Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT December 2007 jaargang 5. Onderwijs

Transcriptie

1 8 Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT December 2007 jaargang 5 Onderwijs Speciale focus op onderwijs en educatie De open-source Flamingo Viewer ArcGIS Server een nieuwe stap in enterprise GIS OGC Werkgroep CAD-GIS-BIM integratie

2 Transfer Solutions plaatst uw geografische informatie in perspectief ICT Advisering Ontwikkeling Beheer Opleidingen Bedrijven voelen steeds meer de noodzaak om hun administratieve systemen en geografi sche gegevens te combineren. Hoe verenig je die praktisch gescheiden werelden? De integratie van digitaal kaartmateriaal met bedrijfskritische applicaties is voor veel organisaties een lastige uitdaging. Onze Geo-ICT consultants bieden oplossingen die verder kijken dan de traditionele GIS-applicaties. Transfer Solutions helpt uw organisatie optimaal gebruik te maken van geografi sche informatie. We doen dit door uw geografi sche data intelligent te koppelen aan de informatie in uw administratieve systemen. Wilt u zelf leren hoe u geografi sche data naar waardevol digitaal kaartmateriaal vertaalt? Onze trainers leren het u graag tijdens onze driedaagse Oracle Spatialcursus. Kijk op voor de cursusplanning. Transfer Solutions BV Stationsweg HB Leerdam T F E info@transfer-solutions.com

3 COLOFON GIS-Magazine informeert over ontwikkelingen op het gebied van ruimtelijke informatie en Geo-ICT. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en België. Directie/uitgever: Ruud Groothuis rgroothuis@gismagazine.nl Redactie: redactie@gismagazine.nl Tel.: (0527) Fax: (0527) Hoofdredacteur: Remco Takken rtakken@gismagazine.nl Eindredacteur: Eric van Rees evanrees@gismagazine.nl Aan deze uitgave werkten mee: Anne Blankert Tim Favier Sjoerd Groenenstein Egbert van Hattem Lambert-Jan Koops Tom Modderkolk Martijn Nanninga Irene Pleizier Joop van der Schee Simone Verzandvoort Marc Vloemans Met vaste bijdragen van: Guido van den Heuvel Berend Vonk Robin Wevers Miron Ziekman Advertentie-exploitatie: wwesterhof@gismagazine.nl Tel.: (0527) Fax: (0527) Wilfred Westerhof Abonnementenservice: services@gismagazine.nl Tel.: (0527) Fax: (0527) Lammy Pels Jacqueline Bruinsma Janneke Regterschot Vormgeving: Sander van der Kolk CMedia Productions, Emmeloord Dat zal je leren! Vele GIS-Magazine-lezers kennen, vaak zonder het te beseffen, mijn leraar aardrijkskunde. Herman Dragt was de bedenker en co-auteur van de middelbareschoolmethode De Geo Geordend. In hun eerste drie schooljaren sleepten tienduizenden scholieren zijn Topboek mee, vergezeld van een dunner boekdeel en een werkblok. Zware kost in de tas van een brugpieper. 1 januari Wat had ik Dragt graag het goede nieuws verteld. Ik was hoofdredacteur geworden van GIS-Magazine. Helaas, de allereerste geo-held die ooit mijn levenspad kruiste, is een jaar of wat terug (veel te vroeg) overleden. Ik heb goede herinneringen aan zijn lessen. Een schitterende diaserie over Indonesië bijvoorbeeld, een voorproefje van alweer een boek. Wie het waagde om even op zijn of haar horloge te kijken, kreeg onder uit de zak, en terecht. Lessen in fatsoen. Struikelblokken in de stof vergeleek Dragt met het F-akkoord op een gitaar: als je die hobbel eenmaal genomen hebt, snapte je later niet meer waar je je zo druk over maakte. Een wijze levensles. Is het echt belangrijk voor je latere beroepsleven, zo n legendarische leraar? Uit eigen ervaring zeg ik dat het een enorme bron van inspiratie kan zijn, los van het vak dat hij of zij gaf. Wat we anno zien, is een geosector die zich heeft losgezongen van de aardrijkskundelessen op school, en dat de ICT-ontwikkelingen onvoldoende zichtbaar zijn in de klas. Dat is een probleem. Net als in zo ongeveer alle technische studierichtingen, komen er te weinig studenten de geo-opleidingen binnen om straks aan de groeiende vraag naar vers bloed te voldoen. Hoe bereiken we de scholier? De docent, hoe inspirerend ook, kan de klus niet (meer) alleen klaren. In deze GIS-Magazine staan allerlei initiatieven die de geo-docent in de klas ondersteunen: het GeoFort, de Stichting GIS@MBO, EduGIS en veel meer. Bij het ter perse gaan van dit blad zitten we middenin de GeoWeek, waarbij bedrijven hun deuren openzetten voor scholieren. Goed nieuws! Laten we er met z n allen voor zorgen dat de jongeren van nu beseffen dat een kaart er niet vanzelf komt, en dat locatie de basis is van bijna alles in ons leven. Druk: Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel Uitgever: CMedia Productions B.V. Noordzijde 2b, 8302 GL Emmeloord Postbus 231, 8300 AA Emmeloord Tel: (0527) Abonnementen: Uitgebreide informatie over een abonnement op GIS-Magazine vindt u in de rubriek Lezersservice. Remco Takken, hoofdredacteur GIS-Magazine GIS-Magazine op Internet: ISSN Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden overgenomen en vermenig vuldigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Copyright 2007 CMedia Productions B.V. December

4 GIS-Magazine Brede instroom bij Masteropleiding Geo Information Science De nieuwe campus van de Wageningen Universiteit huisvest diverse disci plines waaronder landschapsdeskundigen, ecologen, bodem- en wateronderzoekers: een aardige afspiegeling van de expertisegebieden van de studenten Geo-information Science (MGI). Jaarlijks stromen gemiddeld 25 tot 30 studenten in, om een start te maken met deze twee jaar durende master - opleiding. Special Onderwijs, Pagina 6. EduGIS, geo ICT en GIS in het voortgezet onderwijs EduGIS-project biedt een onderwijsportaal waarmee kaarten van Nederland in combinatie met eenvoudige GIS-functionaliteit en les - opdrachten ontsloten kunnen worden. Zo leren leerlingen ruimtelijk denken en krijgt geo-ict een formele plaats in het onderwijscurriculum. Special Onderwijs, Pagina 8. GIS@MBO stimuleert GIS-gebruik op ROC s ROC s zijn destijds overslagen als het gaat over GIS, zegt Christian Melsen van stichting GIS@MBO. Ook de markt vraagt steeds vaker naar mbo-ers met GIS-vaardigheden. Om hier blijvend wat aan te doen is de stichting GIS@MBO in het leven geroepen. Special Onderwijs, Pagina 12. Geo-sector straks verenigd op één locatie: GeoFort Het visitekaartje van de geo-sector worden, dat is de missie van GeoFort, een educatieve attractie in oprichting. Vanaf 2010 kan een breed publiek kennismaken met de geowereld op het Fort bij de Nieuwe Steeg, deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Special Onderwijs, Pagina December

