RDM CAMPUS MAGAZINE #02. Zichtbare resultaten van een unieke samenwerking. Water; van vijand tot vriend?

Transcriptie

1 nummer 02 november ste jaargang Future Mobility: schoon, stil en zuinig Clean Tech Delta Zichtbare resultaten van een unieke samenwerking Bouwen op het water Water; van vijand tot vriend? In ontwikkeling op RDM Campus Elektrische scooters, innovatieve noodwoningen en duurzame oplossingen voor afval RDM CAMPUS MAGAZINE #02

2 Inhoud 02 RDM 04 Column: Onder het vergrootglas 05 Clean Tech Delta 06 In ontwikkeling 08 Dynamische startups bij Dnamo 10 On the move for Future mobility 12 Albeda College en Zadkine werken samen in Maintenance 13 Branche Techniek gaat nieuwe toekomst tegemoet 14 Bouwen op het water 16 Concept House Village: schakel naar de toekomst 18 Lijmen, verbindingstechniek anno nu 19 RDM Campus Innovation Network 20 Dokkaffee Op de cover: Elektrische driewieler van EXOR zie artikel pagina 10/11 Fotografie: Marijke Volkers Contact RDM Campus Heijplaatstraat JB Rotterdam +31(0) office@rdmcampus.nl Hoofdredactioneel Naar de top Dit nummer van RDM Campus Magazine verschijnt op onze jaardag, dat als thema Innovatie in stroomversnelling heeft. Daar is alle aanleiding toe als we alle recente rapporten over de toekomst van de Nederlandse economie lezen. Ondanks recessie en forse bezuinigingen wil ons kabinet naar de top vijf van mondiale kenniseconomieën. Tuurlijk, voor minder doen we het niet. Topteams hebben het kabinet geadviseerd hoe het proces van kennis, naar kunde, naar kassa in Nederland beter georganiseerd kan worden. Als één ding duidelijk wordt uit alle nota s die deze teams geproduceerd hebben, is het dat Nederland zwaar in moet zetten op het opleiden van technisch talent, het stimuleren van cross-overs tussen bestaande sectoren en op duurzaamheid als aanjager van nieuwe economische ontwikkelingen. Jammer dat de bijbehorende investeringsbudgetten ontbreken en dat de komende tijd fors op onderwijs bezuinigd gaat worden, maar in Rotterdam zijn we niet voor één gat te vangen. Op RDM Campus proberen we sinds twee jaar kenniseconomie concreet te maken door kennis en bedrijvigheid fysiek en organisatorisch bij elkaar te brengen. Alle ingrediënten voor innovatie zijn hier aanwezig: jong technisch talent, bedrijfsruimte, ondernemers met pioniersgeest, ontwerpers, onderzoekers, netwerken en een inspirerende omgeving. Langzamerhand veranderen lege hallen en oude kantoorpanden in een zinderende broedplaats voor innovatie. Dit magazine geeft een goed beeld van alle fronten waarop we actief zijn; de regionale arbeidsmarkt bedienen met vakkanjers uit mbo, starters faciliteren in incubator Dnamo en in samenwerking met bedrijven en Hogeschool Rotterdam en andere kennisinstellingen projecten op het gebied van elektrische mobiliteit, conceptuele woningen en adaptief bouwen realiseren. Op regionaal niveau bundelen we de krachten in de Clean Tech Delta. Appeltje, eitje zou je denken, komt helemaal goed met die Rotterdamse kenniseconomie. Toch kan ik een gevoel van ongeduld niet altijd onderdrukken. De broedplaats is af en toe een bloedplaats. Botsing van culturen, belangen, verwachtingen, regels; we maken het allemaal mee hier. Goedbedoelde overheidsregels zoals veiligheid, arbo of landelijke examens in het beroepsonderwijs zijn in de praktijk al snel innovatiekillers. Dus overheid: geen geld is tot daar aan toe, maar faciliteer ons en maak mooie beleidsvoornemens van free zones en parapluvergunningen concreet tot op uitvoeringsniveau, dan zorgen wij voor de rest. De weg naar de top begint onderop. Hier op RDM Campus doen we ons stinkende best voor een plaats in de Champions League. Gabrielle Muris Directeur RDM Campus Fotografie: marijke volkers Colofon Redactie: Frank van der Zwan Grafisch Ontwerp: Studio Léon&Loes Fotografie: Marijke Volkers, Michael Kooren, Roy Borghouts Druk: Printvisie RDM CAMPUS MAGAZINE #02 01

3 Fotografie: Michael Kooren RDM Campus is dé locatie voor het ontwikkelen en testen van productinnovaties. Om u een idee te geven welke mogelijkheden de campus biedt, lichten we er graag een aantal voor u uit. Pedalen voor Afrika Vijf studenten van de opleiding Industrieel Product Ontwerpen (IPO) van Hogeschool Rotterdam hebben meegedaan aan de African Bicycle Design Contest Het doel van die wedstrijd is betaalbare kwaliteitsfietsen te ontwerpen voor (potentiële) fietsers in Afrika. De opdracht die de studenten toegewezen kregen was het ontwerpen van een fietsframe van kunststof afvalmateriaal. Om stevig genoeg te zijn, werd dit frame echter te zwaar. De studenten hebben vervolgens een zeer innovatieve en duurzame oplossing bedacht voor een reëel probleem en hebben toen in plaats van een gehele fiets alleen een pedaal voorgesteld. Deze keuze heeft geleid tot een haalbare en uitvoerbare oplossing die door de opdrachtgever en zijn medewerkers in Kenia als een vernieuwend en haalbaar concept wordt gezien. Aimabel Aimabel, sinds juni in Innovation Dock gevestigd, verhuurt designmeubilair en decoratie van hoogwaardige kwaliteit voor zakelijke evenementen. De ontwerpen kenmerken zich door ronde, organische vormen, die het meubilair een vriendelijke maar strakke uitstraling geven. De productlijn is vervaardigd van hoogwaardige materialen (plexwood, staal, glas, LEDverlichting). In de zomer van 2011 is gewerkt aan een grote opdracht voor de Van Nelle Ontwerpfabriek, waar veel bedrijfsevenementen, beurzen, vergaderingen en congressen plaatsvinden. Jarenlang werd het meubilair voor evenementen ingehuurd, maar nu heeft de Van Nelle Ontwerpfabriek besloten een eigen basis set meubilair, dat past bij de locatie, te kopen met als doel deze beschikbaar te stellen aan huurders van de locatie. Een aantal vooraf geselecteerde bedrijven mocht een voorstel indienen. Aimabel heeft op basis van de uitstraling van haar meubilair en de ronde, organische vormen de opdracht gekregen en buffetten en statafels gemaakt, die vanaf september in de Van Nelle Ontwerpfabriek staan en bij evenementen worden ingezet. bedrijvengids/aimabel 02 RDM CAMPUS MAGAZINE #02

