Ontwerp van een kunststofvezel-verbinding met hoog datadebiet

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Ontwerp van een kunststofvezel-verbinding met hoog datadebiet"

Transcriptie

1 Ontwerp van een kunststofvezel-verbinding met hoog datadebiet Arno Vyncke, Renato Vaernewyck Promotoren: prof. dr. ir. Jan Vandewege, prof. dr. ir. Johan Bauwelinck Begeleider: Bart Baekelandt Masterproef ingediend tot het behalen van de academische graad van Master in de ingenieurswetenschappen: elektrotechniek Vakgroep Informatietechnologie Voorzitter: prof. dr. ir. Daniël De Zutter Faculteit Ingenieurswetenschappen Academiejaar

2 Voorwoord Het laatste jaar van onze opleiding is voorbij gevlogen en wordt afgesloten met als summum onze masterproef. Dankzij deze masterproef kunnen we terugkijken op een bijzonder leerrijk jaar, waarin we ons niet enkel theoretische kennis, maar ook praktische vaardigheden eigen hebben gemaakt. We menen het doel van onze masterproef bereikt te hebben, en dat geeft ons voldoening. We zijn dan ook trots op het resultaat. Het tot stand komen van deze masterproef was niet mogelijk geweest zonder de hulp van volgende mensen, die we dan ook hartelijk wensen te bedanken. De vakgroepvoorzitter prof. dr. ir. D. De Zutter, onze promotor prof. dr. ir. J. Vandewege en onze copromotor prof. dr. ir. J. Bauwelinck voor de ter beschikking gestelde infrastructuur. Professor Vandewege en professor Bauwelinck willen we uitdrukkelijk bedanken voor de aangename werkomgeving en de kans om ons te verdiepen in het domein van de opto-elektronica. Onze begeleider ir. B. Baekelandt voor zijn raadgevingen en hulp. Hij stond steeds ter beschikking wanneer wij vragen of problemen hadden. Daarenboven willen we hem bedanken voor het kritisch nalezen en verbeteren van deze masterproef. Ing. J. Gillis voor het maken van de vele bordjes, de hulp bij het gebruik van de aangeboden software en het geven van talrijke tips om ons werk eenvoudiger te maken. Het volledige INTEC design team voor hun assistentie en gegeven steun. Onze ouders voor hun onvoorwaardelijke steun en de kans om ons in ons interessegebied te kunnen verdiepen. Elise voor het geduld dat ze moest uitoefenen, de momenten van plezier en het geïnteresseerd blijven tijdens de vele onverstaanbare uitlegsessies. John voor het nalezen en de suggesties die hij ons aanreikte. Renato Vaernewyck, Arno Vyncke Gent, mei 2010 i

3 De auteurs geven de toelating deze masterproef voor consultatie beschikbaar te stellen en delen van de masterproef te kopiëren voor persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de verplichting de bron uitdrukkelijk te vermelden bij het aanhalen van resultaten uit deze masterproef. The authors give permission to make this master dissertation available for consultation and to copy parts of this master dissertation for personal use. In the case of any other use, the limitations of the copyright have to be respected, in particular with regard to the obligation to state expressly the source when quoting results from this master dissertation. Gent, mei 2010 De promotor De copromotor De begeleider prof. dr. ir. J. Vandewege prof. dr. ir. J. Bauwelinck ir. B. Baekelandt De auteurs Arno Vyncke Renato Vaernewyck

4 Ontwerp van een kunststofvezel-verbinding met hoog datadebiet Arno Vyncke, Renato Vaernewyck Promotoren: prof. dr. ir. Jan Vandewege, prof. dr. ir. Johan Bauwelinck Begeleider: Bart Baekelandt Masterproef ingediend tot het behalen van de academische graad van Master in de ingenieurswetenschappen: elektrotechniek Vakgroep Informatietechnologie Voorzitter: prof. dr. ir. Daniël De Zutter Faculteit Ingenieurswetenschappen Academiejaar Samenvatting Het doel van deze masterproef was het ontwerpen van een 1 Gb/s optische ontvanger voor kunststofvezelcommunicatie. Hiertoe werd eerst een extensieve exploratie van het domein van de opto-elektronica uitgevoerd. Met behulp van commerciële componenten werden een transceiver (EDL1000T), transmitter (MAX3740) en receiver (MAX3665) gerealiseerd. Er werd een 1 Gb/s shunt-feedback transimpedantie-versterker (TIA) voor kunststofvezelcommunicatie gerealiseerd met discrete componenten. Inductive peaking werd gebruikt om de bandbreedte van het circuit te verhogen. Een transimpedantieversterking van 72 dbω (4153 Ω) werd gehaald met een sensitiviteit van dbm. Het vermogenverbruik bleef beperkt tot 147 mw. Onder de veronderstelling dat het uitgangsvermogen van de transmitter 0 dbm bedraagt, kan zo 1 Gb/s communicatie opgezet worden over een afstand van maximaal 106m over GI-POF. Bovendien werd een extra buffertrap geïntroduceerd om een 50 Ω uitgangsimpedantie te voorzien en de totale versterking te verhogen. Zo werd een transimpedantieversterking van 77 dbω (7076 Ω) gehaald, waarbij de sensitiviteit slechts 1 db steeg tot dbm. Het vermogenverbruik steeg met 43 mw tot 190 mw. De maximale afstand waarover 1 Gb/s communicatie kan opgezet worden is door de verminderde sensitiviteit gereduceerd tot 100m. Naast het ontwerp van een optische ontvanger, werd ook het ontwerp van een laser driver voor een optische zender kort geëxploreerd. Kernwoorden 1 Gb/s, transimpedantieversterker (TIA), kunststofvezel (POF), optische ontvanger

5 Design of a plastic fiber connection with a high data rate Renato Vaernewyck, Arno Vyncke Supervisor(s): Jan Vandewege, Johan Bauwelinck Abstract A 1 Gb/s shunt-feedback transimpedance amplifier (TIA) for plastic optic fiber communication is realised using discrete components. Inductive peaking is used for bandwidth enhancement. A transimpedance gain of 72 dbω (4153 Ω) is achieved with a sensitivity of dbm, while power consumption is limited to 147 mw. Additionally an extra buffer stage was introduced to have a 50 Ω output and increase the overall TIA gain. In doing so, a transimpedance gain of 77 dbω (7076 Ω) is achieved while retaining a sensitivity of dbm. Power consumption increased with 43 mw to 190 mw. Keywords 1 Gb/s, transimpedance amplifier (TIA), plastic optic fiber (POF), optical receiver V CC R C V r C PD V O I C R F Fig. 2. Common Emitter topology I. INTRODUCTION AN optical receiver consists of a photodetector, a transimpedance amplifier (TIA), a limiting amplifier (LA) and a clock and data recovery (CDR) circuit (Figure 1) [1]. The TIA is a critical component in the receiver, since it handles the very small photocurrents produced by the photodetector. These photocurrents are amplified and converted to voltage-signals by the TIA, in order to match the input specifications of the CDR circuit. Fiber TIA LA CDR Fig. 1. Optical Receiver clock data Digital Logic Therefore, the TIA should provide a high transimpedance gain over a sufficient frequency range, while keeping the input noise current at a minimum. Once the input signal is amplified, the noise of the later stages is no longer as critical, since the SNR will only marginally decrease due to the addition of noise. II. DESIGN OF A 1 GBPS TIA A. Shunt-feedback TIA topologies Three topologies are typically considered when designing a shunt-feedback TIA: (1) CE-topology, (2) CB-topology, (3) RGC-topology [1], [2]. Both CB- and RGC-topology accept more noise in order to isolate the photodiode-capacitance from the bandwidth-determination. In this article the CE-topology (Figure 2) is used, since there was no need for this. B. Transistor choice BJT-technology was used for the transistors. The current mirror and the common-collector stage were realised using R. Vaernewyck and A. Vyncke are electrical engineering students at the INTEC Design research group, University of Ghent (UGent), Gent, Belgium. Renato.Vaernewyck@UGent.be, Arno.Vyncke@UGent.be. Infineon BFP183 transistors. The BFP183 is sufficiently fast (f T 8 GHz) and provides a high enough collector current (max 65 ma) to drive a low impedant load. The common-emitter stage uses an Infineon BFP405, since it is very fast (f T 25 GHz) and has a low noise figure (1.25 db at 1.8 GHz), which is essential for the first amplifier stage. C. Bandwidth enhancement The basic CE-topology using these transistors did not have enough bandwidth. Therefore, inductive shunt-peaking was used to enhance the TIA s bandwidth [3]. An inductor of 47 nh was introduced at the CE-stage collector, resulting in sufficient bandwidth. D. POF-photodiode mismatch The active area of the used Hamamatsu S5973 photodiode is only 0.12 mm 2, while the area of the POF fiber is 0.79 mm 2. This leads to a mismatch factor of about db needs to be added to the measured sensitivity to take this mismatch into account. A. Measurements III. RESULTS The eye diagram of 1 Gbps NRZ PRBS data is shown in Figure 3. Clearly, a large eye opening is achieved. The measured results are presented in Table I. A transimpedance gain of 72 dbω (4153 Ω) is achieved, with a sensitivity of dbm. The power consumption stays limited to 147 mw. B. Maximal communication distance Given this sensitivity, one can calculate the maximal distance over which communication is possible with a BER lower than This calculation is under the assumption the fiber loss is the factor limiting the communication distance. If 0 dbm is launched into the fiber, an optical budget of approximately 16 db is available.

