Structuurfondsen in Nederland

Transcriptie

1 Structuurfondsen in Nederland Milos Labovic / Rebecca Heye mlabo@zeeland.nl

2 Onlangs heeft de Europese Commissie haar voorstellen gepresenteerd voor EFRO en ELFPO voor de periode , in november zullen de voorstellen van het Europees Visserij Fonds volgen. Ook zonder het EVF is dit een goed moment om een analyse te maken van de verschillende fondsen. Europa staat aan de vooravond van beleidsveranderingen die gepaard gaan met een nieuwe budgettaire cyclus en dit heeft met name gevolgen voor de structuurfondsen, die immers een groot aandeel van het EU budget in beslag nemen. Deze analyse is geschreven met een Nederlandse provinciale- bril op, waardoor dit stuk zich zal beperken tot de volgende fondsen Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) Europese Territoriale Samenwerking (ETC) Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO) Europees Visserij Fonds (EVF) Cohesiefonds, Europees Sociaal Fonds zullen expliciet niet opgenomen worden in deze analyse. Bovendien zal er met name gekeken naar doelstellingen, prioriteiten en maatregels, en niet naar uitvoering. Niet de hoe vraag, maar de wat vraag staat centraal in dit paper; Wat zullen we als provincie straks kunnen financieren met Europees geld, en met welk fonds? Algehele tendensen en veranderingen De structuurfondsen worden aangestuurd door een corpus van regelgeving dat begint met de Europese verdragen en eindigt met de operationele programma s. 1 In de periode werkten we nog onder het verdrag van Nice, terwijl we dit maal onder het verdrag van Lissabon zullen werken. In het verdrag van Nice was er al een artikel gewijd aan het cohesiebeleid 2, maar in het verdrag van Lissabon is het woord territoriale toegevoegd naast sociale en economische cohesie 3. Hoewel het effect van deze toevoeging nog niet geheel duidelijk is, zal het zonder twijfel een extra dimensie geven aan de discussies stad vs platteland, krimp vs groei, etc. Nog meer dan de verdragen zal de invulling van de structuurfondsen afhangen van de uitkomsten van de onderhandelingen over een meerjarig financieel kader van de EU. De Europese Commissie publiceerde op 29 juni haar eerste voorstellen voor een meerjarig financieel kader. 4 De voorstellen werden over het algemeen conservatief beschouwd 5 omdat ook deze financiële periode het leeuwendeel zal worden ingenomen door landbouwbeleid en regionaal beleid. De Commissie stelt een lichte groei van 1 Europese verdragen, de Lissabonstrategie, De Gotenborg strategie, de Nationale Hervormingsplannen, de Gemeenschappelijk Strategische Richtsnoeren,, de financiële verordening (1605/2006), het meerjarig financieel kader, de algemene EFRO verordening (1083/2006), de implementeringsverordening voor EFRO (1080/2006), de verordening voor het Europees Visserij Fonds (1198/2006) en het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (1698/2005). Het nationaal strategisch referentiekader en de operationele programma s. 2 Artikel 158 THE TREATY ESTABLISHING THE EUROPEAN COMMUNITY Artikel 174 THE TREATY ON THE FUNCTIONING OF THE EUROPEAN UNION A Budget for Europe Part II: Policy fiches 5

3 het budget voor van 976 miljard naar triljard. Dit is meer dan alleen een inflatiecorrectie ten opzichte van het huidige budget. Het totaal aandeel voor de bovengenoemde fondsen zal echter dalen van ongeveer 166 miljard naar ongeveer 161 miljard, een verschil van ongeveer 5 miljard. Dit zal betekenen dat waarschijnlijk ook in Nederland een lichte daling gevoeld zal worden. Naast een nieuw verdrag en een nieuw financieel kader zullen we in de volgende periode ook te maken krijgen met een nieuwe strategie voor groei en banen; De EU2020 strategie 6. Één van de leringen getrokken uit het falen van de Lissabonstrategie is dat decentrale overheden een belangrijke rol hebben te vervullen bij de uitvoering van zulke grootscheepse sociaaleconomische strategieën 7. De EU2020 strategie