4 Fotografie: Michael Kooren Innovatieteams Om de samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven op RDM Campus te stroomlijnen is het concept Innovatieteams ontwikkeld. Op basis van reële praktijkvragen van bedrijven of over heden werken mbo- en hbo-studenten samen met de opdrachtgevers aan productinnovaties of praktijkgericht onderzoek. De opdrachtgever is niet alleen klant, maar ook participant in het innovatieteam. Niet het onderwijsprogramma, maar de vraag van de ondernemer staat hierbij centraal. En die vragen zijn heel divers van aard; van marktonderzoek naar de consumentenbehoefte aan een bepaald product tot het daadwerkelijk ontwerpen, ontwikkelen, maken en/of testen van prototypes. Van 2009 tot medio 2011 hebben al 51 innovatieteams gelopen op RDM Campus. 388 studenten hebben specifieke bijdragen geleverd aan tal van projecten, voor bedrijven als Ampelmann, Capzo-Salca, TNO, Spijkstaal, het energieschip Berezina en de RET. Ook het Drijvend Paviljoen, icoon van de Rotterdamse ambitie voor bouwen op water, is mede gerealiseerd door een innovatieteam. innovatieteams Innovence In het voorjaar heeft Innovence Engineering zich gevestigd in het Oude Hoofdkantoor op RDM Campus. Innovence ontwikkelt, bewerkt en levert een reeks aan high-tech kunststoffen. Waar traditionele materialen niet aan nieuwe eisen kunnen voldoen, ziet het bedrijf kansen om producten duurzamer te ontwikkelen en te implementeren. De productportfolio bestaat uit een aantal hoogwaardige polyamide en polyimide componenten die worden ingezet in de machinebouw-, scheepsbouw-, automotive-, healthcare-, food-, en olie- en gasindustrie. De kunststoffen zijn duurzaam, zelfsmerend, licht van gewicht en kennen een hoge mate van chemicaliënbestendigheid. Tot de klantenkring mag het bedrijf o.a. Mercedes-Benz, Volkswagen en Philips rekenen. Innovence onderzoekt momenteel of ook bewerking van kunststoffen tot innovatieve producten op RDM Campus kan gaan plaatsvinden. Hiermee zullen een aantal vooraanstaande Britse en Duitse kunststoflaboratoria hun kennis ter beschikking stellen aan studenten op RDM Campus. Opleidingen als Werktuigbouwkunde en Industrieel Product Ontwerpen krijgen hiermee toegang tot state of the art kunststoftechnologie. bedrijvengids/innovence Akoestiekfabriek In de zomer van 2011 heeft de Akoestiekfabriek zich gevestigd in Innovation Dock; ontwerpers van innovatieve akoestiek met een flinke dosis bevlogenheid en passie. De akoestiek van een ruimte kan vaak verbeterd worden door eenvoudige oplossingen, zoals akoestische vazen, schermen, lampen of gebruik van natuurlijke materialen. Een aantal van die oplossingen zijn cradle2cradle, bijvoorbeeld de Greenwalls (akoestische rendiermospanelen). Als akoestisch materiaal wordt er tevens gebruikgemaakt van natuurlijke materialen zoals wol, kurk en vilt. Voor iedere opdracht worden, waar nodig, hun ontwerpers ingeschakeld. Daarnaast levert de Akoestiekfabriek gestandaardiseerde oplossingen om van elke ruimte een akoestisch verantwoorde omgeving te maken. Alle producten zijn live te bewonderen in hun kantoor in Innovation Dock. bedrijvengids/ akoestiekfabriek RDM CAMPUS MAGAZINE #02 03

5 Onder het vergrootglas Innovaties bij Shell doorlopen de 4D weg: Discovery, Development, Demonstration, Deployment. Van ontdekking, via ontwikkeling en demonstratie naar uitrol. Was die weg maar zo recht als het hier klinkt. Dan zouden we allang het energievraagstuk hebben opgelost. Immers, de zon straalt per uur evenveel energie op aarde als wij in een heel jaar gebruiken. Waar gaat het dan mis? Ontdekkingen vinden meestal plaats in een kleine omgeving, het lab. Als er dan een proof of principle is ( het werkt ), wordt beoordeeld of verder onderzoek moet worden gedaan. Vele ontdekkingen strijden om schaarse onderzoekmiddelen, wetenschappers en geld. Je moet een inschatting maken of het ooit wat zal worden. Ontwikkeling en demonstratie is het eindeloze geduldwerk van toegepast onderzoek. Hier kunnen de frustraties hoog oplopen, omdat het werkingsprincipe moet worden opgeschaald: van heel klein naar klein tot wat groter en nog groter. De complexiteit neemt daarnaast ook toe. Gaat de proeffabriek echt werken? Bovendien is veel meer geld nodig en we moeten ons afvragen of die innovatie straks wel een goede plek in de markt kan veroveren. Als de innovatie al deze stappen heeft overleefd, moet de vallei des doods worden overgestoken. De weg naar de markt is hard en moeilijk. Ineens moet je klanten hebben die de innovatie willen kopen. Hoe kun je die vallei nu zo goed mogelijk oversteken? Door in alle voorafgaande fasen je al af te vragen: Wat hebben de mensen aan deze innovatie? Waarom zouden ze dit product kopen? Te veel innovaties worden vanuit de uitvinder gepusht en in afzondering ontwikkeld. Als klant wil ik graag een oplossing, het liefst een die ook compatible is dus past bij wat ik al heb en doe. Terugkomend op energie van de zon: vroeger speelde ik graag met een vergrootglas. Het zonlicht werd zo geconcentreerd dat je een vuurtje kon maken. Verdichting van energie noemen we dat. Voor mij de sleutel tot de oplossing van ons energievraagstuk. Ewald Breunesse Manager energietransities Shell Nederland Spreekuur Rabobank Nieuw op RDM Campus is een spreekuur van Arjen van Klink, adviseur strategie & innovatie bij Rabobank Rotterdam. Strategie, businesspropositie, kostprijsberekening, netwerk, bedrijfsfinanciering? Ondernemers met vragen over de zakelijke kant van hun project of onderneming kunnen bij hem terecht. Arjen heeft ruime ervaring bij het beoordelen van businessplannen en het begeleiden van innovatieve startups. Natuurlijk met een oog op de mogelijkheden voor financiering door de bank, maar ook gericht op andere aspecten van ondernemen. Via Arjen kunnen ondernemers toegang krijgen tot het grote netwerk van de Rabobank én de innovatiefondsen van de bank. Voor innovatieve starters is er de innovatielening, die twee bijzondere kenmerken heeft: de aanvraag wordt beoordeeld door een commissie met ervaren ondernemers en de lening kan worden kwijtgescholden als het project mislukt. Een innovatielening is maximaal euro en vooral bedoeld voor de financiering van prototyping, patentering en marketing. Sinds 2006 zijn er bijna 40 innovatieleningen in Rotterdam verstrekt. Rabobank ondersteunt ook activiteiten op RDM Campus. Voorbeelden zijn de partnership met incubator Dnamo, de sponsoring van het Team Phidippides (dat meedoet aan de Shell Eco-marathon) en de donatie aan DuO-Lab uit het Klimaatfonds van de bank. Geïnteresseerde ondernemers kunnen een afspraak plannen via h.a.klink@ rotterdam.rabobank.nl. Innoveren doe je samen dat is het idee van de Rabobank. rotterdam 04 RDM CAMPUS MAGAZINE #02

