbij het in eerste instantie ging om het (al dan niet) vaststellen van de aanwezigheid van archeologische grondsporen. Indien de vindplaat sen behoudenswaardig blijken te zijn, zal moeten worden beoordeeld of deze bij de inrichting van het terrein kunnen worden ingepast. Indien een dergelijke conserverende inrichting niet mogelijk is, dan komen de vindplaatsen mogelijk voor een opgraving in aanmerking. Teneinde een goed afgewogen beslissing (selectiebesluit) door het bevoegd gezag mogelijk te maken, diende het onderzoek zich tevens te richten op een aantal aanvullende aspecten ten aanzien van de archeologische grondsporen/resten. In het Programma van Eisen (PvE; Hesseling, 2010: 10-12) zijn hiervoor specifieke onderzoeksvragen geformuleerd die door middel van het proefsleuvenonderzoek beantwoord dienen te worden: 1. Bevinden zich in het onderzoeksgebied archeologische resten? Waaruit bestaan de archeologische resten? Gaat het alleen om mobilia of tevens om grondsporen? Zijn er waterputten, afvalkuilen of potstallen aanwezig? Zo ja: wat is de samenstelling van de vulling? 2. Wat is de spreiding van de archeologische resten zowel in horizontale als verticale zin? En wat is de waardestelling van de vindplaatsen? Is er sprake van vindplaatsen, sites dan wel off-site verschijnselen? 3. Indien vindplaatsen worden aangetroffen, wat is de ligging en de omvang van de vindplaat sen (zowel horizontaal als verticaal) binnen het onderzoeksgebied en eventueel plangebied en hoe is deze begrenzing vastgesteld? 4. Op welk niveau zijn eventuele grondsporen leesbaar en hoe duidelijk tekenen de grond sporen zich af (aangeven per site en/of periode)? In hoeverre zijn bijvoorbeeld grondsporen vervaagd door bodemvorming (aangeven per site en/of periode)? Bestaat hierin verschil tussen sporen uit de verschillende perioden? Beschrijf de verschillen. 5. Hoe zijn de conserverende eigenschappen van de bodem voor organische en anorganische artefacten en grondsporen? 6. In hoeverre zijn oudere sites door jongere sites verstoord? 7. Wat is de relatie tussen oppervlaktevondsten en mogelijke grondsporen? 8. Blijken uit het onderzoek antropogene verstoringen die nog niet bekend waren? 9. Wat is samengevat de fysieke kwaliteit van de diverse sites dan wel off-site verschijnselen? 10. Wat is de landschappelijke context van de vindplaatsen in termen van geologie, bodemkunde en geomorfologie (aangeven per onderscheiden periode/archeologische cultuur of, zo moge lijk, per site of off-site verschijnsel)? Wat is de landschappelijke context tijdens de onder zochte bewoningsperiode(n)? Welke aanzet voor een bij een definitief onderzoek te maken landschapsreconstructie kan gegeven worden? 17

18 11. Op wat voor bodem liggen de sites zoals in het veld kan worden vastgesteld? Beschrijf de verschillende bodemtypes. Tot welke diepte heeft de bodemvorming plaatsgevonden? 12. In welke lithogenetische context liggen de archeologische vondsten en sporen (beschrijf per vindplaats en site)? 13. Op welke wijze is de locatiekeuze in verschillende perioden afhankelijk geweest van het landschap? Welke landschappelijke factoren hebben de site-locatie (mede) bepaald en het ontstaan en het verlaten van de vindplaats beïnvloed? 14. Wat valt er te zeggen over de bewoningscontinuïteit en zijn er hiaten in deze continuïteit aan te wijzen? Zo ja: wat kan hiervoor de oorzaak zijn? 15. Wat is het verband tussen de archeologische sites en de (hoogte)ligging in het landschap? 16. Beschrijf het paleoreliëf (op basis van putprofielen e.d.) ten tijde van de verschillende menselijke activiteiten. 