schrijft een kleiner aantal kerndoelen voor dan de Lissabonstrategie; Investeringen in onderzoek; 3 procent van BNP 75 procent van de Europeanen tussen 20 en 64 jaar verricht betaald werk De 20/20/20-doelstellingen; broeikasgassen, energie-efficiëntie, duurzame energie 20 miljoen Europeanen uit de armoede gehaald 10 procent minder vroegtijdige schoolverlaters. Minimaal 40 procent jongeren met diploma hoger onderwijs Deze doelen zullen hun neerslag vinden in de verordeningen van de structuurfondsen. De EU2020 strategie omvat tevens een reeks aan Flagship Initiatives. Dit zijn vehicles die de bovenstaande doelen moeten verweven in bestaande beleidsgebieden en de daarmee gepaarde budgeten. Zo zal voor de bovenstaande fondsen met name het initiatief de Innovatie Unie belangrijk zijn omdat deze spreekt van het mainstreamen van innovatie in de beleidsvelden en budgeten, maar ook het oprichten van Europese Innovatie Partnerschappen. De gemeenschappelijke prioriteiten en uitvoeringsregels zullen worden vastgesteld in de Algemene Verordening voor de structuurfondsen, het Gemeenschappelijk Strategisch Kader, en de Partnerschapscontracten. Het Gemeenschappelijk Strategisch Kader 8 vertaalt de doelen van de EU2020 strategie in investeringsprioriteiten van de Europese Unie voor alle structuurfondsen (Cohesiefonds, EFRO, Interreg, ESF, ELFPO, EVF). Het partnerschapscontract 9 zal een overeenkomst op lidstaatniveau zijn tussen de lidstaat en de decentrale overheden en andere belanghebbende over de investeringen die gedaan zullen worden met behulp van Europese structuurfondsen. De Europese Commissie moet het partnerschapscontract in zijn totaliteit goedkeuren, en zal kijken of deze in lijn zijn met het GSK, het Nationaal Hervormingsprogramma, en met name de EU2020 strategie. De algemene verordening voor de structuurfondsen zal behalve gezamenlijke uitvoeringsbepalingen voor alle structuurfondsen ook een lijst van thematische doelen omvatten waaruit landen zullen moeten kiezen. Dit moet voor meer focus en massa zorgen. Dit betekend wel dat rijkere 6 Brussel, , COM(2010) EUROPA 2020, Een strategie voor slimme, duurzame en inclusieve groei 7 De Lissabon Strategie in Nederlandse Regio s en Gemeenten, IPO 2009, 8 Artikel 10, COM(2011) 615REGULATION OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL laying down common provisions on the European Regional Development Fund, 9 Chapter II COM(2011) 615REGULATION OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL laying down common provisions on the European Regional Development Fund,

4 lidstaten minder flexibiliteit hebben voor hun investeringen, omdat ze bijvoorbeeld voor EFRO uit slechts drie thematische onderwerpen mogen kiezen. Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) In tegenstelling tot de vorige periode wil de Europese Commissie meer geld expliciet oormerken voor Europese prioriteiten. In de vorige periode was er slechts één oormerkverplichting, namelijk dat tenminste75% van de EFRO middelen besteed moeten worden aan prioriteiten voortvloeiend uit de Lissabonstrategie 10.Vanaf 2014 echter, mogen regio s slechts investeren in een beperkt aantal thematische doelen 11. Rijkere lidstaten mogen zelfs maar uit drie thematische doelstellingen mogen kiezen 12. Zo moet tenminste 80% van het ERO geld naar innovatie en onderzoek, het MKB en energie/energie efficiëntie gaan. Binnen die 80% moet vervolgens minstens 20% naar energie gaan. In de specifieke EFRO verordeningen worden deze verder uitgewerkt. Een andere vernieuwing is dat als men een thematische prioriteit/beleidsinterventie wil financieren, eerst aan een aantal randvoorwaarden voldaan moet worden. Deze randvoorwaarden staan beschreven in de Annex. Als men bijvoorbeeld een economische cluster wil financieren moet men reeds een smart specialisation strategie hebben. En zo zijn er voor elke investeringsprioriteit voorwaarden waaraan voldaan moet worden. Naast