Het keerpunt tussen komen en gaan, dat is waar wij elkaar ontmoeten [Botho Strauss, Trilogie van het weerzien, 1976]

Transcriptie

1 Het keerpunt tussen komen en gaan, dat is waar wij elkaar ontmoeten [Botho Strauss, Trilogie van het weerzien, 1976]

2 Beste vrienden, Cultuur floreert soms op ongewone plaatsen, op speciale tijdstippen of in bijzondere omstandigheden. Net als het leven zelf. Vooral ook in en rond gebouwen waar levens beginnen, gered worden, eindigen. Waar mensen herstellen, genezen, worden verzorgd. Waar mensen waken, koken, poetsen, diagnoses stellen, luisteren en kijken. Zorg en gastvrijheid, zachtheid maar ook doortastendheid, pijn, koele analyse, medische in ter venties, technologie, apparatuur, bedden, kasten en muren: alles loopt er in elkaar over. Een ziekenhuis is een heel speciale wereld waar vele levens elkaar krui sen. Het project IN FUSION gaat over ontmoeten, over de samen-leving, bena derd vanuit een onverwachte invalshoek. Het probeert die fragiele, heel kwetsbare verhalen en ervaringen te vatten in woord en beeld. IN FUSION gaat over het leven van alledag, over erfgoed. Bijgevolg gaat het ook over diversiteit, interculturaliteit, over u en al die anderen. Al vele maanden werken diverse erfgoedorganisaties en verenigingen rond diversiteit samen om nieuwe terreinen te verkennen. Faro, het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed, en het Minderhedenforum zijn de trekkers. Allen samen vinden ze iets nieuws uit, starten een dialoog op, bevragen de eigen uitgangspunten en zekerheden. Het resultaat is onder andere een originele installatie met negatoscopen. Dat zijn lichtbakken die tot voor kort werden gebruikt voor het bekijken van radiografie-opnames. Ze werden omgebouwd tot kijkdozen en nesten waarin beklijvende verhalen en beelden van het leven van diverse mensen zijn opgenomen. Vanaf eind maart 2008 worden in en rond diverse ziekenhuizen in Vlaanderen en het tweetalige gebied Brussel Hoofdstad door tientallen organisaties projecten opgezet, waar wordt ingehaakt op het aanbod, op de verhalen en beelden. Dit is geen klassieke tentoonstelling, geen doordeweeks project, maar een zoektocht, een steeds aangroeiend verhaal, dat zich in de loop van 2008 zal ontwikkelen. Heel mooi is bijvoorbeeld de flankerende reisgezel die scholen en kinderen bezoekt. Deze Cosmogolem door beeldend kunstenaar Koen Vanmechelen ontwikkeld verzamelt ook boodschappen en verhalen. IN FUSION laat sporen na en tracht de verbeelding te prikkelen. Het is een bevlogen, boeiende tocht doorheen heel Vlaanderen. Een experiment boordevol kleur en engagement, waaruit we boeiende inzichten en lessen zullen kunnen trekken. Dit wachtboekje reist nu overal mee. Niets moet, u mag ontdekken, de ander ontmoeten. Deze kleine gids is meteen ook een van de vele rode draden van dit project rond cultureel erfgoed en diversiteit met specifieke aandacht voor interculturaliteit in en rond ziekenhuizen. Het nodigt u uit te kijken, te lezen, te voelen en uw horizon te verbreden. Aan de hand van zeven thema s, geïllustreerd door doorleefde verhalen, gaat u op reis in uw hoofd en uw hart. Ingrijpende ervaringen die u ongetwijfeld zullen aangrijpen. Uit vele levens gegrepen. De levens zoals ze zijn, met hun krachtige eigenheid IN FUSION, divers en intercultureel. Bert Anciaux Vlaams minister van Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel

3 uit vele levens gegrepen cultureel erfgoed en diversiteit in ziekenhuizen

4 4 Ik ben Cani Nas. Ik behoor tot de Turkse Chaldeeuwse gemeenschap. Ik woon al negen tien jaar in België. Ik heb twee dochters, mijn derde kindje is op komst. Mijn zwanger schappen waren zoals bij vele vrouwen tijdens de eerste drie maanden vrij moeilijk. Nadien liep alles vlot tot aan de geboorte. Ik beviel tweemaal met een keizersnede. Dat zal de volgende keer waarschijnlijk ook zo zijn, want ik heb een smal bekken. [ ] Mijn huisarts had me vooraf al gewaarschuwd, maar de gynaecoloog wilde het toch wagen om mij op een na tuur lijke wijze te laten bevallen. De eerste maal heb ik drie dagen on ge dul dig gewacht. Er werd geprobeerd de bevalling in te leiden. Uiteindelijk beviel ik toch met een keizersnede. Het was de eerste keer dat ik in een ziekenhuis lag. Mijn man een Vlaming heeft me erg geholpen bij de voorbereiding van de ge boorte. Zelf besefte ik niet echt wanneer ik me klaar moest maken. Hij was ook aanwezig bij de geboorte. Dat schept toch een zeker vertrouwen. Want anders ken je niemand, behalve de gynaecoloog. [ ] Ik herinner me nog de lange haartjes, de grote ogen en het mooie gezichtje van ons eer ste kind. [ ] In het ziekenhuis wa ren er sui ker bonen voorzien. En ook andere zoetig heden en drank. Toen ik thuis kwam had de hele familie al kunnen genieten van mijn kleintje. Het was een groot feest, want het was het eerste kind in de familie. In tegenstelling tot de vreug de, voelde ik me niet zo goed. Ik had pijn en was moe. Ik kon niet met mijn familie praten. Ik kon zelfs niet van mijn kindje genieten. [ ] Bij ons is een kind van ie dereen. Ouders, broers, zussen, schoon familie: iedereen mag het kind graag zien. [ ] Omdat wij Chal deeuwse christe nen zijn, wordt een kind na drie maanden gedoopt. Een feestelijk mo ment! Ik ben Naima, moeder van Cani. Ik ben moeder van vijftien kinderen. Vijf zijn er ge stor ven. Ik heb ook nog drie miskramen gehad. [ ] Turkse vrouwen be val len makke lijker dan Belgische. Ze zijn veel in beweging. [ ] Op latere leeftijd heb ik hier in België nog een zoon gekregen. De dokters wilden dat ik in het ziekenhuis beviel. Ik wilde dat ab so luut niet. Maar door mijn wankele gezondheid heb ik daar ten slotte toch mee moeten instemmen. In ons dorp in Turkije waren er drie vroedvrouwen. Deze oudere vrouwen helpen de vrouw te bevallen, maar bieden ook nazorg aan. Ze blijven enkele dagen aan huis en helpen de moeder met haar kindje. Als ze zien dat de vrouw hersteld is en alles goed gaat met het kind, gaan ze weer weg. [ ] In Turkije mogen de mannen niet aanwezig zijn bij de bevalling. Turkse vrouwen zijn zeer verlegen. [ ] Hier wordt het kind vaak al na drie maanden gedoopt. In Turkije wa ren we aan gewezen op de aanwe zig heid van een priester. In de winter kon dat soms lang uitblijven. Dikwijls werden er op één dag meer dere kinderen gedoopt. Sommige waren amper vijftien dagen oud, andere al een paar maanden. Je moet voor elk nieuw leven blij zijn. [ ] Ik hoop dat mijn dochter vijf of zes kinderen krijgt. begin & einde

5 Naïma Salaz [moeder] 60 jaar huisvrouw, als jonge vrouw wolspinster in Turkije gehuwd, moeder van drie dochters en zeven zonen, oma van een stel kleinkinderen zingt en danst, heeft gouden handen in tuin en in keuken, helpt graag en biedt elkeen rust en warmte Cani Nas [dochter] 35 jaar basiswerkster bij De Schakel, een Brusselse organisatie waar armen het woord nemen - gehuwd, zwanger, moeder van twee dochters geboeid door de eeuwenoude Chaldeeuwse cultuur, danst graag en houdt van ritmische muziek

6 Björn Rzoska 35 jaar als stafmedewerker bedrijvig binnen Faro, gespecialiseerd in mondelinge geschiedenis gehuwd, vader van drie kinderen, van wie eentje gestorven politiek actief en fervent supporter van Standard Luik begin & einde