6 Sinds november 2009 is Hogeschool Rotterdam een van de founding fathers van de Clean Tech Delta. De hoogste tijd om eens meer te weten te komen over deze unieke samenwerking. Wat is Clean Tech Delta en waar staat clean tech voor? Wat is de rol van Hogeschool Rotterdam en wat zijn al zichtbare resultaten in RDM/ Heijplaat? Wij nemen u mee in de wereld van The New Green Deal! Wat is clean tech? Clean tech is de verzamelnaam voor technologieën gericht op energie-efficiëntie, transitie naar niet-fossiele energieopwekking, klimaatbestendig maken van de bebouwde omgeving, duurzaam gebruik van grond- en afvalstoffen en (bouw)materialen en nieuwe vervoersconcepten. Een belangrijk kenmerk van clean tech oplossingen is dat deze vaak internationaal worden toegepast, waardoor een wereldwijde markt open ligt. Wat is Clean Tech Delta? Clean Tech Delta is een samenwerkingsverband van bedrijven, kennisinstellingen en overheden in de regio Rotterdam/ Delft, die investeren in clean tech om de economische concurrentiepositie te versterken met een cluster van innovatieve, toekomstbestendige bedrijven en kennisinstellingen; een kwaliteitsimpuls voor duurzame gebiedsontwikkeling in de regio Rotterdam/Delft. De regio kent vier sterke sectoren waarin de investeringen neerslaan, te weten: Biobased economy en duurzame energie, Water & Deltatechnologie, Duurzaam ontwikkelen en bouwen en Infrastructuur & mobiliteit. Naast Hogeschool Rotterdam zijn de founding fathers ARCADIS, Eneco, Erasmus Universiteit Rotterdam, Hoogheemraadschap Delfland, gemeente Delft, gemeente Rotterdam, TU Delft, TNO, Van Gansewinkel Groep en Vestia. Dit samenwerkingsverband zorgt voor investeringsprojecten die innovatief zijn, zorgen voor een kruisbestuiving (cross-overs) en voldoen aan de eisen van duurzaamheid. Clean Tech Delta zet regio Rotterdam/Delft op de kaart De economische infrastructuur van de regio Rotterdam/Delft biedt kansen om clean tech oplossingen te vermarkten. Immers, veel van de relevante economische sectoren in de clean tech zijn hier sterk vertegenwoordigd. Zo zijn water en energie onder scheidende economische sectoren van de regio. Clean Tech Deltaprojecten geven een impuls aan de transitie van vier ontwikkellocaties, waarvan twee in het stadshavensgebied, te weten RDM/Heijplaat en Merwehaven-Vierhavens. RDM/Heijplaat: CTDontwikkellocatie met eigen identiteit! De businesscases die ontstaan in het netwerk landen veelal in Stadshavens en leiden tot vestiging en economische bedrijvigheid. Aansprekende projecten in deze gebieden zijn de duurzame herontwikkeling van het Hakagebouw (Merwehaven- Vierhavens), Concept House Village en het Building Brains Experience Centre (RDM Campus) tot Living Lab. Al deze projecten zijn mede mogelijk gemaakt met gelden die vanuit Clean Tech Delta worden aangewend. Door de kennis- en krachtenbundeling in de Clean Tech Delta worden businessplannen van o.a. Hogeschool Rotterdam verder tot wasdom gebracht; een geweldige win-win situatie! Clean Tech Delta zichtbare resultaten van een unieke samenwerking in RDM/Heijplaat RDM CAMPUS MAGAZINE #02 05

7 Op RDM Campus wordt op dit moment onder meer gewerkt aan de volgende innovaties VETUS VETUS is een internationaal opererende ontwikkelaar en leverancier van bootsystemen voor de pleziervaart en de kleinere beroepsvaart; van motoren- tot manoeuvreersystemen en van uitlaat- tot ankersystemen. Het bedrijf heeft twee boten gekocht voor uiteenlopende projecten. Het ene project is een zogenaamd refit project. Hiervoor is een Mulder en de Rijke boot aangekocht. Dit schip uit de jaren zeventig wordt compleet gestript, vlak gemaakt en geschilderd. In oktober arriveert het op RDM Campus, waarna met studenten wordt gestart met de inbouw van de VETUS-systemen. Het hele project wordt gefilmd en vormt een vast item in het nieuwe tv-programma Vaart TV, dat vanaf januari 2012 wordt uitgezonden bij SBS6 op zaterdag om uur. Bij het tweede project wordt een zogenaamde (nieuwe) patrol boat geheel ingericht met de VE- TUS-systemen. Ook hier worden opnames van gemaakt. Deze worden gebruikt voor instructievideo s. Hiermee wil het bedrijf aan hun klanten (met name werven) laten zien hoe hun producten moeten worden ingebouwd. Deze boot zal ook dienst gaan doen als demoboot. Buildbag Buildbag Vof is een jong bedrijf dat zich richt op de ontwikkeling en exploitatie van innovatieve duurzame bouwproducten. Er wordt op innovatieve wijze gebruikgemaakt van recyclebare materialen en onbewerkte natuurlijke grondstoffen. Hun eerste product is Buildbag, een milieuvriendelijke high-tech bouwzak voor het bouwen van (draag)muren. Buildbag Package House Vof is speciaal opgericht voor de ontwikkeling en exploitatie van duurzame (semi-) permanente (nood-)woningen. Het Buildbag Package House is de eerste woning die begin 2012 zal worden geïntroduceerd in Innovation Dock. Deze woning kan op een europallet worden vervoerd en met behulp van schep, handnaaigerei en lokale grondstoffen worden opgebouwd. Het concept stelt overheden en organisaties in staat de chronische woningnood en acute woningnood door rampen op een snellere en duurzame manier aan te pakken. Het huis is ontworpen na grondig onderzoek en input van verschillende ngo s en is volledig ontwikkeld volgens het cradle-to-cradle principe. BB Vof en BBPH Vof vestigen zich najaar 2011 gezamenlijk in Innovation Dock RDM CAMPUS MAGAZINE #02

8 Electric Scooter Factory E-scooterfabrikant QWIC en MAAS Leerfabrieken openen in oktober, in samenwerking met de gemeente Rotterdam, een E-scooterleerfabriek op RDM Campus; ESFA Rotterdam (Electric Scooter Factory). De assemblagelijn voor elektrische scooters van QWIC wordt geproduceerd middels een werk en leren-concept. Een uniek initiatief dat duurzaamheid combineert met een sociaal programma en werkgelegenheid. ESFA Rotterdam werkt samen met DAAD, een organisatie die mensen met enige afstand tot de arbeidsmarkt de kans biedt om een vak te leren in een speciaal ingerichte praktijkomgeving. Een bijzondere samenwerking waarbij ook Hogeschool Rotterdam en Albeda College nauw betrokken zijn. Algemeen directeur QWIC en mede-initiatiefnemer Michiel Hartman: RDM Campus is een ideale plek voor de ESFA Rotterdam omdat, naast deze kennis instellingen, ook het Havenbedrijf Rotterdam en een aantal andere innovatieve ondernemingen hier zijn gevestigd. 99% van de in Nederland verkochte elektrische scooters wordt geproduceerd buiten de EU, voornamelijk in Aziatische landen. QWIC kiest bewust voor de stap naar de havenstad: Door te kiezen voor Rotterdam boeken we winst in efficiëntie, productkwaliteit én transportkosten. Bovendien investeren we in de mensen die zorgdragen voor de productie. Mooier kan het niet! Van Gansewinkel Groep Afval? Dat bestaat niet voor de Van Gansewinkel Groep. Zij maken van afval iets nieuws, zoals het product FORZ. Een gegarandeerd duurzame grondstof, gemaakt uit de verbrandingsresten uit de afvalenergiecentrales, gemengd volgens een uitgekiend recept met onder andere de restfractie uit de sorteerinstallaties voor bouw- en sloopafval. Samen met een door henzelf ontwikkeld duurzaam bindmiddel vormt deze mix de veelzijdige, CO 2 -neutrale duurzame grondstof FORZ. De producten FORZ Fundering, FORZ Granulaat, FORZ Zand en FORZ Bindmiddel zijn alternatieven voor het gebruik van natuurlijke, schaarse grondstoffen, zoals primair zand en grind. De Van Gansewinkel Groep biedt met FORZ diverse innovatieve, duurzame oplossingen voor afval. Op kavel B1 in Innovation Dock presenteert Van Gansewinkel binnenkort de mogelijkheden die afval biedt, bijvoorbeeld bomenzand van vervuild glas, cradle-to-cradle kussens, tapijt, duurzame betonnen elementen en keramieke vazen met FORZ inside. RDM CAMPUS MAGAZINE #02 07

