Informatiekaart Uiterlijke kenmerken van de grauwe kiekendief

Transcriptie

1 Informatiekaart Uiterlijke kenmerken van de grauwe kiekendief Lange staart en lange, smalle vleugels. Elke vleugelpunt heeft een soort vingers : de grauwe kiekendief heeft er vier per vleugel (de blauwe kiekendief heeft er vijf). Net als alle roofvogels: scherpe klauwen en een kromme snavel. Bij de grauwe kiekendief zijn deze beide geel. Met hun klauwen grijpen ze de prooi stevig vast. Met de kromme snavel scheurt de vogel de prooi aan stukken. Scherpe ogen. Bij het mannetje geel. Bij het vrouwtje eerst bruin en later geel. Kop: uilachtig rond, door de verenkrans. De verenkrans werkt als oorschelp, dus helpt geluid op te vangen. Grauwe kiekendieven jagen ook op gehoor. Mannetje: Grijsblauw, met zwarte vleugelpunten en zwarte strepen over de vleugels: één op de bovenkant en één aan de onderkant. Vrouwtje: Bruin van boven en gevlekt van onder; de bruine kleur is een schutkleur als ze op het nest zit.

2 Informatiekaart Gedrag van de grauwe kiekendief Voortplanting De grauwe kiekendief legt eieren in een nest op de grond, ze doen dit in landbouwgewassen omdat er weinig tot geen geschikte plekken zijn in natuurlijke gebieden. Ze beginnen in mei te broeden en maken één nest per jaar met daarin gemiddeld zo n 4 tot 5 eieren. De vogels broeden een maand. De jongen hebben daarna nog ruim een maand nodig voor ze kunnen uitvliegen. Het is vaak spannend of de jonge vogels al kunnen vliegen voordat er geoogst of gemaaid gaat worden. Voedsel Jacht De grauwe kiekendief jaagt op veldmuizen en kleine zangvogels. Hij eet ook grote insecten, zoals libellen, sprinkhanen of kevers. Kiekendieven herken je vooral aan de vlucht en de manier van jagen. De vogel jaagt altijd tegen de wind in en zweeft daarbij en hangt soms stil in de lucht, dit heet wiekelen. Omdat ze vooral op gehoor jagen vliegen ze op twee tot vijf meter hoogte over het land. De vogel danst als het ware in de lucht en struint zo de akkerranden af voor voedsel, met de vleugels in een v-vorm. Kiekendieven zijn bovendien bijzonder omdat ze de prooi in de lucht aan elkaar overdragen. Trek Na half oktober zijn alle grauwe kiekendieven naar de Sahel in Afrika vertrokken om daar sprinkhanen te eten. Als je na half oktober nog een kiekendief in Groningen ziet dan is het de blauwe kiekendief. In het eerste jaar is de reis naar de Sahel voor de jongen een serieuze bedreiging. Ze redden het soms niet door honger en uitputting. Tijdens de trek weten de vogels prima elkaars broedgebieden en geschikte gezamenlijke slaapplaatsen te vinden. Dit doen ze op hun instinct.

3 Informatiekaart Omgeving van de grauwe kiekendief Leefruimte De grauwe kiekendief kun je in de periode april tot september vooral zien in Oost-Groningen maar er broeden ook altijd enkele paartjes in Noord-Groningen. De leefruimte (ook wel biotoop genoemd) van een grauwe kiekendief is een open landschap, bijvoorbeeld graanvelden en braakliggende akkers die begroeid zijn met ruige grassen en onkruid. De grauwe kiekendief jaagt daarin namelijk op veldmuizen en kleine zangvogels. Voor een grauwe kiekendief is een uitgestrekt landschap dus ideaal: om in te jagen, om hun eieren in uit te broeden en hun jongen in groot te brengen. In het open landschap zijn andere roofvogels, vossen, marters en katten de vijanden van de grauwe kiekendief. In de herfst vertrekken ze naar de Sahel om in de uitgestrekte savannes (tropische graslanden) op sprinkhanen te jagen. Levensgemeenschap De kiekendief is een soort barometer van de stand van de natuur en het landschap. Als het met deze soort goed gaat, gaat het ook met andere soorten en het leefgebied goed. Omdat de kiekendieven voor hun voedsel afhankelijk zijn van veldmuizen (meer dan 60%), kleine zangvogels (20%) en grote insecten, kunnen ze alleen leven als het ook goed gaat met die soorten. En die soorten zijn er voldoende als zij óok weer genoeg voedsel vinden. Zo vormen zij een levensgemeenschap. De hoeveelheid leven op alle niveaus (vanaf regenworm of kevertje tot aan roofvogel) zegt iets over de kwaliteit van het gebied.