7 Bij de eerste zwangerschap verwachtten mijn vrouw en ik een tweeling. De zwangerschap verliep vlot. Tijdens de geboorte van onze kindjes was er een probleem met harttonen en ontstond er een zekere druk. Het eerste kind Lander lag ingedaald, maar de opening was niet groot genoeg. Hij ving de druk van zijn broertje Kobe op. Meteen werd er beslist om de geboorte via een spoedkeizersnede te laten verlopen. [ ] En plots verandert heel je beleving. Als vader ben je sowieso al het vijfde wiel aan de wagen. Het is de vrouw die tijdens de bevalling een topprestatie levert. Je probeert steun en toeverlaat te zijn, maar zelf kun je niet veel doen. [ ] Onze twee zoontjes kwamen ter wereld. Met Kobe was absoluut niets aan de hand, Lander moest worden gereanimeerd. Het moment waar je al zo lang naar uitkeek, blijkt plots ook niet zo vreugdevol. Bij ons viel het begin samen met het einde. Kobe werd uit de operatiekamer gedragen. Ik zag het baby tje wel passeren, maar mijn gedachten gingen ook uit naar het tweede kindje. Je voelt dat er iets aan de hand is. Een stuk van jezelf komt in verdrukking. [ ] Even later mocht ik de operatiekamer binnen. In een reflex begon ik foto s te nemen. Toen ik Lander daar zag liggen, wist ik al dat hij het niet zou halen. Op dat moment dacht ik merkwaardig helder. Ik stond erop dat Lander vooraleer hij werd afgevoerd naar de afdeling neonatologie in een ander ziekenhuis nog even langs de kamer van mijn vrouw werd gebracht. Ik was niet boos om wat er gebeurd was. Ik was echter wel boos omdat ik te weinig antwoorden kreeg. Ik had nood aan informatie. En die kreeg ik tot mijn ontgoocheling niet. Gek genoeg kwam die via de kinderarts, niet van de gynaecoloog. [ ] In Gent werden de kaarten onmiddellijk op tafel gelegd. De opvang was er goed en ik heb alles kunnen regelen. Ik kreeg het dossier en de nodige uitleg erbij. [ ] Ik bleef bij Lander en besefte dat ik elke dag met hem maximaal moest invullen. Ik wilde ook het bezoek opvangen, maar velen hadden schrik. Het bleef vooral bij telefoontjes. Slechts weinigen weten zich een houding in zo n situatie. [ ] Grote delen van de nacht bleef ik bij Lander. Ik zocht ook veel lichamelijk contact. Ik wilde mijn kindje voelen. Bij het einde het afscheid kwamen ook heel wat praktische zaken op me af. Hoewel ik de eerste dagen alles heel bewust beleefde, viel ik wel eens terug op automatische piloot. [ ] Op een gegeven moment besloten we in overleg met de artsen alle apparatuur van Lander los te koppelen. Omdat het beter voor hem was. We wilden hem de weg laten gaan, die hem door omstandigheden was toebedeeld. Die beslissing hebben we voor zijn welzijn genomen. [ ] We hebben eerst nog afdrukken van zijn voetjes en zijn handjes gemaakt. Als vrijzinnigen kozen we voor een crematie in intieme kring. Lander kreeg alle dingen mee, die we voor hem hadden voorzien. Mijn vrouw en ik schreven ook een brief die we deels met ons kindje meegaven en deels gebruikten tijdens de verstrooiing van zijn asse. We probeerden de situatie aan onszelf en aan Lander uit te leggen. Het is normaal dat zulke dingen gebeuren. Je moet het aanvaarden. Het is echter niet makkelijk als het je zelf overkomt. Toch heb ik bewondering voor de natuur. De natuur heeft alles mooi uitgekiend en gaat gewoon haar gang. Soms gaat er iets fout. Onze samenleving geeft wel eens de indruk alles te kunnen controleren en regelen, alsof wij mensen onfeilbaar zijn. [ ] Wij hebben ons kindje nooit verzwegen. We willen zijn sporen trekken. De wereld mag weten dat Lander hier even is geweest. 7

