ministerie van verkeer en waterstaat rijksdienst voor de ijsselmeerpolders rijp rapport

Transcriptie

1 ministerie van verkeer en waterstaat rijksdienst voor de ijsselmeerpolders rijp rapport r

2 ministerie van verkeer en waterstaat rijksdienst voor de ijsselmeerpolders B'B'. rijp rapport wide inzaai van granen en koolzaad op het grootlandbouwbedrijf door j. a. I. m. kamp cb I rijp-rapporten zijn in principe interne communicatiemiddelen ; hun inhoud varieert sterk en kan zowel betrekking hebben op een weergave van cijferreeksen, als op een discussie van onderzoeksresultaten 13A12 r j i() postbus AP lelystad smedinghuis zuiderwagenplein 2 tel. (03200) telex 40115

3 Referaat De inzaai van granen en koolzaad op het Grootlandbouwbedrijf / door J.A.L.M. Kamp ; met medew. van W. Middelbos, T.C. Rademaker, A.H. van Rossum ; Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders. - Lelystad R.IJ.P., p. : fig., tab. ; 30 cm. - (R.IJ.P. rapport ; Cb) Met lit. opg. In 1984 is door de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders in Zuidelijk Flevoland een vergelijkingsproef van zaaimachines uitgevoerd. Hierbij zijn een vijftal zaaimachines met bijbehorend materieel voor de zaaibedbereiding beoordeeld op functionele, technische, ergonomische en bedrijfseconomische aspecten. Uit de vergelijking is gebleken dat de zogenaamde gecombineerde zaaimethode, waarbij zowel de zaaibedbereiding als het zaaien in een werkgang plaats heeft, onder sterk uiteenlopende omstandigheden steeds de beste perspectieven biedt. Op basis van de relatie zaaitijdstip-gewasopbrengst is de optimale zaaiperiode-lengte berekend voor de situatie, waarbij het Grootlandbouwbedrijf van de R.IJ.P. ca ha zomergranen zaait. Het onderzoek wijst uit dat een uitbreiding van de zaaicapaciteit met 50% ten opzichte van de aanwezige capaciteit bedrijfseconomisch verantwoord is. De gemiddelde zaaiperiode-lengte wordt hierdoor verkort van 3 naar 2 weken.

4

5 Inhoud Biz. 1. Samenvatting 7 2. Inleiding 9 3. Het huidige zaaisysteem Proefopzet voor vergelijking van zaaisystemen Proefresultaten Gerealiseerde produkties en bewerkingskosten Beoordeling van grondbewerkingskwaliteit Kwaliteit van het zaaien Ergonomische beoordeling Technische beoordeling Organisatorische gevolgen Uitwisseling van personeel en trekkers Werkorganisatie Inzetbaarheid Evaluatie van de beproeving Berekening van de optimale zaaicapaciteit Inleiding Zaaitijdenproeven Opbrengststijging door capaciteitsuitbreiding Kosten van capaciteitsuitbreiding Bepaling van de optimale zaaicapaciteit Organisatorische effecten van een verhoogde 37 zaaicapaciteit Literatuur 39 Bijlagen 1 t/m 7 41

6

7 1. Samenvatting Zaaimachine-beproeving In 1984 is een beproeving gestart, waarin twee zaaisystemen vergeleken zijn: 1) zaaibereiding en zaaien in aparte werkgangen en een zaaibreedte van 6 m. Naast de aanwezige Hassia zaaimachine zijn 2 proefmachines gehuurd (Accord, Roger). 2) zaaibedbereiding en zaaien in een werkgang. Hierbij zijn twee combinaties beproefd, een bestaande uit een rotorkopeg met opgebouwde zaaimachine (Accord), een met de rotorkopeg in de fronthefinrichting en een zaaimachine (Amazone) achter de trekker. Beide combinaties hebben een werkbreedte van 4 m. Beide systemen zijn uitgebreid beproefd tijdens de voorjaarsinzaai, de koolzaadinzaai en de najaarsinzaai van Hierbij is aandacht besteed aan: de bewerkingskosten van zaaibedbereiding en zaaien - de kwaliteit van het zaaibed - de zaaikwaliteit, gerealiseerd door de zaaimachines - de technische kwaliteit van deze machines - ergonomische voor- en nadelen - verschillen in inzetbaarheid (werkbaarheid) - organisatorische consequenties Uit de beproeving is gebleken dat het combineren van zaaibedbereiding en zaaien in een werkgang bedrijfseconomisch interessant is. In elke zaaiperiode geeft dit systeem een daling van de bewerkingskosten per ha, varierend van f. 4, in het voorjaar tot f. 30, in het najaar. De combinatie van een rotorkopeg met opgebouwde Accord zaaimachine daarbij, zowel op het technische als op het functionele vlak, als meest aantrekkelijk beoordeeld. is