4 Informatiekaart De mens en de grauwe kiekendief Beheer De grauwe kiekendief is een bedreigde soort maar het gaat nu wat beter met de soort dankzij de samenwerking met boeren, vrijwilligers en bedrijven. De mens beschermt de vogel door beschermingskooien om de nesten te plaatsen. De kooien helpen tegen rovers (zoals vossen, marters en katten) en zorgen ervoor dat de nesten niet per ongeluk worden overreden. Ook helpt het om akkers braak te laten liggen (dat wil zeggen dat er een paar jaar geen landbouwgewassen op worden verbouwd, maar dat er kruiden mogen groeien) of met een speciaal mengsel in te zaaien waar insecten, zangvogels en muizen op afkomen. Organisaties Organisatie in Groningen die zich bezighoudt met de grauwe kiekendief en zijn omgeving en voor deze verkiezing ambassadeur is van de soort: Madeleine Postma, Werkgroep Grauwe Kiekendief De werkgroep werkt samen met boeren en vrijwilligers en de Provincie Groningen. De Provincie helpt door wetten en regels op te stellen en door geld te geven via subsidies.

5 Informatiekaart Uiterlijke kenmerken van de paarse morgenster De paarse morgenster vindt je op een zonnige ochtend in juni of juli als je vroeg uit bed bent. Want, zoals de naam al aangeeft, is deze paarse, stervormige bloem alleen in de vroege morgen geopend. De plant kan ruim 1 meter hoog worden. De bloem is 3 á 4 cm groot, lila tot donkerrood paars. De bloemblaadjes zijn puntig, als een ster. Het stuifmeel wordt gemaakt door donkerpaarse duidelijk zichtbare meeldraden. De paarse morgenster heeft rechte stengels. Dichtbij de bloem wordt de stengel dikker (vorm van een knots). De bladeren zijn lang en smal, onder wat breder. De wortel is wit en aspergevormig (vrij dik en langwerpig). De wortel is eetbaar. Verspreiding De paarse morgenster wordt bestoven via insecten. Deze brengen het stuifmeel naar een andere bloem die daarmee bevrucht kan worden. Na de bloei vormt zich pluis waarmee de (bevruchte) zaden goed kunnen zweven op de wind. Zo kan de Paarse Morgenster zijn verspreidingsgebied vergroten.