17. Welke vorm van landgebruik is er na het verlaten van de vindplaats geweest? 18. Wat is de relatie tussen de vindplaatsen en de directe omgeving? 19. Wat is de samenstelling, herkomst, datering of looptijd van de archeologische vondsten en tot welke vondsttypen of vondstcategorieën behoren zij? 20. Hebben de archeologische waarden een relatie met uit de omgeving bekende archeologische of historische locaties en welke is dat? 21. Is er een relatie tussen het huidige microreliëf (AHN projectie), historische bewoning en archeologische vindplaatsen? 22. Wat is de gaafheid en conservering van aangetroffen archeologische vindplaatsen? 23. Beperken de sites zich tot het plangebied/onderzoeksgebied? Is een indicatie te geven van de plaats en omvang van dat deel van de sites dat zich buiten het plangebied/onder zoeks gebied uitstrekt? 24. In hoeverre sluiten de aangetroffen archeologische waarden aan bij de resultaten bekend uit het vooronderzoek? 25. Welke bijdrage levert de vindplaats(en) over onze beeldvorming van de desbetreffende periode(n) in het Limburgse zandgebied? 26. In hoeverre is er sprake van verschuivingen in de nederzettingspatronen en landgebruik in de loop van de tijd? 27. Wat is de kleur van de vulling van de sporen? Is er op basis van de kleur een relatieve datering te geven? 28. Wat is de invloed van het cultuurlandschap op de conservering van archeologische resten? Wat voor gevolgen heeft dit voor de te verwachten gaafheid en conservering van de archeologische vondsten/sporen binnen de niet te onderzoeken delen van het onderzoeksgebied en de rest van het plangebied? 29. Welke relaties zijn er tussen de aangetroffen bodemtypen en bewoning? 30. Wat is de invloed van bodemvormingprocessen op de herkenbaarheid van archeologische sporen? 31. Wat is de relatie tussen bodemvorming en genese van het landschap? 32. Kunnen lege zones verklaard worden door het landgebruik (en wat is daar de aard van) of door post-depositionele processen? 18

19 4 Methoden Aantal proefsleuven en afmetingen Conform het PvE zijn 4 lange proefsleuven aangelegd met een breedte van circa 5 m: proefsleuf 1 heeft een lengte van circa 120 m, de proefsleuven 2 en 4 zijn circa 90 m lang en proefsleuf 3 is circa 100 m lang. Van de geplande m² is dus m² aangelegd. Op deze wijze is circa 5,4% van het plangebied (circa 3,56 ha) onderzocht. Plaatsing van de proefsleuven De proefsleuven zijn grotendeels conform het PvE aangelegd. De lengte van proefsleuf 2 bedroeg op het puttenplan (bijlage 3 van het PvE) 80 m, terwijl in de tekst van het PvE (veldwerkstrategie) 90 m werd vermeld. In het veld is dit gecorrigeerd. Proefsleuf 3 diende in het veld verplaatst ( gero teerd ) te worden naar het noordoosten aangezien deze anders deels over het eigendom van SportCity (Bandertlaan 20) kwam te liggen. Dit gebeurde in overleg met de gemeente Echt-Suste ren. Op deze manier werd proefsleuf 3 zo minimaal mogelijk verplaatst om nog een goede sprei ding te handhaven. De proefsleuven 1 en 3 zijn noordoost-zuidwest georiënteerd, de proefsleuven 2 en 4 zijn noord-zuid georiënteerd. Opgravingsvlakken en profielen In alle proefsleuven is één opgravingsvlak aangelegd. Archeologische sporen werden (conform het PvE) direct onder de bouwvoor verwacht. Vanwege de moeilijke leesbaarheid van eventueel aanwezige archeologische sporen (als gevolg van verbruining) werd het vlak tot minimaal 30 cm onder de bouwvoor laagsgewijs verdiept tot onder de B-horizont (S8000), meestal in de BC-hori zont (S7000). Maximaal werd verdiept tot in de roestige