deze ex-ante voorwaarden wil de Commissie ook tussentijds en achteraf resultaatmetingen laten uitvoeren. Naast al deze randvoorwaarden voor succes stelt de Europese Commissie ook voor om de uitbetaling van structuurfondsen te koppelen aan het groei en stabiliteitspact. Dit zijn macro-economische voorwaarden voor met name de Euro landen. Zowel het Parlement als de regio s zijn hier tegen 13 want het zou in potentie de regio s straffen als de lidstaat haar financiële huishouding niet op orde heeft. Steden hebben in voorstellen aan belang gewonnen ten opzichte van de vorige periode. Zo moet er in de volgende periode tenminste 5% van de nationale envelop naar duurzame stedelijke ontwikkeling gaan. In Nederland zal dit niet veel teweegbrengen omdat al in verschillende constructies een riante oormerking naar de steden is gegaan, die voorbij de 5% gaat. Op de tabel in de volgende pagina staan de thematische prioriteiten waaruit rijkere lidstaten mogen kiezen, met de daarbij behorende beleidsinterventies en financieringsvoorwaarden. De verdeling van de structuurfondsen over de lidstaten zal ook deze keer gebeuren op basis van bevolkingsaantallen, regionale welvaart, werkeloosheid, arbeidsparticipatiegraad, opleidingsniveau en bevolkingsdichtheid artikel 9, 1083/2006 laying down general provisions on the European Regional Development Fund 11 Artikel 9, COM(2011) 615REGULATION laying down common provisions on the European Regional Development Fund, 12 Artikel 9COM(2011) 615REGULATION laying down common provisions on the European Regional Development Fund 13 European Parliament resolution of 5 July 2011 on the Commission's fifth Cohesion Report and the strategy for post-2013 cohesion policy 14 Artikel 84COM(2011) 615REGULATION laying down common provisions on the European Regional Development Fund,

5 Thematische doelen-beleidsinterventies-financieringsvoorwaarden. Nr Thematisch doel 1 Het versterken van onderzoek, technologische ontwikkeling en innovatie in de regio Omschrijving Beleidsinterventies Voorwaarde/Conditionaliteit 3 Stimuleren van de concurrentiekracht van het midden en kleinbedrijf, de agrarische sector (voor ELFPO), en de visserij en aquacultuursector (voor het EVF). 4 Het ondersteunen van een verschuiving naar een CO2 arme economie in alle sectoren 1a) Ondersteunen van onderzoek- en innovatie infrastructuur, het promoten van kenniscentra. 1b)Het stimuleren van private investeringen in onderzoek en innovatie, ontwikkeling van nieuwe producten en diensten, kennisoverdracht en sociale innovatie, netwerken, clusters en open innovatie d.m.v smart specialisations. 1c)Ondersteunen van technologisch en toegepast onderzoek, pilot producten en general purpose technologieën. 3a)Stimuleren van ondernemerschap, met name het uitbaten van nieuwe ideeen en het voortbrengen van nieuwe bedrijven. 3b)Het ontwikkelen van nieuwe businessmodelen voor bedrijven, met name ten behoeve van internationalisatie. 4a)Stimuleren van de productie en gebruik van hernieuwbare energie. 4b)Stimuleren van energie efficiency en hernieuwbare energie bij in het MKB 4c)Ondersteunen van energie efficiency en hernieuwbare energie in publieke infrastructuur en woningcoorporaties. 4d)Ontwikkelen van intilligente distributiesystemen met laagspanningsniveau's 4e)Stimuleren van CO2 arme strategien voor stedelijke gebieden Bestaan van een nationale of regionale onderzoek- en innovatiestrategie gericht op smart specialisation in lijn met het Nationaal Hervormings Programma, en de daarbij behorende budgetaire middelen. Implementeringsmechanisme voor de European Small Business Act. Beleid dat toeziet dat het maar 3 dagen duurt, en 100 euro kost om een bedrijf te starten. Beleid om de tijd voor het verlenen van vergunningen aan MKB in te korten. Evaluatiemechanismen die toezien wat de impact van wetgeving op het MKB De minimum voorwaarde voor energieprestatie van gebouwen van Richtlijn 2010/31/EU zijn ingevoerd.

