Informatiekaart Uiterlijke kenmerken van de ruige dwergvleermuis

Transcriptie

1 Informatiekaart Uiterlijke kenmerken van de ruige dwergvleermuis De ruige dwergvleermuis is éen van de kleinste vleermuizen in Nederland. De soort is iets groter (en ruiger!) dan zijn neefje, de gewone dwergvleermuis. Vacht en snoet: grijsbruin (in de zomer meer kastanjebruin); Warrig en ruig behaard op het lijf en tot halverwege de staart; Staart, oren en vleugels bruinzwart; Spanwijdte vleugels ca. 25 cm (lijf van kop tot staart ca. 5 cm); Oren vrij klein, driehoekig met afgeronde top. Hiermee vangt hij geluid op. De ruige dwergvleermuis vliegt en jaagt op zijn oren. Hij roept met voor mensenoren onhoorbaar hoge kik -geluidjes en luistert dan naar het geluid dat terug komt, de weerkaatsing. De vleermuis roept een paar keer per seconde en dat kan oplopen tot wel 100 keer per seconde in de buurt van een mug! Om niet doof te worden van zijn eigen lawaai, sluit de ruige dwergvleermuis zijn oren af als hij hard roept, maar moet ze weer open doen om de weerkaatsing van zijn eigen geluid op te vangen. De oren openen en sluiten voortdurend, terwijl hij vliegt: tot 10 keer per seconde. Dit gebruik van geluid en echo om de prooi te vinden heet: echolocatie.

2 Informatiekaart Gedrag van de ruige dwergvleermuis De gewone dwergvleermuis fladdert en slaapt het liefst rondom het huis. De ruige dwergvleermuis kiest juist voor meer ruimte en openheid en slaapt graag in boomholtes en speciaal opgehangen vleermuiskasten. De ruige dwergvleermuis overbrugt met gemak grote open ruimten. Ze vertonen net als vogels trekgedrag. Trek Vanuit de kraamgebieden in de Baltische staten, met name Estland, reizen de vleermuizen helemaal naar Nederland, België en Noord Frankrijk en zelfs Engeland, en weer terug. Op een dieet van een paar duizend muggen per nacht, vliegt de ruige dwergvleermuis in drie uren tijd ongeveer 50 km per nacht, in totaal soms wel 2000 kilometer. Het diertje vliegt daarbij ongeveer 3 tot 12 meter boven de grond, en de roep van het diertje reikt tot zo n 30 meter. Ze vliegen in een tunnel van geluid, meestal langs rechte lijnen in het landschap: straten, kanalen en vaarten. De ruige dwergvleermuis weet feilloos de weg. Hoe? Dat is niet bekend, het zit in het instinct en waarschijnlijk pikt de vleermuis ook het magnetische veld van de aarde op. Voortplanting In de herfst vertrekken de vrouwtjes uit de kraamkolonies in Estland. Ze moeten tijdens de trek ongeveer om de drie uren slapen en daar liggen de mogelijkheden voor de mannetjes. De mannetjes hangen eigenlijk het hele jaar rond in de buurt van de paarplaatsen en overwinteringsgebieden onderweg op de trekroute. Zij bezetten de veilige vleermuiskasten of boomholtes. De hele nacht zitten ze te piepen in hun holte of kast. Zo lokken ze de vrouwtjes. De vrouwtjes weten: zit er een mannetje, dan is het veilig! Dat is hun eerste prioriteit. Dat ze die veilige nestholte de volgende nacht bevrucht verlaten is mooi meegenomen. In een slaapplaats zijn vaak meerdere vrouwtjes aanwezig. Het enige doel van het mannetje in die periode is zoveel mogelijk vrouwtjes te bevruchten. Het paren gebeurt dus in de herfst, tijdens de trek, maar pas in het voorjaar krijgen de vleermuizen jongen. Dat betekent dat de vleermuis het zaad van het mannetje langere tijd in haar lichaam opslaat, zonder er iets mee te doen. Pas in de lente, terug in de veilige kraamkolonies, worden ze echt zwanger. Er zijn niet veel soorten die dat zo kunnen regelen. Zes weken na de geboorte zijn de jongen oud genoeg om voor zichzelf te zorgen. De moedermelk wordt vervangen door mugjes. Het jong moet leren jagen. Dat valt niet mee. Een derde van de jonge vleermuizen overleeft het eerste jaar niet. Voedsel De Groningse maren en de boompartijen in het open land staan garant voor veel mugjes, dus voedsel. Maar ook het relatief jonge Lauwersmeer hebben ze ontdekt. Er zijn daar in de herfst, tijdens de trek, heel veel ruige dwergvleermuizen.