C-horizont (S6000 of S6001) om zeker te zijn dat geen sporen gemist werden. Vanwege de slechte leesbaarheid werd natuurlijk ook gelet op de aanwezigheid van vondstconcentraties die kunnen wijzen op de aanwezigheid van grond sporen (bijv. houtskoolvlekken, verbrande leem en schervenclusters). Tijdens en na de aanleg van de proefsleuven werd gebruik gemaakt van een metaaldetector om metaalvondsten maar ook scherven (ijzerhoudend) op te sporen. De diepte van de sleuven bedroeg circa 0,7 tot 0,9 m -Mv. Bij de uitdeling van de spoornummers is onderscheid gemaakt tussen de sporen in het vlak en de lagen in de profielen. Spoornummers in het vlak (1 t/m 15) zijn in oplopende volgorde bij de aanleg van de verschillende proefsleuven uitgedeeld. Op die manier kreeg elk spoor een uniek nummer in de database. Voor de profielen werden enkele vaste spoornummers gereserveerd: spoor 9000 (bouwvoor), spoor 9001 (Aa-horizont), spoor 9002 (gemengde verploegde laag), spoor 8000 (B-horizont), spoor 7000 (BC-horizont), sporen 6000 en 6001 (gevlekte en roestige C-horizont) en spoor 5000 voor de pleistocene rivierafzettingen (terras). Tot slot werd spoor 9999 gereserveerd voor de stort (t.b.v. van stort -vondsten). 19

20 RAAP-RAPPORT 2157 In elke put zijn 3 tot 4 profielgaten (kijkgaten) gemaakt om de (geologische) opbouw van de bodem te bestuderen. Deze zijn gefotografeerd, getekend (schaal 1:20) en beschreven. Daar naast zijn per put ook kolomprofielen gedocumenteerd vanaf maaiveld tot het vlak, waarbij het aantal afhankelijk is van de grootte van de put. In principe is (conform het PvE) om de 10 m een profiel opname bestudeerd, zij het in de vorm van een dieper profielgat, zij het in de vorm van een kolom profiel. Deze profielopnamen zijn als volgt genummerd: het eerste cijfer duidt de put aan, het tweede cijfer de zijde (1 is noord, 2 is oost, 3 is zuid en 4 is west) en tot slot het volgnummer van de profielopname. De exacte locaties van de profielgaten en kolomprofielen zijn digitaal ingemeten als respectievelijk een lijn en een puntlocatie (kaartbijlage 1). Alle profielopnames zijn ingevoerd in het boorbeschrijvingssysteem van RAAP (bijlage 3). Van het proefsleufvlak, relevante sporen, coupes en profielgaten zijn foto s genomen. De vlak tekeningen zijn digitaal vervaardigd met behulp van een Robotic Total Station (figuur 3). Dit omvat het digitaal inmeten van putranden, sporen, coupelijnen, punt- en vakvondsten, vlakhoogten (ingeme ten in één raai centraal in de put), maaiveldhoogten (ingemeten langs één zijde van de put), pro fiel gaten en kolomprofielen. Als basis hiervoor is gebruik gemaakt van een lokaal meetsysteem dat door een extern landmeetkundig bureau door middel van een GPS (grondslagpunten met Z-waar den) en een Total Station is uitgezet. Dit meetsysteem is ingemeten in het Rijksdriehoeksnet. De hoogte van de aangelegde vlakken en het maaiveld is ingemeten ten opzichte van NAP. Figuur 3. Impressie van de werkzaamheden tijdens het archeologisch onderzoek. 20

21 Afwerking en behandeling van sporen en vondsten De grondsporen zijn digitaal ingemeten. Alle sporen zijn gecoupeerd, in profiel getekend op schaal 1:20 (uitgezonderd de natuurlijke sporen), beschreven en afgewerkt (uitgezonderd de natuurlijke sporen). De vondsten zijn verzameld per spoor, per vak of als puntvondst, waarbij per materiaal groep een afzonderlijk vondstnummer is toegekend. Bemonstering Vijf houtskoolrijke sporen zijn bemonsterd (houtskoolmonsters; sporen 4, 6, 8, 9 en 11). Afwijkingen en aanpassingen van de onderzoeksstrategie Conform het PvE mocht maar minder dan 10% van de grondsporen gecoupeerd worden. Gezien het geringe aantal grondsporen in de proefsleuven en het gebrek aan vondsten in de sporen werden ten behoeve van de waardering (bepalen datering, gaafheid, etc) alle sporen gecoupeerd en afgewerkt (uitgezonderd de sporen in het profiel en de natuurlijke sporen). 21