6 Europese Territoriale Samenwerking (ETS) Europese Territoriale Samenwerking (in het vervolg ETS) heeft aan belang gewonnen in de voorstellen van de Commissie. Dit kan komen doordat territoriale cohesie nu expliciet een verplichting is in het verdrag van Lissabon 15, of omdat de meerwaarde van Europese interventie duidelijker, en minder omstreden is 16. Nieuw in deze periode is dat ETS een eigen verordening zal hebben. Het budget van Interreg groeit van 8,7 miljard naar 11,7 miljard, een stijging van maar liefst 34%. De verdeling binnen ETS is als volgt; grensoverschrijdende samenwerking 73%, transnationale samenwerking 21% en interregionale samenwerking 6%. Hoeveel een lidstaat krijgt hangt enkel af van de inwonersaantallen in regio s die in aanmerking komen voor ETS fondsen. De verordening stelt dat enkel NUTS 3 gebieden (in Nederland zijn dat de COROP gebieden) die aan een grens liggen in aanmerking komen voor de financiering van grensoverschrijdende projecten. De verordening laat wel toe dat de lidstaat daar regio s aan toe voegt, mits dit goed beargumenteerd is. Ook voor de ETS fondsen wil de Commissie dat er een thematische concentratie plaatsvindt. Voor grensoverschrijdende en transnationaal programma s mogen er maar 4 thematische doelstellingen 17 gekozen worden uit de algemene EFRO verordening. Naast de 4 thematische doelstellingen laat de ETS verordening ook ruimte voor projecten voor het integrereren van arbeidsmarkten, het stimuleren van gelijkheid en inclusie, ontwikkelinen van gezamenlijke opleidingscentra en het stimuleren van juridische en administratieve samenwerking 18. Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO) Op 13 oktober publiceerde de Europese Commissie de voorstellen voor een vernieuwd Gemeenschappelijk Landbouw Beleid. Wij zullen hier met name ingaan op ELFPO. Wel is het verstandig om kort stil te staan bij de middelen en doelstellingen van pijler 1 (directe betalingen) die ook direct effect hebben op regionaal beleid. Directe betalingen De Europese Commissie stelt een basisbedrag voor de directe betalingen voor, maar die kan tot 30% verhoogd worden als de boer groene diensten levert zoals het aanleggen van permanent grasland, braaklegging, roteren van gewassen, of inzetten op biologische landbouw. Ook zal de lidstaat 5% tot 10% van de directe betalingen mogen koppelen aan bepaalde gewassen/sectoren die specifieke problemen hebben. Deze maatregel is ter vervanging van de artikel 68 maatregel van de Health Check verordening. Voorbeelden van gewassen die in Nederland in aanmerking zouden komen voor deze gekoppelde steun zijn zetmeelaardappelen en vlas. 15 Artikel 174 THE TREATY ON THE FUNCTIONING OF THE EUROPEAN UNION Nederlands position paper Toekomst Cohesiebeleid 23 juni Artikel 5 REGULATION on specific provisions for the support to the European territorial cooperation goal 18 Artikel 6 REGULATION on specific provisions for the support to the European territorial cooperation goal