6 about 60 na. This leaves the sensitivity at dbm, only 1 db higher than without buffer. Since an extra stage is used, the increase of 43 mw in power consumption is not surprising. Fig Gbps eye diagram (50 mv/div;500 ps/div) TABLE I MEASUREMENTS TIA Gain 72 dbω 4153 Ω Q-factor 13.5 Noise (i n,rms ) 217 na Sensitivity (BER = ) dbm Power consumption mw Assuming a loss of about 150 db/km (at 650 nm) [4], the communication distance is a little over 100m (106.67m). IV. ADDITION OF A BUFFER STAGE An extra CE-stage was added to the TIA in order to achieve an output impedance of 50 Ω. This stage will also add more gain, resulting in a higher overall transimpedance gain for the TIA. A BFP183 transistor was used for this extra stage. A. Measurements V. RESULTS WITH BUFFER The resulting eyediagram is seen in Figure 4. B. Maximum communication distance Under the same assumptions as in Section III-B, one can calculate the maximum communication distance using the TIA with buffer. Since the optical budget is decreased to 15 db, the maximum communication distance is reduced to 100m, about 6m less than without buffer. We need to bear in mind that this solution has traded 6.25% of the maximum communication distance for an increase of over 70% in gain (7076 Ω/4153Ω = %). A. Results TABLE II BUFFER MEASUREMENTS TIA Gain 77 dbω 7076 Ω Q-factor 8.58 Noise (i n,rms ) 273 na Sensitivity (BER = ) dbm Power consumption mw VI. CONCLUSION Two TIA designs were presented. Using the shunt-feedback TIA CE-topology a 1 Gbps TIA with a TIA gain of 72 dbω and a sensitivity of dbm was realised. Assuming 0 dbm input power, communication can be established over a distance of maximum 106m. An extra buffer stage was added to provide a proper output impedance and to increase the overall TIA gain. This extra stage accounts for an increase of 5 dbω in TIA gain to 77 dbω and an increase of 1 db in sensitivity to dbm. Therefore, still assuming 0 dbm input power, the maximum communication distance was decreased to 100m. B. Inclusion of buffer stage The choice of the best TIA design is dependant on the situation. When sensitivity is crucial because the communication distance should be maximized, the buffer stage can be omitted. However, this will result in a gain penalty of 5 dbω. If the CDR circuit requires a higher amplitude input, it may be necessary to use the buffer stage, at the expense of sensitivity deterioration. Fig Gbps eye diagram (50 mv/div;500 ps/div) with buffer stage The measurement results are presented in Table II. The TIA gain has increased 5 dbω, while the input noise current has risen REFERENCES [1] Eduard Säckinger, Broadband Circuits for Optical Fiber Communication, John Wiley & Sons, Inc., [2] Sung Min Park and Hoi-Jun Yoo, 1.25-gb/s regulated cascodecmostransimpedance amplifier for gigabit ethernet applications, IEEE Journal of Solid-State Circuits, vol. 39, no. 1, 2004, pp [3] E. Margan P. Staric, Inductive peaking circuits, in Wideband Amplifiers, chapter 2. Springer, [4] O. Ziemann, J. Krauser, P. E. Zamzow, and W. Daum, POF Handbook: Optical Short Range Transmission Systems, Springer, 2008.

7 Inhoudsopgave I Algemene inleiding 1 1 Inleiding Optische communicatie Glasvezel (GOF) versus kunststofvezel (POF) Toepassingsdomeinen POF TX-RX architectuur bij optische communicatie II Exploratie opto-elektronisch ontwerp 7 2 Hoogfrequent bordontwerp Ontkoppelen van de voeding Karakteristieke impedantie van de traces Lengte van de traces Via s Ontwerp van een transceiver-bord Commerciële transceiver - EDL1000T Beschrijving van de pinnen Schema Layout Bestukte transceiverbord Ontwerp van een optische transmitter Laserdiode - Optek OPV310Y Commerciële laser driver - MAX Beschrijving van de pinnen Schema Layout Bestukte transmitterbord Selectie van de fotodiode 21 vi

8 5.1 Types fotodiodes Keuze van de fotodiode Ontwerp van een optische receiver Fotodiode - Hamamatsu S Commerciële TIA - MAX Beschrijving van de pinnen Schema Layout Bestukte receiverbord Evaluatie van het communicatiekanaal Modulatieschema Het oogdiagram Testprocedure Genereren van de input Opmeten van het ontvangen vermogen Opmeten van het oogdiagram Terminatie van de oscilloscoop-ingangen Resultaten Evaluatie transceiverbord met EDL1000T Evaluatie transmitterbord met MAX Evaluatie receiverbord met MAX III Ontwerp van een 1 Gbps transimpedantie-versterker Performantiematen Transimpedantie-versterking Bandbreedte Groepsvertragingsvariatie Ruis Sensitiviteit Overbelastende en maximale ingangsstroom Stabiliteit Specificaties voor de TIA Bandbreedte Versterking Variatie op de groepsvertraging τ

9 11.4 Sensitiviteit Q-factor Ruis Concepten van de transimpedantieversterker Laag- en hoogimpedante front-ends Shunt-feedback TIA Shunt-feedback topologieën Geaarde emitter-topologie Geaarde basis-topologie RGC-topologie Vergelijking van de 3 topologieën TIA Ontwerpprocedure Selectie topologie Selectie transistoren DC-instelling Simulatie en toetsen van de specificaties Verbeteringen aanbrengen aan het circuit Layout en bestukken bord TIA Meetprocedure Transimpedantieversterking Q-factor Ruis Sensitiviteit Ontwerp van een 1 Gbps TIA Ontwerp volgens de GE-topologie Invloed sperspanning over de fotodiode Ontwerp volgens de CB-topologie Ontwerp volgens de RGC-topologie IV Ontwerp van een 1 Gbps Laser Driver Ontwerp van een 1 Gbps Laser Driver Definitie laser driver Algemeen werkingsschema Topologieën Ontwerp van de laser driver

10 V Conclusie Conclusie Behaalde resultaten Praktische toepassingen Maximale communicatie-afstand d max Verder onderzoek Nabeschouwing Bibliografie 111

11 Afkortingen ADS Agilent Advanced Design System APC Automatic Power Control APD Avalanche Photodiode BER Bit Error Rate BERT Bit Error Rate Tester CDR Clock and Data Recovery DPO Digital Phosphor Oscilloscope GB Geaarde Basis GC Geaarde Collector GE Geaarde Emitter GI Graded Index GOF Glass Optic Fiber, glasvezel ISI Intersymbool Interferentie LA Limiting Amplifier LAN Local Area Network LED Light Emitting Diode NRZ NonReturn-to-Zero POF Plastic/Polymer Optic Fiber, kunststofvezel pp peak-to-peak (als subscript) PRBS Pseudo Random Binary Sequence RGC Regulated Cascode of Gereguleerde Cascode x

12 RMS Root Mean Square SI Step Index SMA SubMiniature version A, type connector SNR Signal to Noise Ratio, Signaal tot Ruis Verhouding TIA Transimpedance Amplifier TX-RX Transmitter-Receiver VCSEL Vertical Cavity Surface Emitting Laser

13 Symbolen BW 3dB 3-dB Bandbreedte c Lichtsnelheid in vacuüm, m/s ɛ r Relatieve Permittiviteit F Excess ruisfactor f T Transitiefrequentie h constante van Planck, m 2 kg/s I 0 Stroom bij het verzenden of ontvangen van een 0-bit I 1 Stroom bij het verzenden of ontvangen van een 1-bit I bias Biasstroom of Instelstroom I C Collectorstroom i pp lin Maximale Ingangsstroom voor Lineaire Operatie I mod Modulatiestroom ī 2 n Ruisstroom In,T 2 IA (f) Input-Referred Noise Power Spectrum i rms n,t IA Input-Referred RMS Noise Current i pp ovl Overbelastende Ingangsstroom i pp sens η Efficiëntie Elektrische Sensitiviteit λ Golflengte M Multiplicatiefactor P 0 Vermogen dat een laser verbruikt bij het verzenden van een 0-bit xii

14 P 1 Vermogen dat een laser verbruikt bij het verzenden van een 1-bit P sens Optische Sensitiviteit q Lading van een elektron, C Q Personick Q of Q-factor R Responsiviteit r e Extinction Ratio, P 1 /P 0 R T Mid-Band Transimpedantieversterking τ Groepsvertraging T b Bitperiode V 0 Spanningsniveau van een 0-bit V 1 Spanningsniveau van een 1-bit V CE Collector-Emitter Spanning Z T Transimpedantieversterking

15 Deel I Algemene inleiding 1

16 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Optische communicatie Optische communicatie biedt een alternatief voor communicatie over conventionele elektrische verbindingen. Het heeft een aantal grote voordelen: Een hoge bandbreedte die quasi onafhankelijk is van de kabellengte Ongevoelig voor elektromagnetische storingen Lage kost voor de installatie en het onderhoud van de kabels Zeer compacte, lichte bekabeling 1.2 Glasvezel (GOF) versus kunststofvezel (POF) Glasvezels De meest gekende en gebruikte manier van optische communicatie maakt gebruik van glasvezels. Dit zijn dunne vezels vervaardigd uit glas (silica) van ongeveer 10 tot 600 µm diameter. Elk van deze vezels wordt omringd door een cladding, een ander soort glas met een lagere brekingsindex. De cladding zorgt ervoor dat het licht dat in een vezel wordt gestuurd, gereflecteerd wordt volgens de wet van Snellius en dus in de vezel blijft. Dit fenomeen is gekend als totale interne reflectie. Het grote voordeel van glasvezel is de lage attenuatie. Het verstuurde signaal zal per km slechts een fractie van een db verzwakken (0.2 db/km bij 1550 nm). Het grote nadeel van glasvezel is de moeilijkheid om de dunne kabels te termineren en te aligneren met de zender en de ontvanger, hetgeen productie en packaging duur maakt. Daarnaast is het herstellen van een vezelbreuk een zeer moeilijke opdracht, wat glasvezel ongeschikt maakt voor industriële omgevingen. 2

17 Inleiding Kunststofvezel Het antwoord op dit probleem is Plastic/Polymer Optic Fiber (POF) [1]. Dit zijn vezels die bestaan uit kunststof en een kern hebben van ongeveer 1 mm diameter, veel groter dan de kern van glasvezel. Verschillende voordelen gaan met het gebruik van POF gepaard. Eenvoudige herstelling Door de relatief grote kern is een POF zeer eenvoudig te aligneren. Dit zorgt ervoor dat een vezelbreuk ter plaatse hersteld kan worden zonder beroep te moeten doen op speciaal opgeleid, en dus duur, personeel. Hoewel de kunststofvezels een fractie duurder zijn dan de glasvezels, zal men dus toch aanzienlijke kosten besparen door de eenvoud van herstelling. Robuust POF kabels hebben bovendien een grotere mechanische weerstand dan hun glazen equivalent. Waar silica eerder broos is, zijn de kunststofvezels bestand tegen torsie, schokken en vibraties. Daarnaast zijn ze veel buigbaarder, tot een minimale krommingsstraal van 20 mm. Deze robuustheid zorgt ervoor dat de kunststofvezels geen zware en dure externe coating nodig hebben, wat bij glasvezel wel het geval is. Dit houdt ze dun en licht, waardoor ze eenvoudig te gebruiken zijn. Impact op het milieu Een derde voordeel van de POF kabels is hun impact op het milieu. De productie van POF is milieuvriendelijker dan die van glasvezel of koperen kabels. In deze groene tijden is dat een belangrijk voordeel. Nadeel Het grote nadeel van POF is zijn grote attenuatie. Waar glasvezel slechts een verlies van een fractie van een db per km heeft, moet POF afrekenen met een attenuatie van typisch 50 tot 100 db/km. Dit zorgt ervoor dat POF niet kan gebruikt worden over langere afstanden, maar eerder zijn toepassing vindt in medische en industriële instrumenten en de automobiel sector Step Index versus Graded Index vezels Er zijn 2 soorten vezels: step index (SI) fiber en graded index (GI) fiber, te zien respectievelijk op Figuur 1.1(a) en op Figuur 1.1(b).

