Geneesmiddelengebruik in instellingen: ervaringen in de rusthuissector. Apr. Charlotte Verrue. Eenheid voor Farmaceutische Zorg Universiteit Gent

Transcriptie

1 Geneesmiddelengebruik in instellingen: ervaringen in de rusthuissector Apr. Charlotte Verrue Eenheid voor Farmaceutische Zorg Universiteit Gent Donderdag 25 maart 2010 Overzicht De rol van de apotheker volgens de wet Buitenlandse voorbeelden Eigen project: vermindering van het aantal fouten door bijscholing (+ les) Toekomstmogelijkheden 1

2 Wettelijke rol Wettelijke rol Geen wettelijke verplichtingen in het RVT Toelevering aan instellingen (ALGEMEEN!): Verpakking per resident met naam van elke resident op elk doosje 1 enkele tussenpersoon (onderscheid service-flats / RVT) Elke bewoner blijft vrij om zijn GM bij de apotheker van zijn keuze te halen Deontologie: De apotheker moet erover waken dat de kwaliteit van de aflevering aan de individuele patiënt zelf gewaarborgd is. Dit vereist een voortdurende evaluatie van de afleverings- en distributietechniek van geneesmiddelen in deze gemeenschap 2

3 Huidige rol Meestal beperkt tot toelevering van medicatie 83% officina 13% ziekenhuisapotheek 4% groothandel 63%: 1 enkele toeleverende apotheek 29%: 2 of 3 toeleverende apotheken 8%: 3 of meer toeleverende apotheken 82%: beurtrolsysteem 18%: simultaan Huidige rol Naast toelevering ook: Verstrekken van geneesmiddeleninformatie Overleg met directie over medicatiebeleid Evaluatie van het medicatiebeleid Advies over medicatiebeleid Controleren vervaldata Beheer van de noodvoorraad 3

4 Buitenlandse voorbeelden Buitenlandse voorbeelden USA en later ook Canada 1974: geneesmiddelenreview om de 3 maanden. Oorzaak was bezorgdheid rond groot verbruik psychofarmaca OBRA-87: verplichte maandelijkse medicatiereview door een consultant pharmacist Ondertussen uitgebreide rol, o.a. ook educatie Australië en UK Reviews sinds 2de helft van de jaren 1990 Gesteund door de overheid, maar niet verplicht 4

5 Buitenlandse voorbeelden Zweden Projecten rond medicatiereviews Vooral multidisciplinaire aanpak Unieke situatie omdat alle apotheken deel uitmaken van dezelfde overheidsketen Nederland Enkele projecten rond medicatiereviews en polyfarmacie Frankrijk Geen initiatieven gevonden in RVTs Eigen project: Vermindering van het aantal medicatietoedieningsfouten door bijscholing 5

6 EVA project (C. Verrue, E. Mehuys, A. Somers, M. Petrovic) Educatie van Verpleegkundigen door de Apotheker Observatie van klaarzetten & toedienen 2 rusthuizen Les over goed geneesmiddelengebruik 1 maand na de les: daling fouten 6% 2,8% Heel goed aanvaard door verplegend personeel Eenvoudig & doeltreffend EVA project: de les 6

7 EVA: Educatie van Verpleegkundigen door de Apotheker Apr. Charlotte Verrue Apr. Nele Verhaeghe UGent, Faculteit Farmaceutische Wetenschappen Eenheid voor farmaceutische zorg Medicatievergissingen in het rusthuis: Algemeen Feiten: o Steeds meer ouderen in het rusthuis o Geneesmiddelengebruik zeer hoog (gem. 8 per dag) Toenemende bezorgdheid rond kwaliteit van geneesmiddelengebruik Naast kwaliteit van voorschrijven (arts), is ook juiste toediening van geneesmiddelen belangrijk! 7

8 Medicatievergissingen in het rusthuis: Algemeen Verpleging verantwoordelijk voor geneesmiddeltoediening in rusthuis Belang van correct gebruik van geneesmiddelen Vergissingen kunnen een negatieve impact hebben op de levenskwaliteit van bejaarden en hun gezondheidstoestand Medicatievergissingen in het rusthuis: Rol van de apotheker? In apotheek: Apotheker adviseert patiënt over correct gebruik van geneesmiddelen In ziekenhuis: Ziekenhuisapotheker geeft informatie aan verpleging m.b.t. correcte geneesmiddeltoediening In rusthuis: Rol van apotheker beperkt tot leveren aan rusthuis, zonder extra advies Wie adviseert en informeert de verpleegkundigen? 8