3 Informatiekaart Omgeving van de ruige dwergvleermuis Leefruimte Op hun trektochten vliegen ruige dwergvleermuizen over lange afstanden. Ze kunnen daarbij uitgestrekte graslanden en grote watervlakten oversteken. En zelfs de zee, tussen Engeland en Nederland. De ruige dwergvleermuis is een bikkel. En het diertje past goed in het Groningse land. Hier vliegt het diertje over uitgestrekte landschappen, en houdt met hulp van echolocatie (het maken van geluiden die worden weerkaatst) koers via wegen met bomenrijen, boerderijen en sloten, een mooie kustlijn en duidelijke structuren zoals dijken, maren en kanalen. Waterwegen helpen ze dus koers te houden en leveren voedsel. Om te overnachten zoeken ze boomholtes of maken ze gebruik van door mensen opgehangen vleermuiskasten. Bedreiging: Ruige dwergvleermuizen leiden ook een gevaarlijk leven. De lange trektochten s nachts maakt ze kwetsbaar voor rovers als bijvoorbeeld uilen. Voor elke dag moeten ze een veilig onderkomen vinden en dat lukt niet altijd. Daardoor vallen ze nog wel eens ten prooi aan andere rovers zoals bijvoorbeeld marters, ratten en kraaien, maar ook de kou maakt ze kwetsbaar. Ruige dwergvleermuizen leven gemiddeld slechts 3 jaar hoewel ze wel tot 15 jaar oud kunnen worden.

4 Informatiekaart De mens en de ruige dwergvleermuis Beheer / rol mens Door het verbod op bepaalde bestrijdingsmiddelen gaat het al weer veel beter met de vleermuis dan zo n vijftig jaar geleden. De mens kan de vleermuis verder helpen door oude bomen te laten staan (waar vleermuizen in de holtes kunnen nestelen), door bomenrijen langs wegen te laten staan (zodat vleermuizen zich kunnen oriënteren bij het vliegen), en door bij het isoleren van huizen te controleren op vleermuizen en daar rekening mee te houden. Vleermuizen brengen geen schade aan huizen en de poep is makkelijk weg te vegen. In een gebied waar misschien windmolens komen, moet eerst onderzoek worden gedaan naar vleermuizen (dit is vastgelegd in een vleermuisprotocol). Er is nog weinig onderzoek gedaan naar het gevolg van windmolens voor vleermuizen. Organisatie Voor deze verkiezing ambassadeur van de ruige dwergvleermuis en expert: Stichting Vleermuiswerkgroep Groningen, Klarissa Nienhuys, klnienhuys@zonnet.nl Veel informatie is te vinden op:

5 Informatiekaart Uiterlijke kenmerken van de blauwborst De blauwborst is een prachtig vogeltje, overwegend roestbruin met een opvallend blauw gekleurde borst. Het blauwborstje is een uitbundige zanger. Om dat mee te maken, moet je er vroeg bij zijn want hij zingt vooral s morgens vroeg. Ook moet je goed opletten. Je loopt zelden per ongeluk tegen een blauwborstje aan. Het is namelijk een schuw vogeltje. Als het je ziet, vliegt het blauwborstje laag over de grond weg en verbergt zich in drooggevallen sloten en riet. Mannetje: Overwegend roestbruin met blauwe borst met daarin een klein wit vlekje. Een roestbruine staart en een duidelijke witte wenkbrauwstreep. Vrouwtje: Bruine borst met wit vlekje.