18 portant special features of which are: rotationally symmetrical cross-section flexible can be produced in great lengths The characteristics of optical fibers are determined by a multitude of possible constructive details. For example, the material selected primarily determines the attenuation and the thermal stability. On the other hand, the optical bandwidth, in essence the transmission capacity, is determined by the refractive index profile. This is most likely the reason why most optical fibers are named after their index profile. All current variations will be presented in the following sections Refractive Index Profiles Inleiding The properties of wave guiding through a fiber are governed largely by the profile where g is the profile exponent 4 of the refractive index of the core and cladding. In a step index profile fiber the refractive index is constant across the entire cross section of the core and cladding (Fig. 2.1) while the light rays propagate along straight lines in the core and are completely reflected at the core/cladding interface. n(r) ncore n(r) ncladding for r for r a a where a is the core radius. The individual rays cover different distances, so that there are considerable differences in their respective transit times. Choosing a fiber with a graded-index profile can minimize these differences. Fibers with a graded-index profile are made up of a core having a radius-dependent refractive index and a cladding with a constant refractive index (Fig. 2.2): g r n(r)² n ² core,max 1 a n(r) ncladding and is the relative refractive index difference: 2 2 ncore ncladding 2 2 ncore for r a for r a a r refractive index n(r) a r -a Fig. 2.1: Refractive index profile in a step index profile fiber (a) Step Index -a refractive index n(r) (b) Graded Index Fig. 2.2: Principle of a fiber with a graded-index profile Those rays propagating in the center travel a shorter distance, but because of the higher refractive index there, they travel at a lower speed. On the other hand, the smaller refractive index near the cladding causes the rays traveling there to have a higher velocity, but they have a longer distance to travel. By choosing a suitable profile exponent it is possible to compensate for these differences in transit time. For negligible chromatic dispersion the ideal profile exponent is 2. One then speaks of a parabolic index profile. Figuur 1.1: Indexprofielen van SI en GI vezels Bij SI-fiber bestaat de kern van de vezel uit 1 soort materiaal, waardoor de hele kern dezelfde refractie-index heeft. Het gebruik van een SI-fiber zorgt voor een fenomeen gekend als multimode dispersie. Monochroom licht komt een vezel altijd onder verschillende hoeken binnen. Daar het monochroom licht betreft, heeft elke lichtstraal dezelfde snelheid, maar door het verschil in reflectiehoek leggen de lichtstralen toch een andere weglengte af (Figuur 1.2). Dit zorgt ervoor dat licht dat tegelijk de vezel binnenkomt, niet tegelijk de vezel verlaat, wat tot signaaldispersie (pulsverbreding) kan leiden. Multi-mode dispersie Kortere weglengte Langere weglengte Figuur 1.2: Multi-mode dispersie GI-fiber omzeilt dit probleem. De kern van de vezel bestaat uit meerdere lagen plastic, waarbij elke laag een andere refractie-index heeft met een dalende densiteit verder van het midden van de vezel. Aangezien licht sneller propageert in minder dense media, zullen de gerefracteerde stralen deze in het midden kunnen bijhouden. Door gebruik te maken van GI-POF kan de dispersie verbeterd worden, waardoor het mogelijk is om GI-POF over relatief langere afstanden te gebruiken. Attenuatie Bij SI-POF worden de laagste attenuaties bereikt binnen het zichtbare spectrum. De meest gebruikte golflengtes liggen op 520 nm (groen), 560 nm (geel) en 650 nm (rood), zoals te zien op Figuur 1.3. Dit geeft ze het voordeel dat men de continuïteit van de connectie kan verifiëren en onderbrekingen kan terugvinden door eenvoudige visuele inspectie. De vermogens die in deze korte kabels worden gestuurd zijn bovendien kleiner dan bij glasvezels, wat ze quasi ongevaarlijk maakt voor

19 Inleiding 5 Figuur 1.3: PMMA-POF Attenuatie het oog. Bij GI-POF liggen de zaken anders en wordt de beste attenuatie tussen 1200 en 1350 nm behaald, wat in het infrarood ligt. 1.3 Toepassingsdomeinen POF De grote verschillen tussen POF en GOF zorgen ervoor dat ze toepasbaar zijn in sterk uiteenlopende domeinen. Een aantal toepassingsdomeinen voor POF zijn: Robuuste verlichting Dit was de eerste applicatie waarvoor POF werd ontwikkeld. POF wordt gebruikt in medische toepassingen, verkeerssignalen en vooral als decoratief element in bvb. zwembaden, fonteinen, gevels... Local Area Network (LAN) Een sterk alternatief voor de hedendaagse koperen kabels, door de eerder vermelde voordelen en de korte afstanden. Automobielsector Aangezien auto s meer en meer informatie moeten verwerken, veroorzaken koperen kabels een probleem door hun gewicht en volume. Door zijn pluimgewicht biedt POF hier een perfecte oplossing voor. Bovendien zullen de verschillende applicaties geen last hebben van interferentie, die bij koper wel aanwezig is. Avionica en ruimtevaart Hier gelden dezelfde redenen als bij de automobielsector, zeker aangezien gewicht nog crucialer is voor deze vliegende toestellen. Sensoren POF wordt gebruikt als een connectie tussen sensoren en controle systemen. Het heeft zeker zijn voordelen in gevaarlijke omgevingen zoals brandstoftanken, waar elektriciteit een risico vormt.

20 Inleiding TX-RX architectuur bij optische communicatie Om communicatie tot stand te brengen, moet een zender (TX), een ontvanger (RX) en een kanaal beschikbaar zijn. Voor optische communicatie bestaat het kanaal uit een GOF, een POF of een andere optische vezel. Fiber TIA LA CDR clock Digital Logic data Fiber (a) Optische ontvanger (RX) Laser Driver clock Digital Logic data (b) Optische zender (TX) Figuur 1.4: TX-RX architectuur bij optische communicatie De zender (transmitter) bestaat essentieel uit een laser die licht met een variërend vermogen in de optische vezel stuurt. Aan de ontvangerzijde (receiver) vindt men een fotodiode, die het verstuurde licht ontvangt en omzet naar een stroom Transmitter voor optische communicatie Om ervoor te zorgen dat data door de laser verstuurd kan worden, is er een laser driver nodig. Het elektrisch datasignaal wordt door de laser driver omgezet naar een gemoduleerde stroom die door de laserdiode loopt. Deze modulatiestroom zorgt ervoor dat de laser het juiste vermogen uitzendt, corresponderend met de te versturen bit Receiver voor optische communicatie De ontvanger bestaat uit een fotodiode, waar het verstuurde licht op invalt. Het invallend licht veroorzaakt een elektrische stroom door de fotodiode, de fotostroom, evenredig met het vermogen van het ontvangen licht. Om van de ingang een bruikbaar signaal te maken, wordt de stroom omgezet naar een spanning en versterkt door een transimpedantieversterker (TIA). Deze wordt vaak nog gevolgd door een begrenzende versterker (limiting amplifier - LA) die de signalen verder versterkt tot logische niveaus die als input kunnen dienen voor het clock and data recovery circuit (CDR).

21 Deel II Exploratie opto-elektronisch ontwerp 7

22 Hoofdstuk 2 Hoogfrequent bordontwerp In dit hoofdstuk worden een aantal gebruikte ontwerpregels en layoutregels verduidelijkt en uitgelegd. 2.1 Ontkoppelen van de voeding Een spanningsregelaar (ADP3338) houdt de voeding van het circuit stabiel op 3.3V. Het gebruik van een regelaar is aangewezen om ons circuit tegen beschadiging te beschermen. Het is zeer belangrijk om deze voeding goed te ontkoppelen. Een ideale voeding heeft tussen zijn klemmen een verwaarloosbare impedantie over een oneindig frequentiebereik. Traces, kabels en via s tussen de circuits en de voeding gedragen zich echter inductief en worden naar hoge frequenties hoogimpedant. Om toch een laag impedantieverloop te garanderen wordt gebruik gemaakt van een zogenaamde ontkoppelingscapaciteit. De ontkoppeling zorgt er ook voor dat hoogfrequente signalen niet in de voeding terechtkomen, waar ze problemen kunnen veroorzaken. Daarnaast helpt het ook tegen spanningspieken en ruis. Bij de ontkoppeling worden 2 verschillende package sizes gebruikt. Grote capaciteitswaarden komen immers in grote packages en hebben dus een grote parasitaire zelfinductantie, waardoor ze hoogimpedant worden bij stijgende frequentie. De voeding moet zowel voor als na de regelaar ontkoppeld worden. De ontkoppeling voor de regelaar is uiterst belangrijk en gebeurt met een elco (elektrolytische condensator) van een paar 100 µf. Deze elco wordt in parallel geschakeld met een keramische condensator, omdat de elco bij relatief hoge frequenties niet langer een capacitief, maar een inductief karakter heeft. Voor die hoge frequenties wordt de voeding dus niet langer ontkoppeld. Door een keramische condensator in parallel te schakelen, met een lagere capaciteit, wordt ook bij hoge frequenties 8