8 8 Ik ben in 1983 als eerste vrouwelijke gynaecoloog in de Benelux afgestudeerd. Intussen ben ik de tel kwijt van het aantal geboortes die ik als arts heb begeleid. Een ruwe schatting brengt me om en bij twaalfduizend baby s! Technisch raak je het wel gewoon, al is elke bevalling uniek. Ik vind het nog altijd een wonder. [ ] Veelal is de geboorte een intens moment van grote vreugde. Bevallen is iets natuurlijks. Als vrouwenarts tracht ik afstand te houden. Ik grijp enkel technisch-medisch in en help de natuur indien nodig een handje. Tegelijk gaat elke geboorte gepaard met grote emoties. Dat beleef je ook zo als arts, al komt het inleven pas na de ingreep. Hoort een bevalling thuis in een ziekenhuis? Als de zwangerschap vlekkeloos verloopt, kun je gerust thuis bevallen. Maar er kunnen zich natuurlijk altijd problemen voordoen. [ ] Na de Tweede Wereldoorlog is de verloskunde in Vlaanderen sterk gemedicaliseerd. Als vrouw had je weinig keuze. In het ziekenhuis kwam je terecht in een kille omgeving. Dat is vandaag gelukkig heel anders. Als moeder mag je veel zelf bepalen, zo lang het maar veilig is voor het kind en jezelf. In sommige kraamafdelingen zijn er speciale, huiselijk ingerichte kamers voor vrouwen met een laag risico. Met veel kleur en zonder apparatuur in het zicht. [ ] Vroedvrouw en gynaecoloog vullen elkaar aan. Het verschil tussen een pijnloze en een natuurlijke bevalling is veelal te horen aan het aantal geproduceerde decibels. Dat viel me vooral op tijdens mijn werk in Afrika. Daar maakte ik soms een honderdtal bevallingen per dag mee. Die gingen gepaard met luid geschreeuw, want van verdoving is er geen sprake. [ ] Op dit moment bevalt twee derde van de vrouwen in Vlaanderen met een epidurale verdoving. Sommige kiezen nog altijd bewust om het zonder te doen, maar het omgekeerde is ook het geval. [ ] Ouders gaan zich de laatste jaren steeds beter voorbereiden op de bevalling. Mama en papa zijn heel hard betrokken. Soms zelfs te goed, want te veel kennis is niet altijd een voordeel. [ ] Allochtone vrouwen vragen over het algemeen niet zo snel om de geboorte in gang te zetten en kiezen dikwijls voor een natuurlijke bevalling. Ze komen vaak ook minder naar de prenatale consultatie. En eigenlijk doen ze daar geen kwaad mee, als ze vooraf ten minste enkele keren een vroedvrouw of gynaecoloog raadplegen. Een geboorte is een groot avontuur: het einde van de zwangerschap en het begin van een nieuw leven. De manier waarop mensen met de geboorte omgaan is cultureel gebonden. Soms is er zelfs een totaal andere bevallingshouding! [ ] Bij Turkse of Marokkaanse families zie je de man veelal buiten wachten. De bevalling gebeurt er traditioneel onder vrou wen. Soms tref je de hele familie in de wachtkamer aan. [ ] Bepaalde symbolische handelingen, zoals het zelf doorknippen van de navelstreng of het kindje op de buik van de moeder leggen net na de bevalling, zijn elders onbekend. [ ] Je moet niet naar verre landen om verschillen te zien. Ga naar Nederland en je zult merken dat de geboorte er op een heel andere manier gebeurt en wordt gevierd. Thuisbevalling is er nog heel gewoon. En na de geboorte wordt er onmiddellijk thee gedronken en beschuit gegeten. Zelfs hier in Vlaanderen bestaan er zeer uiteenlopende streekgebonden gewoontes en tradities. Een oud Afrikaans gezegde stelt dat er een dorp nodig is om een kind groot te brengen. Vandaar dat heel wat Marokkaanse en Turkse vrouwen kiezen om zo snel mogelijk naar huis te gaan. Vaak kunnen ze beroep doen op de grote familie die voor moeder en kind zorgt. Bij ons blijven vrouwen meestal langer in het ziekenhuis of kiezen voor thuiszorg. Dikwijls zie je dat de moeder haar kindje de eerste tijd niet graag loslaat. De intieme eenheid van het gezin staat centraal. Bij andere culturen is het heel normaal dat het kind al meteen deel uitmaakt van het leven van de hele familie. Soms lijkt het wel alsof het meer mama s en papa s heeft.

9 begin & einde Marleen Temmerman 55 jaar gynaecoloog, hoogleraar en senator gehuwd, moeder van een zoon auteur van twee boeken over haar praktijkervaring als vrouwelijke vrouwenarts en gedreven ontwikke lings werkster met een been in Afrika

10 Marita De Sterck 58 jaar antropologe, auteur van kinderboeken en romans voor adolescenten moeder van drie volwassen kinderen mateloos geboeid door verhalen en vertellers die haar verlangen voeden om dit alles met jonge mensen te delen kinderen & ziekte