9 Dynamische startups bij Dnamo Dnamo ondersteunt duurzame en innovatieve startups in Rotterdam op RDM Campus. De verschillende productideeën van de startups lopen uiteen van vrachtfietsen en gezonde snacks voor kinderen tot snowboards voor gehandicapten. Richard Klatten, sinds september de directeur a.i. van Dnamo: Kenmerk van de nieuwe startups is dat de producten duurzaam, innovatief en schaalbaar zijn. De marktgebieden van de ondernemers verschillen, maar ondersteunen elkaar juist op die kenmerkende onderwerpen. Samen met onze partners biedt Dnamo advies, coaching en faciliteiten. Ook maken de ondernemers gebruik van het uitgebreide netwerk van Dnamo. 08 RDM CAMPUS MAGAZINE #02

10 Fotografie: Michael Kooren De twee nieuwste ondernemers die de kantoortuin van Dnamo komen verrijken zijn Gina van der Werf en Fater Saadatniaki. Gina heeft de onderneming Prodaptive opgezet. In de winter van 2009 werkte Gina als instructeur voor Whistler-Blackcomb. Hier gaf ze snowboardles aan mensen met diverse handicaps. Vaak wordt aan gehandicapten verteld dat hun enige optie de sit-ski is, een ski-stoel speciaal ontwikkeld voor gehandicapten. Snowboarden zou voor deze groep onmogelijk zijn. Dat zat Gina dwars. Daarom is zij gestart met het ontwikkelen van een sitdown snowboard voor gehandicapten. Op deze manier kunnen mensen met bijvoorbeeld protheses ook genieten van snowboarden. Gina maakt gebruik van het Out-of-Officeprogramma van Dnamo. Naast het Incubatie- en Pre- Incubatieprogramma is dit ontwikkeld met het oog op ondernemers die vanuit huis werken, maar wel de ondersteuning van een incubator zoeken. Fater maakt gebruik van het Incubatieprogramma van Dnamo. Fater vindt de huisvesting van Dnamo en de faciliteiten die Hogeschool Rotterdam op RDM Campus heeft op het gebied van autotechniek goed passen bij zijn onderneming. Fater studeerde Industrial Design Engineering aan de TU Delft en kwam vaak te laat door vertraagde of gemiste treinen. Maar auto s zijn milieuvervuilend en zijn een flinke belasting voor de portemonnee, zegt Fater. Daar ontstond het idee voor een elektrisch vervoersmiddel dat van alle gemakken was voorzien. UTVS levert dan ook een ultracompact elektrisch vervoersmiddel voor korte afstanden. Het afgelopen jaar hebben ook de ondernemers die al langer bij Dnamo zijn gevestigd hard doorgewerkt. BeInvolved is in gesprek met een wereldspeler op het gebied van duurzame energie, Vrachtfiets levert nu ook 1-persoons fietsen en YUNO Foods sponsort de serie Cool Factor op Nickelodeon. Het is een innovatieve technologie, fruit en groenten zijn de basisingrediënten voor onze formule, zegt Tom Vogels van Yummm! Concepts. Zo zijn er nu Freaky- Fruits (fruitsnoep in de smaken kers en framboos), WackoWaves (groente chips in de smaak paprika en pizza) en binnenkort verwachten we de candybar Chocblock. De snacks en snoepjes worden nu al op ongeveer 195 locaties in Nederland verkocht; in verschillende winkels, zwembaden en pretparken. Ook sponsort YUNO Foods, de merknaam, de serie Cool Factor op Nickelodeon. Kinderen moeten klimmen, abseilen, raften, hindernisbanen trotseren en bizarre gerechten eten. Elke aflevering is er één winnaar en die wint de gezonde YUNO Foods snacks voor zijn of haar hele klas. Met het sponsoren van dit programma zoekt Yummm! de publiciteit op bij de directe gebruikers van hun producten, zegt Annemiek Vogels van Yummm! Concepts. vrachtfiets levert nu ook 1-persoons fietsen BeInvolved richt zich op een iets oudere doelgroep met hun educatieve spellen, namelijk middelbare scholieren. Lesgeven en leren wordt effectiever en leuker door het gebruik van onze educatieve spellen, gebaseerd op sociale interactie, zeggen de ondernemers Guus Meijer en Kees Meerskoek. Dit schooljaar ging voor het eerst van start met de spellen van Be- Involved. Het Luzac College met haar 27 vestigingen gaat de spellen gebruiken. Ook tien andere scholen, van Breda tot Den Helder, gaan dit schooljaar de spellen van BeInvolved in de klas spelen. Op een markt met 660 scholen met alleen havo- en vwo-scholieren in Nederland is dit een goede start om de markt te veroveren zegt Guus Meyer. BeInvolved is ook in gesprek met een wereldspeler op de markt van advisering op het gebied van duurzame energie. Deze multinational wil hulp van BeInvolved om het onderwerp Smart Grid uit te leggen aan haar werknemers. Vrachtfiets blijft innoveren. Zoals gezegd levert Vrachtfiets nu ook 1-persoons Vrachtfietsen (op de foto s). Met deze vrachtfiets kan het gebruiksgemak van de fiets optimaal worden benut. De 1-persoonsfiets is ook leverbaar met een overkapping, die de bestuurder beschermt tegen regen en wind. De gemeente Delft heeft onlangs een 1-persoons overkapte Vrachtfiets aangekocht voor het snel en efficiënt leveren van pakketten in de binnenstad. Een duurzame, snelle en geluidsloze oplossing. De ondernemers Onno Sminia en Pierre Geerinckx gaan nu starten met het opbouwen van een voorraad vrachtfietsen. Daarom huurt Vrachtfiets een kavel in Innovation Dock. Dnamo zal volgend jaar Vrachtfiets volgen en verhuizen van het Dokkantoor naar Innovation Dock, een unieke Rotterdamse locatie die goed aansluit bij de behoeftes van de ondernemers die Dnamo ondersteunt. De ruimte die het Havenbedrijf Rotterdam biedt en de faciliteiten van Hogeschool Rotterdam en Albeda College bieden Dnamo hier een plek waar op zijn Rotterdams gewerkt kan worden. Richard klatten RDM CAMPUS MAGAZINE #02 09

11 Fotografie: Michael Kooren On the move for Future Mobility Duurzame mobiliteit is internationaal een hot issue. Het wordt de economische motor voor een metropool als Rotterdam met haar wereldhaven en wegtransport. RDM Campus is hét laboratorium waar studenten, docenten en professionals elkaar multidisciplinair inspireren tot nieuwe inzichten. Met een duidelijke focus op Rotterdam leidt dat tot bereikbare, werkende en duurzame oplossingen onder het motto: schoon, stil en zuinig. De logistieke highlights. tekst: Suzanne Ketterings Future Mobility is geen dagdromerij, benadrukt Frank Rieck nog even. Rieck is lector Future Mobility aan Hogeschool Rotterdam en verbonden aan het Kenniscentrum Sustainable Solutions RDM. Studenten werken zelfstandig aan concrete projecten met een duidelijke doelstelling en worden afgerekend op de resultaten. Uiteindelijk is de vraag: Hoe heb je de vernieuwing in Rotterdam vooruit geholpen? Duurzame innovatie komt tot stand door onderzoeken en experimenteren. Het emobility-lab richt zich op onderzoek naar elektrische mobiliteitsconcepten die al actief zijn in Rotterdam. Wat zijn de kosten, het onderhoud, het energieverbruik en de veiligheid van bijvoorbeeld taxi s, vuilniswagens, elektrische scooters, leenauto s als Green Wheels en de ebusz van de RET? Hogeschool Rotterdam en het emobilitylab van RDM Campus monitoren de prestaties van de twee ebusz-en. Tachtig procent van ons vervoer, zoals de metro en de tram, is al elektrisch. De RET is vooruitstrevend. Alleen de bussen rijden nog op diesel, vertelt Jen Fongers, chef Vlootservices bij RET. In 2010 is een proef gestart met twee gelede Mercedes Citaro- G-Hybrid bussen. Ze rijden elektrisch en de accu s worden opgeladen met rem energie en door een kleine dieselgenerator. Dat resulteert in een aanzienlijke brandstofbesparing, minder geluid en meer rijcomfort. In samenwerking met RDM Campus experimenteren wij tot halverwege 2012 met de ebusz-en op het traject tussen Zuidplein en Rotterdam Centraal. De ebusz is een nieuwe VDL-bus, type Citea, die door e-traction in Apeldoorn is omgebouwd tot een elektrisch aangedreven bus met de nieuwste generatie wielnaafmotoren. Er zit een groot accu pakket op het dak, dat s nachts oplaadt aan een laadpaal in de stalling en tijdens de rit bijlaadt door remenergie terug te winnen en door de ingebouwde range extender. Bijzonder is dat deze bus vier van de ongeveer tien uur per dag volledig stil, dus zonder werkende dieselmotor, kan rijden. De bus stoot dan geen CO² en fijnstof uit. De milieukritische zones in de Rotterdamse binnenstad zijn via GPS afgebakend en hier schakelt de ebusz automatisch het dieselaggregaat uit. De besparing van de benodigde energie (diesel en laadstroom) kan met deze technieken oplopen tot veertig procent. Bussen met elektrische aandrijving bieden meer comfort, omdat ze stil en schokvrij 10 RDM CAMPUS MAGAZINE #02