5 GIS-Magazine Verder Pagina Special Onderwijs Brede instroom bij masteropleiding Wageningen 6 EduGIS, geo-ict en GIS in voortgezet onderwijs 8 GIS@MBO stimuleert GIS-gebruik op ROC s 12 Geosector straks verenigd op GeoFort 14 Nascholingslessen GIS aan de VU, voor aardrijkskundedocenten 16 Data-inwinning Gezien tijdens Intergeo RealDetection vol ideeën en ambities 24 GNSS Update: Overal satellieten 26 GIS Eindelijk speelt kaartinformatie een rol bij rampenbestrijding 28 ArcGIS Server, een nieuwe kijk op GIS 30 CAD, GIS en BIM-integratie in werkgroep Open Geospatial Consortium 33 Overheden kiezen nieuwe versie open-source Flamingo Viewer 36 CADAC en Nedgraphics als one-stop-shop voor ingenieursbureaus 40 Netwerkend optreden in incidentmanagement 46 Standaarden in de praktijk, deel 4: GML 49 Hyperion beoordelingssysteem met business-intelligence in meldkamer 52 Visitatiecommissie lovend over RGI 54 Evenementen: Nedgraphics-dag met nieuwe producten, wetgeving en technologie 57 AHN-2: de hoogtekaart gaat Europees 58 Van de Perre Symposium: meervoudig ruimtegebruik in spoorzones 60 ESRI European User Conference The Microstation Community van wei naar wijk 64 Trimble Dimensions in Las Vegas 66 Zoals Altijd: Adverteerdersindex 74, Agenda 17, Data-inwinning 21, De Geograaf 43, Gisjobs 19, Kort Nieuws 68, Lezersservice 74, Trainingswijzer 11. Voorplaat: Een foto van GeoFort Geomatics. Studenten van opleiding Geomatics van de TU Delft hebben hier het project het best bemeten stukje Nederland uitgevoerd. Zie ook het interview met Willemijn Simon van Leeuwen van GeoFort op pagina 14 en het artikel over Geomatics op pagina 45. December

6 Onderwijs Wageningen Universiteit leidt student op tot onafhankelijk onderzoe Brede instroom bij masteropleid Door: Egbert van Hattem lichting MGI Universiteit Wageningen. De nieuwe campus van de Wageningen Universiteit huisvest diverse disciplines waaronder landschapsdeskundigen, ecologen, bodem- en wateronderzoekers. Het is meteen ook een aardige afspiegeling van de expertisegebieden van de studenten Geo-information Science (MGI) die in het fraaie Gaia-gebouw zijn gehuisvest. Jaarlijks stromen gemiddeld 25 tot 30 studenten in, om een start te maken met deze twee jaar durende masteropleiding. De voertaal is Engels, gezien de internationale herkomst van studenten: ongeveer de helft komt uit Nederland, de andere helft uit Europa en van ver daarbuiten. De studenten van de masteropleiding Geo-information Science (MGI), aan de Wageningen Universiteit doorlopen de tweejarige Engelstalige studie grotendeels gezamenlijk. Niet alleen valt er veel te leren van de docenten en in de projecten waarin intensief wordt samengewerkt, maar ook van elkaar. Meer dan de helft van de studenten is van buitenlandse komaf, daarvan bijna de helft van buiten Europa, voornamelijk uit Afrika, Azië en Latijns- Amerika. Van de studenten krijg ik regelmatig te horen dat het internationale karakter echt iets toevoegt, zegt opleidingsdirecteur Gerrit Epema. Sidney Gijzen (25) en Nanette Valster (23) bevestigen het hechte groepsgevoel en delen de speciale waardering voor de multiculturele samenstelling. Beide studenten zijn afkomstig van Hogeschool Van Hall Larenstein, maar wel met een verschillende discipline als achtergrond. Sidney studeerde bos- en natuurbeheer (specialisatie westerse bosbouw) en Nanette land- en watermanagement (specialisatie watersysteemanalyse). Tijdens de bacheloropleiding in Velp volgden ze allebei enkele algemene GIS-vakken waarbij de verworven kennis direct werd toegepast in een gelijktijdig lopend project. Brede instroom De huidige masterstudie MGI is officieel gestart in 2001/2002. Het eerste deel is vooral gericht op vakkennis: studenten volgen een inleiding geo-informatiekunde, en doen kennis op van tools voor geo-informatie en remote sensing. De instroom is erg breed en voor studenten is het vrij lastig om meteen te overzien wat de tweejarige opleiding inhoudt, zegt docent en studieadviseur Willy ten Haaf. Hij ziet de studenten tijdens hun studieloopbaan regelmatig en begeleidt ze tijdens hun studie, vanaf de toelating tot en met de belangrijke keuzemomenten, en uiteindelijk de stage en het thesisonderzoek. Sidney Gijzen vindt de Geo-IT aspecten binnen de opleiding het meest aantrekkelijk. In zijn afstudeerproject wil hij onderzoeken hoe hij de toegang tot ecolo- 6 December

7 Onderwijs ker ing Geo-information Science gische informatie kan verbeteren door middel van een webapplicatie. Als hboer ben ik best praktisch ingesteld. Een applicatie voor ecologen moet goed passen bij de manier waarop ze nu werken en waaraan ze behoefte hebben in hun dagelijkse werk. Ook is het belangrijk om te achterhalen welke eisen ze aan een applicatie stellen. Met interviews ga ik dat eerst in kaart brengen en hun houding tegenover een dergelijke applicatie peilen. Daarna pas kun je gefundeerd ontwerpen. Nanette Valster heeft voor haar stage en afstudeerfase contact gezocht met het bedrijf AquaGIS. Onder begeleiding van docent Ron van Lammeren onderzoekt ze het gebruik van een GIS-tool die waterschappen veel gebruiken in hun terugkoppeling naar andere instanties, waaronder de EU. Integratie Veel waardering hebben de studenten voor de vakoverstijgende en -integrerende onderdelen van de studie zoals aan het eind van het eerste jaar het vak Remote Sensing & GIS Integration. In het Academische Mastercluster (AMC) worden bovendien algemene academische vaardigheden opgedaan, onder ander op het gebied van wetenschapsfilosofie, ethiek, communicatie en wetenschappelijk rapporteren. Dit cluster wordt afgesloten met projectwerk, samen met studenten uit andere studierichtingen, waarbij in korte tijd wordt toegewerkt naar een resultaat dat bruikbaar is voor een externe klant. Nanette nam het GIS-deel voor haar rekening in een hydrologisch project voor TNO, waar ze samen met de groep haar werk presenteerde. Sidney zag zelfs dat het AMC-werk van zijn groep op dit moment daadwerkelijk in de praktijk wordt getest. In het kader van het innovatieprogramma Ruimte voor Geo- Informatie (RGI) werkte hij aan het project De Digitale Wichelroede. Academici Bij MGI leveren we academici af, benadrukt opleidingsdirecteur Epema. Onge - veer de helft van de afgestudeerden komt te werken als onderzoeker bij een universiteit of kennisinstelling, aldus Epema. Vaak als promovendus, maar niet uitsluitend. Zo'n dertig tot veertig procent komt in dienst bij ingenieursbureaus. Bij provincies en andere overheden komt zo'n tien procent te werken. Dat laatste percentage klinkt relatief laag. Volgens studieadviseur Ten Haaf is dat gedeeltelijk te verklaren doordat overheden vaak op kortere projecten of op detacheringsbasis als master opgeleide geoinformatici van ingenieursbureaus inzetten. Hij schat dat de helft van de MGIstudenten al tijdens hun stage- en afstudeerfase zeker weet dat ze ergens terecht kunnen. Het perspectief op een baan is rooskleurig, met een baankans van bijna honderd procent. We kunnen zeker een veelvoud van het huidige aantal afgestudeerden kwijt op de arbeidsmarkt, denkt Ten Haaf. Levenslang leren Na mijn studie kan ik in ieder geval komen praten bij ESRI, zegt Nanette. Voordeel van zo'n grote organisatie is dat je aan een veelheid van projecten kunt werken. Als een onderwerp je goed bevalt, kun je je verder specialiseren. Je zult trouwens je hele leven moeten blijven leren. Elke maand komt er wel een nieuwe GIS- of andere tool bij. Denk bijvoorbeeld aan Google Earth. Wie MGI gaat doen, moet het wel leuk vinden om up-to-date te blijven. Sidney Gijzen heeft nog geen één-op-één contacten met een bedrijf gehad. Ook hij wil zich in zijn eerste baan eerst breed oriënteren alvorens zich te specialiseren. Gerrit Epema verwacht niet dat de opleiding er over vijf jaar heel anders uitziet. De snelle veranderingen zullen vooral binnen vakken gestalte krijgen. Wel zal zowel nationaal als internationaal de concurrentie toenemen; in Nederland bijvoorbeeld van de opleidingen Unigis (VU Amsterdam) en Geomatics (TU Delft). Er zijn ook gezamenlijke initiatieven zoals Geographical Information Management and Applications (GI- MA), zegt Epema. Daarvan ben ik sinds kort ook opleidingsdirecteur. Hierin werken de universiteiten in Delft, Utrecht, Wageningen en het ITC in Enschede samen. Elke opleiding heeft zijn eigen niche in aandachtsgebied en onderwijsfilosofie. De internationale concurrentie neemt in de toekomst zeker toe, bijvoorbeeld vanuit Duitsland. Maar ik ben er niet bang voor. We hebben al jaren een stabiele nationale en internationale instroom en bovendien is onze opleiding flexibel toegankelijk voor diverse disciplines die vraagstukken rondom groen en ruimte als basiscompetentie hebben. Die onderwerpen blijven actueel. Egbert van Hattem is freelance schrijver van geo-ict artikelen. Voor meer informatie over de in dit artikel beschreven onderwerpen kijkt u op December