11 Ik ben vooral geboeid door de rol en de betekenis van het verhaal bij groeirituelen. Zoals wanneer een meisje vrouw wordt en haar eerste menstruatie krijgt. Daar horen vaak heel mooie symbolische handelingen en verhalen bij, waarbij een gemeenschap viert dat een meisje volwassen wordt. [ ] Volgens mij missen we in onze westerse cultuur een groot zingevend ritueel voor jongeren. Ouders en leerkrachten gaan wel met hen in gesprek, maar er wordt niet echt door de leefgroep meegevoeld en gefilosofeerd over hun lichamelijke ontwikkeling. Heel wat culturen kennen verhalen en liederen, die jongeren uitnodigen om zelf hun sleutels tot volwassenheid te ontdekken. Bij ziekte merk je dat sommige culturen hun toevlucht zoeken in geneeskrachtige kruiden, maar evenzeer in de helende kracht van een rite of een verhaal. [ ] Zelf ben ik ook al in ziekenhuizen gaan voorlezen. Ik herinner me een Marokkaans meisje dat pijn had en bang was. Ik las haar sprookjes voor. Op dat moment moest het kind weg voor een onderzoek. Dit boezemde haar angst in. Op vraag van de moeder en het kind ben ik tijdens de ingreep blijven voorlezen, oog in oog met het kind. Dit steunde haar enorm en deed haar de pijn vergeten. Twintig minuten lang heeft ze zich aan mijn blik, de taal en de beelden van het sprookje vastgezogen. Geen makkelijke opgave, maar ik was volledig doordrongen van de enorme, helende kracht van het verhaal. [ ] Dat vermogen om al vertellend een kader aan te reiken, een aparte tijd en ruimte te scheppen waarin iemand zich kan terugtrekken en iets kan beleven, geldt voor alle leeftijden. Heel wat kinderen drukken zich spontaan creatief uit. Ze tekenen hun pijn in de vorm van een grote vuurbal of een vreselijk monster. Vaak zegt dit meer dan wat het kind onder woorden kan brengen. Zo gaat het kind op zoek naar structuur, zingeving of rust bij lijden of verlies. Het is een soort verteringsproces van pijn. [ ] Lijden kan het fysieke en psychische groeiproces bevorderen. Geen groei zonder pijn. Niet voor niets spreken we over groeipijnen. In sommige overgangsrituelen wordt pijn niet geschuwd. In het Westen spiegelen we onze kinderen een onechte, ideale wereld voor. Elders worden kinderen vaak voorbereid op het goede en het minder mooie in het leven. Gelukkig maken wij blijkbaar op dit vlak ook een kantelmoment mee. [ ] In onze samenleving zijn er heel wat volwassen die openstaan om jongeren te steunen en te leren omgaan met het volle leven. Over ziekte, pijn en verlies wordt gecommu niceerd. Als een kind in het ziekenhuis wordt opgenomen, verliest het zijn vertrouwde leefomgeving. Steeds vaker zie je dat het verplegend personeel in de kille, steriele ziekenhuiswereld iets huiselijks het nest tracht op te roepen. Soms gebeuren er heel mooie dingen. [ ] Ik geloof zo sterk in de kracht van het verhaal, dat koestert en warmte biedt. Welke pijnlijke inzichten komen bij het kind binnen? Hoe groot, hoe verslindend mag de reus zijn? Waar bouwt het kind een barrière? Het kind moet het zelf bepalen. Op die manier behoudt het zijn eigenheid. [ ] Kinderen die als het ware opgesloten zitten in een ziekenhuis, brengen veel tijd al wensdromend door. Ze denken aan de wereld buiten, aan de toekomst, een hiernamaals waarin er geen pijn of lijden is. Al dromend heffen ze de fysieke grenzen op waardoor ze getroffen zijn. En daarbij kunnen verhalen hardop gelezen en geschreven helpen. [ ] Er is een zeer vroeg intuïtief en lichamelijk weten van pijn en lijden, van verlies zelfs. We mogen dat als volwassenen niet onderschatten. 11

