Reliëf. Strategieplan NWO Aard en Levenswetenschappen. Aard en Levenswetenschappen

Transcriptie

1 Aard en Levenswetenschappen Reliëf Strategieplan NWO Aard en Levenswetenschappen Reliëf: Een aanduiding voor hoogteverschil in het landschap. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

2 Voorwoord Reliëf is de titel van de strategie van het NWO-gebied Aard- en Levenswetenschappen (ALW). De ontdekkingstocht van onderzoekers door het wetenschappelijk landschap van ALW, met toppen en dalen en zich ontvouwende nieuwe vergezichten, staat centraal. Basis voor de strategie van ALW zijn de ontwikkelingen in de maatschappij en in de fascinerende en turbulente wereld van de wetenschap. Er is in onze kennisintensieve samenleving geen gebrek aan plannen, ideeën en ambities, dus selectie is noodzakelijk. ALW kent het (inter)nationale onderzoeksveld goed, en kan daarom uit vraag en aanbod inhoudelijke keuzes maken voor de verschillende wetenschapsgebieden. De ALW-keuzes zijn erop gericht dat wetenschapsgebieden elkaar kunnen versterken, met een optimale inzet van de beschikbare middelen. Waar staan wij voor? ALW stimuleert, financiert en coördineert excellent en innovatief Nederlands onderzoek op het gebied van de aard- en levenswetenschappen. De hieruit voortvloeiende kennis moet ter beschikking gesteld worden aan de maatschappij en is daarom publiekelijk toegankelijk. Wij vinden het van groot belang middelen toe te wijzen op basis van kwaliteit, onpartijdigheid, objectiviteit en zorgvuldigheid. Hiermee draagt ALW bij aan de overkoepelende missie van NWO: wetenschappelijk talent bevorderen, het belang van toponderzoek uitdragen naar de maatschappij en de resultaten ervan ten goede laten komen aan de samenleving. Wij zijn ervan overtuigd dat wetenschap drijft op getalenteerde mensen en een uitstekende infrastructuur. ALW stimuleert toptalenten in hun ontwikkeling met subsidievormen die innovatie aanjagen en optimale vrijheid geven aan excellente onderzoekers. Tevens wil ALW gezamenlijke thema s en onderzoekprogramma s ontwikkelen die ingaan op kennisvragen van maatschappelijke partners. Daarbij ziet ALW het als een uitdaging om vanuit een fundamenteel perspectief nieuwsgierigheidgedreven onderzoek te verbinden aan maatschappelijk geïnspireerd en relevant onderzoek. De excellente kwaliteit van het onderzoek dient ook bij deze maatschappijgedreven thema s en onderzoekprogramma s voorop te staan. Om dat te kunnen garanderen zetten wij het beproefde peer review systeem in om de beste onderzoekers c.q. onderzoekprogramma s of -voorstellen te identificeren. ALW staat open voor plannen die de grenzen van ons wetenschappelijk begrip verleggen en kennisbijdragen aan maatschappelijke ontwikkelingen leveren. Dergelijke plannen voeren we graag uit in samenwerking met (inter)nationale externe partners en zien wij als een uitdaging.