22 22

23 5 Resultaten 5.1 Fysisch-geografisch onderzoek Geologie en geomorfologie Het plangebied ligt op het pleistocene Terras van Mechelen aan de Maas (zgn. middenterras). De afzettingen hiervan bestaan uit grof rivierzand en grind (Formatie van Kreftenheye). Volgens het vooronderzoek (Dorst, 2001: 6) en het Programma van Eisen (Hesseling, 2010: 5-6) zijn deze rivierafzettingen gedurende het Midden en Laat Weichselien ( BP) bedekt met dekzand (Formatie van Boxtel). Uit het veldwerk blijkt dat op het pleistocene Maasterras inderdaad een dun eolisch pakket zand is afgezet. In het zuiden van het plangebied (proefsleuven 4 en 3) is dit pakket zand dikker dan in het noorden (proefsleuven 2 en 1). In tegenstelling tot het goed gesorteerde dekzand, wordt dit matig fijne, siltige zand gekenmerkt door kleine minerale bestanddelen, een viezige schijn en een relatief slechte sortering. Soms bevat dit pakket ook een grindje. Waarschijnlijk gaat het om plaat selijk verstoven rivierafzettingen, waarbij het fijnere zand door de wind lokaal is verplaatst (Forma tie van Delwijlen). Ten noordoosten van het plangebied is bekend dat tijdens de jonge Dryas ( BP) onder invloed van krachtige westenwinden uitwaaiingslaagten ontstonden, waarbij het weggestoven zand zich verder weer ophoogde in de vorm van duinen (Dorst, 2001: 6). Mogelijk is dit ter plaatse van het plangebied - op kleinere schaal - ook het geval geweest. Voor de strategie van het veldwerk en het aanleggen van het vlak in de proefsleuven heeft deze vaststelling echter geen gevolgen, aangezien dit eolische zand van zodanige ouderdom is dat archeologische resten hier in of op en niet er onder worden verwacht. Dit is tijdens het veldwerk bevestigd door de aan wezigheid van grondsporen en aanlegvondsten net onder de bouwvoor. Onder het eolische zand zijn in nagenoeg alle profi elgaten de terrasafzettingen (S5000) aange troffen. Deze bestaan uit zwak siltig, grof zand met grind en leembrokken. Plaatselijk heeft zich een banden-b ontwikkeld. Banden-B ontstaan doordat door verwering kleimineralen oplossen en dieper in het profi el weer neerslaan. Meestal gebeurt dit op een gelaagdheid als gevolg van waterstagnatie. Tijdens het veldwerk viel op dat de terrasafzettingen in het zuiden van het plangebied (putten 3 en 4) zich dieper in de bodem bevinden (ca. 1, 5 à 1,7 m -Mv) dan in het noordelijke deel van het plangebied (vanaf ca. 1 m -Mv). Deze vaststelling komt niet helemaal overeen met de resultaten van Synthegra (zie hoofdstuk 2). Volgens het vooronderzoek zouden de terrasafzettingen zich in het noorden van het plangebied dieper bevinden (minimaal 3 m -Mv). Synthegra heeft het over de aanwezigheid van leem en dichte grintpakketten en grintsnoeren. Mogelijk werden zij misleid door de aanwezigheid van grind, maar op basis van de aanwezigheid van grof rivierzand vanaf 1 m -Mv is geen twijfel mogelijk dat de terrasafzettingen hoger in het profiel zitten. Tussen het eolisch zand en de terrasafzettingen bevindt zich een roestige en sterk gevlekte laag (S6000, S6001). Waarschijnlijk is deze gevlekte laag ontstaan onder invloed van een schijn grondwaterspiegel. De overgang van het fijne eolische zand naar het grove slechter gesorteerde Maas- 23