23 Hoogfrequent bordontwerp 9 een laagimpedante connectie met de grond voorzien. Een keramische condensator begint zich namelijk bij veel hogere frequenties inductief te gedragen. 2.2 Karakteristieke impedantie van de traces Aangezien het verzenden en ontvangen van de elektrische signalen via kabels met een karakteristieke impedantie Z 0 van 50 Ω gebeurt, moeten de traces op de bordjes zelf ook een karakteristieke impedantie van 50 Ω hebben om reflecties te vermijden. Deze wordt berekend met de (vereenvoudigde) formule Z 0 = Hierbij zijn L en C respectievelijk de inductantie en capaciteit per lengte-eenheid van de lijn. Voor een gegeven configuratie kan Z 0 berekend worden met een lijncalculator als LineCalc of een 2D-simulator als HyperLynx. Aangezien er nog extra parasitaire capaciteit naar het omringend grondvlak zal optreden is het aangewezen de berekende lijnbreedte met 10% te verminderen om L C het effect van die parasitaire capaciteit te compenseren. In deze masterproef wordt het Rogers Corporation RO4350B materiaal gebruikt om de ontworpen bordjes te produceren. De karakteristieken van dit materiaal zijn opgesomd in Tabel 2.1. Met behulp van deze karakteristieken werd de nodige baandikte voor een 50 Ω transmissielijn berekend op 1.75 mm. De 10% compensatie zorgt ervoor dat de traces op ons bord dus 1.57 mm dik zijn. Relatieve permittiviteit ɛ r 3.48 Dissipatiefactor tan δ Dikte diëlektricum H mm Dikte kopercoating T 35 µm Tabel 2.1: Karakteristieken RO4350B-materiaal 2.3 Lengte van de traces Bij de volgende ontwerpen wordt voornamelijk gebruik gemaakt van differentiële in- en uitgangen. Hierbij is de lengte van deze differentiële traces een belangrijk punt. De traces moeten namelijk even lang zijn. Als dit niet zo is, zal het signaal met het langere pad een vertraging ondervinden t.o.v. het andere pad. Ook de kabels die men gebruikt bij het testen moeten dus even lang zijn. Indien dit niet het geval is, zal men een gesloten oog waarnemen (zie Sectie 7.2).

24 Hoogfrequent bordontwerp Via s Ook de plaatsing van via s is belangrijk. Door meerdere via s dicht te plaatsen bij de punten waar grondconnecties zijn, zal een korte verbinding met grond verzekerd zijn, wat de parasitaire inductanties in het circuit vermindert. Ook tegen de snelle traces worden via s geplaatst om parasitaire effecten te verminderen. Merk op dat bij hoge frequenties het begrip grond voorzichtig gebruikt moet worden. Als bvb. een geaarde emitter met emitterdegeneratie en zijn ontkoppelcapaciteit ver van elkaar liggen kan die interconnectie een paar nh introduceren, wat bij een honderdtal MHz een niet te verwaarlozen impedantie met zich meebrengt. Daarom is het bij de layout belangrijk de componenten die met grond verbonden moeten worden zo dicht mogelijk bij elkaar te plaatsen. Tests gaven aan dat dit bij 1 Gbps operatie geen probleem vormde.

25 Hoofdstuk 3 Ontwerp van een transceiver-bord 3.1 Commerciële transceiver - EDL1000T De EDL1000T (of Gigabit Ethernet OptoLock) is een 665 nm transceiver met een speciaal ontworpen in- en uitgang voor naakte POF [2]. De chip werkt bij 3.3 V en kan 1.25 Gbps verzenden en ontvangen. Er wordt gebruik gemaakt van een VCSEL (Vertical Cavity Surface Emitting Laser) als laser. Deze component heeft zowel bij de ontvangende fotodiode als bij de verzendende laser een speciale interface-component waar de POF perfect in past en kan vastgeklikt worden. Zo wordt de POF naadloos gealigneerd met de ontvanger en verzender. 3.2 Beschrijving van de pinnen De EDL1000T telt 15 pinnen: 5 pinnen shielding ground 5 pinnen voor de transmitter 5 pinnen voor de receiver Zowel de receiver als de transmitter hebben elk hun eigen aparte voeding en grond. Ook hebben ze beiden een differentiële in- en uitgang. De receiver heeft een laatste pin die detecteert of een signaal ontvangen wordt (signal detect). Deze signal detect wordt gebruikt om een LED aan te sturen die oplicht als de receiver een signaal ontvangt. De transmitter heeft op zijn beurt nog een laatste pin die de laser uitschakelt indien de pin op de voedingsspanning staat of wordt losgekoppeld. Hier komt een jumper mee in verbinding die 11

26 Ontwerp van een transceiver-bord 12 met de grond verbonden wordt als de laser moet werken en wordt losgekoppeld als enkel de ontvanger wordt gebruikt. 3.3 Schema Het schema werd opgesteld op basis van de Typical application te vinden in de datasheet van de EDL1000T. Het resultaat is te zien in Figuur uH 1uH 1 39 Ohm 2 Figuur 3.1: Schema van het ontworpen transceiverbord 3.4 Layout De layout van het transceiverbord is te zien in Figuur 3.2. Bij het plaatsen van de verschillende componenten werd rekening gehouden met de aandachtspunten die aangehaald werden voor hoogfrequent bordontwerp (zie Hoofdstuk 2). Ook voor de in- en uitgangen werd er rekening mee gehouden dat het connecteren van de kabels op de SMA-connectoren een zekere ruimte vergt. Deze werden dus niet te dicht op elkaar geplaatst.

27 Ontwerp van een transceiver-bord 13 Figuur 3.2: Layout van het ontworpen transceiverbord 3.5 Bestukte transceiverbord In Figuur 3.3 is een foto te zien van het bestukte transceiverbord. Figuur 3.3: Foto van het bestukte transceiverbord

28 Hoofdstuk 4 Ontwerp van een optische transmitter 4.1 Laserdiode - Optek OPV310Y De OPV310Y is een VCSEL (Vertical Cavity Surface Emitting Laser) laserdiode die licht uitstraalt met een golflengte van 850 nm bij een lage stroom en spanning [3]. Ze heeft een drempelstroom van maximaal 3 ma en operatiespanning van typisch 2 V. Er is ook een monitorfotodetector aanwezig wiens kathode verbonden is met de laseranode. 4.2 Commerciële laser driver - MAX3740 De MAX3740 is een laser driver ontworpen voor het aansturen van VCSEL s tot 3.2 Gbps [4]. Deze laser driver werkt bij 3.3 V. Aangezien VCSEL s een lage stroom nodig hebben zijn de maximale modulatie- en biasstroom beperkt tot 15 ma. Bovendien kan er gebruik gemaakt worden van temperatuurcompensatie en is er een automatic power control (APC) feedback loop aanwezig. De APC veronderstelt dat er wordt gewerkt met een laser met een inwendige fotodetector, waarbij de laserkathode is verbonden met de fotodetectoranode. Daar dit bij de OPV310Y niet het geval is en om de applicatie eenvoudig te houden werd beslist om noch gebruik te maken van de APC loop, noch van de temperatuurcompensatie. Ook de foutindicator en de uitschakelfunctie worden niet gebruikt. De squelch functie wordt wel gebruikt door de desbetreffende pin hoog te trekken. Squelch zorgt ervoor dat ongewenste signalen met een laag vermogen weggefilterd worden. 14

29 TX_DISABLE SAFETY CIRCUITRY ENABLE BIAS GENERATOR WITH APC BIAS BIASSET SQUELCH IN+ 100Ω MAX3740 Ontwerp van een optische transmitter Beschrijving van de pinnen De chip heeft 24 pinnen (Figuur 4.1) waarvan er 3 voeding en 3 grond zijn. Er zijn een aantal pinnen aanwezig MODULATION die enkel CURRENT nuttig zijn voor de APC en foutindicatie. Aangezien deze functies ENABLE SIGNAL DETECT V CC GENERATOR niet gebruikt worden, moeten die pinnen niet geconnecteerd worden. Ook de peakset pin die TC1 TC2 MODSET LASER MODULATOR PEAKING CONTROL PEAKSET peaking kan introduceren wordt niet gebruikt en is dus niet geconnecteerd. De 2 temperatuurcompensatiepinnen worden kortgesloten (zoals aangeraden in de datasheet) en de transmitter Chip disable Information wordt met de grond verbonden om de transmitter Pin Configuration aan te schakelen. OUNT: 3806 BIPOLAR TOP VIEW PWRMON REF IN- OUT- OUT MD COMP VCC BIASMON GND 1 18 BIAS TX_DISABLE 2 17 BIASSET Package Information age outline information, go to m/packages. V CC OUT+ OUT- IN+ IN- FAULT MAX PACKAGE TYPE PACKAGE CODE SQUELCH 6 13 GND 24 Thin QFN 4mm 4mm 0.8mm) T VCC TC1 TC2 GND MODSET PEAKSET 24 THIN QFN (4mm x 4mm) *EXPOSED PAD IS CONNECTED TO GND e responsibility for use of any circuitry other than circuitry entirely embodied in a Maxim product. No circuit patent licenses are es the right to change the circuitry and specifications without notice at any time. Figuur 4.1: Pinout van de MAX3740 Maxim Integrated Products, 120 San Gabriel Drive, Sunnyvale, CA Uiteraard is er ook een data ingang: deze is differentieel en bestaat uit een niet-inverterende grated Products Printed USA is a registered trademark of Maxim Integrated Products. pin (DATA+) en een inverterende pin (DATA-). Ten slotte is er ook een differentiële uitgang: OUT+ en OUT Bepalen van de bias- en modulatiestroom De bias- en modulatiestroom, I bias en I mod kunnen ingesteld worden door een gepaste weerstand te verbinden met de BIASSET pin en MODSET pin respectievelijk. Om de juiste waarden voor deze stromen te vinden, moet de laser van naderbij bekeken worden. Op Figuur 4.2 ziet men dat bij een stroom van 2 ma de laser 0.1 mw uitstraalt. Dit is een goede keuze voor het vermogen P 0 bij het uitzenden van een 0-bit. Welke keuze moet nu gemaakt worden voor het vermogen P 1 bij het uitzenden van een 1-bit? De verhouding P 1 op P 0 noemt men de extinction ratio r e.