8 Onderwijs Webomgeving met eenvoudige GIS-functionaliteit en lesopdrachten EduGIS, geo-ict en GIS in het vo Door: Simone Verzandvoort, Anne Blankert, Joop van der Schee en Irene Pleizier Het EduGIS-project wil het GIS-gebruik in het middelbaar onderwijs stimuleren: het biedt een onderwijsportaal waarmee kaarten van Nederland in combinatie met eenvoudige GIS-functionaliteit en lesopdrachten ontsloten kunnen worden. Zo leren leerlingen ruimtelijk denken en krijgt geo-ict een formele plaats in het onderwijscurriculum. Het geoportaal EduGIS is ontwikkeld om leerlingen en docenten een eenvoudige opstap te bieden naar concepten en werkwijzen van GIS. EduGIS ontsluit kaarten van Nederland in combinatie met eenvoudige GIS-functionaliteit en lesopdrachten, zie afbeelding. Voorbeelden zijn de topografische en kadastrale kaarten van het Kadaster, het AHN (Stuurgroep AHN), de grondsoortenkaart (Alterra, Wageningen UR) en kaarten met sociaal-economische gegevens op gemeente-, wijk- en buurtniveau (CBS). De datasets achter EduGIS zijn afkomstig van verschillende organisaties en zijn gratis beschikbaar gesteld voor educatieve doeleinden. Hoewel er open standaarden zijn gebruikt is het niet zonder meer mogelijk om deze gegevens of het daaruit afgeleide kaartmateriaal voor andere doeleinden in te zetten. ICT vooral thuis Leerlingen blijken ict-vaardigheden vooral thuis te leren, niet zozeer op school. Dit geldt ook voor geo-icttoepassingen zoals Google Earth, Google Maps, routeplanners, social networking sites, Flickr en Second Life. Op school leert het gebruik van GIS en geo-ict leerlingen ruimtelijk te denken, wat in allerlei leef- en werksituaties van pas komt. Deze manier van denken heeft nog geen formele plek in het onderwijscurriculum, zoals linguïstisch en mathematisch denken dat wel hebben. Verder vraagt de maatschappij om geo-ict vaardige burgers, denk aan het kunnen raadplegen van digitale bestemmingsplannen. Tot slot is er een groot tekort op de arbeidsmarkt aan afgestudeerden met kennis van GIS en geo-ict op MBO- tot en met universitair niveau. 8 December