6 Informatiekaart Gedrag van de blauwborst De blauwborst is een schuw vogeltje dat graag tussen het riet leeft, laag bij de grond. Voedsel Voedsel zoeken doen ze op de grond. Lopend. Ze jagen op spinnen, wormen, slakken en insecten. Later in het jaar eten ze ook wel bessen. Voortplanting De blauwborst is een zangvogel. Het mannetje zingt, vooral aan het begin van het seizoen, in het voorjaar, om vrouwtjes te lokken. Zelfs s nachts kun je het mannetje horen. Ook maakt hij met zijn gezang duidelijk aan andere mannetjes dat het zijn territorium is (het eigen leefgebied van het dier). Dat territorium verdedigen ze fel tegen indringers om daarmee het toekomstige nest veilig te stellen, en het voedsel in zijn gebied. Niet alleen voedsel zoeken doet hij op de grond, nestelen eigenlijk ook. Hun nest maken ze in graspollen en struiken, vlak boven de grond, of in slootwallen. Daarin leggen ze ongeveer vijf groene eieren met hele kleine roodbruine stipjes en vlekjes. De bodem mag niet nat zijn want dan gaan de eieren en de jongen verloren. De broedtijd duurt ongeveer 14 dagen. Beide ouders zorgen voor de jongen. Trek De blauwborst overwintert in Spanje en Portugal en in West Afrika. In het vroege voorjaar, ergens in maart, keren ze terug en zoeken de rietvelden op.

7 Informatiekaart Omgeving van de blauwborst Leefruimte De blauwborst staat bekend als een riet- en moerasvogel, maar met de voorkeur voor riet met een droge ondergrond. In de provincie Groningen worden veel natuurgebieden aangelegd of aan elkaar verbonden en veel van die gebieden vormen een moerasachtige aanblik. Riet, water, veel insecten. Maar laat dat natte moeras nu net de omgeving zijn, waar de blauwborst niet op afkomt. De blauwborst is een vogeltje dat oud rietland nodig heeft, met een droge ondergrond. In de jaren zeventig was het blauwborstje een zeldzame vogel waarvan er misschien 1000 paartjes in heel Nederland rondvlogen. Toen in die periode de Oostvaardersplassen werden aangelegd, met uitgestrekte rietvelden op droge grond bleek dat een geweldige omgeving te zijn voor de blauwborst. De aantallen namen in de Oostvaardersplassen met sprongen toe. Van daaruit verspreidde het vogeltje zich over natuurgebieden elders in Nederland. Ook in het Lauwersmeer dat veel uitgestrekte rietvelden op zandplaten heeft, broeden inmiddels elk jaar een enorm aantal blauwborsten. In heel Nederland zijn er inmiddels meer dan paartjes. De blauwborst is dan ook al jaren van de Rode Lijst van bedreigde vogels af. Groningen Maar het unieke van de blauwborsten in Groningen is dat de vogeltjes hier niet in de natuurgebieden blijven hangen, maar de overstap maakten naar het cultuurlandschap van de Veenkoloniën en het Hogeland. Het landschap van vooral Noord Groningen bestaat uit overwegend akkerland waar het waterpeil laag gehouden wordt. Tussen de akkers lopen diepe sloten die in de zomer droogvallen. Die rietranden worden ook niet elk jaar gemaaid dus staat er veel oud riet. Dat bevalt de blauwborst prima. Groningen herbergt de meeste blauwborsten van alle provincies in Nederland en dit prachtige vogeltje is in onze provincie inmiddels net zo goed een akkervogel, een vogel van het boerenland, als de moerasvogel zoals hij in ons land bekend staat. Daarin is Groningen dan weer bijzonder.

8 Informatiekaart De mens en de blauwborst Beheer Het landschap van vooral Noord-Groningen bestaat uit overwegend akkerland waar het waterpeil laag gehouden wordt. Tussen de akkers lopen diepe sloten die in de zomer droogvallen. De blauwborst heeft er voordeel van als de slootranden met oud riet niet elk jaar worden gemaaid. Daarnaast komt de blauwborst op de natuurgebieden met veel rietland af. De aanleg van die gebieden bevordert ook het voorkomen van de blauwborst. Organisaties Organisaties die zich bezighouden met de blauwborst en zijn omgeving en voor deze verkiezing ambassadeur is van de soort: Jan van t Hoff, medewerker natuurmonitoring, Provincie Groningen, j.vant.hoff@gmail.com