8 Optimale zaaicapiciteit Uit zaaitijdenproeven blijkt dat tijdig gezaaide zomergranen hogere opbrengsten geven dan laat gezaaide zomergranen. Daarom is een onderzoek ter bepaling van de optimale zaaicapaciteit gestart. Hieruit blijkt dat, gezien de gekozen uitgangspunten, een uitbreiding van de zaaicapaciteit met 50% zondermeer aantrekkelijk is. Bij het huidige park van 17 zaaimachines (werkbreedte 6 m) betekent dit een uitbreiding van het aantal met 8 zaaimachines. Organisatorische gevolgen In dit rapport is tenslotte aandacht besteed aan de organisatorische gevolgen van de uitbreiding van de zaaicapaciteit tijdens de voorjaarsinzaai Uit de berekeningen blijkt dat een uitbreiding van de zaaicapaciteit met 50%, te samen met de invoering van het gecombineerde zaaisysteem een gelijkblijvende behoefte aan personeel en trekkers met zich meebrengt. De personeelsuitwisseling tussen afd. Exploitatie en de overige afdeiingen binnen de Cultuurtechnische Afdeling kan daarom tijdens de zaaiperiode op het zelfde niveau gehandhaafd blijven. Een belangrijk voordeel is, dat door verkorting van de zaaiperiode de uitwisseling van kortere duur zal zijn.

9 2. Inleiding Door de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders wordt sedert 1977 gezaaid met zaaimachines van het merk Hassia met een werkbreedte van 6 meter. De zaaibedbereiding hieraan voorafgaand vindt in principe plaats met triltandcultivatoren met dezelfde werkbreedte. Door zich langzaam wijzigende bodemomstandigheden is een dubbele voorbewerking met cultivatoren of een voorwerking met rotorkopeggen steeds vaker noodzakelijk. Technische ontwikkelingen hebben sedert 1977 niet stil gestaan. Naast pneumatisch zaadtransport en toepassing van centrale voorraadbakken vindt het combineren van zaadbedbereiding en zaaien in een werkgang steeds meer toepassing. Daarom is in 1984 een uitgebreide beproeving gestart. Een viertal gehuurde zaaimachines met bijbehorend grondbewerkingsmaterieel is ingezet bij de inzaai van zomergranen, koolzaad en wintergranen in Zuidelijk Flevoland. Dit rapport bevat de ervaringen opgedaan met de beproefde zaaisystemen (met systeem wordt bedoeld de specifieke combinatie van zaaibedbereiding, gevolgd door het zaaien) onder sterk uiteenlopende omstandigheden in de drie zaaiperioden. Om bedrijfseconomische en organisatorische redenen wordt voor een aantal werkzaamheden op het grootlandbouwbedrijf (G.L.B.) gekozen voor een relatief lange bewerkingsperiode, waardoor met een relatief lage zaaicapaciteit kan worden volstaan. Momenteel wordt nog uitgegaan van een zaaiperiode-lengte in het voorjaar van ca. 3 weken, in de zomer eveneens van 3 weken en in het najaar van 4 weken. Bij deze uitgangspunten is het mogelijk op jaarbasis ca ha te zaaien met een zaaimachine met een werkbreedte van 6 meter. Uit zaaitijdenproeven van afd. Plantenteeltkundig Onderzoek blijkt steeds weer, dat tijdig gezaaide zomergranen hogere opbrengsten geven dan laat gezaaide gewassen. Daarom is onderzoek verricht naar de bedrijfseconomisch optimale zaaicapaciteit. Verder is nagegaan welke organisatorische gevolgen een wijziging in zaaicapaciteit heeft, waarbij tevens een relatie is gelegd met de resultaten van de zaaimachine-beproeving