12 Frank Rieck toont de onderkant van een hybride voertuig Dat we resultaatgericht werken, hebben we al aangetoond met de komst van de groene veerverbinding van de Willemskade, via St. Jobshaven en Katendrecht, naar Heijplaat waar RDM Campus is gevestigd. De nieuwe, snelle catamaran op aardgas is het resultaat van een stu- die van studenten op RDM Campus voor Aqualiner. In tien minuten sta je schoon, stil en zuinig van de willemskade op Heijplaat. Met de auto of het openbaar vervoer doe je er een half uur tot drie kwartier over. Sustainable Solutions zoeken we dichtbij huis. minder geluid en meer rijcomfort rijden. Iets dat reizigers en chauffeurs waarderen. Een ander innovatieproject waar studenten en bedrijfsleven samenwerken is de ontwikkeling van het mobiliteitsconcept met een elektrisch, driewielig voertuig voor in de stad, vervolgt Rieck. Het idee van EXOR (red.: op de cover), deelnemer aan de RDM Campus incubator Dnamo, is geïnspireerd op de Witkar uit het hippietijdperk. Een leenauto waarbij je met een pas incheckt en die op een aantal depots in Rotterdam weer kan worden ingeleverd. Het gaat hier om de technische ontwikkeling van het voertuig, maar ook om de antwoorden op vragen als: hoe is het concept te beheren? Met welk betalingssysteem? Hoe blijft er een goede verdeling van de stadsauto op de verschillende locaties in de stad? Wedstrijdje zuinig rijden De jaarlijkse Shell Eco-marathon is inmiddels een begrip. Hier draait het niet om snelheid, maar om wie het zuinigst rijdt. Wie rijdt binnen vijftig minuten de meeste kilometers op een liter brandstof? Of dit benzine, diesel, GTL, biobrandstof, waterstof of zonne-energie is, dat mag het team zelf bepalen. In mei 2012 vindt de 28ste Shell Ecomarathon plaats in Rotterdam. Zo n 200 teams met technisch talent uit heel Europa verschijnen aan de start. Team Phidippides van Hogeschool Rotterdam was in 2011 met de Triga het beste team van de Benelux. De Triga heeft een elektromotor waarmee waterstof wordt omgezet in elektriciteit. De Triga reed met 1 liter brandstof 1637 kilo meter bij een gemiddelde snelheid van 30km per uur, vertelt Kay van der Kroft, vierdejaars student Autotechniek en sinds begin dit collegejaar team manager Phidippides. Doelstelling was 1 op 2000, maar tijdens de race moest de Triga uitwijken en kantelde. Om weer mee te doen aan de Prototypeklasse moeten we de Triga herstellen en de rijstabiliteit verbeteren. Voor 2012 ontwikkelen we een heel nieuw voertuig. Als deze voldoet aan de hoge eisen, verschijnt deze, in plaats van de Triga, aan de start. In de Urban Conceptklasse kwam ons voertuig in 2011 nog niet door de technische keuring. De auto s in die klasse lijken meer op een stadsauto. Het voertuig moet vier wielen hebben, zijn voorzien van lichten en de bestuurder moet rechtop zitten. We gaan een nieuwe body ontwerpen, ontwikkelen en produceren. Ook de elektronische aansturing van de elektromotoren kan beter. Komend jaar, op het circuit rond Ahoy, zal de Urban een officieel resultaat neerzetten en gaan we knallen met de Triga! Er loopt verder een interessante studie naar de logistieke bewegingen van wegtransport dat in de Rotterdamse haven blijft. Het onderzoek concentreert zich op het terrein van ECT om het af te bakenen en concreet te houden. Als we grip krijgen op de logistieke behoeften, zijn wij ook in staat technische oplossingen te bedenken en te realiseren. RDM CAMPUS MAGAZINE #02 11

13 Albeda College en Zadkine werken samenaan opleiding maintenance Gerard Meyer, onderwijsmanager Albeda College, en Paul Schouten, programmamanager voor de procestechniek bij Zadkine, ontwikkelden een nieuwe opleiding Maintenance voor een brede doelgroep in het Rotterdamse. Enkele oorzaken van personeelstekort in de procestechniek in Rotterdam- Rijnmond zijn de uitbreiding met de Maasvlakte 2 en de vergrijzing. De vraag naar personeel in het industrieel complex in de regio is sterk toegenomen en blijft stijgen. Met de opleiding Maintenance streven beide opleiders naar het meer inzichtelijk maken van industrieel onderhoud en meer loopbaan/toekomstperspectieven voor jonge mensen. Personeelstekort Het KMR-rapport Aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt geeft een personeelstekort van circa 190 mbo ers aan in de Maintenance. Jongeren met een technische achtergrond op een ander vakgebied kunnen instromen op verschillende niveaus van de opleiding Maintenance. Er is gekozen voor een opleiding Maintenance in de Industrie, omdat hier binnen de regio Rotterdam Rijnmond veel vraag naar is, vertelt Gerard. De opleiding is te volgen in deeltijd of op de dagschool. Bedrijven kunnen bijvoorbeeld zittend personeel om-, her- of bijscholen op het gebied van Maintenance. Scholing Maintenance Bedrijven zien de geautomatiseerde processen in hun bedrijf liever zo min mogelijk stilliggen, gezien de kosten die daaruit voortvloeien. Met deze unieke opleiding is het vrijwel zeker dat personeelsvraag en -aanbod in de procesindustrie beter op elkaar aansluiten. Paul: De opleiding Maintenance is goed gefaciliteerd, doordat beide ROC s gebruikmaken van elkaars expertise op het gebied van kennis, mensen en locaties, waar de meest geavanceerde oefeninstallaties staan. De leslocatie is RDM Campus. Multifunctioneel inzetbaar De opleiding Maintenance zorgt, door een brede specialisatie, dat maintenancepersoneel multifunctioneel inzetbaar is in een bedrijf. De basis van deze opleiding is dat alle studenten dezelfde kennis opdoen. Op een later moment, tijdens de opleiding, komt er een keuze voor differentiatie naar Werktuigbouwkunde of Elektrotechniek/Instrumentatie (meet- en regeltechniek). Verdere specialisatie wordt daarna door het bedrijfsleven, eventueel met behulp van Albeda College en Zadkine, verder opgepakt en uitgediept. Een verkorte hboopleiding behoort tot de mogelijkheden. E&I Centrum Het Onderhoud Praktijkcentrum waarin het Elektro & Instrumentatie Centrum (E&I Centrum) is geïntegreerd, kwam tot stand door circa 80 sponsors. Deze bedrijven maken het mogelijk dat jongeren praktijkervaring opdoen met nieuwe installaties en technieken. Zo zijn jongeren direct inzetbaar in het werkveld maintenance, met als mogelijk vakgebied Elektro & Instrumentatie of werktuigbouwkunde. Om in de toekomst goed geschoold personeel in maintenance te krijgen, is het essentieel dat bedrijven en opleiders elkaars partners zijn. Gerard geeft aan: Het bieden van stageplaatsen, duidelijke arbeidsidentiteit en functie-identiteit dragen bij aan goede uitstroom van personeel in maintenance. Fotografie: Annet Delfgaauw 12 RDM CAMPUS MAGAZINE #02