3 Visie en ambitie De visie van het gebied Aard- en Levenswetenschappen betreffende de inrichting van een stimulerings- en financieringsprogramma is dat: 1. een open competitieprogramma en een persoonsgerichte subsidievorm cruciale instrumenten zijn in beleid gericht op hoge wetenschappelijke kwaliteit; 2. deze wetenschappelijke kwaliteit richtinggevend kan zijn in maatschappijgedreven thema s en onderzoekprogramma s die ingaan op concrete kennisvragen van maatschappelijke partijen. Naast de continue toetsing van wetenschappelijke kwaliteit ambieert ALW een verdere verbetering van het kennismanagement om de mate waarin kennis benut kan worden (het maatschappelijk rendement) te verbeteren. In onze samenwerking met meefinancierende partners zal gekozen worden voor investeringen die optimaal bijdragen aan welvaart en welzijn. Ook het vergroten van de bewustwording van het maatschappelijk rendement bij betrokken onderzoekers wordt nagestreefd. Actielijnen Het ALW-beleid bestaat uit de combinatie van open competitie, gerichte investeringen in wetenschappelijk talent en infrastructuur, en uit thema s en onderzoekprogramma s. Deze beleidselementen zijn ondergebracht in de volgende vier actielijnen: 1. Open competitie: voor de allerbeste onderzoeksideeën; 2. Talent: voor de beste mensen in verschillende fases van hun loopbaan; 3. Investeringen: voor topinfrastructuur ten behoeve van toponderzoek; 4. Thematische en programmatische samenwerking: voor synergie en inhoudelijke keuzen met wetenschappelijke en maatschappelijke partners. 1. Open competitie: fundament voor het beste onderzoek De open competitie op basis van ideeën is een subsidievorm die zijn belang en succes bewezen heeft. ALW zal daarom de open competitie blijven voortzetten. Het Open Programma, met subsidies voor maximaal één onderzoeker en een doorlopende mogelijkheid tot indienen, is hét instrument om snel en flexibel excellente ideeën van onderzoekers tot uitvoering te kunnen brengen. Daarnaast zal ALW Topsubsidies inzetten om meer ruimte te bieden aan ideeën voor eventueel risicovol en interdisciplinair onderzoek. In dit topsubsidieprogramma werkt ALW samen met andere NWO- gebieden. Per voorstel kunnen maximaal drie onderzoeksplaatsen worden aangevraagd. In een eerste ronde in 2010 is hiervoor veel belangstelling gebleken in de onderzoeksgemeenschap. ALW heeft hiermee duidelijk een grote vraag vanuit het onderzoeksveld aangeboord.

4 2. Talent: mensen met perspectief aan de top Competitie op basis van talent is de tweede belangrijke actielijn met subsidie-instrumenten die ALW zal voortzetten: in de vorm van het Rubicon programma voor wetenschappers aan het begin van hun loopbaan, en de Vernieuwingsimpuls (VI) bestaande uit de Veni, Vidi en Vici beurzen. Getalenteerde onderzoekers schrijven daarvoor zelf de voorstellen om zo hun eigen plannen te verwezenlijken. Rubicon en de Vernieuwingsimpuls zijn toegesneden op de ontwikkelingsfasen die succesvolle onderzoekers in hun loopbaan doorlopen. Met name de mogelijkheden voor jonge onderzoekers zijn van belang voor het behoud van wetenschappelijk talent. Uitbreiding van dit programma is daarom gewenst. De kroon op een wetenschappelijke loopbaan in Nederland blijft de jaarlijkse SPINOZA premie voor een excellent onderzoeker, die ongevraagd wordt toegekend. ALW werkt actief mee aan het beoordelings- en selectieproces in deze zeer succesvolle subsidievorm van NWO. 3. Investeringen: goed toegerust voor competitie ALW maakt zich sterk voor ambities in de aard- en levenswetenschappen door mee te denken, bij te dragen aan en te participeren in grootschalige onderzoek- en kennisinfrastructuur, zoals deze op verschillende nationale en internationale roadmaps verschijnt. Denk bijvoorbeeld aan het European Strategy Forum on Research Infrastructure (ESFRI). Met de allerbeste apparatuur kunnen onderzoekers de grenzen van onze kennis verleggen en zoeken naar antwoorden op complexe vragen. Wetenschappelijke apparatuur is kostbaar en gaat steeds vaker het financiële draagvlak (of de mogelijkheden) van een onderzoeksgroep, een universiteit of zelfs van Nederland, te boven. De aard- en levenswetenschappen zijn internationaal georiënteerd en er wordt traditioneel veel samengewerkt in consortia waarbinnen kostbare apparatuur en infrastructuur kunnen worden gedeeld. Het betreft bijvoorbeeld schepen, onderzoekstations, scanners, bijzondere analytische apparatuur, observatoria en meetsystemen. ALW heeft daarnaast een programma voor middelgrote investeringen waaraan een grote behoefte blijkt te bestaan. Uitbreiding van dit programma is gewenst. 4. Samenwerking met partners: synergie met inhoud Op basis van verkenningen van nationale vakgebieden die excellent presteren en de kennisagenda s van maatschappelijke partners heeft NWO in de strategienota Groeien met kennis de ambitie uitgesproken om zes nieuwe thema s samen met partners te ontwikkelen. Aan vier van deze thema s zal ALW financieel en programmatisch bijdragen en vormgeven:

5 Water en klimaat Het NWO-thema Water en klimaat wil het fundamentele inzicht vergroten in de achtergronden van klimaatextremiteiten, overstromingsveiligheid, de zoetwatervoorziening, veranderende ecosystemen en de (grenzen van de) intrinsieke voorspelbaarheid van fluctuaties en trends in klimaat. Deze onderwerpen helpen bij de interpretatie van klimaatscenario s, en de reactie van zogenaamde ecosystem services daarop. Zo wil het thema bijdragen aan kennisontwikkeling ten bate van de beheersbaarheid en hanteerbaarheid van watersystemen. Met deze kennis kan op termijn op vele terreinen een efficiënter beleid worden uitgezet. Bovendien kan Nederland zo zijn mondiale positie als expertiseland bij uitstek op het gebied van watermanagement vasthouden en verder versterken, juist ook via internationale partnerschappen. Leven in gezondheid Het doel van het NWO-thema Leven in gezondheid is een significante bijdrage leveren aan de kennis ter onderbouwing van interventies (op individueel en populatieniveau), ten behoeve van een lang leven in gezondheid en kwaliteit van leven. Dit doet NWO door het ontwerpen en uitvoeren van een samenhangende interdisciplinaire strategische onderzoeksagenda met alle betrokken partners. Duurzame energie Ook het thema Duurzame energie zal zich concentreren op uitdagende onderzoeksvragen, liggend op het gebied van bijvoorbeeld energiebesparing en -efficiency, nieuwe energiebronnen en opslag en transport van energie. Dit thema zal niet alleen de technologische kant bestrijken, maar zal zich ook richten op het verschaffen van inzicht in de (geo)politieke en maatschappelijke uitdagingen van de nodige transities richting een duurzaam energiegebruik. Materialen: oplossingen voor schaarste In dit thema is plaats voor onderzoek naar en ontwikkeling van: 1. andere grondstoffen, ter substitutie van de huidige mineralen en metalen en ter substitutie van fossiele grondstoffen voor materialen door biobased grondstoffen; 2. andere materialen, met tenminste dezelfde eigenschappen als de materialen gebruikt in de huidige toepassingen, maar geschikt voor volledig hergebruik; 3. andere processen, waaronder de logistiek achter het hergebruik van materialen, mineralen en metalen en duurzame procestechnologie voor het gebruik van biobased grondstoffen en de productie van nieuwe materialen; 4. een andere mentaliteit, waaronder de transitie naar een geleide soberheid en duurzame ontwikkeling en sociale rechtvaardigheid. Deze thema s worden in de NWO strategienota Groeien met kennis nader beschreven.