10 ?. Het huidige zaaisysteem Voor het zaaien van granen, koolzaad en enkele handelsgewassen beschikt de Rijksdienst thans over de volgende machines. Merk en type Werkbreedte Aantal Hassia Dua 6-36 Hassia Dua 6-72* 6 m 6 m 14 3 * vlasuitvoering; ook ingezet bij inzaaien van gras De werkorganisatie bij de inzaai verschilt per periode en is tevens afhankelijk van de bodemomstandigheden. In alle gevallen is sprake van werkploegen (evt. ploegen - grondbewerking - zaaien), waarbij de onderlinge afstemming van de bewerkingscapaciteit van groot belang is. De machine met de laagste produktie bepaalt immers de produktie van de werkploeg. In tabel 1 is de samenstelling van de meest voorkomende werkploegen weergegeven. Tabel 1. Benodigd aantal trekkers en werktuigen bij de inzaai van de zomergranen, koolzaad en wintergranen, alsmede de onder gemiddelde omstandigheden realiseerbare produktie van het werktuig, gekoppeld aan een MB-trac 1300 wieltrekker. Periode van inzaai Voorjaar Zomer Najaar aantal stuks norm ha/uur aantal stuks norm ha/uur aantal stuks norm ha/uur Ploegen (7-sch. ) Cultivator (6m) Rotorkopeg (loonwerk) Zaaimachine (6 m) 1 a 2 1 4, 10 4,00 3 a ,90-5,20 4, 10 5, ,90 3,75 3,75 Produktie combinatie 4,00 3,90 a 4, 10 3,75 10

11 Toelichting: Voorjaar: De wijze waarop de grondbewerking plaats heeft is sterk afhankelijk van de toestand van de bodem na de winterperiode. Bij voldoende vorst in de winter en redelijk voorjaarsweer kan met een bewerking volstaan worden. In de andere gevallen zijn al snel 2 bewerkingen met een cultivator nodig. Zomer: Hoewel in het verleden de grondbewerking veelal plaatsvond met een schijveneg, gevolgd door een cultivatorbewerking, is de laatste jaren steeds veelvuldig gebruik gemaakt van rotorkopeggen (loonwerk). De steeds stugger wordende grond maakt dit noodzakelijk. Op gedraineerd land wordt veelal met 3 ploegers gewerkt, op begreppeld land doorgaans met 4. Najaar: In deze periode vindt ploegen, grondbewerken en zaaien direct achter elkaar plaats. Neerslag op wel bewerkte maar nog niet ingezaaide grond geeft nl. veel problemen. Op begreppeld land wordt doorgaans met 4 ploegtrekkers gewerkt. In zijn algemeenheid kan nog gesteld worden, dat naarmate de werkploeg groter wordt, de stagnatiekosten zullen stijgen bij storing van Sen van de trekkers resp. werktuigen. Ook neemt het belang van een goede onderlinge afsteming van produkties toe, waardoor een flexibele organisatie noodzakelijk is voor realisering van een optimale inzet van het gehele werktuigenpark. 11

12 12

13 4. Proetopzet voor vergelijking van zaaisystemen De in 1984 gehouden beproeving heeft ten doel de algehele kwaliteit van zaaibedbereiding en inzaai te verbeteren. De huidige methode, varierend per zaaiperiode, heeft hierbij als nulobject gediend. Na uitgebreid marktonderzoek zijn een viertal zaaimachines geselecteerd, waarmee het mogelijk is 2 zaaisystemen (systeem d.w.z. zaaibedbereiding, gevolgd door zaaien) onderling te vergelijken, namelijk: 1. - De zaaibedbereiding vindt op dezelfde wijze plaats als voorheen d.w.z. met 6 m brede cultivatoren (voorjaar, najaar) of met 4 m brede rotorkopeggen (koolzaadinzaai). - Het zaaien geschiedt met 6 m brede zaaimachines. Naast de reeds jarenlang gebruikte Hassia machine (figuur 1) zijn twee proefmachines gehuurd van het merk Accord en het merk Roger (figuur 2 en 3). Figuur 1. Hassia DUA-zaaimachine 2. Beproeving van een tweetal systemen, beide bestaande uit een rotorkopeg en een zaaimachine gekoppeld aan een trekker: - een 4 m brede rotorkopeg aan de fronthefinrichting van een MBtrac-trekker en een 4 m brede Amazone-zaaimachine achter dezelfde trekker (figuur 4). - een 4 m brede rotorkopeg met daarop gemonteerd een 4 m brede Accord-zaaimachine, beide achter dezelfde trekker (figuur 5). 13

14 Figuur 2. Accord DT-zaaimachine Figuur 3. Roger XP-zaaimachine 14

15 Figuur 4. Amazone D7 Garant zaaimachine en Pegoraro Vortico RD rotorkopeg Figuur 5. Accord DA-zaaimachine op Pegoraro Vortico RD rotorkopeg gebouwd Hi