12 12 Ik ben twaalf en doe graag aan sport: van basket over lopen en voetballen tot fietsen. Als ik ooit de kans krijg, wil ik professioneel basketter worden. Lukt me dat niet, dan wil ik voor orthodontist studeren. Zelf heb ik ook al een tijdje een beugel en het boeit me wel. Vorig jaar kwam ik voor het eerst in contact met een ziekenhuis. Ik liep al enkele weken mank. Op een nacht voelde ik plots enorm veel pijn. Een vreselijke steek in mijn voet. Ik wist dat er echt iets mis was. Want normaal ben ik nooit ziek. De huisarts verwees me onmiddellijk door naar het ziekenhuis. Ik ging ook naar Leuven, waar ze mijn probleem verklaarden door een slechte slaaphouding. Ik kreeg een slaapbeugel een soort half gipsverband om s nachts rond mijn voet en been te bevestigen. En dat hielp. Of ik ooit bang was? Het eerste moment wel. Maar toen ik me beter voelde, wist ik dat het goed kwam. De dokters legden alles uit aan mijn mama. Als ik even niet mee was, deden ze hun best om het ook aan mij verstaanbaar uit te leggen. [ ] De spuitjes zijn het minst leuk. Zo kreeg ik tijdens mijn verblijf een infuus. De prik in mijn hand was pijnlijk. Maar in het ziekenhuis kan het ook leuk zijn. De eerste keer kwamen ze rond met een karretje met eten. Dan mocht je zelf kiezen wat je at. Daarna was dit spijtig genoeg niet meer zo. Het was ook fijn dat mijn vrienden in het ziekenhuis langskwamen. De jongens hadden zakken snoep gekocht, de meisjes deden me een dinosaurus cadeau, die ik zelf moest bouwen. [ ] De tweede dag in het ziekenhuis vierde ik mijn verjaardag. De klas kwam een liedje voor me zingen. Ook de kliniclowns wipten binnen. Mijn groot ouders en mijn moeder waren op dat moment op bezoek. We hebben allemaal zeer hard gelachen. Onvergetelijk. Mocht ik ooit ziekenhuisdirecteur zijn, dan richtte ik een kamer in vol dieren. Een kinder boerderij-op-maat. Als je s ochtends even vrij hebt, zou je er gewoon even kunnen bin nenwippen. [ ] Ik ben zeer tevreden over alles: van het eten tot de verzorging. Gelukkig kan ik me heel goed bezighouden met mijn Gameboy of het lezen van boeken. Ook krijg ik regelmatig schoolwerk en uitleg van vrienden. De oefeningen los ik dan zelf op. [ ] Thuis heb ik me wel eens eenzaam gevoeld, maar in het ziekenhuis geen moment. Elk uur kreeg ik het bezoek van een verpleegster of waren er vrienden en familie bij me. Ik mocht ook regelmatig spelletjes of video s uitkiezen. Toen ik eens een wandeling maakte op de gang, zag ik een meisje dat niet meer kon lopen. Best akelig. Sommige kinderen zijn er slechter aan toe dan ik. [ ] Of het ziekenhuis me veranderd heeft? Ik heb er nu wel een andere mening over. Vroeger zag ik het ziekenhuis als een nare plek. Nu weet ik dat iedereen er alles aan doet om het je zo aangenaam mogelijk te maken. Na de vakantie, toen ik weer op school kwam, zat ik nog in een rolstoel. De eerste dag wilde iedereen mij voortduwen. Meteen werd er een lijstje gemaakt wie mij tijdens de speeltijd of s middags mocht helpen. Soms moest ik ook zelf duwen, om het me niet al te makkelijk te maken. [ ] Ik ben helemaal niet anders dan anderen. kinderen & ziekte

13 Arne Van Braeckel 12 jaar loopt school maar verblijft regelmatig in het ziekenhuis broer van tweelingzussen van 10 jaar leest graag en zit in de kinderjury van de bibliotheek, houdt van Gameboy en verzamelt Pokémonkaarten, basket en fietst graag, vooral met zijn bompa

14 pijn & medicijn Naïma Alou Issa 49 jaar intercultureel bemiddelaar in twee ziekenhuizen gehuwd, moeder van drie kinderen, oma van drie kleinkinderen zorgt graag voor kinderen, kookt goed en organiseert regelmatig feestjes, luistert het liefst naar oude verhalen uit Marokko