6 Stimulering samenwerking ALW zal actief beleid voeren om (inter)nationaal de samenwerking tussen onderzoekers op excellent niveau te bevorderen. Internationaal Het ALW-onderzoeksveld heeft door zijn hoge kwaliteit een sterke internationale concurrentiepositie. ALW- onderzoekers zijn graag gewilde partners. Zij presteren in internationale competities uitstekend. Dit succes gaat ver uit boven de financiële draagkracht van ALW. Hierdoor blijven veel kansen voor samenwerking op topniveau onbenut. ALW heeft daarom als doel de mogelijkheden voor deelname van onderzoekers aan internationale samenwerkingsverbanden financieel te versterken. Daarvoor zal ALW zelf actief (financieel en inhoudelijk) bijdragen aan initiatieven gericht op gezamenlijke onderzoekprogrammering, met de daarvoor meest geschikte internationale (partner)organisaties. ALW draagt bij aan het effectief gebruik van de in Europa beschikbare subsidie-instrumenten door het versterken van de kwaliteit van het onderzoek door middel van peer review. In veel gevallen is ook een eigen financiële bijdrage vanuit ALW gekoppeld aan de mogelijkheid voor onderzoekers om toegang te krijgen tot internationale fondsen. Ook de instrumenten van de EU gericht op het ontwikkelen van een Europese onderzoeksruimte (ERA net, kaderprogramma) en die van de European Research Council (ERC) zijn belangrijk. ALW zal waar mogelijk, in overleg met het onderzoeksveld, inhoudelijk bijdragen aan besluitvorming over de inzet van deze instrumenten. Wat de grote Europese infrastructuurprojecten (ESFRI) betreft wil ALW zelf door coördinatie en ondersteuning van onderzoekers meehelpen (delen van) deze ambitieuze Europees gedragen apparatuuragenda gerealiseerd te krijgen. Nationale forum rol Internationaal staan ALW onderzoekers sterk vanuit een krachtige, gecoördineerde nationale basis. ALW versterkt deze basis onder andere door ondersteuning van nationale wetenschappelijke bijeenkomsten. Ook bouwt ALW via zijn thema s en onderzoekprogramma s aan versterking van de regierol in belangrijke onderdelen van het veld. Zo steunt ALW het regieorgaan Nationaal Initiatief Hersenen & Cognitie en bouwt het verder aan de regiefunctie voor het Zee- en Kust Onderzoekprogramma. Verder stimuleert ALW interdisciplinaire samenwerking, door het ontwikkelen van thema s en onderzoekprogramma s in samenwerking met andere NWO-gebieden.

7 Specifieke ALW-aandachtsvelden ALW verwacht dat er binnen de vier NWO-thema s geïntegreerde programma s tot stand komen, die samen met (externe) partners worden opgepakt. Daarnaast wil ALW aandacht besteden aan (een aantal van) de hieronder vermelde aandachtsvelden. Uitwerking en invulling van deze aandachtsvelden in de richting van concrete onderzoekprogramma s, met daarbij behorende calls for proposals, zal in de loop van 2011 worden vormgegeven. Voor de onderwerpen in de categorie Aardse systemen en leefmilieu zal de vormgeving mede worden bepaald door de Agenda 2020 voor de aardwetenschappen in Nederland, die is opgesteld onder auspiciën van de KNAW. Ook zal het in 2011 te verschijnen sectorplan voor de Biowetenschappen waarschijnlijk nog een belangrijk stempel drukken op de uiteindelijke keuze van onderwerpen. Aardse systemen en leefmilieu Natuurrampen: grenzen van voorspelbaarheid en de resterende onzekerheden Aardobservatie Passieve seismiek Biodiversiteit Planetary limits Complexiteit Processen en interacties in het fysische systeem aarde Computational geosciences Schaarste: onderlinge samenhang en planeet aarde Geobio-engineering and design Van bouwsteen tot biosfeer Dierenwelzijn Ecogenomics Plantenwetenschappen Groene genetica Synthetische biologie Nanotechnologie Integratieve Systeembiologie: van gen tot ecosysteem Ontwikkelingsbiologie Voeding Thema s en programma s uit de ALW strategie ALW heeft in de vorige strategieperiode ( ) belangrijke thema s in gang gezet met partners. Deze thema s zijn nu voorbij die startfase en volop in uitvoering. Het zijn inspirerende voorbeelden van goede en daadwerkelijk gerealiseerde samenwerking. De rendementen zullen de komende jaren actief worden binnengehaald. Voor verschillende onderwerpen en deelprogramma s zal ook continuïteit geboden worden. Het is voor de ontwikkelingen in het onderzoeksveld van groot belang het rendement op gedane investeringen lang vast te houden. Voor ALW zal de aandacht daarom, naast het nieuwe beleid, ook voor langere tijd gericht blijven op de volgende in uitvoering zijnde NWO-thema s en sommige van de daarin ondergebrachte onderzoekprogramma s: Hersenen & Cognitie ( Samenwerking Levenswetenschappen, Systeembiologie ( Duurzame aarde ( Zee en Kust Onderzoek( Polair onderzoek (

8 Uitgave: Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) Gebied Aard- en Levenswetenschappen Bezoekadres: Laan van Nieuw Oost-Indië CE Den Haag Postadres: Postbus AM Den Haag Telefoon september 2010