9 Onderwijs ortgezet onderwijs Opstap Het geoportaal EduGIS wil het gebruik van GIS en geo-ict in het voortgezet onderwijs stimuleren bij leerlingen en docenten. Het vak aardrijkskunde is al aardig op weg, zo blijkt uit een enquête van de Vrije Universiteit, KNAG en GIN gehouden onder aardrijkskundedocenten. 40 procent van de docenten gaf aan Google Earth in de klas te gebruiken; ruim 60 procent is van plan dat te gaan doen. Het gebruik van GIS is echter nog nauwelijks tot de middelbare school doorgedrongen. Meer dan de helft van de docenten kent ArcGIS, slechts 4 procent gebruikt het in de les. Eén van de doelstellingen van EduGIS is dat men op de scholen zo min mogelijk hoeft te installeren of in te stellen om ermee aan de gang te kunnen. Er is daarom gekozen voor zoveel mogelijk webgebaseerde software. Enkele lesmodulen vereisen de installatie van Google Earth, maar er kan ook heel goed zonder die software worden gewerkt. Een moderne web browser zoals Internet Explorer of Firefox is genoeg. Wie ontwikkelen EduGIS? EduGIS ontstond in 2003 op initiatief van het Kadaster, dat een oplossing zocht voor de vele verzoeken om (digitaal) kaartmateriaal van leerlingen en docenten aan de loketten van de regionale kantoren. Samen met de VU Amsterdam (het Spatial Information Laboratory en het Onderwijscentrum), Geodan en twee scholen in Amsterdam werden geodatasets van Nederland gratis via een GIS-webservice beschikbaar gesteld aan scholen. In 2006 kreeg EduGIS subsidie uit het Bsik-programma Ruimte voor Geoinformatie (RGI). Ook andere partners zijn inmiddels betrokken bij het project: Anaximander, Digischool (Kennisnet ICT op School), ESRI Nederland, het Freudenthal Instituut en Waag Society. Door de eindcoördinatie van Geonovum krijgt EduGIS een plaats in de huidige beweging in Nederland die tot doel heeft geo-informatie beschikbaar en bruikbaar te maken voor kerntaken van de overheid, waaronder het onderwijs. Rekenkracht GIS-operaties kunnen behoorlijk dataen rekenintensief zijn. Bij EduGIS gebeurt dit op de server en dat heeft als voordeel dat de daarvoor benodigde rekencapaciteit niet op de scholen beschikbaar hoeft te zijn. Dit betekende echter wel dat de EduGIS server extra zwaar werd belast. Het leek aanvankelijk niet mogelijk om met de op de server beschikbare rekenkracht hele klassen tegelijk te bedienen. Dit is later opgelost door de meeste kaarten vooraf te berekenen zodat ze direct voor de leerlingen beschikbaar zijn. Leerlingen zijn echter vrij om een eigen kaartuitsnede te kiezen, dus elke uitsnede is uniek. Het probleem om vooraf berekende kaarten in willekeurige uitsneden te tonen moest dus worden opgelost. Dat is gelukt door de kaarten op te delen in tegels. Elke kaartuitsnede bestaat uit een aantal van die tegels. Voor een constante kaart moeten de tegels aan de rand worden afgesneden. Om geen snelheid te verliezen, moet de webbrowser op de computer van de gebruiker dat doen. Deze mogelijkheid is al enkele jaren aanwezig in webbrowsers, maar is pas recent overal beschikbaar gekomen. Google heeft met Google Maps op grote schaal laten zien dat de daarmee beschikbaar gekomen tegeltechniek tot voorheen ongekend snelle kaarten kan leiden. In de klas Leerlingen lijken zich goed thuis te voelen in geo-ict toepassingen als Google Earth, waarin de afgebeelde ruimte meer lijkt op hun eigen wereld. Het leren lezen, analyseren en interpreteren van geo-informatie blijkt minder makkelijk. Leerlingen zien de afgebeelde weergaven van de twee- of drie-dimensionale ruimte vaak als een plaatje, en beseffen niet dat er informatie achter schuilgaat. Daarnaast hebben ze moeite met het beheer van kaartlagen en het begrijpen van de attribuutinformatie als meerdere kaarten met verschillende datamodellen gelijktijdig getoond worden in de mapbrowser. Ook vragen over relaties tussen verschijnselen in verschillende geodatasets en interpretaties daarvan kosten moeite. Juist deze ruimtelijke denkprocessen van een hoger niveau kun je leren door het gebruik van GIS, zo blijkt uit onderzoek. EduGIS werkt nu aan een nieuwe mapbrowser, waarbij de kaartlagen tegen de achtergrond van Google Maps getoond worden. Ook biedt EduGIS lesopdrachten voor Google Earth. De instructies voor docenten en leerlingen, het lesmateriaal en het overzicht van de beschikbare geodatasets worden aangeboden via EduGIS, maar de feitelijke uitvoering gebeurt in Google Earth, zoals te zien is in afbeelding 3. Nieuw voor docenten Voor veel docenten is het werken met GIS en geo-ict toepassingen nieuw. Ze zijn er tijdens hun vooropleiding niet of nauwelijks mee in aanraking gekomen, en voelen zich vaak niet vertrouwd met de software. Ze hebben op dit gebied een achterstand op hun leerlingen. Jongeren zijn opgegroeid met computers, internet, games en mobiele telefoons. Bij het testen van de EduGISlesopdrachten voor Google Earth bleek dat docenten drie keer zoveel tijd nodig hadden om een lesopdracht door te werken dan leerlingen. Deze IT-achterstand van docenten kan werken als een drempel voor de introductie van GIS en geo-ict in het onderwijs. EduGIS speelt hierop in door het aanbieden van nascholingscursussen voor docenten. Toch zien docenten aardrijkskunde GIS en geo-ict als onderdeel van hun vak, zo toont de enquête aan. Er zijn daarnaast ook toepassingen voor de maatschappijgerichte en exacte schoolvakken geschiedenis, maatschappijleer, economie, biologie, natuur-, schei- en wiskunde. EduGIS ziet het als haar opdracht om de toegevoegde waarde van GIS en geo-ict ook voor het onderwij- December

10 Onderwijs zen van deze schoolvakken aan te tonen. De ontwikkeling van het locatiegevoelige wiskundespel MobileMath is hiervan een voorbeeld. In dit spel strijden teams van leerlingen om de ruimte door vierhoeken te vormen in een gebied rondom de school met behulp van smartphones met GPS en mobiel GIS. Het spel wordt in 2008 in de praktijk getest. Veel actieve spelers Er zijn veel spelers bij de overheid en op de markt actief om geo-ict en GIS in het voortgezet onderwijs te krijgen: instellingen voor hoger en middelbaar (beroeps)onderwijs, onderzoeksinstituten, ingenieursbureaus, Kennisnet, KNAG, GIN, RGI, instellingen voor cultureel erfgoed, GIS-leveranciers en uitgevers. EduGIS kan hieraan via twee sporen bijdragen: een technisch spoor en een onderwijskundig spoor. In het technische spoor zoekt EduGIS contact met partners bij overheid en bedrijfsleven om te werken aan een nationaal geoportaal voor onderwijs, van voortgezet tot en met universitair niveau. Een dergelijk portaal zou ook toegankelijk moeten zijn voor wetenschappelijk onderzoek. Op operationeel niveau werkt EduGIS momenteel aan een betere structurering van het geoportaal wat betreft architectuur, layout en (geo)informatie. Daarnaast loopt aan de VU (Faculteit Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde) een promotieonderzoek naar kritische factoren van geoportalen voor succesvolle integratie van geo-ict in het voortgezet onderwijs. In het onderwijskundige spoor is EduGIS in gesprek met instellingen die curricula en eindexameneisen voor het voortgezet onderwijs bepalen en met uitgevers. Dichter bij docenten en leerlingen is EduGIS actief in het landelijk scholingsplan voor docenten via Expertisecentrum Aardijkskunde, ontwikkel- en testgroepen op pilotscholen (zie afbeelding 4) en de uitwisseling van good practices in docentennetwerken (vak-community aardrijkskunde, Digitale School, Kennisnet, netwerken van docenten in opleiding, SAM- SAM). Nieuw educatief materiaal wordt momenteel ontwikkeld in de vorm van kleine opdrachten en geo-datasets en een verrijkingsmodule GI Science. Deze activiteiten worden ondersteund door een promotieonderzoek naar een optimaal ontwerp van lesmateriaal en didactiek om GIS effectief te laten zijn in het aardrijkskundeonderwijs (Onder - wijscentrum VU). Simone Verzandvoort is onderzoeker GIS en geo-ict/projectmedewerker EduGIS aan de VU, Anne Blankert is senior geo-ict-medewerker bij Geodan. Irene Pleizier is onderzoeker GIS en geo-ict aan de VU en medewerker bij Geodan. Joop van der Schee is hoogleraar onderwijs geografie VU, universitair hoofddocent sociale geografie aan de VU en vakdidacticus aardrijkskunde bij het Onderwijscentrum VU. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op Geïnteresseerd in verandering? Professionals in geospatial technology services data inzicht in beeld nieuw Leica Geosystems introduceert Enterprise Server Imagem bv master reseller Benelux en opent kantoor Brussel Leica Geosystems neemt Ionic en ERMapper over IMAGINE DeltaCue voor geavanceerde mutatiesignalering Historische luchtfoto s Nederland vanaf 1945 online Luchtfoto archief GBKN-Zuid ontsloten Nieuwe viewer voor bekijken tijdreeksen Imagem tekent contract met TerraImaging Imagem bv is officieel distributeur van Leica Geosystems Geospatial Imaging gin stand December