14 Fotografie: Marijke Volkers Branche Techniek gaat met een nieuwe directie een nieuwe toekomst tegemoet Rond de zomervakantie werd het duidelijk: de branche Techniek kreeg een nieuwe directie. Met de komst van de nieuwe directeur Klaas Terlage op 1 september en de aanstellingen van Karin Lentz en Gerard Meyer in defunctie van adjunctdirecteur is de vorming van de nieuwe directie een feit. Karin Lentz was tot voor kort onderwijsmanager bij de branche AKA (opleidingen Arbeidsmarktgekwalificeerd Assistent) en Gerard Meyer was als onderwijsmanager binnen de branche Techniek verantwoordelijk voor de opleidingen bij Metalektro, Medische Instrumentatietechniek en Maintenance. Samen met Arvind Rambhandjan, sr. business controller, en Gerard van Velzen (HRM) vormen zij de nieuwe directieraad van Techniek. Klaas Terlage bekleedde diverse leidinggevende functies bij Wärtsilä Netherlands, een internationaal technisch bedrijf gespecialiseerd in complete lifecyle oplossingen voor de maritieme en energiemarkten. Hij zal zich de komende maanden vooral richten op de kennismaking met en het versterken van de banden met vo-scholen en relaties in het bedrijfsleven. De problematiek van de achterlopende instroom en het belang van goed geschoolde toekomstige medewerkers hebben zijn zorg. Zijn aandacht zal daarom uitgaan naar goede voorlichting richting toekomstige studenten, het verbeteren van doorlopende leerlijnen en het stimuleren van een warme overdracht van vo naar mbo. Ik wil daarnaast actief werken aan een goede aansluiting tussen mbo en hbo. Een goed concept is RDM Campus, het resultaat van een goede samenwerking tussen het Havenbedrijf Rotterdam, Hogeschool Rotterdam en Albeda College, motiveert Terlage. Bij de ontwikkeling van kwalitatief goede opleidingen streeft hij naar meer inhoudelijke samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven om zo beter aan te sluiten bij de vraag in de markt. Als onderwijsinstelling bereiden we onze studenten voor op werk of op een vervolgopleiding. Klantgericht denken en handelen vind ik daarbij belangrijk, want de (toekomstige) student en onze relaties uit het bedrijfsleven zijn onze klanten. Een professionele werkwijze hoort wat mij betreft niet alleen thuis in het bedrijfsleven, aldus Klaas Terlage. RDM CAMPUS MAGAZINE #02 13

15 Tijden veranderen. Was buitendijks bouwen vroeger een doodzonde, tegenwoordig is het een innovatieve uitdaging. We zijn anders gaan denken over water. Van een vijand waartegen gestreden moet worden naar een metgezel waarmee we ons leven kunnen verrijken. De klimaatverandering maakt deze denkomslag noodzakelijk. Een gesprek met vier betrokkenen. tekst: Marianne Keijzer De drijvende stad van DeltaSync. Bouwen op het water Ik ga niet zover om te beweren dat water van vijand tot vriend geworden is. We kunnen alleen maar adaptief bouwen omdát we ons land goed beschermen. Aan het woord is Rutger de Graaf, de nieuwe lector Adaptief Bouwen aan Hogeschool Rotterdam en tevens directeur van DeltaSync, adviesbureau op het gebied van drijvend bouwen. Zijn taak bij de hogeschool is het opzetten van toegepast onderzoek op het gebied van hoogwaterbestendig bouwen. Er is nog heel veel onderzoek noodzakelijk: van techniek en water stedenbouw tot veiligheid en juridische aspecten. De Graaf: Het leuke van toegepast onderzoek is dat het interdisciplinair is. Dat is voor veel studenten erg interessant. Niche Overigens is adaptief en drijvend bouwen niet hetzelfde. Adaptief bouwen heeft te maken met alle ontwikkelingen op het gebied van buitendijks en hoogwaterbestendig bouwen. Drijvend bouwen is hierbinnen een niche met een aandeel van ongeveer 10 procent, vertelt de Graaf. Rutger de Graaf, lector Adaptief Bouwen Fotografie: Marijke Volkers 14 RDM CAMPUS MAGAZINE #02

16 Drijvend bouwen zal geen niche blijven, stelt Johan van der Pol, adjunct-directeur van DuraVermeer. Door de unieke beleving van wonen op het water, zal er steeds meer interesse voor komen. Daarnaast stelt hij de grens van 10 procent ter discussie. Het is een glijdende schaal. Neem nou onze amfibische woningen die afhankelijk van het waterpeil gaan drijven. Hoe het ook genoemd wordt, Dura Vermeer zet zwaar in op deze ontwikkeling en Van der Pol is ervan overtuigd dat waterwonen een grote vlucht zal nemen. Aqua Dock, naar ontwerp van Public Domain Architecten. Stagnatie Ondanks dat Amsterdam onlangs de eerste drijvende woonwijk heeft opgeleverd, lijken de ontwikkelingen op het gebied van drijvend wonen in het afgelopen jaar toch enigszins te stagneren. Veel initiatieven lopen dood. Dat is wel een pijnpunt, erkent de Graaf, maar toch gaan de ontwikkelingen wel door. Zo heeft de NEN-commissie Drijvende Bouwwerken een soort normenboek voor drijvend bouwen gerealiseerd (NTA 8111), waarin prestatie- eisen en bepalingsmethoden voor de nautische en constructieve aspecten van drijvende woningen worden geformuleerd. Dit is een belangrijke basis voor verdere ontwikkeling, aldus De Graaf. Rotterdam Rotterdam heeft zijn zinnen op de markt van hoogwaterbestendig bouwen gezet en wil het ook niet bij één wijk laten. Duurzaam bouwen op het water is immers niet alleen één van de prioriteiten in de herontwikkeling van de Rotterdamse stads havens, maar past ook helemaal in Clean Tech Delta en het Rotterdam Climate initiative. Arènso Bakker, adviseur van Stadshavens Rotterdam, vertelt: Rotterdam wil zich internationaal positioneren, economische groei en nieuwe werkgelegenheid stimuleren, een samenhang tussen de stad en de havens tot stand brengen en een prettige woonomgeving voor zijn bewoners creëren. Het bestemmen van een aantal oude havengebieden voor stedelijke ontwikkeling (1.600 ha) past helemaal in dit beleid. De ontwikkelingen gaan snel. Nog in 2011 wordt gestart met een pilot van acht proefwoningen in de Nassauhaven, een gebied dat overigens geen deel uitmaakt van de stadshavens. Na die pilot volgt eind 2011 of begin 2012 een Europese uitvraag voor een drijvende wijk in de Rijnhaven. Hierbij zal het niet alleen om woningen gaan, maar ook om andere functies die in een wijk thuishoren. Tenslotte zal in 2013 een grootschaliger gebiedsontwikkeling starten in de Merwehaven-Vierhavens. Drijvende woningen maken hier vanzelfsprekend deel van uit. Beleving Het kan Bas van Schelven, partner in waterwonen-rotterdam en nu bezig met de ontwikkeling van een drijvend horecapaviljoen, niet snel genoeg gaan. De beleving van wonen op het water is uniek en raakt mensen in het hart, aldus Van Schelven. Van Schelven ziet hierin voor Rotterdam overigens nóg een gunstig aspect: Rotterdam heeft behoefte aan een groter aandeel creatieve en ondernemende mensen binnen zijn bevolking. Dit is precies het type dat door de nieuwe ontwikkelingen zal worden aangetrokken. Aqua Dock Een van de instrumenten bij de verdere kennisontwikkeling is Aqua Dock. Aqua Dock, gepland in de Dokhaven van RDM Campus, wordt een proeftuin voor drijvend bouwen. Nieuwe ontwikkelingen kunnen hier ontwikkeld én geshowd worden, stelt De Graaf. Ook Van der Pol van Dura- Vermeer, die bij de ideevorming van Aqua Dock betrokken is, is overtuigd van de behoefte aan zo n ontwikkelomgeving. Als je wilt prototypen op het water, zul je dat érgens moeten realiseren. De bedoeling van Aqua Dock is tweeledig. Aqua Dock brengt niet alleen theorie en praktijk samen, maar zal ook productiecapaciteit bieden, vertelt Bakker van Stadshavens. Het Havenbedrijf zal hier de faciliteiten voor bieden. Dat er inderdaad behoefte aan is, blijkt uit het feit dat Waterwonen- Rotterdam inmiddels overweegt er het drijflichaam van het horecapaviljoen te produceren. Export Volgens Bakker en De Graaf zullen de Rotterdamse showcases straks veel exportkansen genereren. Ook zal de wereldwijde vraag naar dit soort oplossingen steeds groter worden. Toch loopt ons land wat betreft toepassing van hoogwaterbestendig bouwen (nu nog) niet voorop, erkent De Graaf. Maar het sluit aan bij waar Nederland traditioneel goed in is, zoals watermanagement en architectuur, en als de huidige ontwikkelingen doorgaan zullen we de kennis van leven mét en óp het water straks goed kunnen vermarkten. RDM CAMPUS MAGAZINE #02 15