16 In tabel 2 zijn de trekker-werktuig-combinaties nog eens op een gezet. rij Tabel 2. Beproefde trekker-werktuig-combinaties Grondbewerkingswerktuig Zaaimachine Type trekker Pegoraro rotorkopeg (4 m)* Amazone ( 4 m) MB-trac 1300 Pegoraro rotorkopeg (4 m) Accord (4 m) MB-trac 1300 Vaderstad cultivator (6 m) - White FB Vaderstad cultivator (6 m) - MB-trac Roger (6 m) MB-trac Accord (6 m) MF Hassia (6 m) MF 1250 * gemonteerd in fronthefinrichting van een MB-trac-trekker. De beproeving is uitgevoerd in drie zaaiperioden, vallend in eenzelfde jaar, waarbij de zaaisystemen op de volgende punten beoordeeld zijn: - gerealiseerde produkties en bewerkingskosten per oppervlakte-eenheid - kwaliteit van het zaaibed (vlakligging, fijnheid, bewerkingsdiepte) - zaaikwaliteit (standdichtheid, standregelmaat, zaaidiepte) - ergonomie - inzetbaarheid (gevoeligheid voor bodem- resp. weersomstandigheden) - technische kwaliteit (constructie, doseersysteem etc.). Bij de interpretatie van de beproevingsresultaten moet rekening gehouden worden met de specifieke omstandigheden en de verschillende zaaiperioden. Deze kunnen als volgt omschreven worden: 1) voorjaar: - eerst een gemakkelijk bewerkbare, enigszins opgevroren bodem - later, na enige neerslag, een "redelijk goed" bewerkbare bodem 2) zomer: _ droge, stugge, moeilijk bewerkbare bodem 3) najaar: _ i n het algemeen een zeer natte bodem, die daardoor moeilijk bewerkbaar is. 16 De bodem ter plaatse kan getypeerd worden als een kleigrond met een lutumgehalte van 25-35% (code 8). Om een veelzijdig beeld te krijgen zijn de machines op zowel gedraineerde als begreppelde kavels ingezet.

17 5 Proefresultaten 5.7. Gerealiseerde produkties en bewerkingskosten In tabel 3 is een overzicht gegeven van gerealiseerde produkties en bewerkingskosten in de verschillende zaaiperioden. Tabel 3. Produktie-normen en bewerkingskosten per hectare van de verschillende zaaimethoden in 3 zaaiperioden (1984) Voorjaar Zomer Najaar Omschrijving combinatie prod, ha/u kosten gld./ha prod, ha/u kosten gld./ha Aantal Aantal Aantal prod, ha/u kosten gld./ha 1. Ploegen (7 sch.) Rotorkopeg/Amazone (4 m) 1 2, , Ploegen (7 sch.) Rotorkopeg/Accord (4 m) 1 2, , , Ploegen (7 sch.) Cultivator (6 m) Rotorkopeg (4 m) Roger (6 m) 1 1 4, , Als 3. maar nu met Accord (6m) 1 4, , , Als 3. maar nu met Hassia (6 m) 1 4, , , In tabel 3 ontbreken gegevens van de rotorkopeg/amazone-combinatie en van de Roger zaaimachine in de najaarsperiode. Beide machines zijn stiigezet vanwege een steeds vollopende kooirol resp. een serie technische en technisch/functionele nadelen (zie bijlage 1 Najaarsinzaai en bijlage 2 Technische aspecten). Uit tabel 3 blijkt dat het gecombineerde grondbewerking-zaaisysteem (Rotorkopeg/Accord) in alle perioden bedrijfseconomisch aantrekkelijker is dan de zaaisystemen met 6 m zaaimachine. Hierbij moet het volgende aangetekend worden. 17

18 1) In ongeveer 50% van de jaren is in het voorjaar een dubbele voorbewerking nodig om een goed zaaibed te verkrijgen. In dat geval zullen de bewerkingskosten van het 6 m zaaisysteem toenemen tot f. 88, per ha. Door een verwachte daling in produktie (door slechte bodemomstandigheden) van de rotorkopeg/accord combinatie zal het verschil in bewerkingskosten tussen beide zaaisystemen toenemen tot ca. f. 29, per ha (zie bijlage 1, tabel 2). 2) Door de natte grond heeft de zaaibedbereiding in het najaar van 1984 vrijwel uitsluitend met rotorkopeggen plaats gevonden. Onder betere omstandigheden kan bij het 6 m zaaisysteem met een cultivatorbewerking volstaan worden. De bewerkingskosten bedragen dan ca. f. 152, per ha. Uitgaand van een geringe stijging in produktie van het rotorkopeg/accord systeem, zullen de verschillen in bewerkingskosten tussen beide systemen onder goede omstandigheden, verwaarloosbaar klein zijn Beoordeling van de grondbewerkingskwaliteit Zoals in hoofdstuk 2 reeds is aangegeven vindt de grondbewerking plaats, afhankelijk van de bodemomstandigheden, m.b.v. cultivatoren of rotorkopeggen. In het voorjaar wordt doorgaans met 1 of 2 cultivatorbewerkingen volstaan, in de zomer worden rotorkopeggen ingezet (grotendeels loonwerk) en in het najaar is een cultivatorbewerking voldoende. De algemene tendens t.a.v. de zaaibedbereiding is dat, naarmate de grond ouder wordt, het steeds moeilijker wordt een goed zaaibed te verkrijgen. In 1984 zijn de volgende voor- en nadelen van de verschillende grondbewerkingssystemen naar voren gekomen (zie ook bijlage 1): 1. Triltandcultivator - voorjaar:. levert bij goede bodemomstandigheden in een werkgang een acceptabel zaaibed;. bij iets nattere, weinig kruimelige grond zijn 18 meestal 2 werkgangen noodzakelijk;