11 Bedrijf/trainingsinstituut: Trainingswijzer Bedrijf/trainingsinstituut: NedGraphics B.V. Ir. D.S. Tuynmanweg PN Vianen GIS Trainingen: AutoCAD MAP AutoCAD Civil 3D MapInfo Professional NedPlan NedView-applicaties en -koppelingen NedGeodataWarehouse NedInwinning NedBrowser Telefoon cursussen Telefoon algemeen contactpersoon: mevrouw K. van t Reve Transfer Solutions is een ICT-bedrijf dat gespecialiseerd is in dienstverlening rond Oracle-databasesystemen en Java-technologie. Voor het ontwikkelen van Geografische Informatie Systemen (GIS) en het beheren van ruimtelijke gegevens wordt steeds vaker Oracle Spatial ingezet. Transfer biedt de cursus Oracle Spatial aan. Deze cursus geeft inzicht in de belangrijkste concepten van ruimtelijk informatiemanagement en van de door Oracle gehanteerde databasetechnologieën voor het ondersteunen van GIS. Er wordt uitgebreid ingegaan op de opslag, syntaxis en semantiek van de door Oracle ondersteunde geografische datatypen. Daarnaast leert u in deze cursus hoe u ruimtelijke data kunt bevragen en visueel kunt ontsluiten in de vorm van digitaal kaartmateriaal en hoe u dit kaartmateriaal kunt integreren in een applicatie. Deze cursus duurt 3 dagen en wordt klassikaal gegeven. Voor meer informatie: Transfer Solutions bv, Stationsweg 19, 4141HB Leerdam. Tel info@transfer-solutions.com, GeoMETIUS bv geeft op reguliere basis diverse trainingen en workshops in het trainingscentrum in Alphen a/d Rijn. De trainingen die ondermeer gegeven worden zijn: GPS-training RTK meten GPS-training Post Processed meten GPS-training ESRI-Arcpad GPS-introductiecursus (Geodesie & GIS) Diverse opfriscursussen Al onze trainingen kunnen volledig op maat en behoefte worden samengesteld zodat een ieder zijn doelstelling(en) hierin zal kunnen behalen. Voor meer info bel naar of mail naar cursusinfo@geometius.nl Bentley Institute Anytime, Anyplace Learning Bentley Institute ontwikkelt en biedt professionele opleidingsprogramma s waarmee productiviteit en efficiency binnen de organisatie verhoogd wordt. Voor MicroStation en de discipline-specifieke applicaties voor de branches Building, Civil, Geospatial en Plant heeft Bentley Institute diverse opleidingsprogramma s beschikbaar. Voor ieder gebruikersniveau, ongeacht organisatiegrootte of budget, is het eenvoudig om opleidingen te volgen bij Bentley Instistute. Bentley Institute verzorgt Classroom opleidingen op Bentley Institute locaties en OnSite op uw eigen locatie. Ook bieden we honderden uren OnDemand elearning aan en kunt u gebruik maken van Distance Learning. Bovendien kunnen wij u opleidingen op maat aanbieden. Training subscriptions voor organisaties Verhoog uw return on investment door middel van Bentley LEARN en Enterprise Training Subscriptions. Bentley Institute, Bijenstraat 11, 4105 DX Culemborg, T: , E:institute@bentley.com Master of Science GIMA De Master of Science opleiding GIMA is een gezamenlijk initiatief van vier samenwerkende Nederlandse instituten voor hoger onderwijs. Specifieke kenmerken Voor studenten èn werkenden uit binnenen buitenland Voltijds en deeltijd programma Blended learning = contactonderwijs + afstandsonderwijs Modules + stage + thesis Opleiding tot geo-informatie-manager en specialist Geïnteresseerd? Intergraph Security, Government & Infrastructure Leren, Bereiken en Groeien Intergraph biedt verschillende cursussen en workshops voor Geospatial toepassingen. Het doel van onze opleidingen is een succesvolle en effectieve implementatie en toepassing van onze producten. Deze omvatten praktisch cursusmateriaal en begrijpelijke documentatie. Onze opleidingen: GeoMedia-GeoMedia Professional-GeoMedia WebMap-GeoMedia voor Developers-GeoMedia Grid-Oracle Spatial-IntelliWhere OnDemand-Plotten met GeoMedia-G/Technologie. Voor meer informatie: Intergraph Benelux B.V., Siriusdreef 2, 2132 WT Hoofddorp Tel: of marion.van.der.bent@intergraph.com. Educating GIS Professionals Worldwide Postgraduate Certificate, Diploma and MSc Programme by distance learning providing students with the knowledge and skills neces sary to translate management and scientific problems into GIS. Please visit our website: For more information please contact us: UNIGIS Amsterdam - Vrije Universiteit or info@unigis.nl Nieuwland geeft een breed scala aan Geo-cursussen voor beginners en gevorderden. Een greep uit onze cursussen: GIS-theorie, Diverse ArcGIS modules (zoals ArcGIS basis, Modelbuilder, GeoDatabases), Meta-informatie, Cartografie en grafische presentatie, Programmeren met VB.NET en ArcObjects, Oracle Spatial, MapServer, etc. Ook verzorgen wij maatwerk opleidingen voor uw organisatie. Voor meer informatie bel Margriet Liemburg, tel of mail liemburg@nieuwland.nl. Zie ook Vier samenwerkende universiteiten Vacature plaatsen? Kijk op Jobs.nl December

12 Onderwijs Stichting treedt op als ambassadeur richting onderwijs en bedrijfsleven stimuleert GIS op ROC s Door: Eric van Rees ROC s zijn destijds overgeslagen als het gaat over GIS, zegt Christian Melsen van stichting GIS@MBO. Ook de markt vraagt steeds vaker naar mbo-ers met GIS-vaardigheden. Om hier blijvend wat aan te doen is stichting GIS@MBO in het leven geroepen. Christian Melsen van stichting GIS@MBO: ROC s zijn destijds overslagen als het gaat over GIS. Vanuit de markt komen al langer signalen dat het aanbod van GIS-sers achterblijft bij de vraag. Om te inventariseren of dat ook het geval is bij MBO-ers is er eerst een enquête uitgevoerd waaruit bleek dat er veel vraag is naar in GIS gespecialiseerde MBO-ers: in de nabije toekomst zo n 400, en nog zo n 600 met behoefte aan bijscholing. De behoefte aan MBO-ers die gespecialiseerd zijn in GIS leeft bij bijna 25 procent van de bedrijven en instellingen. Veel werkzaamheden op het gebied van data-inwining en -beheer die eerst door hbo-ers werden uitgevoerd, worden nu namelijk door mbo-ers uitge- voerd. SenterNovem, een agentschap van het Ministerie van Economische Zaken, subsidieerde het project GIS@MBO. De stichting is een vervolg van de projectclub en bestaat uit GIS-gebruikers uit de overheid en de commerciële sector, software-leveranciers, kenniscentra en ROC s. NedGraphics en ES- RI hebben software ter beschikking gesteld aan de eerste 22 ROC s die aan de slag gaan met GIS, vertelt Melsen. De beschikbare GIS-modules zijn onder te verdelen in een basismodule en specialisatiemodules. De basismodule is breed inzetbaar in MBO-opleidin- gen, van toerisme en handel tot bouw en ICT. In deze modules leren scholieren te werken met ArcGIS en NedView. De specialisatiemodules bieden inhoudelijke verdieping op het gebied van infratechniek (beheer van kabels en leidingen), BouwInfra en voor ICT. Deze zijn inmiddels beschikbaar via de website van GIS@MBO. Coaching Docenten reageren unaniem enthousiast op de mogelijkheden van GIS, hoewel er aanvankelijk ook enige angst was dat leerlingen hen voorbij zouden streven op software-gebied. De nadruk dient dan ook meer te liggen op de coachings-taak dan op de software-matige, omdat leerlingen immers razendsnel zijn in het gebruik van nieuwe ICT. Melsen beaamt dat het niet gemakkelijk is voor docenten om één en ander georganiseerd te krijgen binnen een school: ze moeten vaak op eigen houtje zien te regelen dat alle software draait en de data met bijbehorende modules op het eigen netwerk beschikbaar komt. Scholen zijn vrij in de wijze waarop een module wordt ingepast in het reguliere onderwijs. Ook sluiten ze zelf een onderhoudscontract af met een software-leverancier, de stichting houdt zich bezig met het actualiseren van modules. De extra meerwaarde voor scholen moet zijn dat er eigen verdiepingsmodules komen bovenop de reeds bestaande, die gedeeld kunnen worden met alle deelnemende ROC s, zo hoopt Melsen. Nu al merkt hij dat ROC s hun eigen initiatieven met GIS ontwikkelen en uitwerken naast het werken met de lesmodules van de stichting. Zo heeft het ROC A12 een eigen routeplanner ontwikkeld en heeft het ROC Friese Poort oude boerderijen gefotografeerd en gekoppeld aan een kaart. Melsen schat dat er nu zo n 200 studenten in Nederland met de GIS-modules werken op de ROC s. Hoeveel het er precies zijn, is lastig in te schatten omdat de modules op verschillende 12 December