17 Concept House Village schakel naar de toekomst van duurzaam bouwonderwijs Duurzaamheid is een issue in de bouwwereld. Nederland is ver in de ontwikkeling van bouwtechnische maatregelen die de verduurzaming bevorderen. Vanuit onderwijs en bedrijfsleven groeide de wens om innovatieve oplossingen te testen in de praktijk van alledag, in een concrete woonsituatie. Zo ontstond het idee voor Concept House Village; een dorp van prototypen woningen waar integrale oplossingen voor de verduurzaming in bouwen en wonen worden gedemonstreerd en getest. Een vernieuwend concept waar straks mensen vanuit de hele wereld naar komen kijken, aldus Duzan Doepel, lector Sustainable Architecture & Urban Design aan Hogeschool Rotterdam. Een concept dat nationaal en internationaal van belang is, nu en in de toekomst. tekst: Sandra Moerman Duzan Doepel is vanuit zijn lectoraat en zijn functie bij het Kenniscentrum Sustainable Solutions RDM nauw betrokken bij Concept House Village. Innoveren heeft in mijn optiek niet alleen betrekking op ruimtelijke en technische oplossingen, maar vooral ook op processen die zijn terug te voeren op gebruikersgedrag en mentaliteit. Daarom onderzoeken wij ook de interactie met gebruikers: hoe worden de oplossingen in de dagelijkse praktijk ervaren? We zoeken een manier om duurzaamheid in de samenleving te verankeren. Pas dan, als hij deze oplossingen als nuttig en noodzakelijk ervaart, zullen we erin slagen de transformatie compleet te maken en duurzaamheid te implementeren als business as usual. 16 RDM CAMPUS MAGAZINE #02

18 Fotografie: Marijke Volkers Duurzaamheid als integraal onderdeel Behalve de co-creatie met de eindgebruiker, is ook de rol van bouwgerelateerde bedrijven van belang voor de toekomst van de bouw. Willen we de grote uitdaging om de bestaande bouwvoorraad te verduurzamen aan kunnen gaan, dan zullen zij nieuwe coalities moeten aangaan. Om de CO 2 -reductie daadwerkelijk te kunnen realiseren, moet er, in elke schakel van de keten, ook in financieel-economisch opzicht, veel veranderen. Om te beginnen is het zaak dat duurzaamheid integraal onderdeel wordt van de masteropleiding tot architect en stedenbouwkundige. Het ontwikkelingsproces van Concept House Village is een stap in de goede richting: onder begeleiding van architect Arjan Karssenberg verdiepen zo n 25 studenten zich in de meest relevante kennisvragen en onderzoeken zij de meest kansrijke modellen die als prototype kunnen worden ontwikkeld. Hogeschool Rotterdam en TU Delft werken hiervoor nauw samen in de casestudies die afkomstig zijn uit het bedrijfsleven. Techniek en processen testen Voor de realisatie van de eerste conceptwoning een prototype van één enkel appartement hebben TU Delft, Hogeschool Rotterdam en Wooncorporatie Woonbron de handen in elkaar geslagen in een eerste consortium, Concept House Village Facilities (CHVF). Woonbron is al langer, binnen de Cityports Academy Rotterdam, actief op het gebied van kennisontwikkeling en kennisdeling met het oog op de ontwikkeling van het Rotterdamse Stadshavensgebied. Het CHV sluit daar prima bij aan. Mick Eekhout (TU Delft) en Bert Hooijer ( Hogeschool Rotterdam) tekenen de samenwerkingsovereenkomst CHVF. Floor van der Kemp, manager gebiedsontwikkeling bij Woonbron: Het is voor ons als wooncorporatie zeer interessant om technische mogelijkheden in een praktijksituatie te testen en door te ontwikkelen. Dat geldt ook voor het proces van bouwen en demonteren van duurzame woningen: in hoeverre is er echt sprake van cradle-tocradle? Het Concept House is voor ons een uitstekende manier om huurders kennis te laten maken met duurzaam wonen. Dat is dan ook een van onze voorwaarden geweest: dat de conceptwoning niet alléén voor onderzoek en onderwijs beschikbaar is, maar dat bewoners en externe partijen de woning kunnen bezoeken of er zelfs een dag of week in kunnen wonen. Stadsvernieuwing In het kader van de stadsvernieuwing sloopt Woonbron ruim 300 naoorlogse woningen in Heijplaat om plaats te maken voor nieuwbouw. Een unieke kans om hier tijdelijk Concept House Village te bouwen. Wij trekken enkele woningblokken voor in de sloop, waardoor deze grond al snel beschikbaar komt. De nieuwbouw op deze plek staat pas voor over enkele jaren op het programma. In de tussenliggende vijf jaar stellen wij om niet de grond ter beschikking voor onderzoek en onderwijs, aldus Van der Kemp. Duzan Doepel, lector Sustainable Architecture & Urban Design, bij de te slopen woningen in heijplaat. Haalbare doelstellingen Het eerste Concept House wordt nog dit jaar gebouwd. Dat is althans de doelstelling van Bart Schrijnen, projectmanager bij stedelijke ontwikkelingen en ingehuurd door CHVF om het project van de grond te krijgen. Hij maakt de vertaalslag van de langetermijnvisie van een aantrekkelijk woonmilieu naar haalbare doelen. Op die manier boeken we zichtbaar resultaat. We hebben te maken met een grote complexiteit en diversiteit in dit project. De betrokken partijen uit het bedrijfsleven, onderwijs en gemeentelijke overheden, hebben zeer uiteenlopende ambities en doelen, die niet van nature aan elkaar gekoppeld zijn. Bovendien leggen we voor CHV met elkaar een nieuw traject af, waarin iedereen zijn precieze rol nog moet vinden. Het motiveert om alle gestelde doelen keer op keer ook echt te behalen. Groot innovatief potentieel De afstemming in het voortraject heeft ertoe geleid dat de CHVF eind juni van dit jaar de eerste kavel kon uitgeven. De eerste stappen op weg naar een Concept House Village zijn gezet. In november start de bouw van het eerste prototype, aangestuurd door een consortium van wederom TU Delft en een diversiteit aan bedrijven wiens innovatie in het prototype is verwerkt en vóór Kerst zal de eerste woning worden opgeleverd. Wij kijken inmiddels verder en werken toe naar een standaardisering. Voor de volgende conceptwoningen hebben we al met verscheidene bedrijven gesproken over de inpassing van hun duurzame oplossingen. Er is een enorm innovatief potentieel voor de bouw in Nederland, dat is mij wel duidelijk geworden. Fotografie: peter spithout RDM CAMPUS MAGAZINE #02 17