30 Ontwerp van een optische transmitter 16 Figuur 4.2: Laser uitgangsvermogen t.o.v. stroom r e = P 1 P 0 Om een voldoende scheiding tussen de logische niveaus te verkrijgen, verwacht men voor r e minstens een waarde van 10. Aangezien het geen sinecure is om P 0 op exact 0.1 mw te krijgen, werd P 1 op 1.8 mw gekozen, wat bereikt wordt bij een stroom van ongeveer 11 ma. Hierdoor zal r e zeker meer dan 10 bedragen. Nu P 0 en P 1 gekend zijn moet de bijpassende biasstroom en modulatiestroom berekend worden. I bias = I 0 + I 1 11 ma + 2 ma = = 6.5 ma 2 2 I mod = I 1 I 0 = 11 ma 2 ma = 9 ma Instellen van de bias- en modulatiestroom Op Figuur 4.3 kan men zien dat de weerstand aan de BIASMAX pin ongeveer 4.7 kω moet zijn om de instelstroom van 6.5 ma te verkrijgen. Analoog is op Figuur 4.4 te zien dat de weerstand aan de MODSET pin 1.8 kω moet bedragen om de modulatiestroom in te stellen op 9 ma. Merk op dat het bepalen van deze stromen zeer belangrijk is. Als de biasstroom te klein is t.o.v. de modulatiestroom kan het gebeuren dat de laser niets uitzendt bij een 0. Om dan een 1 te zenden, moet de laser weer opstarten, wat een vertraging tot 1 ns kan opleveren. Bij

31 Ontwerp van een optische transmitter 17 Figuur 4.3: Biasstroom t.o.v. biasset-weerstand Figuur 4.4: Modulatiestroom t.o.v. modset-weerstand

32 Ontwerp van een optische transmitter 18 bitsnelheden van 500 Mbps is dit niet te verwaarlozen. Op het oogdiagram zou men dan een stijgende flank zien die veel breder is dan de dalende. Er dient ook opgemerkt te worden dat men er hier van uitgaat dat de biasstroom de gemiddelde stroom is die de laser te verwerken krijgt. Bij de MAX3740 is dit enkel zo wanneer geen gebruik gemaakt wordt van de APC loop. Als de APC loop wel gebruikt wordt moet men een weerstand van 1.7 kω met de BIASSET pin verbinden om de maximale stroom naar de laser in te stellen. Er is nog een pin, de BIASMON pin, die de gebruiker in staat stelt de biasstroom op te meten. Bij deze pin wordt een stroom van 1/9 keer de biasstroom uitgezonden. De pin moet wel op minder dan 0.8 V staan. Aangezien de biasstroom 6.5 ma is, zal de stroom uit de monitor pin ma bedragen, wat een weerstand van 680 Ω een goede keuze maakt om hier te plaatsen. Zo zal de monitor pin op een spanning van ongeveer 0.5 V ingesteld worden Alignatie van de POF Om de POF goed te aligneren met de laser, wordt er gebruik gemaakt van een hulpstuk (Figuur 4.5) dat op de laser kan worden vastgevezen. Om dit goed tot zijn recht te laten komen, wordt er plaats voorzien op het bord waar deze header kan steunen en kan worden vastgemaakt. Figuur 4.5: Header voor alignatie van de POF met de laser 4.4 Schema Het schema werd opgesteld op basis van de Typical application te vinden in de datasheet van de MAX3740. Het resultaat is te zien in Figuur 4.6.

33 Ontwerp van een optische transmitter Ohm uH Ohm 50 Ohm kohm Figuur 4.6: Schema van het ontworpen transmitterbord 4.5 Layout De layout van het transmitterbord is te zien in Figuur 4.7. Uiteraard werden opnieuw de regels van de kunst bij hoogfrequent bordontwerp in acht genomen (zie Hoofdstuk 2). Figuur 4.7: Layout van het ontworpen transmitterbord 4.6 Bestukte transmitterbord In Figuur 4.8 is een foto te zien van het bestukte transmitterbord.

34 Ontwerp van een optische transmitter Figuur 4.8: Foto van het bestukte transmitterbord 20

Het is geen open boek tentamen. Wel mag gebruik gemaakt worden van een A4- tje met eigen aantekeningen.

Het is geen open boek tentamen. Wel mag gebruik gemaakt worden van een A4- tje met eigen aantekeningen. Examen ET1205-D1 Elektronische Circuits deel 1, 5 April 2011, 9-12 uur Het is geen open boek tentamen. Wel mag gebruik gemaakt worden van een A4- tje met eigen aantekeningen. Indien, bij het multiple choice

Nadere informatie

Hoofdstuk 4 : BESLISSINGSDIAGRAM

Hoofdstuk 4 : BESLISSINGSDIAGRAM Hoofdstuk 4 : BESLISSINGSDIAGRAM 4.1. Inleiding. Om te komen tot het resultaat dat we in het kader van dit eindwerk hebben bereikt, moesten we een studie maken van de bestaande methodes en op basis hiervan

Nadere informatie

3.4. Transmissiekarakteristiken van optische fibers... p Attenuatie... p Bandbreedte... p Multimode of intermodale

3.4. Transmissiekarakteristiken van optische fibers... p Attenuatie... p Bandbreedte... p Multimode of intermodale INHOUDSOPGAVE Dankwoord Inhoudsopgave.... p. I Lijst van de afkortingen.... p. V HOOFDSTUK 1 : Beschrijving van het eindwerk.... p. 1 1.1. Gegevens... p. 1 1.2. Het doel... p. 1 1.3. Mogelijke oplossingen...

Nadere informatie

SURFnet 7: De Optische Laag

SURFnet 7: De Optische Laag SURFnet 7: De Optische Laag 27 juni 2013 Rob Smets Netwerkdiensten (rob.smets@surfnet.nl) Inhoud: Introductie Optische communicatie: een basis Technologieën Concepten NGE over SURFnet s CPL netwerk Vragen

Nadere informatie

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE. Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE. Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010 FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010 Voeg aan het antwoord van een opgave altijd het bewijs, de berekening of de argumentatie toe. Als je een onderdeel

Nadere informatie

Wie is Simac? Simac Electronics

Wie is Simac? Simac Electronics RF over Fiber Wie is Simac? Simac Electronics eerste werkmaatschappij Simac bestaat sinds 1 oktober 1971 Ingenieursbureau in T&M en verbindingsoplossingen Simac Techniek Holding met ca.1000 medewerkers

Nadere informatie

PIR DC-SWITCH. DC Passive infra-red Detector. Model No. PDS-10 GEBRUIKSAANWIJZING/INSTRUCTION MANUAL

PIR DC-SWITCH. DC Passive infra-red Detector. Model No. PDS-10 GEBRUIKSAANWIJZING/INSTRUCTION MANUAL PIR DC-SWITCH DC Passive infra-red Detector Model No. PDS-10 GEBRUIKSAANWIJZING/INSTRUCTION MANUAL Please read this manual before operating your DETECTOR PIR DC-Switch (PDS-10) De PDS-10 is een beweging

Nadere informatie

Today s class. Digital Logic. Informationsteknologi. Friday, October 19, 2007 Computer Architecture I - Class 8 1

Today s class. Digital Logic. Informationsteknologi. Friday, October 19, 2007 Computer Architecture I - Class 8 1 Today s class Digital Logic Friday, October 19, 2007 Computer Architecture I - Class 8 1 Digital circuits Two logical values Binary 0 (signal between 0 and 1 volt) Binary 1 (signal between 2 and 5 volts)

Nadere informatie

Een Simpele RF Ontvanger

Een Simpele RF Ontvanger Een Simpele RF Ontvanger Een eenvoudige schakeling rond de RRFQ1 module Samenvatting De hierbij gepresenteerde schakeling vormt een eenvoudige ontvanger voor het ontvangen van seriële data over een smalband

Nadere informatie

Introductie in flowcharts

Introductie in flowcharts Introductie in flowcharts Flow Charts Een flow chart kan gebruikt worden om: Processen definieren en analyseren. Een beeld vormen van een proces voor analyse, discussie of communicatie. Het definieren,

Nadere informatie

Quick start guide. Powerbank MI Mah. Follow Fast All rights reserved. Page 1

Quick start guide. Powerbank MI Mah. Follow Fast All rights reserved. Page 1 Quick start guide Powerbank MI 16.000 Mah Follow Fast 2016 - All rights reserved. Page 1 ENGLISH The Mi 16000 Power Bank is a very good backup option for those on the move. It can keep you going for days

Nadere informatie

liniled Cast Joint liniled Gietmof liniled Castjoint

liniled Cast Joint liniled Gietmof liniled Castjoint liniled Cast Joint liniled Gietmof liniled is een hoogwaardige, flexibele LED strip. Deze flexibiliteit zorgt voor een zeer brede toepasbaarheid. liniled kan zowel binnen als buiten in functionele en decoratieve

Nadere informatie

HANDLEIDING - ACTIEVE MOTORKRAAN

HANDLEIDING - ACTIEVE MOTORKRAAN M A N U A L HANDLEIDING - ACTIEVE MOTORKRAAN MANUAL - ACTIVE MOTOR VALVE Model E710877 E710878 E710856 E710972 E710973 www.tasseron.nl Inhoud / Content NEDERLANDS Hoofdstuk Pagina NL 1 ALGEMEEN 2 NL 1.1

Nadere informatie

MyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate

MyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate MyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate Van Non-Corporate naar Corporate In MyDHL+ is het mogelijk om meerdere gebruikers aan uw set-up toe te voegen. Wanneer er bijvoorbeeld meerdere collega s van dezelfde

Nadere informatie

L.Net s88sd16-n aansluitingen en programmering.

L.Net s88sd16-n aansluitingen en programmering. De L.Net s88sd16-n wordt via één van de L.Net aansluitingen aangesloten op de LocoNet aansluiting van de centrale, bij een Intellibox of Twin-Center is dat de LocoNet-T aansluiting. L.Net s88sd16-n aansluitingen

Nadere informatie

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE Tentamen Bewijzen en Technieken 1 7 januari 211, duur 3 uur. Voeg aan het antwoord van een opgave altijd het bewijs, de berekening of de argumentatie toe.

Nadere informatie

Niet-lineair gedrag in een halfgeleider optische versterker en laser diode gebaseerd terugkoppelingsschema

Niet-lineair gedrag in een halfgeleider optische versterker en laser diode gebaseerd terugkoppelingsschema Niet-lineair gedrag in een halfgeleider optische versterker en laser diode gebaseerd terugkoppelingsschema Wouter D Oosterlinck Promotor: Prof. G. Morthier Photonics Research Group http://photonics.intec.ugent.be

Nadere informatie

Power Quality aspecten van LED-lampen.