13 manieren worden aangeboden binnen ROC s. Binnen de ene opleiding worden ze als specialisaties aangeboden, bij andere zijn ze onderdeel van het reguliere programma. Het is wel zo dat GIS een middel kan zijn om studenten te werven voor landmeten, zoals het ROC van Twente heeft laten zien. Om het tekort aan landmeters op te lossen heeft dit ROC in samenwerking met regionale partners een kenniscentrum GIS in het leven geroepen, dat onder meer GIS-sers probeert warm te laten lopen voor landmeten. Doorstroming Om de activiteiten van te continueren wordt het netwerk van scholen onderhouden door jaarlijks bijeen te komen en elkaar zo op de hoogte te houden van nieuwe ontwikkelingen. Naast het werven van nieuwe ROC s, probeert de stichting het gebruik van GIS verder te verbreden: door meer docenten bij GIS te betrekken, ontstaat er meer draagvlak en kun je bijvoorbeeld op het gebied van systeembeheer meer bereiken dan in je eentje. Wat dat betreft is projectonderwijs heel goed: daar verloopt de verspreiding vanzelf en bovendien veel sneller dan wanneer je door een verzuilde organisatie heen moet om dingen voor elkaar te krijgen. Verder is het de wens van Melsen om GIS nog nadrukkelijker in de opleidingseisen opgenomen te krijgen zodat het een verplicht onderdeel wordt bij een opleiding. De stichting wil dan ook doorgeefluik zijn van geslaagde initiatieven op regionaal niveau: zo is het de bedoeling dat een door het Haagse Mondriaan College ontwikkelde Oracle-module wordt verspreid onder andere ROC s. Aansluiting middelbaar onderwijs Behalve het bevorderen van het GISgebruik op ROC s, wil de stichting een rol spelen in de aansluiting op het middelbaar onderwijs van het VMBO en het HBO. Aangezien 1 op de 3 mbo-ers doorstroomt naar het hbo, is dat geen vreemde keuze. GIS zit natuurlijk al in een opleiding als Geodesie, maar er kan meer mee worden gedaan dan nu het geval is, bijvoorbeeld bij marketing en toerisme, net als nu in de MBO-modules gebeurt. In het VMBO wil men een basismodule GIS aanbieden, waarbij EduGIS betrokken is als partner. Dit met het oog op het nieuwe eindexamenprogramma aardrijkskunde, waarin digitale kaarten een grotere rol gaan spelen. Voor de toekomst lijkt GIS daarmee definitief een plek in het beroepsonderwijs verworven te hebben. Eric van Rees (evanrees@gismagazine.nl) is redacteur bij GIS-Magazine. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op December

14 Onderwijs Eerste activiteiten van start in GeoFort Geo-sector straks verenigd o Door: Eric van Rees Het visitekaartje van de geo-sector worden, dat is de missie van GeoFort, een educatieve attractie in oprichting. Vanaf 2010 kan een breed publiek kennismaken met de geowereld op het Fort bij de Nieuwe Steeg, deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Sinds de oprichting in 2006 is er veel gebeurd rondom stichting GeoFort. Wie rondloopt over het terrein van GeoFort vindt nog veel zaken die herinneren aan de geopolitiek die de basis vormt voor de fortenlinie. De van oorprong landmeetkundige Generaal Krayenhoff bepaalde aan de hand van topografische kaarten zijn befaamde en typisch Nederlandse vorm van landsverdediging. Door stukken land tot kniehoogte onder water te zetten, werd het de vijand bemoeilijkt om per boot (te ondiep) of te voet Nederland aan te vallen. De kaarten vertelden Krayenhoff welke delen hij het beste onder water kon zetten. De strategische functie van het fort sluit perfect aan bij de doelstelling van GeoFort, namelijk het laten zien hoe interessant en relevant ruimtegebonden informatie is in het dagelijks leven. Vanuit de geosector krijgt ik vaak te horen dat de sector zich te weinig naar buiten toe profileert. GeoFort kan een bijdrage leveren in het herkenbaar maken van de sector, stelt mede-oprichtster Willemijn Simon van Leeuwen. Zij ziet in het GeoFort een gezichtsbepalende locatie waar in de toekomst het onderwijs, bedrijfsleven en een breed publiek bij elkaar komen in een Living GeoLab. Geografisch met educatieve invalshoek Staatsbosbeheer is eigenaar van het forteiland. In het voorjaar van 2006 heeft ze een keuze gemaakt uit acht verschillende exploitatieplannen en koos voor GeoFort. Het geografische thema en de educatieve invalshoek gaven de doorslag vanwege de aanknopingspunten met het werkterrein van Staatsbosbeheer. Op GeoFort gaat op termijn de bezoeker zelf het experiment aan en maakt kennis met de nieuwste geotechnieken. Qua opzet zal de GeoExperience te vergelijken zijn met Space Expo, Natu - ralis of Nemo, maar kleinschaliger. In 2006 is een haalbaarheidsstudie verricht om te kijken welke mogelijkheden er binnen het fort zijn, welke behoeften het publiek en bedrijfsleven hebben, welke mogelijke financieringsbronnen er zijn en hoe het fort thematisch gezien van de grond getrokken kan worden. Hiervoor zoekt Simon van Leeuwen naar duurzame partnerships met een aantal bedrijven uit de geosector. Voor bezoekers is het fort momenteel nog gesloten, maar vanaf 2009 zal begonnen worden aan een geleidelijke exploitatie die duurt tot de volledige opening in Er is een website met informatie over de recente ontwikkelingen, activiteiten en plannen. Educatie en bedrijfsleven GeoFort zal een aantal verschillende activiteiten aanbieden aan een divers publiek, met geo-informatie als grootste gemene deler. Met Staatsbosbeheer, die de avonturenremise gaat beheren, wordt gewerkt aan een gezamenlijk programma waarbij cartografie, navigatie en natuur worden gecombineerd, bijvoorbeeld door het spelen van een ultrasound vleermuisspeurspel. Uit rus - ten kan vervolgens in het eetcafé met terras en natuurspeeltuin. Educatie is echter de voornaamste activiteit. Niet alleen basisschoolleerlingen maar ook middelbare scholieren en studenten uit het hoger onderwijs kunnen 14 December Bart Beers en Willemijn Simon van Leeuwen van GeoFort