19 Lijmen verbindingstechniek anno nu Fotografie: Marijke Volkers Veel mensen denken nog dat lijmen een achterhaalde techniek is. Het tegenovergestelde is echter waar: juist nu komt lijmen als verbindingstechniek veel voor. Bij steeds meer lichtgewicht producten en materialen is lijmen een geschikte manier om onderdelen aan elkaar te verbinden. Mobiele telefoons en computers zijn bijna helemaal gelijmd. Ook in de scheepvaart, automotive, medische en luchtvaartindustrie is lijmen aan de orde van de dag. Om in te spelen op de vraag naar professionals op dit gebied hebben Hogeschool Rotterdam en Albeda College, in samenwerking met het Hechtingsinstituut van de TU Delft, in oktober 2011 een Centre of Excellence in gebruik genomen op RDM Campus. De partijen treden gezamenlijk naar buiten op het gebied van kennis over lijmen. Zij implementeren lijmopleidingen in het reguliere onderwijs en doen aan kennisdeling, wat resulteert in lijmen binnen de opleidingen, docenten die kennis en vaardigheden opdoen, studenten die onderzoek doen en bedrijven die kennis kunnen halen bij dit unieke initiatief. Momenteel wordt er gewerkt aan een netwerk samen met bedrijven die actief producten leveren voor de industriële lijmtoepassingen. Centre of Excellence Door toenemende vraag zijn er geschoolde professionals nodig die naast theoretische kennis ook praktische ervaring hebben op het gebied van lijmen. Voor hoofdinstructeur Mario Kolle van Hogeschool Rotterdam is het daarom belangrijk dat zijn studenten tijdens hun opleiding in aanraking komen met deze discipline. Cees van den Berg, teamleider werktuigbouwkunde van Albeda College, wil studenten laten inzien dat lijmen een toegevoegde waarde voor de arbeidsmarkt is. Om studenten goed op te leiden heeft RDM Campus een Centre of Excellence gebouwd. In dit innovatieve centrum leren studenten hoe diverse lijmprocessen verlopen. Studenten kunnen dankzij het Centre of Excellence de geleerde theorie direct toepassen in de praktijk. Drie soorten Er zijn drie hoofdlijmen. Met alle drie wordt in het Centre of Excellence gewerkt. Van den Berg: Twee componentenlijm is een hoofdlijm die studenten voor gebruik eerst mengen met een andere lijmsoort. Één componentlijm is direct gebruiksklaar. Ultra UV-lijm is een lijm die alleen werkt bij hoog UV-licht, afkomstig van een speciale lamp. Pas bij dit licht zal de lijm uitharden. Voordeel én nadeel is dat deze verbinding nooit meer uit elkaar kan. Kwaliteitscontrole Om er zeker van te zijn dat een lijmverbinding in stand blijft is registreren en controleren van het lijmproces essentieel. Kolle: Dat kan op twee manieren. Bij de destructieve methode gaat het gelijmde product kapot. Op de non- destructieve manier stelt men de gelijmde verbinding bloot aan geluidstrillingen. Pas na de kwaliteitscontrole is het zeker of de verbinding sterk genoeg is. Mocht de verbinding het toch begeven, dan is ook direct de hele koppeling weg. Bij een auto of kunstheup zijn de gevolgen dan niet te overzien. Daarom worden er als aanvulling op gelijmde verbindingen ter preventie vaak nog oude technieken gebruikt. Recyclen Als belangrijkste ontwikkeling voor de nabije toekomst ziet Van den Berg het recyclen van gelijmde materialen: Voor materiaalhergebruik is het belangrijk dat een gelijmde verbinding ook weer uit elkaar kan. In principe mag dat natuurlijk niet, tenzij dat nodig is om materialen te kunnen hergebruiken. De TU Delft doet al een aantal jaar onderzoek naar goede methoden van deze ontbinding. Afzuigsysteem in het Lijmlab 18 RDM CAMPUS MAGAZINE #02

20 Het RDM Campus Innovation Network is begin 2011 opgericht als platform voor bedrijven, overheid en kennisinstellingen. Hier kan men nieuwe kennis delen, best practices uitwisselen en is er volop de gelegenheid om te netwerken. Dat gebeurt tijdens lezingen die gedurende het jaar plaatsvinden en waar experts op het gebied van bouw, mobiliteit, energie en maintenance aan het woord komen en hun kennis met u delen. Als coördinator acquisitie, gericht op de ondernemerscontacten, is Tineke Muller de drijvende kracht achter de organisatie van deze lezingen. Hoe is het eerste jaar tot nu toe verlopen? We hebben drie lezingen gehouden: over adaptief bouwen, e-mobility en smart energy. Tijdens de lezingen deelden telkens twee experts op deze gebieden hun kennis. Ook zijn er enkele netwerkborrels georganiseerd. Deze bijeenkomsten trokken ongeveer 750 bezoekers. De reacties waren overwegend positief, men waardeerde vooral de ruime mogelijkheid tot het opdoen van nieuwe, mogelijk waardevolle, contacten. Op 27 oktober is in samenwerking met Shell de RDM Campus Jaardag gehouden, onderdeel hiervan was het speciale programma de Energy Future Circle. Na afloop van de plenaire Circle, waaraan 200 mensen deelnamen, ging de groep uiteen om deel te nemen aan één van de tien verschillende workshops. De laatste lezing van dit jaar wordt eind november gehouden en heeft als onderwerp maintenance. Dit is een heel belangrijk onderwerp voor de toekomst van de haven. Onder andere Albeda College zet zich hier sterk voor in. Voor meer informatie en lidmaatschap zie Fotografie: Roy Borghouts Wat kunnen we in 2012 verwachten? Ook volgend jaar worden er weer lezingen georganiseerd op de gebieden waar RDM Campus zich op richt. Daarnaast ben ik bezig met een lezing specifiek voor de offshore en maritieme industrie. Ook zij zien steeds meer de voordelen van de locatie en samenwerking met RDM Campus. Het programma voor 2012 wordt de komende maanden verder samengesteld en zal aan het eind van dit jaar bekend worden gemaakt. Wat kost het lidmaatschap en wat krijg je er voor? Voor slechts 95,- per jaar kun je alle lezingen en netwerkborrels bezoeken en krijg je een exclusieve uitnodiging voor de RDM Campus Jaardag. Daarnaast krijg je twee keer per jaar ons magazine toegestuurd én je krijgt 15% korting op zaalhuur in het RDM Campus Congrescentrum. Maar hét voordeel van lidmaatschap is natuurlijk dat je bij de lezingen en de borrels in contact kunt komen met allerlei interessante mensen op jouw vakgebied, maar ook uit andere vakgebieden. Zo kunnen er ook interessante kruisbestuivingen ontstaan. RDM CAMPUS MAGAZINE #02 19