9 Medicatievergissingen in het rusthuis: Rol van de apotheker? Doel van deze infosessie: o Aandacht vestigen op enkele frequent voorkomende problemen m.b.t. geneesmiddeltoediening o Kwaliteit van geneesmiddelgebruik nog verder verbeteren in de toekomst Doel van EVA-studie: Nagaan of apotheker daadwerkelijk een rol kan spelen bij de advisering van verpleegkundigen in het rusthuis Infosessie: Overzicht Pletten van medicatie Breken, splitsen van medicatie Interacties geneesmiddelen met: o Voeding & Drank o Roken o Andere geneesmiddelen Opletten met: o Fosamax (alendronaat) o Marevan (warfarine) Andere voorkomende vergissingen Generieken Inhalatietechnieken 9

10 Infosessie: Overzicht Pletten van medicatie Breken, splitsen van medicatie Interacties geneesmiddelen met: o Voeding & Drank o Roken o Andere geneesmiddelen Opletten met: o Fosamax (alendronaat) o Marevan (warfarine) Andere voorkomende vergissingen Generieken Inhalatietechnieken Infosessie: Overzicht Pletten van medicatie Breken, splitsen van medicatie Interacties geneesmiddelen met: o Voeding & Drank o Roken o Andere geneesmiddelen Opletten met: o Fosamax (alendronaat) o Marevan (warfarine) Andere voorkomende vergissingen Generieken Inhalatietechnieken 10

11 Pletten van medicatie Bewoners met slikproblemen Is pletten altijd de juiste oplossing? Neen!!! A. Maagsapresistente formulaties B. Preparaten met vertraagde vrijstelling (Retardpreparaten) C. Preparaten met antibiotica, hormonen, steroïden, cytotoxische stoffen Pletten van medicatie: A. Maagsapresistente formulaties Op verpakking: E.C. (Enteric Coated) Doel van formulatie: GM wordt pas vrijgesteld in de darm o GM tast de maag niet aan bv. Asaflow : etsend voor de maag o GM kan zijn werking t.h.v. darm uitoefenen bv. geneesmiddelen voor behandeling van inflammatoir darmlijden o GM wordt niet afgebroken door het zure maagsap bv. omeprazole 11

12 Pletten van medicatie: A. Maagsapresistente formulaties Werking: Gecontroleerde vrijstelling in darm door speciale film rond tablet Bij pletten: breken van film > GM komt al in maag vrij: o Maaglast o Minder werking t.h.v. darm o Afbraak van geneesmiddel Wat doen bij slikproblemen? o Niet pletten!!! o Arts contacteren: zoeken naar alternatief bv. vloeibare vorm, poeder, ander geneesmiddel met zelfde werking, Pletten van medicatie: B. Retard-preparaten Op verpakking: o Chrono o CR (Controlled Release) o Diff (Diffucaps) o Dur (Durettes) o FAS (Facilitated Absorption System) o HBS (Hydrodynamic Balance System) o LA (Long Acting) o OROS (Oral Resorption Osmotic System) o o o o o o o Perlongettes PL (Pro Longatum) Retard SA (Slow Action) UNI UNO (gewijzigde vrijgifte, slechts 1 inname per dag) ZOK (Zero Order Kinetic) 12

13 Pletten van medicatie: B. Retard-preparaten Doel van formulatie: Geneesmiddel wordt niet in één keer vrijgesteld, maar wordt over een langere periode (bv. 24 uur) gecontroleerd vrijgesteld Bewoner moet minder frequent geneesmiddel innemen, door lange werking van formulatie Werking: Geleidelijke vrijstelling door aangepaste formulatie bv. speciale film rond tablet Pletten van medicatie: B. Retard-preparaten Bij pletten: GM komt in één keer vrij: o Toxiciteit (want dosis bestemd voor bv. 24 uur komt nu in één keer in het bloed terecht) o Beoogde vrijstellingspatroon wordt verhinderd Inname van een Retard-preparaat Inname van een geplet Retard-preparaat 13

14 Pletten van medicatie: B. Retard-preparaten Voorbeeld: Adalat Oros (nifedipine): o Bij pletten: Risico op ernstige bloeddrukdaling en vertraging van het hartritme o Beter van helemaal niet te geven, dan van te pletten!! Wat doen bij slikproblemen? o Niet pletten!!! o Arts contacteren: zoeken naar alternatief bv. vloeibare vorm, poeder, ander geneesmiddel met zelfde werking, Pletten van medicatie: C. Preparaten met antibiotica, hormonen, steroïden, cytotoxische stoffen Pletten in principe geen probleem MAAR Bij pletten kan poeder verstuiven o Inhalatie door de verpleegkundige o Gevaar voor eigen gezondheid o Vooral opletten bij zwangerschap!! Oplossing: o Voorzorgen nemen bij pletten bv. mondmaskertje o Arts of apotheker contacteren bij twijfel omtrent eigen gezondheid 14