19 - zomer:. niet toepasbaar; - najaar:. onder niet te natte omstandigheden is een werkgang voldoende. 2. Rotorkopeg met kooirol - algemeen:. in alle perioden bestaat bij relatief natte grond, de kans dat de kooirol vol loopt met grond; - voorjaar:. levert onder vrijwel alle omstandigheden in een bewerking een acceptabel zaaibed; - zomer:. idem; - najaar:. heeft in deze periode snel last met vollopen van de rol (zie algemene opmerking). 3. Rotorkopeg met aandruksteunrol - algemeen:. door de toepassing van schrapers wordt aankleving van grond aan de aandruksteunrol voorkomen; - voorjaar:. geeft onder alle omstandigheden een goed zaaibed; - zomer:. idem; - najaar:. idem. 4. Gecombineerd grondbewerking-zaaisysteem met: a. rotorkopeg (met kooirol) voorop en zaaimachine achter de trekker - algemeen:. de trekker rijdt evenals bij de 6 m zaaisystemen over bewerkte grond, waardoor dezelfde mate van insporing geconstateerd wordt als bij de 6m zaaisystemen;. de kooirol loopt vol bij nattere omstandigheden (vanwege het hoge gewicht is toepassing van een aandruksteunrol niet mogelijk); - voorjaar:. acceptabel zaaibed; - zomer:. kwaliteit zaaibed gelijk aan de kwaliteit van de andere rotorkopeggen; - najaar:. machine heeft een laag aantal werkbare uren vanwege vollopen van de kooirol; 19

20 b. rotorkopeg (met aandruksteunrol) en opgebouwde zaaimachine - algemeen:. de inzaai vindt direct plaats na de zaaibedbereiding, zodat niet meer over bewerkte grond gereden wordt;. door de rotorkopeg voldoende diep te laten werken, worden trekkersporen weggewerkt zodat een vlak zaaibed ontstaat; - voorjaar:. zeer goed en vlak zaaibed; - zomer:. kwaliteit zaaibed vergelijkbaar met die van andere combinaties; - najaar:. geeft ook onder zeer slechte omstandigheden nog een acceptabel zaaibed. Het aantal werkbare uren ligt relatief hoog. In het najaar is de trekker met rotorkopeg/accord combinatie voorzien van dubbelluchtbanden met als doel: 1) structuurbederf op de kopakkers te beperken 2) de insporing te verminderen tijdens het zaaien 3) de bewerkingsdiepte van de rotorkopeg enigszins te verminderen. Was het in het verleden zo dat de bewerkingsdiepte bepaald werd door de mate van insporing (i.v.m. wegwerken van de sporen), door toepassing van dubbelluchtbanden zal de bewerkingsdiepte bepaald worden door teelttechnische eisen. De ervaringen hiermee opgedaan zijn positief Kwaliteit van het zaaien In de drie perioden is ook steeds getracht de zaaikwaliteit te beoordelen (visueel en m.b.v. metingen). In bijlage 1 is dit aspect per periode behandeld. Uit de verzamelde informatie in de zomer en najaar zijn geen duidelijke verschillen af te leiden. In het voorjaar zijn wel enige verschillen geconstateerd in de standregelmaat (zie tabel 5, bijlage 1). Hieruit blijkt dat met name de Roger machine een tegenvallende verde- 20 ling neeft. Rekening houdend met de wijze van voorbewerking, zijn de