Power Quality aspecten van LED-lampen. Power Quality aspecten van LED-lampen. Hoe meet je die en wat betekent het voor de praktijk? Mark Vloemans AR Benelux Timothy Hertstein ZES ZIMMER Onderwerpen o Aanleiding o Wat is de Power Factor? o Hoe

Nadere informatie

I.S.T.C. Intelligent Saving Temperature Controler

I.S.T.C. Intelligent Saving Temperature Controler MATEN & INFORMATIE I.S.T.C. Intelligent Saving Temperature Controler Deze unieke modulerende zender, als enige ter wereld, verlaagt het energieverbruik aanzienlijk. Het werkt in combinatie met de energy

Nadere informatie

OUTDOOR HD BULLET IP CAMERA PRODUCT MANUAL

OUTDOOR HD BULLET IP CAMERA PRODUCT MANUAL OUTDOOR HD BULLET IP CAMERA PRODUCT MANUAL GB - NL GB PARTS & FUNCTIONS 1. 7. ---- 3. ---- 4. ---------- 6. 5. 2. ---- 1. Outdoor IP camera unit 2. Antenna 3. Mounting bracket 4. Network connection 5.

Nadere informatie

Add the standing fingers to get the tens and multiply the closed fingers to get the units.

Add the standing fingers to get the tens and multiply the closed fingers to get the units. Digit work Here's a useful system of finger reckoning from the Middle Ages. To multiply $6 \times 9$, hold up one finger to represent the difference between the five fingers on that hand and the first

Nadere informatie

General info on using shopping carts with Ingenico epayments

General info on using shopping carts with Ingenico epayments Inhoudsopgave 1. Disclaimer 2. What is a PSPID? 3. What is an API user? How is it different from other users? 4. What is an operation code? And should I choose "Authorisation" or "Sale"? 5. What is an

Nadere informatie

University of Groningen

University of Groningen University of Groningen De ontwikkeling van prikkelverwerking bij mensen met een Autisme Spectrum Stoornis en de invloed van hulp en begeleiding gedurende het leven. Fortuin, Marret; Landsman-Dijkstra,

Nadere informatie

SAMPLE 11 = + 11 = + + Exploring Combinations of Ten + + = = + + = + = = + = = 11. Step Up. Step Ahead

SAMPLE 11 = + 11 = + + Exploring Combinations of Ten + + = = + + = + = = + = = 11. Step Up. Step Ahead 7.1 Exploring Combinations of Ten Look at these cubes. 2. Color some of the cubes to make three parts. Then write a matching sentence. 10 What addition sentence matches the picture? How else could you

Nadere informatie

Agilent EEsof EDA. Waveform Bridge to FlexDCA and Infiniium. New Features for Solving HSD Challenges with ADS Heidi Barnes June 17/18/20, 2013

Agilent EEsof EDA. Waveform Bridge to FlexDCA and Infiniium. New Features for Solving HSD Challenges with ADS Heidi Barnes June 17/18/20, 2013 New Features for Solving HSD Challenges with ADS 2013 Waveform Bridge to FlexDCA and Infiniium Agilent EEsof EDA Heidi Barnes June 17/18/20, 2013 Copyright 2013 Agilent Technologies 1 Agenda Post-Layout

Nadere informatie

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE Tentamen Analyse 6 januari 203, duur 3 uur. Voeg aan het antwoord van een opgave altijd het bewijs, de berekening of de argumentatie toe. Als je een onderdeel

Nadere informatie

Camera Link. Samenvatting van de Camera Link standard Voor het aansluiten van Digitale cameras op Frame Grabbers. Opmerkingen

Camera Link. Samenvatting van de Camera Link standard Voor het aansluiten van Digitale cameras op Frame Grabbers. Opmerkingen Camera Link Samenvatting van de Camera Link standard Voor het aansluiten van Digitale cameras op Frame Grabbers Opmerkingen Dit document is slechts een samenvatting en heeft geen enkele officiële waarde.

Nadere informatie

Meetkunde en Lineaire Algebra

Meetkunde en Lineaire Algebra Hoofdstuk 1 Meetkunde en Lineaire Algebra Vraag 1.1 De samenstelling van rotaties in het vlak is commutatief. Vraag 1.2 De samenstelling van de orthogonale spiegelingen t.o.v. twee gegeven vlakken in de

Nadere informatie

Remote sensor series

Remote sensor series Remote sensor series DATASHEET Sensor Partners BV James Wattlaan 15 5151 DP Drunen The Netherlands +1 ()1-7 9 info@sensorpartners.com sensorpartners.com Sensor Partners BVBA Z.1 Researchpark 1 B-1, Zellik

Nadere informatie

Settings for the C100BRS4 MAC Address Spoofing with cable Internet.

Settings for the C100BRS4 MAC Address Spoofing with cable Internet. Settings for the C100BRS4 MAC Address Spoofing with cable Internet. General: Please use the latest firmware for the router. The firmware is available on http://www.conceptronic.net! Use Firmware version

Nadere informatie

Low Noise Power Supply for the Logitech Squeezebox Duet. Technical Description

Low Noise Power Supply for the Logitech Squeezebox Duet. Technical Description Low Noise Power Supply for the Logitech Squeezebox Duet Technical Description By Paul Langemeijer PaulLangemeijer@hotmail.com Document version 1.7 1 Table of Contents 1. Introduction... 3 1.1 Scope...

Nadere informatie

Travel Survey Questionnaires

Travel Survey Questionnaires Travel Survey Questionnaires Prot of Rotterdam and TU Delft, 16 June, 2009 Introduction To improve the accessibility to the Rotterdam Port and the efficiency of the public transport systems at the Rotterdam

Nadere informatie

Ae Table 1: Aircraft data. In horizontal steady flight, the equations of motion are L = W and T = D.

Ae Table 1: Aircraft data. In horizontal steady flight, the equations of motion are L = W and T = D. English Question 1 Flight mechanics (3 points) A subsonic jet aircraft is flying at sea level in the International Standard Atmosphere ( = 1.5 kg/m 3 ). It is assumed that thrust is independent of the

Nadere informatie

Quality requirements concerning the packaging of oak lumber of Houthandel Wijers vof (09.09.14)

Quality requirements concerning the packaging of oak lumber of Houthandel Wijers vof (09.09.14) Quality requirements concerning the packaging of oak lumber of (09.09.14) Content: 1. Requirements on sticks 2. Requirements on placing sticks 3. Requirements on construction pallets 4. Stick length and

Nadere informatie

Lasers. Laserlicht. l.a.s.e.r. Een laser is een lichtbron waar heel speciaal licht uit komt.

Lasers. Laserlicht. l.a.s.e.r. Een laser is een lichtbron waar heel speciaal licht uit komt. Lasers Laserlicht Een laser is een lichtbron waar heel speciaal licht uit komt. Het licht is monochromatisch de bundel is zeer evenwijdig alle fotonen zijn met elkaar in fase. ( golven in de maat ) de

Nadere informatie

Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur

Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur M. Zander MSc. Eerste begeleider: Tweede begeleider: dr. W. Waterink drs. J. Eshuis Oktober 2014 Faculteit Psychologie en Onderwijswetenschappen

Nadere informatie

DALISOFT. 33. Configuring DALI ballasts with the TDS20620V2 DALI Tool. Connect the TDS20620V2. Start DALISOFT

DALISOFT. 33. Configuring DALI ballasts with the TDS20620V2 DALI Tool. Connect the TDS20620V2. Start DALISOFT TELETASK Handbook Multiple DoIP Central units DALISOFT 33. Configuring DALI ballasts with the TDS20620V2 DALI Tool Connect the TDS20620V2 If there is a TDS13620 connected to the DALI-bus, remove it first.

Nadere informatie

Module 1: werken met OPAMPS. Project 1 : Elementaire lineaire OPAMP schakelingen.

Module 1: werken met OPAMPS. Project 1 : Elementaire lineaire OPAMP schakelingen. Vak: Labo elektro Pagina 1 / / Module 1: werken met OPAMPS. Project 1 : Elementaire lineaire OPAMP schakelingen. 1. Opgaven. - Zoek de bijzonderste principe schema s en datagegevens. Meet de opstellingen

Nadere informatie

WELKOM. Netwerkkabels vervangen door lucht. Papiermolen Herisem 8 oktober 2010

WELKOM. Netwerkkabels vervangen door lucht. Papiermolen Herisem 8 oktober 2010 WELKOM lucht Papiermolen Herisem 8 oktober 2010 Programma 09h15 Who-is Jan Biesmans OPTIMA NETWORKS 09h30 WiFi P-t-P & MultiPt Benoit Bergers OPTIMA NETWORKS 10h00 Free-Space-Optics Jan Biesmans OPTIMA

Nadere informatie

L.Net s88sd16-n aansluitingen en programmering.