15 Pletten van medicatie: Hygiëne bij het pletten Indien verschillende geneesmiddelen moeten worden geplet: elk apart pletten, niet samen Pletmateriaal telkens goed afkuisen na gebruik Noot : Openen van capsules Een aantal geneesmiddelen zijn beschikbaar o.v.v. capsules Echter niet alle capsules mogen worden geopend!!! Reden: idem als bij pletten van tabletten (verstoren van maagsapresistente werking, van vertraagde vrijstelling of vrijkomen van toxische stoffen) Bv. Omeprazol EG, Omeprazol Sandoz, Merck Omeprazol, Aggrenox, Redomex Diffucaps, Prolopa HBS 15

16 Infosessie: Overzicht Pletten van medicatie Breken, splitsen van medicatie Interacties geneesmiddelen met: o Voeding & Drank o Roken o Andere geneesmiddelen Opletten met: o Fosamax (alendronaat) o Marevan (warfarine) Andere voorkomende vergissingen Generieken Inhalatietechnieken Breken, splitsen van medicatie Stel: tablet van 200 mg; patiënt moet maar 100 mg krijgen Mag tablet altijd worden gebroken? Neen!!! Breken van tabletten, kan gepaard gaan met aantal problemen: o Breken van maagsapresistente formulaties en preparaten met vertraagde vrijstelling Breken van film, dus beoogde effect van formulatie verdwijnt (zie: pletten) 16

17 Breken, splitsen van medicatie o Breken geeft zelden aanleiding tot gelijke helften grote dosisafwijkingen! Vooral gevaar bij geneesmiddelen met nauwe therapeutische index, bv. Lanoxin (digoxine)! Dus: Splitsen zoveel mogelijk vermijden. Indien toch: best met splitsapparaat (bv. Pilomat ) Breken, splitsen van medicatie o Studie naar dosisafwijking bij breken van medicatie: Bij breken met mes: gemiddelde afw tot 20,5 % Bij breken met schaar of breukgleuf: gem afw tot 24,5 % Bij breken met Pilomat : gem afw tot 4,9 % o Door breken kan ook de afbraak worden versneld: Verhoogde lichtgevoeligheid Verhoogde luchtgevoeligheid Algemeen, bij twijfel omtrent het breken van tabletten: Contacteren van arts, apotheker 17

18 Infosessie: Overzicht Pletten van medicatie Breken, splitsen van medicatie Interacties geneesmiddelen met: o Voeding & Drank o Roken o Andere geneesmiddelen Opletten met: o Fosamax (alendronaat) o Marevan (warfarine) Andere voorkomende vergissingen Generieken Inhalatietechnieken Interacties Voeding & Drank Pompelmoessap o Mag met aantal geneesmiddelen niet worden gecombineerd bv. Diazepam, Simvastatine, Valium o Normaal: geneesmiddel wordt na inname afgebroken in lichaam: kan via verschillende systemen (o.a. in lever) o Pompelmoessap werkt in op 1 van de systemen die tussenkomt bij de afbraak van bepaalde geneesmiddelen Remt dat systeem Geneesmiddel wordt minder snel afgebroken Hoeveelheid geneesmiddel in bloed stijgt Risico: toxiciteit 18

19 Interacties Voeding & Drank Melk o Mag met aantal geneesmiddelen niet worden gecombineerd bv. Fosamax, Coversyl o Reden: Calcium kan reageren met sommige geneesmiddelen Calcium vermindert absorptie van Fosamax 37 Interacties Voeding & Drank Cafeïne (koffie, cola) o Benzodiazepines: sedatief en anxiolytisch effect o Benzodiazepines + cafeïne: vermindering van sedatief en anxiolytisch effect o Dus: cafeïne vermijden bij benzodiazepines en andere stoffen met sedatief effect o Bv. Diazepam, Temesta, Xanax 38 19