6 Informatiekaart Omgeving van de paarse morgenster Geschiedenis De plant wordt al duizenden jaren gekweekt omdat de wortel eetbaar is. Eerst vooral in Zuid- Europa. Later ook in Midden- en Noord-Europa. In Nederland is hij veel geteeld op de kleigronden in Groningen en Zeeland. Vanaf de zeventiende eeuw is de plant grotendeels verdrongen door de groente grote schorseneer, die beter houdbaar is. Maar de paarse morgenster is in het oude zeekleigebied gebleven als wilde plant en bleef belangrijk als medicijn. Groningen De plant is erg zeldzaam in Nederland. In 2010 werden er min of meer per ongeluk tientallen paarse morgensterren aangetroffen in Rasquert in de berm. De deskundigen besloten de provincie eens van boven tot onder te doorzoeken op het voorkomen van de paarse morgenster. Wat blijkt: het belang van Groningen voor het voortbestaan van deze plant is groot. In 2011 zijn er verspreid over de hele provincie 3522 paarse morgensterren gevonden. Dat is twee-derde deel van alle paarse morgensterren die in Nederland zijn geteld. In Groningen staan veel van de planten in tuinen. Het is namelijk een mooie bloeiende plant en staat daarom prachtig. In de buitengebieden komt de plant minder vaak voor, maar vind je een plek, dan staan er direct ook veel paarse morgensterren bij elkaar. Op twee plekken werden in wegbermen 600 exemplaren bij elkaar geteld. Paarse morgensterren zijn onder andere gezien in Grijpskerk, Baflo, Middelstum, Kantens en Losdorp. Grondsoort De paarse morgenster heeft een voorkeur voor lichte kleigrond. Klei houdt goed water vast en heeft veel voedingsstoffen, zoals kalk. In Groningen heb je oude zeeklei. De paarse morgenster houdt ook van rivierklei. Leefgemeenschap De paarse morgenster past goed bij een soortenrijke plantengemeenschap die uit twee lagen bestaat. De bovenlaag zijn hoog opschietende kruiden en grassen als fluitenkruid en de gewone berenklauw. Daaronder vind je onder andere de gele en paarse morgenster, vogelwikke en pastinaak. Ook zie je de boterbloem, rode klaver, veldzuring, en een groot aantal grassen. Deze kruidenrijke plantengemeenschap ontstaat pas na veel maaien (maar niet te vroeg in het jaar) en bij weinig bemesting. De paarse morgenster is echt een plant die goed past bij grasland, bermen en dijken, en minder goed bij akkerranden. De hogere planten trekken insecten en vogeltjes en de lagere trekken vlinders aan. Dat zorgt voor nog meer variatie en is ook weer aantrekkelijk voor roofvogels.

7 Informatiekaart De mens en de paarse morgenster Functie voor mens als voedsel en medicijn De paarse morgenster werd vroeger vooral in de keuken gebruikt. De paarse morgenster wordt ook wel eens boksbaard, haverwortel, armeluisasperge, witte schorseneren, oesterplant en keukenmeidenverdriet genoemd. De laatste naam komt doordat de eetbare wortel kleverig melksap bevat. De wortels moesten dan ook onder water geschild worden, anders bleef het sap aan je vingers plakken. Ook de bladeren van de plant zijn prima eetbaar en werden in salades verwerkt of als spinazie bereid. De wortel smaakt zoet, een beetje als schorseneren. Gebrande haverwortels waren bovendien een vervanger voor koffie. Ook in de vroegere volksgeneeskunde werd de paarse morgenster gebruikt. Nicholas Culpeper (een Engelse arts en plantdeskundige uit de zeventiende eeuw) schreef: de gekookte wortel is goed voor de koude, verwaterde maag. Bovendien zei hij dat mensen de plant moesten eten als ze last hadden van de lever en galblaas. Ze zouden er goed van kunnen aansterken. Beheer De soort is vooral aangewezen op verspreiding van het zaad, door de lucht, vanuit tuinen in dorpen. Daar staan weinig, vaak losse planten. Er zijn dus maar weinig plekken in Groningen waar de paarse morgenster een volledige levenscyclus kan doorlopen. Door de bermen later te maaien, heeft de paarse morgenster tijd om in bloei te trekken en zaden te verspreiden. In veel projecten, zoals B(l)oeiende bosranden, Groningen Zzzzoemt en Kerken in het Groen, helpt Landschapsbeheer Groningen de paarse morgenster (en andere zeldzame kruiden en planten) te overleven. Op graslanden wordt voorzichtig gemaaid om de aantrekkelijke planten te laten staan. Soms wordt er met de zeis gemaaid (dus met de hand) zodat er om soorten heen gemaaid kan worden. Ook worden er vooraf bamboestokjes geplaatst zodat degene die op de maaimachine zit daar omheen maait. Organisatie Ambassadeur van de paarse morgenster in de verkiezing van de soort van Groningen: Albert-Erik de Winter, Landschapsbeheer Groningen De Provincie Groningen helpt door wetten en regels en door geld te geven via subsidies.