L.Net s88sd16-n aansluitingen en programmering. De L.Net s88sd16-n wordt via één van de L.Net aansluitingen aangesloten op de LocoNet aansluiting van de centrale, bij een Intellibox of Twin-Center is dat de LocoNet-T aansluiting. L.Net s88sd16-n aansluitingen

Nadere informatie

Basisconcept VHDL. Digitaal Ontwerpen Tweede studiejaar. Wim Dolman. Engineering, leerroute Elektrotechniek Faculteit Techniek

Basisconcept VHDL. Digitaal Ontwerpen Tweede studiejaar. Wim Dolman. Engineering, leerroute Elektrotechniek Faculteit Techniek Basisconcept VHDL Tweede studiejaar Wim Dolman Engineering, leerroute Elektrotechniek Faculteit Techniek 1 Deze presentatie toont de stappen voor het ontwerpen van een digitale combinatorische schakeling

Nadere informatie

Inleiding Vermogenversterkers en de Klasse A versterker

Inleiding Vermogenversterkers en de Klasse A versterker Inleiding Vermogenversterkers en de Klasse A versterker Jan Genoe KHLim Universitaire Campus, Gebouw B 3590 Diepenbeek Belgium http://www.khlim.be/~jgenoe In dit hoofdstuk situeren we eerste in het algemeen

Nadere informatie

OUTDOOR HD DOME IP CAMERA PRODUCT MANUAL GB - NL

OUTDOOR HD DOME IP CAMERA PRODUCT MANUAL GB - NL OUTDOOR HD DOME IP CAMERA PRODUCT MANUAL GB - NL GB PARTS & FUNCTIONS 2. ---- 1. ---- 3. ---- 7. ---------- 5. 4. 6. 1. Outdoor IP camera unit 2. Antenna 3. Mounting bracket 4. Network connection 5. Power

Nadere informatie

Digitale interface protocols Jan Genoe KHLim

Digitale interface protocols Jan Genoe KHLim KHLim 1 Interface Standaarden IEEE Standaarden 488 GPIB 802.3 Ethernet 1194.1 BTL 1394... ANSI Standaarden TIA/EIA-232 TIA/EIA-422 TIA/EIA-485 TIA/EIA-644... Andere Standaarden SCSI USB GTL GTLP... 2 Keuzecriteria

Nadere informatie

Hoofdstuk 10: Speciale types transistoren

Hoofdstuk 10: Speciale types transistoren 1 Hoofdstuk 10: Speciale types transistoren In dit korte hoofdstuk zullen we een overzicht geven van de belangrijkste types bipolaire transistoren die in de handel verkrijgbaar zijn. 1: Transistoren voor

Nadere informatie

Gebruik van het LOGO in geautomatiseerde verkiezingen

Gebruik van het LOGO in geautomatiseerde verkiezingen BIJLAGE 1 S.A. STERIA Benelux N.V. Gebruik van het LOGO in geautomatiseerde verkiezingen Technische bepalingen voor de weergave van het logo op de schermen. Versie 1.2 Guy JASPERS Revisions Revision Description

Nadere informatie

Klasse B output buffer voor een Flat Panel Display Kolom aansturing

Klasse B output buffer voor een Flat Panel Display Kolom aansturing Gevalstudie 1 Klasse B output buffer voor een Flat Panel Display Kolom aansturing IEEE Journal of Solid-state circuits, Vol 34, No 1, Januari 1999, pp 116-119 Jan Genoe KHLim Flat Panel display kolom driver

Nadere informatie

Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and

Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa Physical factors as predictors of psychological and physical recovery of anorexia nervosa Liesbeth Libbers

Nadere informatie

Esther Lee-Varisco Matt Zhang

Esther Lee-Varisco Matt Zhang Esther Lee-Varisco Matt Zhang Want to build a wine cellar Surface temperature varies daily, seasonally, and geologically Need reasonable depth to build the cellar for lessened temperature variations Building

Nadere informatie

z x 1 x 2 x 3 x 4 s 1 s 2 s 3 rij rij rij rij

z x 1 x 2 x 3 x 4 s 1 s 2 s 3 rij rij rij rij ENGLISH VERSION SEE PAGE 3 Tentamen Lineaire Optimalisering, 0 januari 0, tijdsduur 3 uur. Het gebruik van een eenvoudige rekenmachine is toegestaan. Geef bij elk antwoord een duidelijke toelichting. Als

Nadere informatie

AE1103 Statics. 25 January h h. Answer sheets. Last name and initials:

AE1103 Statics. 25 January h h. Answer sheets. Last name and initials: Space above not to be filled in by the student AE1103 Statics 09.00h - 12.00h Answer sheets Last name and initials: Student no.: Only hand in the answer sheets! Other sheets will not be accepted Write

Nadere informatie

spanning. * Deel het verschil daarvan en deel dat getal door de gewenste stroom om de weerstandswaarde te krijgen.

spanning. * Deel het verschil daarvan en deel dat getal door de gewenste stroom om de weerstandswaarde te krijgen. Weerstand stroombeperking voor LED s Om de stroom door een LED te beperken wordt een weerstand toegepast. Maar hoe hoog moet de waarde van zo n weerstand eigenlijk zijn? In de dagelijkse praktijk wordt

Nadere informatie

René Bos, T&M Consultant. Den Bosch 14 juni 2018

René Bos, T&M Consultant. Den Bosch 14 juni 2018 René Bos, T&M Consultant Den Bosch 14 juni 2018 Batterij Emulatie Area of Expertise Measurement know-how Application know-how Batterij Emulatie Batterij Emulatie De elektrochemische cel Opbouw cel Waarom

Nadere informatie

Johto. Flexible light

Johto. Flexible light Johto Flexible light Johto is a high quality lighting system based on LED for technically sophisticated interior and exterior light. It provides homogeneous and dot free illumination in very low installation

Nadere informatie

Schriftelijk tentamen Digitale Telecommunicatie Technieken (5LL20) en Telecommunicatie Techniek (5LL50) op dinsdag 14 juni 2005 van

Schriftelijk tentamen Digitale Telecommunicatie Technieken (5LL20) en Telecommunicatie Techniek (5LL50) op dinsdag 14 juni 2005 van Schriftelijk tentamen Digitale Telecommunicatie Technieken (5LL20) en Telecommunicatie Techniek (5LL50) op dinsdag 14 juni 2005 van 14.00-17.00 uur Studenten die in het nieuwe vak (5LL50) tentamen doen

Nadere informatie

Pure Bending. A beam satisfying above given requirements are shown below: Why this surface is called neutral will be explained later in the lecture.

Pure Bending. A beam satisfying above given requirements are shown below: Why this surface is called neutral will be explained later in the lecture. In this section we will derive a formula to analyze a the deformation and stress distribution of a beam under flexural action. Theformulatobederivedinthis section will be used for straight beams with sections

Nadere informatie

STRESS CORROSION CRACKING OF WELDED JOINTS OF Al-Mg ALLOYS

STRESS CORROSION CRACKING OF WELDED JOINTS OF Al-Mg ALLOYS Journal of KONES Powertrain and Transport, Vol. 21, No. 3 2014 ISSN: 1231-4005 e-issn: 2354-0133 ICID: 1133154 DOI: 10.5604/12314005.1133154 STRESS CORROSION CRACKING OF WELDED JOINTS OF Al-Mg ALLOYS Gdynia

Nadere informatie

Notitie : In de grond gevormde palen met grondverwijdering

Notitie : In de grond gevormde palen met grondverwijdering Notitie : In de grond gevormde palen met grondverwijdering Waarom een notitie? Waarom een notitie? Onduidelijkheid van de norm? Waarom een notitie? Onduidelijkheid van de norm? of Landelijk handelen volgens

Nadere informatie

Combinatorische schakelingen

Combinatorische schakelingen Practicum 1: Combinatorische schakelingen Groep A.6: Lennert Acke Pieter Schuddinck Kristof Vandoorne Steven Werbrouck Inhoudstabel 1. Doelstellingen... 2 2. Voorbereiding... 3 3. Hardware-practicum...

Nadere informatie

CHROMA STANDAARDREEKS

CHROMA STANDAARDREEKS CHROMA STANDAARDREEKS Chroma-onderzoeken Een chroma geeft een beeld over de kwaliteit van bijvoorbeeld een bodem of compost. Een chroma bestaat uit 4 zones. Uit elke zone is een bepaald kwaliteitsaspect

Nadere informatie

Interface tussen Stuurbediening en Sony autoaudio

Interface tussen Stuurbediening en Sony autoaudio The information in this document is in Dutch, English version follows later in this document Interface tussen Stuurbediening en Sony autoaudio LET OP! HOEWEL DE UITERSTE ZORGVULDIGHEID IS BETRACHT BIJ

Nadere informatie

Signaalintegriteit van Veldbussen & discrete I/O Signalen

Signaalintegriteit van Veldbussen & discrete I/O Signalen Signaalintegriteit van Veldbussen & discrete I/O Signalen Rob Kersten rob.kersten@miwconsultants.nl 2012 MIW Consultants 1 Samenvatting MIW Consultants Interessante discussie op LinkedIn bij de en User

Nadere informatie

Practica bij het vak. Inleiding tot de Elektrotechniek: Practicum 2 Analoge versus digitale signalen en hun overdracht

Practica bij het vak. Inleiding tot de Elektrotechniek: Practicum 2 Analoge versus digitale signalen en hun overdracht Elektronica en Informatiesystemen Practica bij het vak Inleiding tot de Elektrotechniek: Practicum 2 Analoge versus digitale signalen en hun overdracht door Prof. dr. ir. J. Van Campenhout ir. Sean Rul

Nadere informatie

Cambridge Assessment International Education Cambridge International General Certificate of Secondary Education. Published

Cambridge Assessment International Education Cambridge International General Certificate of Secondary Education. Published Cambridge Assessment International Education Cambridge International General Certificate of Secondary Education DUTCH 055/02 Paper 2 Reading MARK SCHEME Maximum Mark: 45 Published This mark scheme is published

Nadere informatie

Elektronische basisschakelingen Oefenzitting 3.

Elektronische basisschakelingen Oefenzitting 3. Elektronische basisschakelingen Oefenzitting 3 Pieter.Gijsenbergh@esat.kuleuven.be Doelstellingen Frequentiegedrag van ideale opampschakelingen in feedback Invloed van reële opamps op dit frequentiegedrag

Nadere informatie

04/11/2013. Sluitersnelheid: 1/50 sec = 0.02 sec. Frameduur= 2 x sluitersnelheid= 2/50 = 1/25 = 0.04 sec. Framerate= 1/0.