21 gemeten verschillen in standregelmaat erg klein, zodat bij de overige machines zeker van een goede zaaikwaliteit gesproken kan worden. Door afd. Plantenteeltkundig onderzoek is de standdichtheid en de standregelmaat in het voorjaar beoordeeld. Deze beoordeling is in feite een resultante van de kwaliteit van het zaaibed en de kwaliteit van de zaaimachine. In tabel 4 zijn de beoordelingscijfers weergegeven. Tabel 4. Beoordeling van de standdichtheid en standregelmaat van het gewas op GZ 60 door afd. Plantteeltkundig onderzoek Omschrijving werkmethoden beoordelingscijfer standdichtheid standregelmaat Rotorkopeg voor, Amazone 4 m achter Rotorkopeg, Accord 4 m opgebouwd Cultivator - Roger 6 m Cultivator - Accord 6 m Cultivator - Hassia 6 m 7 7 1/2 6 1/ / Verwacht mag worden dat de kwaliteit van het zaaisysteem van invloed is op de gewasgroei. Daarom is op 20 en 22 juni 1984 een beoordeling van de gewasgroei van zomergerst uitgevoerd op een onder goede omstandigheden gezaaide gedraineerde kavel (LZ 3 en 4) en op een onder matige omstandigheden gezaaide greppelkavel (GZ 60). In tabel 5 is de beoordeling weergegeven. 21

22 Tabel 5. Beoordeling van de gewasgroei van zomergerst op kavel LZ 3 en 4 en kavel GZ 60 per zaaisysteem Omschrijving zaaisysteem Beoordeling op kavel LZ 3 en 4 GZ Rotorkopeg/Amazone Rotorkopeg/Accord Roger 6 m Accord 6 m Hassia 6 m heel goed (egaal gewas) ++ goed (nagenoeg egaal) + voldoende (zaaisporen terug te vinden door enige achterstand in ontwikkeling) 0 matig (zaaisporen duidelijk zichtbaar, enigszins bont gewas) slecht (slechte groei in sporen, bont gewas) 5.4. Ergonomische beoordeling 22 Ergonomische verschillen tussen de zaaimachines zijn te herleiden tot verschillen t.a.v.: 1. het vullen van de machine 2. het bedienen van de machine (bijv. instellen van zaaizaadhoeveelheid) Ad 1. Voor het vullen van de machines zijn (deels in de loop van het jaar) de beide Accord-machines en de Amazone-zaaimachines van een loopbrug voorzien, zodat vullen vanaf de wagen vrij eenvoudig mogelijk is. Bij een goede afstemming in hoogte tussen zaadbak, loopbrug en wagen is dit vullen goed te doen. De Hassia-zaaimachine heeft een bredere, niet trechtervormige bak, zodat toepassing van de loopbrug niet mogelijk is. Het vullen vraagt dan meer energie. Doordat de Roger voortijdig uit de beproeving is genomen, heeft deze machine alleen zonder loopbrug gedraaid. Toepassing ervan is in principe wel mogelijk.

23 Ad 2. De bediening van de machines geeft, uitgezonderd de Roger zaaimachine, geen problemen (voor meer details, zie bijl. 2 en tabel 8). Samenvattend mag geconcludeerd worden dat aan de Roger en de Hassia enige ergonomische nadelen verbonden zijn, terwijl aan de overige 3 machines geen bezwaren zijn geconstateerd Technische beoordeling In bijlage 2 en 3 is naast een korte beschrijving een overzicht gegeven van sterke en zwakke punten van de zaaimachines en rotorkopeggen. In tabel 6 is getracht een overzicht te geven van de technische kwaliteit van de beproefde zaaimachines Organisatorische gevolgen Uitwisseling van personeel en trekkers Binnen de Cultuurtechnische Afdeling wordt vanuit een pool personeel en materieel toegewezen aan de afdeiingen, afhankelijk van het werkaanbod. Met name tijdens de zaaiperioden en de oogstperiode is de vraag groot. Bij de beoordeling van de beproefde zaaisystemen vormt daarom de personeels- resp. trekkerbehoefte een belangrijk aspect. In tabel 7 is een overzicht gegeven van personeels-(=trekker-)behoefte per oppervlakte-eenheid in de verschillende zaaiperioden. 23