15 Als intercultureel bemiddelaar werk ik in twee ziekenhuizen. Ik vang vooral Arabisch spre kende patiënten op. Ik begeleid en hel p hen bij het vertalen van onderzoeksresultaten en diagnoses, en bij alles wat de hulpverleners hen willen vertellen of omgekeerd. Maar ik ben evengoed bemiddelaar bij administratieve problemen, misverstanden of conflicten. In feite ben ik de stem van patiënten veelal met Noord-Afri kaan se wortels die de Nederlandse taal niet machtig zijn. Er bestaan heel wat cultuurgebonden verschillen rond ziek zijn. Voor een afdeling in het zie kenhuis is de omgang met patiënten van vreemde origine niet altijd even mak kelijk. Er is vaak meer fa milie, de kamer is vlugger vol. [ ] Belgen hebben een uur, Marokkanen heb ben tijd. Voor Marokkanen is het niet belangrijk hoe laat het is. Iemand die ziek is, ga je zo snel mogelijk bezoeken. Mensen uit mediterrane culturen leven de reglementen in het ziekenhuis zoals de bezoek uren niet zo strikt na. Zo gaat men bij het Offerfeest een ziek familielid altijd geluk wensen. Eerst wordt er geslacht, dan gaat men naar de moskee en daarna naar het ziekenhuis. Dat is veelal vroeg. Vóór het bezoekuur. En dat ligt soms moeilijk. [ ] Dikwijls zijn de maaltijden in een ziekenhuis niet aangepast, zodat de familie eten van thuis meeneemt. Ook dat is niet altijd zo evident. Door de manier waarop dan wordt gereageerd, ontstaan soms ongewilde spanningen. Angst veroorzaakt altijd pijn. Zoniet in uw hart, dan ergens anders. Bij het verlies van iemand die je dierbaar is, ervaar je verdriet. Dat begint altijd met pijn in het hart. En dan overal pijn. [ ] Wat ik merk is dat mensen die pijn hebben, zich ontspannen bij het opzeggen van gebeden. Bij zware kankerpatiënten merk ik ook dat ze hun pijn, door Koran gebeden te horen, een plaats kunnen geven. [ ] Alle pijn die ik bij patiënten zie, ge eft mij ook kracht om in het leven te geloven en door te gaan zonder van kleinigheden een drama te maken. Ik ben Allah dankbaar dat ik dit werk kan doen en mensen mag helpen. Een Marokkaanse jongeman kwam naar België om er te studeren. Hij deed dit met succes en trouwde kort erna. Hij had altijd hoofdpijn en zei: Ik studeer te veel. Even later ontdekte men dat hij een hersentumor had. Zijn vrouw was zwanger. Hij trachtte haar te ontzien en toonde zich altijd vrolijk. Ook zijn familie in Marokko wist niet wat er met hem aan de hand was. Een aantal gesprekken bracht hem tot inzicht. Ik zei: Wat je doet, is niet juist. Vanuit je geloof mag je de kwaal die je hebt en je na kende dood aan niemand verzwijgen. Als het jou te zwaar valt, doe ik het wel voor je. Met mijn hulp heeft hij toen naar Marokko ge beld. Ik heb het zijn vrouw verteld. Ik ben bereid om jullie terug te brengen, zei ik. Zijn vrouw kon de situatie niet alleen aan. Ze hadden immers geen familie in België. Even later heb ik hem met zijn vrouw en zijn kindje naar zijn ouders in Marokko gebracht. Aan de thuisverpleging heb ik uitgelegd wat ze moesten doen. Zijn laatste blik was erg aangrij pend en zal ik nooit vergeten. Zo van: nu ga je mij verlaten en ik weet dat ik niet lang meer te leven heb. Hij had onnoemelijk veel pijn. De medicatie versufte hem, maar hij nam ze niet om alert te blijven en contact met zijn omgeving te hebben. Toen ik terug in België was, kreeg ik een telefoontje: Naïma, ben je mij vergeten? Je zou me op mijn verjaardag bellen! Ja, zei ik, je verjaardag ben ik ver geten, maar jou niet. Drie dagen later is hij gestorven. 15