7 Plattelandsontwikkeling (ELFPO) Een van de belangrijkse verschillen met de vorige periode is dat het assen systeem vervalt. In plaats daarvan komt een set aan doelstellingen, prioriteiten en maatregelen. Voor de periode heeft het ELFPO als doel om de concurrentiekracht van de agrarische sector te verbeteren, te komen tot een duurzaam gebruik van natuurlijke bronnen, en een gebalanceerde territoriale economische ontwikkeling van plattelandsgebieden. De lidstaten zullen nationale plattelandsontwikkeling plannen moeten ontwikkelen en indienen ter goedkeuring bij de Commissie. Binnen de plattelandsontwikkeling plannen mogen de lidstaten sub-programma s maken speciaal gericht op 1) jonge boeren 2 kleine boeren 3) berggebieden 4) korte ketens. De Unie heeft een zestal prioriteiten die bedient moeten worden middels middels het ELFPO; 1. Het realiseren van kennisoverdracht 2. De concurrentiekracht vergroten 3. Stimuleren van een betere organisatie in de voedselketen en het beheren van risico s. 4. Herstellen, beschermen en verbeteren van ecosystemen die afhankelijk zijn van de landbouw 5. Stimuleren van grondstofefficiëntie en een verschuiving naar een CO2-arme economie, onder andere door het faciliteren van het gebruik van non-food gewassen voor de bio-economie. 6. Promoten van sociale inclusie, armoedebestrijding en economische ontwikkeling in plattelandsgebieden. Deze prioriteiten zijn gekoppeld aan individuele maatregelen die gefinancierd kunnen worden met het ELFPO. Hieronder volgen de maatregelen die voor de Nederlandse provincies met name relevant zijn, en die een samenhang met de andere fondsen vertonen. Kennisoverdracht- en voorlichtingsinitiatieven Advies- en managementdiensten Kwaliteitsbewaking voor agrarische producten en voedsel Fysieke investeringen Repareren van agrarische productiemiddelen die door natuurrampen zijn beschadigd Ontwikkeling van bedrijvigheid-voor jonge boeren, start-ups, non-agrarische activiteiten Basis dienstverlening en dorpsvernieuwing-o.a kleinschalige infrastructuur, toerisme en culturele erfgoed, maar ook breedband infrastructuur. Bosontwikkeling en herstel. Opzetten van producentengroepen Initiatieven ten bate van het agri-milieu kimaat Organisch boeren Betalingen ter compensatie van Natura2000 en Kaderrichtlijn Water verplichtingen Samenwerkingsinitiatieven- binnen, als buitenland, pilot initiatieven en clustervorming Risico management- natuurrampen, plantziektes etc.