24 Tabel 6. Waardering van technische en technisch-functionele van beproefde zaaimachines aspecten Merk Amazone Accord Roger Accord Hassia Werkbreedte 4 m 4 m 6 m 6 m 6 m Aanspanning - n.v.t Systeem van pneumatisch transport n.v.t n.v.t. Doseersysteem Doseersysteem fijne zaden Afdraaimechanisme Constructie aandrijfmechanisme Afstelling bodemkleppen + n.v.t. - n.v.t. + Vullen zaadbak ++* ++* Ledigen zaadbak Constructie zaaipijpen Constructie zaadbak Constructie frame Constructie kouters Afdekking zaadbak Verfkwaliteit Constructie markeurs Constructie achtereg * met loopbrug en platform uitgerust +++ = zeer goed ++ goed + = voldoende 0 = matig = slecht Tabel 7. Omvang van het werkverband en personeels-(=trekker-)behoefte van het 4 m zaaisysteem t.o.v. het 6 m zaaisysteem per periode, afhankelijk van de wijze van voorbewerking Periode Wijze van voorbewerking bij 6 m zaaisysteem Personeelsbehoefte 4 m comb. 6 m systeem m/mach. m.u./ha m/mach. m.u./ha Voorjaar Zomer Najaar 1 x cultivator 2 x cultivator rotorkopeggen 1 x cultivator rotorkopeggen ,42 0,45 1,35 1,25 1, ,5 0,75 1,47 1,33 1,64 24 Uit tabel 7. blijkt, dat het gecombineerde (4 m) systeem onder alle omstandigheden minder personeel en dus ook minder trekkers vraagt dan het 6 m zaaisysteem. In tabel 8 is weergegeven welk effect op de personeelsbehoef te (in absolute zin) verwacht mag worden.

25 Tabel 8. Gevolgen voor personeels- en trekkerbehoefte van het toepassen van een gecombineerd (4 m) zaaisysteem in vergelijking met het 6 m zaaisysteem (1985) Periode Voor; aar Zomer Na; aar Zaaisysteem 4 m 6 m 4 m 6 m 4 m 6 m Oppervlakte (ha) Lengte zaaiperiode (weken) Prod./machine (ha/periode) Aantal zaaimachines Pers. behoefte/machine 1 2,5* ,5* Pers. behoefte (absoluut)** (manweken) * Vanwege het uitgangspunt dat in 50% van de jaren zowel in het voorjaar als in het najaar een intensievere grondbewerking nodig is, zullen gemiddeld resp. 2,5 en 5,5 personen per zaaimachine nodig zijn. ** De trekkerbehoefte (zware trekkers) is hieraan gelijk. Uit tabel 8 blijkt, dat het gecombineerde zaaisysteem in het voorjaar een aanzienlijk lagere personeels- en trekkerbehoefte met zich meebrengt, terwijl in de zomer en najaar een gering voordeel behaald wordt. Ten opzichte van de huidige situatie wordt daarom een vermindering van de personeels- en trekkeruitwisseling verwacht, waarmee de voortgang van het werk bij de andere afdeiingen, op minimaal hetzelfde niveau als voorheen, gewaarborgd is Werkorganisatie Bij de beoordeling van de organisatorische gevolgen voor de werkuitvoering staat het begrip flexibtliteit centraal. Het is van groot belang adequaat te kunnen reageren op plotseling wijzigende omstandigheden, zoals bijv. uitvallen van een bepaald werktuig of trekker, wijzigende weersomstandigheden, overschakelen op andere werkzaamheden etc. 25

26 Een belangrijk criterium vormt de omvang van een werkploeg. Immers, hoe kleiner de samenwerkende groep is, hoe geringer de organisatieverliezen zijn bij wijziging van de omstandigheden, in welke vorm dan ook. Bij het 6 ra zaaisysteem is efficient werken alleen mogelijk als alle elementen van de samenwerkende groep aanwezig zijn. Op basis van produkties weergegeven in tabel 1 en bewerkingskosten per ha (zie tabel 3) kunnen de gevolgen van het ontbreken van een trekker met werktuig berekend worden, (uitgedrukt in een stijging van de bewerkingskosten). In tabel 7 is een overzicht gegeven van o.a. de omvang van de samenwerkende ploeg mensen resp. trekker met werktuig, afhankelijk van de wijze van zaaibedbereiding. Hieruit blijkt, dat de werkploeg-omvang bij het 6 m zaaisysteem gemiddeld 2x zo groot is als het 4 m gecombineerd zaaisysteem. Op basis hiervan mag verwacht worden, dat met het gecombineerde zaaisysteem relatief nog efficienter en daardoor goedkoper gewerkt kan worden dan berekend op basis van gerealiseerde produkties tijdens de beproeving (zie tabel 3) Inzetbaarheid Met name in het najaar is gebleken, dat de inzetmogelijkheden onder slechte omstandigheden per zaaisysteem verschillen (zie par. 5.2). De rotorkopeg met aandruksteunrol, voorzien van schrapers, blijkt zeer lang kwalitatief goed werk te leveren. Hoewel het op basis van een jaar moeilijk te schatten is, geeft deze grotere inzetbaarheid een verhoging van het aantal effectieve uren per zaaiperiode en daardoor verlaging van aan het zaaien toe te rekenen indirecte kosten. Een grotere inzetbaarheid verlaagt het risico, dat door bijv. weersomstandigheden het zaaien niet tijdig afgerond kan worden. Daarnaast mag met betrekking tot de voorjaarsinzaai een hogere opbrengst verwacht worden, als tijdig gezaaid kan worden (zie hfdst. 7). Wel moet hierbij de kanttekening geplaatst worden, dat een grondbewerking uitgevoerd onder slechte omstandigheden ook tot structuurbederf kan 26 leiden. Hiervoor moet te alien tijde gewaakt worden.