04/11/2013. Sluitersnelheid: 1/50 sec = 0.02 sec. Frameduur= 2 x sluitersnelheid= 2/50 = 1/25 = 0.04 sec. Framerate= 1/0. Onderwerpen: Scherpstelling - Focusering Sluitersnelheid en framerate Sluitersnelheid en belichting Driedimensionale Arthrokinematische Mobilisatie Cursus Klinische Video/Foto-Analyse Avond 3: Scherpte

Nadere informatie

Verklaring van het beweeggedrag van ouderen door determinanten van. The explanation of the physical activity of elderly by determinants of

Verklaring van het beweeggedrag van ouderen door determinanten van. The explanation of the physical activity of elderly by determinants of Verklaring van het beweeggedrag van ouderen door determinanten van het I-change Model The explanation of the physical activity of elderly by determinants of the I-change Model Hilbrand Kuit Eerste begeleider:

Nadere informatie

FRAME [UPRIGHT MODEL] / [DEPTH] / [HEIGHT] / [FINISH] TYPE OF BASEPLATE P Base plate BP80 / E alternatives: ZINC finish in all cases

FRAME [UPRIGHT MODEL] / [DEPTH] / [HEIGHT] / [FINISH] TYPE OF BASEPLATE P Base plate BP80 / E alternatives: ZINC finish in all cases FRAME XS UPRIGHT BASE PLATE UPRIGHT HORIZONTAL PROFILE DIAGONAL PROFILE DESCRIPTION A vertical structure consisting of 2 uprights, joined by a system of bracing profiles, and base plates intended to support

Nadere informatie

MyDHL+ Uw accountnummer(s) delen

MyDHL+ Uw accountnummer(s) delen MyDHL+ Uw accountnummer(s) delen met anderen Uw accountnummer(s) delen met anderen in MyDHL+ In MyDHL+ is het mogelijk om uw accountnummer(s) te delen met anderen om op uw accountnummer een zending te

Nadere informatie

Klasse B versterkers

Klasse B versterkers Klasse B versterkers Jan Genoe KHLim Universitaire Campus, Gebouw B 359 Diepenbeek Belgium http://www.khlim.be/~jgenoe In dit hoofdstuk bespreken we de Klasse B en de klasse G versterker. Deze versterker

Nadere informatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een Vaste Relatie The Association between Daily Stress, Emotional Intimacy and Affect with Partners in a Commited

Nadere informatie

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten.

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. The Effect of Difference in Peer and Parent Social Influences on Adolescent Alcohol Use. Nadine

Nadere informatie

Calculator spelling. Assignment

Calculator spelling. Assignment Calculator spelling A 7-segmentdisplay is used to represent digits (and sometimes also letters). If a screen is held upside down by coincide, the digits may look like letters from the alphabet. This finding

Nadere informatie

Johto. Flexible light

Johto. Flexible light Johto Flexible light Johto is a high quality lighting system based on LED for technically sophisticated interior and exterior light. It provides homogeneous and dot free illumination in very low installation

Nadere informatie

Four-card problem. Input

Four-card problem. Input Four-card problem The four-card problem (also known as the Wason selection task) is a logic puzzle devised by Peter Cathcart Wason in 1966. It is one of the most famous tasks in the study of deductive

Nadere informatie

Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive. Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive

Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive. Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive 1 Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive Femke Boom Open Universiteit Naam student: Femke Boom Studentnummer: 850762029 Cursusnaam: Empirisch afstudeeronderzoek:

Nadere informatie

Meetkunde en Lineaire Algebra

Meetkunde en Lineaire Algebra Hoofdstuk 1 Meetkunde en Lineaire Algebra Vraag 1.1 De samenstelling van rotaties in het vlak is commutatief. Vraag 1.2 De samenstelling van de orthogonale spiegelingen t.o.v. twee gegeven vlakken in de

Nadere informatie

The colour of a pixel in a bit map picture can be presented in different ways. For this assignment, we distinguish two categories:

The colour of a pixel in a bit map picture can be presented in different ways. For this assignment, we distinguish two categories: Bitmap conversion A bit map picture is exactly what the name makes one suspect: a sequence of bits (0 or 1) that together represent a digital photo. The picture consists of a matrix (rectangle grid) of

Nadere informatie

HOOFDSTUK 6 : AFREGELPROCEDURES

HOOFDSTUK 6 : AFREGELPROCEDURES HOOFDSTUK 6 : AFREGELPROCEDURES 6.1. Inleiding. Nu we de racks ontworpen en gemonteerd hebben, moeten we de schakelingen nog afregelen. Dit is noodzakelijk omdat ze voorzien zijn van trimmers die een fijnregeling

Nadere informatie

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE. Toets Inleiding Kansrekening 1 22 februari 2013

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE. Toets Inleiding Kansrekening 1 22 februari 2013 FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE Toets Inleiding Kansrekening 1 22 februari 2013 Voeg aan het antwoord van een opgave altijd het bewijs, de berekening of de argumentatie toe. Als je een onderdeel

Nadere informatie

COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS

COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS Gezondheidsgedrag als compensatie voor de schadelijke gevolgen van roken COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS Health behaviour as compensation for the harmful effects of smoking

Nadere informatie

Chromosomal crossover

Chromosomal crossover Chromosomal crossover As one of the last steps of genetic recombination two homologous chromosomes can exchange genetic material during meiosis in a process that is referred to as synapsis. Because of

Nadere informatie

www.ezkits.eu by illumicon CTCSS encoder Pietershoek 3 5503XA Veldhoven The Netherlands fax +31-40-2230020

www.ezkits.eu by illumicon CTCSS encoder Pietershoek 3 5503XA Veldhoven The Netherlands fax +31-40-2230020 by illumicon www.ezkits.eu CTCSS encoder Pietershoek 3 5503XA Veldhoven The Netherlands fax +31-40-2230020 Inhoud Inleiding...3 Soldeerinstructies...3 Assembly...4 Schema...5 Connections...6 Configuration...6

Nadere informatie

The genesis of the game is unclear. Possibly, dominoes originates from China and the stones were brought here by Marco Polo, but this is uncertain.

The genesis of the game is unclear. Possibly, dominoes originates from China and the stones were brought here by Marco Polo, but this is uncertain. Domino tiles Dominoes is a game played with rectangular domino 'tiles'. Today the tiles are often made of plastic or wood, but in the past, they were made of real stone or ivory. They have a rectangle

Nadere informatie

BIOGRAPHY 185. Biography

BIOGRAPHY 185. Biography Summary This thesis describes high-speed photodiodes in standard CMOS technology which allow monolithic integration of optical receivers for short-haul communication. The electronics for (multiple users)

Nadere informatie

SPL D2 MKII GEBRUIKSAANWIJZING USER MANUAL

SPL D2 MKII GEBRUIKSAANWIJZING USER MANUAL SPL D2 MKII GEBRUIKSAANWIJZING USER MANUAL Spl-D2 Next generation Inleiding De SPL5-D2 unit is een geluidsdrukmeter die gekoppeld kan worden aan de SPL5. Het apparaat kan ook als losse geluidsdrukmeter

Nadere informatie

1-poorts Gigabit Midspan - PoE+ injector at en 802.3af

1-poorts Gigabit Midspan - PoE+ injector at en 802.3af 1-poorts Gigabit Midspan - PoE+ injector - 802.3at en 802.3af Product ID: POEINJ1GW Deze gigabit Power over Ethernet (PoE+) injector dient als stroom- en data-aansluiting op een gigabit PoE-apparaat via

Nadere informatie

Het aansturen van piëzo-actuatoren met lineaire versterkers, dat is toch even anders schakelen

Het aansturen van piëzo-actuatoren met lineaire versterkers, dat is toch even anders schakelen Het aansturen van piëzo-actuatoren met lineaire versterkers, dat is toch even anders schakelen Eric J. Boere Field Application Engineer bij Apex Microtechnology, namens TOP-electronics In het kort Piëzo-actuatoren

Nadere informatie

Hoe de (very) near-field test methode bijdraagt aan optimale antenne performance

Hoe de (very) near-field test methode bijdraagt aan optimale antenne performance Hoe de (very) near-field test methode bijdraagt aan optimale antenne performance Dirk Faber Test and Measurement specialist meer informatie: dirk.faber@acalbfi.nl uitdagingen ontwerpen IoT applicatie Product

Nadere informatie

AE1103 Statics. 5 November h h. Answer sheets. Last name and initials:

AE1103 Statics. 5 November h h. Answer sheets. Last name and initials: Space above not to be filled in by the student AE1103 Statics 09.00h - 12.00h Answer sheets Last name and initials: Student no.: Only hand in the answer sheets! Other sheets will not be accepted Write

Nadere informatie

STROOMSENSOR BT21i Gebruikershandleiding

STROOMSENSOR BT21i Gebruikershandleiding STROOMSENSOR BT21i Gebruikershandleiding CENTRUM VOOR MICROCOMPUTER APPLICATIES http://www.cma-science.nl Korte beschrijving De Stroomsensor BT21i is een veelzijdige sensor, die de stroomsterkte kan meten

Nadere informatie

Ontwikkeling 10kVac - 2,5kW voeding

Ontwikkeling 10kVac - 2,5kW voeding Ontwikkeling 10kVac - 2,5kW voeding Introductie Plasma toepassing Ontwerp + Resultaten Partial Discharge Nedap Light Controls 1 Nedap Light Controls Intelligent aansturen van gasontladingslampen tot 36kW

Nadere informatie

TENTAMEN Versterkerschakelingen en Instrumentatie (EE1C31)

TENTAMEN Versterkerschakelingen en Instrumentatie (EE1C31) TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica TENTAMEN Versterkerschakelingen en Instrumentatie (EE1C31) 15 april 2015, 9.00-12.00 uur Dit tentamen bestaat uit twee opgaven

Nadere informatie

Exercise P672 Lightweight Structures. A.P.H.W. Habraken. Report

Exercise P672 Lightweight Structures. A.P.H.W. Habraken. Report Exercise 2011-2012 7P672 Lightweight Structures A.P.H.W. Habraken Report Group 4: S.H.M. van Dijck J.C. Fritzsche J. Koeken T. Relker F.G.M. van Rooijen M. Slotboom M. Steenbeeke J.P.T. Theunissen Date:

Nadere informatie

Report for D-Sheet Piling 9.2

Report for D-Sheet Piling 9.2 Report for D-Sheet Piling 9.2 Design of Sheet Pilings Developed by Deltares Company: RPS advies en ingenieurs bv Date of report: 10/2/2013 Time of report: 4:03:39 PM Date of calculation: 10/2/2013 Time

Nadere informatie

Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind.

Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Bullying among Students with Autism Spectrum Disorders in Secondary

Nadere informatie

Activant Prophet 21. Prophet 21 Version 12.0 Upgrade Information

Activant Prophet 21. Prophet 21 Version 12.0 Upgrade Information Activant Prophet 21 Prophet 21 Version 12.0 Upgrade Information This class is designed for Customers interested in upgrading to version 12.0 IT staff responsible for the managing of the Prophet 21 system

Nadere informatie

Alistair LED stairwell luminaire Handleiding Alistair (UC03 sensor)

Alistair LED stairwell luminaire Handleiding Alistair (UC03 sensor) Alistair LED stairwell luminaire Handleiding Alistair (UC03 sensor) Let op: Als het flexibele draad van dit licht beschadigd is, dient het te worden vervangen door iemand van de technische service, of

Nadere informatie