16 16 Stilte is niet tegengesteld aan lawaai. Stilte is overal aanwezig, ook temidden van lawaai. Ze staat niet los van de werkelijkheid. [ ] Je kunt akoestische stilte nog het best definiëren als een omgeving boordevol natuurlijke geluiden. Stilte en geluid zijn als broer en zus van elkaar. [ ] Absolute stilte is ondraaglijk. Stilte hoor je alleen in relatie tot de wereld, de anderen, jezelf. Dankzij stilte kun je je be wust worden van jezelf. We kunnen nog maar moeilijk stil worden. We leven vandaag erg hectisch, waardoor we de stilte vaak verdringen of uitsluiten. [ ] Het lichamelijke primeert, het geestelijke komt in de verdrukking. Vandaar ook dat we zo n hoge verwachtingen hebben naar het medicijn toe. [ ] Dikwijls gaan pijn en medicijn hand in hand. We leren echter niet meer omgaan met pijn, verlies of lijden. Wat doe je als je van de ene dag op de andere verneemt dat je met een ziekte of een handicap moet blijven leven? Misschien heb je dan op termijn minder nood aan louter medicatie, maar wel aan meditatie. Medicijnen zijn zeer waardevol. Het zijn krachtige middelen om ziekte, pijn, emoties te bestrijden of te temperen, al bieden ze nooit een structurele oplossing. Je kunt er afhankelijk van worden, zodat je geen zelfstandig leven meer kunt leiden. [ ] Bij crisissituaties of acute problemen ben je al te blij dat je een medicijn bij de hand hebt. Maar als je helemaal niet meer zonder kunt, wordt het wel problematisch. Pijnstillers bijvoorbeeld kunnen terminale kankerpatiënten helpen om een menswaardig levenseinde mogelijk te maken, maar bieden weinig perspectief op een kwaliteitsvol leven. We koesteren vaak overspannen verwachtingen in de geneeskunde. Als of we altijd kunnen genezen! Heling is ook leren omgaan met wat soms onomkeerbaar of onherroepelijk is. Daarmee weten we in onze samenleving geen blijf. We kunnen moeilijk loslaten, we kunnen slecht om met onmacht, tekort of verlies. Vooral als het onze eigen gezondheid betreft [ ] Het meditatieve biedt soms verrassende mogelijkheden om tot heling te komen. Zoals bij Mindfulness, een theorie en een praktijk die oosterse en wes terse inzichten rond geestelijke gezondheid met elkaar verenigt. Vanuit een hoger of scherper bewustzijn leer je omgaan met je situatie. Door meditatie zorg je voor je eigen medicatie. Tachtig procent van de depressielijders die deze therapie volgen, worden beter. Velen kunnen hun depressie zelfs overwinnen. Zin geven aan wat zinloos is of lijkt, is niet zo eenvoudig. Een religieus denkkader kan daarbij helpen, al volstaat dat voor velen vandaag niet meer. Het is uitdagender maar ook veel moeilijker om zelf vanuit je eigen wezen met grote zijnsvragen om te gaan. Stiltebeleving kan je hierbij alvast helpen. [ ] Pijn heeft geen zin. Het is er gewoon. Iedereen wordt er vroeg of laat toch mee geconfronteerd. Pijn is niet nodig, maar wie ermee leert omgaan, komt soms tot waardevolle inzichten. Pijn heeft ook met bewustzijn en wording te maken. [ ] Zingeving en geluk ontstaan wanneer we temidden van de vele, soms onverwachte lichamelijke en mentale veranderingen in ons leven een balans vinden tussen het volle en het lege in onszelf. Pas dan zijn we volledig. Stilte is als een veld van mogelijkheden, dat plots vrijkomt in een werkelijkheid die schijnbaar overvol is. Als je stilte toelaat als je even stil durft zijn, kun je plots ontdekken wat nog mogelijk is, ook al lijkt dat op het eerste gezicht niet zo. Stilte is als het witte blad van de schrijver of het doek van de schilder dat altijd aanwezig blijft, ook al wordt het vol geschreven of geschilderd. Stilte is potentieel altijd en overal aanwezig. Je moet haar alleen terug willen vinden.

17 Joris Capenberghs 47 jaar museumconservator, erfgoedconsulent en docent vader van twee dochters geboeid door poëzie en oude verteltradities, wandelt graag en koestert stille plekken waar je op verhaal kunt komen pijn & medicijn

18

19 Dertig vogels komen bij elkaar. Ze gaan op reis. Ze zijn op zoek naar de Ene. Alle dertig vertrekken. Een groepje voor, een groepje erachter. Verspreid vliegen ze door het he mel ruim. Hoe langer ze onderweg zijn, hoe meer ze op elkaar afgestemd geraken. Ze vliegen niet langer voor zichzelf, maar vormen een eenheid. Als een reusachtige vogel. Jarenlang zijn de dertig vogels samen op pad, maar ze komen de Ene niet tegen. Op een dag besluiten ze hun tocht te staken. Ze landen op aarde, zijn er het hart van in en voe len zich verloren. Ze zien niet in dat ze zelf één zijn geworden. De zoektocht naar de Ene is tegelijk een zoektocht naar zichzelf. Na een lange reis vinden ze zichzelf Verkorte versie van het oeroude Perzische verhaal van de denkbeeldige, mythische vogel Simorgh, naverteld door de Iraans-Nederlandse schrijver Kader Abdolah. Twintig jaar ge le den vluchtte hij als balling naar Nederland. Morgh staat in het oud-perzisch voor vogel; si betekent dertig.

20 ouderen & gezondheid Luciana Di Bartolomeo 54 jaar kapster in een eigen salon en in twee ziekenhuizen gehuwd, moeder van twee zonen haar werk is haar passie, houdt ook van koken en sporten