15 Onderwijs p één locatie er terecht. Het fortterrein leent zich voor activiteiten als speurspelen met gebruik van tracking & tracing. Middels een aantal educatieve attracties kunnen kinderen kennismaken met cartografie en geo-informatie, zoals het routeren van de brandweer en opsporen van terroristen met de pc. Het bedrijfsleven kan terecht in een aantal thematisch ingerichte GeoZalen, waarvoor nu nog sponsors worden gezocht. Zo kan de LandmeetLodge, de SatellietSuite of de KlimaatKazerne verrijzen. De zalen zullen geschikt worden voor teambuild-sessies, bedrijfsuitjes en klantendagen. In de GeoShop kan de bezoeker GPS- en navigatiesystemen testen en kopen. Activiteiten Op dit moment vinden er al een aantal activiteiten plaats op GeoFort. Zo zijn een aantal studenten van de opleiding Geomatics van de TU Delft bezig met meetactiviteiten op het terrein, als onderdeel van het project Het best bemeten stukje van Nederland, zie pagina 45. Simon van Leeuwen benadrukt dat een dergelijk project niet alleen relevant is voor de studenten die het uitvoeren, maar gebruikt kan worden om anderen te laten zien wat een geo-opleiding inhoudt en hoe leuk dit kan zijn. Het biedt een mogelijkheid voor Willemijn Simon van Leeuwen zoekt voor GeoFort naar duurzame partnerships met bedrijven uit de geosector. opleidingen om zich positief te onderscheiden van anderen. Volgens Simon van Leeuwen is dat hard nodig, gezien de lage instroom van studenten bij geoopleidingen: deze opleidingen zullen nog meer moeite moeten doen om toekomstige studenten binnen te halen. Spelenderwijs komen drie basisscholen in aanraking met geo-informatie tijdens de GeoWeek. Daarvoor organiseerde GeoFort een speurtocht waar de leerlingen met GPS, kaart en kompas op zoek moesten naar een verborgen schat. Het plan is om volgend jaar ook middelbare scholieren bij de Geoweek te betrekken. Simon van Leeuwen licht toe: De meeste leerlingen besteden uren aan computerspelletjes. Het bruggetje naar serious gaming, waarbij je met geo-analyses een ramp kan voorkomen of boeven opsporen, moet heel klein gemaakt worden. Thema s als klimaatverandering en terrorismebestrijding staan op dit moment hoog op de politieke agenda. Ze hebben een geo-component en een hoge nieuwswaarde. Hiermee kun je leerlingen en ouders interesseren voor het vak aardrijkskunde, zodat ze weten dat het vak interessant en relevant is. GeoFort wil daar als visitekaartje van de geo-sector een actieve bijdrage aan leveren. Eric van Rees (evanrees@gismagazine.nl) is redacteur bij GIS-Magazine. Voor meer informatie over de in dit artikel besproken onderwerpen kijkt u op December

16 Onderwijs Nascholingscursussen aan de VU GIS voor aardrijkskundedocenten Door: Tim Favier Regelmatig organiseert het Onderwijscentrum van de Vrije Universiteit nascholingscursussen over GIS, speciaal gericht op aardrijkskunde docenten uit het Voortgezet Onderwijs. Een hands-on GIS-training voor aardrijks - kundedocenten. Sommige middelbareschooldocenten zijn al bekend met GIS-programma s als Google Earth en ArcVoyager (een versimpelde versie van ArcGIS) en gebruiken deze software zelfs in hun lessen. Voor de meeste docenten zijn deze introductiecursussen de eerste kennismaking met GIS. Op 26 september 2007 werd een beginnerscursus gegeven voor 14 docenten. Joop van der Schee, Hoogleraar Onderwijsgeografie, gaf een inleidende presentatie over wat GIS is en wat het voor het onderwijs kan betekenen. Met veel voorbeelden liet hij zien dat GIS legio mogelijkheden heeft voor het aardrijkskunde-onderwijs. Denk maar aan websites als de misdaadkaart ( HIStorisch GIS ( de zorgatlas ( aan Google Earth of GIS-software zoals ArcGIS. Zelf aan de slag Na de presentatie gaan de docenten zelf aan slag met GIS. Het eerste onderdeel van de hands-on GIS training was EduGIS ( het webportaal voor aardrijkskunde onderwijs met GIS. De website bevat een kaartviewer met een topografische kaart, een hoogtekaart en een groot aantal thematische kaarten van Nederland. Docenten die zelf weinig ICT-ervaring hebben zien hier de meeste mogelijkheden voor, aangezien er geen uitgebreide GISvaardigheden nodig zijn om lessen met EduGIS te begeleiden of om ermee te kunnen werken. De software is simpel en de website bevat kant en klare lesmodules. Een ander onderdeel van de hands-on training was gericht op Google Earth. Dit progamma biedt veel meer mogelijkheden dan het bekijken van satellietbeelden en luchtfoto s. Je kan bijvoorbeeld ook zelf kaarten maken door punten, lijnen en vlakken te tekenen en daar informatie aan koppelen. Ook kan je digitale kaartlagen (KMZ-bestanden), bijvoorbeeld van tornado s in de VS of het afsmelten van gletsjers over de hele wereld, inladen en onderzoeken. Sommige docenten verbaasden zich over de vele mogelijkheden die ze nog niet kenden. Vooral het afspelen van tijdsanimaties (bijvoorbeeld een tijdsanimatie van Orkaan Katrina die over de VS raast) en het gebruik van real-time data is interessant! ArcGIS In de middag was het tijd voor ArcGIS, een programma dat in het bedrijfsleven, bij de overheid en in de wetenschap veel wordt gebruikt, maar in het voortgezet onderwijs nog nauwelijks. In een presentatie werd getoond wat de mogelijkheden zijn voor het doen van leerlingenonderzoek. Vorig jaar hebben 5 HAVO leerlingen van het Maerlant Lyceum onderzoek gedaan in de Gemeente Den Haag. Met ArcGIS hebben de leerlingen kaarten gemaakt van onder andere veiligheid in de buurt, de verspreiding van speelplaatsen, luchtverontreiniging & industrie en de verspreiding van horeca. Hierbij maakten ze gebruik van data van de gemeente, de Provincie Zuid Holland en het CBS. De docenten die de cursus volgden werden gelijk enthousiast. Dit is heel wat anders dan die standaard leerlingen-onderzoeksprojecten, waarbij ze op internet informatie opzoeken en met veel knip en plakwerk een rapportje schrijven. Dit is echt aardrijkskunde doen! Na deze presentatie volgde een handson training ArcGIS. Veel docenten vonden het een lastig programma, en zagen zichzelf niet in staat om lessen GIS-lessen te kunnen begeleiden. Een paar uur ArcGIS-training is natuurlijk veel te kort om alle GIS-vaardigheden onder de knie te krijgen. Maar dat was ook niet het doel van de cursus. Deze dag was vooral bedoeld om een goed beeld te geven wat GIS is en wat je er mee kan in de klas. Voor de docenten die meer willen, worden vervolgcursussen ArcGIS gegeven waarbij alle belangrijke GIS-vaardigheden getraind worden en er ook veel aandacht is voor de praktische aspecten van lesgeven met GIS. Tim Favier (t.favier@ond.vu.nl) promoveert op het onderwerp GIS in het voortgezet onderwijs aan de VU. Meer cursussen voor aardrijkskundeleraren worden gegeven op 16 januari (Beginnerscursus), 6 februari (Gevorderdencursus) en 6 april 2008 (Beginnerscursus). Voor informatie kijkt u op 16 December