20 Interacties Voeding & Drank Voeding rijk aan vitamine K (broccoli, spinazie, wortelen, cornflakes, orgaanvlees) o Niet combineren met Marcoumar en Marevan Sojarijke voeding (sojamelk, ) o Niet combineren met Elthyrone, L-Thyroxine, Marevan Interacties Voeding & Drank Sommige geneesmiddelen moeten nuchter (= op een lege maag) worden ingenomen bv. Adalat Oros, Fosamax Sommige geneesmiddelen moeten mét voeding (tijdens of na eten) worden ingenomen om ongewenste effecten te verminderen bv. Asaflow, Daflon 20

21 Infosessie: Overzicht Pletten van medicatie Breken, splitsen van medicatie Interacties geneesmiddelen met: o Voeding & Drank o Roken o Andere geneesmiddelen Opletten met: o Fosamax (alendronaat) o Marevan (warfarine) Andere voorkomende vergissingen Generieken Inhalatietechnieken 41 Interacties Andere geneesmiddelen Het vermijden van deze interacties is in de eerste plaats de taak van de arts. Ander GM kan afbraak van GM verhogen of verlagen door inwerking op systemen die bij afbraak in lichaam betrokken zijn 21

22 Interacties Andere geneesmiddelen Andere GM kunnen een invloed hebben op de opname van het geneesmiddel in het lichaam Gelijktijdig gebruik van 2 of meer GM met een zelfde werking kan een additief effect veroorzaken Gelijktijdig gebruik van 2 of meer GM met een tegengestelde werking kan leiden tot een opheffing van het effect Algemeen: Bij twijfel omtrent mogelijke interacties: o Contacteren van arts, apotheker o Raadplegen van bijsluiter, Compendium, Infosessie: Overzicht Pletten van medicatie Breken, splitsen van medicatie Interacties geneesmiddelen met: o Voeding & Drank o Roken o Andere geneesmiddelen Opletten met: o Fosamax (alendronaat) o Marevan (warfarine) Andere voorkomende vergissingen Generieken Inhalatietechnieken 44 22

23 Andere voorkomende vergissingen Toedienen van verkeerd geneesmiddel, verkeerde dosis, verkeerde vorm o Bij klaarzetten van medicatie, opletten voor: Naamsverwarring tussen geneesmiddelen Geneesmiddelen die in verschillende dosissen bestaan o Belang van dubbel controleren, vlak voor toediening aan bewoner Andere voorkomende vergissingen Geneesmiddel toedienen aan verkeerde patiënt o Bij klaarzetten: Medicatie van elke bewoner goed afscheiden van de rest o Voor toediening: Nog eens naam van bewoner controleren o In eetzaal: Opletten dat bewoners elkaars geneesmiddelen niet gaan innemen o Nagaan of bewoner daadwerkelijk geneesmiddel inneemt Vergeten schudden voor gebruik bv. suspensie, inhalator, 23

24 Andere voorkomende vergissingen Geneesmiddel niet juist bewaren bv. koelkast, blootstelling aan lucht, Geneesmiddel te lang op voorhand klaarzetten o Siropen, druppels: mogen maar kort voor toediening worden klaargezet o Idem voor koel te bewaren geneesmiddelen o Reden: invloed op stabiliteit, vliegjes die in siroop terecht komen, Vervallen geneesmiddelen: Regelmatig vervaldata controleren! Infosessie: Overzicht Pletten van medicatie Breken, splitsen van medicatie Interacties geneesmiddelen met: o Voeding & Drank o Roken o Andere geneesmiddelen Opletten met: o Fosamax (alendronaat) o Marevan (warfarine) Andere voorkomende vergissingen Generieken Inhalatietechnieken 24

25 Generieken Bevatten hetzelfde actief bestanddeel als het oorspronkelijk geneesmiddel, in dezelfde dosering en dezelfde vorm Zijn ± identiek aan oorspr. geneesmiddel (enkel verschil mogelijk in hulpstoffen) Opletten voor naamsverwarring! bv. Loramet : actief bestanddeel Lormetazepam Temesta : actief bestanddeel Lorazepam Bij twijfel: Arts, apotheker contacteren! Bijkomende informatie Na de les: Memofiches (pletten, interacties, generieken) Bijsluiters Compendium Groen boekje van het BCFI Arts Apotheker 25

26 Toekomstperspectieven Toekomstperspectieven Hoe zal de rol van de apotheker verder evolueren? Referentieapotheker? Klinische rusthuisapotheker? Eenheidsdosissen? Pro: minder fouten (dagelijkse levering!) Contra: investering Bijscholing van verpleegkundigen? Kan door de toeleverende apotheker Eventueel pakketten ter beschikking gesteld door beroepsverenigingen Andere instellingen / gemeenschappen? 26

27 Dank U voor Uw aandacht 27