27 6. Evaluatie van de beproeving Als afsluiting van de beproevingsresultaten kunnen de ervaringen per beproevingsaspect als volgt samengevat worden. Grondbewerking 1. Rotorkopeg in fronthefinrichting: heeft als belangrijke nadelen, dat ten eerste toch nog over bewerkte grond gereden moet worden en ten tweede, dat de werkbaarheid a.g.v. vollopen van de spijlenrol te laag is. 2. Rotorkopeg achter de trekker met opgebouwde zaaimachine blijkt op alle punten (bewerkingskosten, kwaliteit zaaibed, werkbaarheid, brede inzetbaarheid) erg goed te scoren. 3. In 1984 is bewezen dat met een rotorkopeg onder vrijwel alle omstandigheden in een werkgang een acceptabel zaaibed te verkrijgen is. Bij inzet van cultivatoren is vaak een extra voorbewerking nodig; in de zomerperiode is de werking ervan onvoldoende. De bewerkingskosten bij grondbewerking en zaaien in aparte werkgangen blijkt duurder te zijn dan de combinatie in een werkgang. Zaaimachines 1. Amazone (4 m) zaaimachine - goede zaaikwaliteit - technisch iets minder gewaardeerd dan Accord 2. Accord (4 m) zaaimachine - goede kwaliteit - technisch als "goed" gewaardeerd 3. Roger (6 m) zaaimachine - matige zaaikwaliteit - technisch en ergonomisch als "matig tot slecht" gewaardeerd 4. Accord (6m) - zie Accord (4 m) 5. Hassia (6m) - zaaikwaliteit, gewaardeerd als "voldoende" - technisch en technisch-functioneel als "voldoende tot goed" gewaardeerd. Aangezien de uiteindelijke keuze bepaald wordt door de beoordeling van het zaaisysteem als geheel, is in tabel 9 een totaal overzicht gegeven van de waardering per zaaisysteem. Voor een juiste interpretatie van onderlinge verschillen is het van belang terug te grijpen op informatie vermeld in hoofdstuk 5 en bijlage 1. 27

28 Tabel 9. Beoordeling van de zaaisystemen 1= rotorkopeg in fronthefinrichting, Amazone achter dezelfde trekker 2= rotorkopeg met opgebouwde Accord zaaimachine 3= zaaibedbereiding met cultivator of rotorkopeg (apart), Roger 6 m zaaimachine 4= zaaibedbereiding met cultivator of rotorkopeg (apart), Accord 6 m zaaimachine 5= zaaibedbereiding met cultivator of rotorkopeg (apart), Hassia 6 m zaaimachine Beoordelingsaspect Waarderi ng van systeem zaaibedbereiding - vlakligging* fijnheid onder matige omstandigheden*** bewerkings(on)diepte Zaaien - zaaidiepte** standdichtheid r+ + - standregelmaat Gewasgroei*** f + 0 Ergonomie Technische kwaliteit zaaimachine Organisatorische gevolgen Inzetbaarheid (werkbare uren) o r = heel goed; ++ = goed; + = voldoende= 0 = matig - = onvoldoende; = slecht * de vlakligging is beoordeeld na de inzaai, gebaseerd op uitvoering met MB-trac trekker ** ondiep en regelmatig is als goed beoordeeld *** alleen goed beoordeeld tijdens of na inzaai van voorjaarsgewassen 28 Conclusie Op basis van bedrijfseconomische, functionele en technische redenen mag geconcludeerd worden, dat de rotorkopeg met opgebouwde Accord zaaimachine als meest aantrekkelijk zaaisysteem uit de beproeving naar voren is gekomen. In tegenstelling tot de overige zaaisystemen is dit zaaisysteem op geen enkel punt "matig" of "slecht" beoordeeld.