17 A GENDA De agenda bevat aankondigingen van workshops, seminars, themadagen en vergelijkbare GIS-gerelateerde activiteiten en natuurlijk ook relevante beurzen in Nederland en België. Deze agenda bevat in ieder geval de evenementen die worden gehouden in de periode tot het verschijnen van het volgende nummer. Beurzen, seminars en workshops kunnen per worden aangemeld bij Jacqueline Bruinsma Vermeld als onderwerp van uw mail Agenda. December 04 december Implementatiebijeenkomsten DURP/RO-Online voor overheden Provinciehuis Noord-Brabant, s Hertogenbosch Tel: Fax: cs@vng.nl Internet: 06 december Gebruikersdag dg DIALOG Beheer Openbare Ruimte Regardz Nieuwe Buitensociëteit, Zwolle leonie.denheijer@grontmij.nl Internet: Werkvelden/GIS+en+ICT/Evenementen/ Evenementen.htm 06 december Inloopseminar Autodesk CAD/GIS/Civiel Van der Valk Hotel, Assen Tel: Fax: ahorsman@itannex.com Internet: 6 december, CAD2 GIS seminar (Intergraph/Oranjewoud) Hotel De Witte Bergen, Laren/ Eemnes, u. Marion.van.der.bent@intergraph.com december VNG Gemeentebeurs 2007 Jaarbeurs, Utrecht vnggemeentebeurs@vng.nl Internet: 12 december UDS Usergroep-bijeenkomst Evoleon, Eindhoven roy.voorend@urbidata.nl Internet: 12 december Implementatiebijeenkomsten DURP/RO-Online voor overheden Van der Valk Hotel, Assen Tel: Fax: cs@vng.nl Internet: december 2nd International Workshop on 3D Geo-Information TU, Delft 3Dgeoinfo07@tudelft.nl 13 december Crotec-dag Verkadefabriek, s Hertogenbosch info@crotec.nl Internet: 13 december 7e jaarcongres Kabels en Leidingen Meeting Plaza, Maarssen Bastiaan.van.Heereveld@reedbusiness.nl Internet: 14 december Masterclass Europees Aanbesteden FME Center, Zoetermeer Internet: januari Masterclass Geodatabase ESRI Nederland, Rotterdam opleidingen@esrinl.com Internet: januari 2008 DGI/ Defence Geospatial Intelligence 2008 QE II Conference Centre, Londen Internet: 31 januari Nationaal Mobility Event 2008 WTC, Rotterdam Tel: info@marqit.nl Internet: 31 januari Seminar: GIS aan de beleidstafel Realworld kantoor, Culemborg Tel: mirjan.koolen@realworld-systems.com februari Infratech 2008 Hal 8 Flanders Expo, Gent, België Tel: +32(0) Fax: +32(0) infratechbelgium@flandersexpo.be Internet: 20 maart GBI en OpenGIS-dag 2008 AC, De Meern Internet: 09 april GIS Tech 2008 World Trade Center, Rotterdam Internet: 28 mei Arcadis Gebruikersdag Orpheus, Apeldoorn Internet: 2 t/m 5 juni Intergraph 2008 Caesars Palace Las Vegas Hotel & Casino, Las Vegas, Nevada, september GIS Conferentie 2008 (15e editie) De Doelen, Rotterdam Internet: oktober ESRI EMEA User Conference 2008 QEII Conference Centre, London Internet: Ga voor de meest actuele informatie naar de agenda op December

18

19 Vacatures in bladen en op internet GIS-Jobs De GIS-professional anno 2007 is multimediaal. Hij of zij zoekt werk via Internet maar ook via de traditionele kanalen, zoals een vaktijdschrift. Vacatures moeten dan ook cross-mediaal worden geplaatst om de juiste personen te bereiken. GISJobs.nl is de digitale vacaturebank van GIS-Magazine. De krapte op de technische arbeidsmarkt is een bekend fenomeen, dat al jaren bestaat. De laatste jaren groeien echter de tekorten. De vergrijzing van de baby boom -generatie wordt voelbaar, jonge afgestudeerden kunnen relatief gemakkelijk in heel Europa terecht voor hun eerste, tweede of derde baan. Het is ronduit moeilijk om de juiste mensen te vinden. Daarom wordt het steeds belangrijker om gericht te adverteren. Dat geldt absoluut ook voor beschikbare banen in de nichemarkt die de geo-sector nu eenmaal is. De GIS-professional anno 2007 is multimediaal. Ongeacht sekse of leeftijd, een GIS er, landmeter of geoinformaticus volgt het laatste nieuws via Internet, is lid van de GIS- Magazine-nieuwsbrief en stuit regelmatig op de vacatures van GISJobs.nl. Afgestudeerden De jeugd lijkt ongrijpbaar geworden. Jongeren volgen stages in het buitenland, of het zijn om te beginnen al buitenlandse studenten. Deze laatste groep zal geneigd zijn om te solliciteren in het vaderland en na de studie terug te keren naar huis. Hoe krijgt een Nederlands bedrijf de openstaande vacatures ingevuld? Denk eens aan het plaatsen van een vacature op GIS - Jobs.nl. Het maakt niet uit in welk land je zit. Iedereen met belangstelling voor een baan in de Nederlandse geo-sector kan even doorklikken voor het meest actuele banenaanbod. Professionals De meer ervaren werknemers vormen een vergeten groep. Ook zij solliciteren, om diverse redenen. Deze professionals doen aan heel gerichte zoekacties, dat is ook logisch als je al de nodige ervaring met je meedraagt. Waar vind je dit superras? Het klinkt te simpel om waar te zijn: online natuurlijk! Web sta ti - stieken tonen aan dat honderden werknemers hun dag beginnen met een kijkje op GISMagazine.nl. Tussen de artikelen van en over vakgenoten staan de weblinks naar GISJobs.nl. Vrouwen Werkzoekende vrouwen, nog altijd een minderheid in de geo-sector, maar ook in de ICT-wereld, worden niet bereikt in het old boys network van bestaande contacten. Er bestaat nog steeds een onuitgesproken voorkeur voor 40-uurs contracten. Wederzijdse flexibiliteit en aandacht voor kinderopvang worden over het hoofd gezien. Hoe kom je dan aan je medewerker voor 24 uur, die projectmatig kan werken en denken? Wie (tijdelijk) de zorgtaken op zich neemt in een gezin, loopt het risico de professionele contacten kwijt te raken. Internetten biedt uitkomst. Via GISJobs.nl is in één oogopslag te zien waar de vacatures zijn. Er staan natuurlijk ook tijdelijke en part-time functies op. Voor een vaste of tijdelijke baan, part-time of full-time, (onderzoeks-) projecten of coördinerende taken kijkt u op December

20