8 Europees Visserijfonds Fonds Europees Fonds voor Maritieme Zaken en Visserij Op 2 december jl. heeft de Europese Commissie een nieuw Europees fonds voor Maritieme Zaken en Visserij (EFMZV) voorgesteld voor de periode Dit fonds zal zich richten op de doelstellingen uit het Gemeenschappelijk Visserijbeleid en het Geïntegreerd Maritiem beleid. Het EFMZV zal het huidige Europese Visserijfonds (EFV) en een aantal andere instrumenten vervangen. Er is voorgesteld om 6,5 miljard euro vrij te maken voor de periode Het grootste gedeelte van dit budget zal naar de ontwikkeling van duurzame visserij, aquacultuur en visgebieden gaan. Vervolgens zal er ongeveer 477 miljoen euro naar controle en handhavingsmaatregelen gaan en 385 miljoen euro zal aan het verzamelen van data besteed worden. Het EFMZV bestaat uit vier assen: Smart, Groene visserij: Heeft als doel de duurzame visserij aan te moedigen, deze visserij zal selectiever zijn, zal geen bijvangst teruggooien en zal minder schade aan mariene ecosystemen aanrichten. Daarnaast wordt er steun geboden aan innovatie Smart, Groene aquacultuur: Heeft als doel een competitieve en groene aquacultuur te creëren, dient bij te dragen aan de wereldwijde competitie en zal Europese consumenten gezonde producten leveren Duurzame territoriale ontwikkeling: Heeft als doel de terugloop van kust- en binnenlandse gemeenten afhankelijk van visserij tegen te gaan, door meer waarde te voegen aan visserij en aan visserij gerelateerde activiteiten en diversificatie Geïntegreerd Maritiem Beleid: Heeft als doel prioriteiten te ondersteunen, die niet direct door de lidstaten worden ondersteund zoals maritieme kennis, de bescherming van de maritieme omgeving, etc. Een van de hoofdprioriteiten is biodiversiteit. Voorbeelden van concrete activiteiten die gefinancierd kunnen worden om de bovenstaande doelen te verwezenlijken zijn; Innovatie; projecten die nieuwe technologische ontwikkelingen voortbrengen en die in productieprocessen integreren. Een voorwaarde is wel dat wetenschappelijke of technische lichamen betrokken zijn bij het project. Beschermen van de biodiversiteit en het milieu door bijvoorbeeld vissers te betalen om vuil uit het water te halen. Investeringen in visserijhavens ten bate van het milieu, energie efficiency en de veiligheid. Product kwaliteit en het gebruiken van bijvangst. Projecten gericht op het terugdringen van de visserij.. Partnerschappen tussen wetenschappers en vissers. Ook hier geldt weer dat wetenschappelijke en/of technische lichamen (erkend door de lidstaat) onderdeel van het project zijn.

9 Diversificatie en het creëren van nieuwe banen Innovatie op het gebied van aquacultuur, zoals investeringen in non-food aquacultuur. Ontwikkeling van nieuwe meerwaarde van aquacultuur door het bijvoorbeeld te linken met andere sectoren (toerisme, miliediensten). Ontwikkelen van aquacultuur sites Stimuleren van nieuwe aquacultuur business Ontwikkelen en uitvoeren van Lokale Ontwikkelingsstrategieën (lokale visserij groepen) Marketing activiteiten Investeringen in procesindustrie Het EFMZV zal vissers stimuleren om de mariene ecosystemen minder schade toe te brengen, een einde te maken aan overexploitatie en de teruggang van de visstand terug te draaien. Daarnaast zullen echtgenoten in aanmerking komen voor steun voor opleiding of voor andere economische activiteiten op visserijgebied. Er zal echter geen geld meer gaan naar sloop, maar wel naar economisch en sociaal productieve activiteiten zoals diversificatie. De steun voor kleinschalige kustvloten zal geïntensiveerd worden, omdat deze vloten van vitaal belang zijn voor de economie van tal van kustgemeenschappen. Het EFMZV zal innoverende projecten ondersteunen zoals de vervanging van visnetten door selectiever vistuig en de ontwikkeling van nieuwe technologieën. Dit zal teruggooi verminderen en de gevolgen van visserij en aquacultuur kunnen hierdoor beperkt worden. Daarnaast zullen er voldoende middelen beschikbaar gesteld worden voor gegevensverzameling, monitoring en controle. Binnen dit nieuwe fonds is het maritiem beleid van 2007 geïntegreerd, dit zal zorgen voor een grote coherentie en bijdragen tot synergiën tussen beide beleidsterreinen. Het fonds zal steun verlenen voor projecten zoals maritieme ruimtelijke ordening, geïntegreerde maritieme bewaking en mariene kennis. Voor de uitvoering van projecten zullen lidstaten co-financieren. De middelen worden over de lidstaten verdeeld op basis van het belang van de visserijsector in elk land, hierbij gelden de beginselen van gedeeld beheer tussen de Commissie en de lidstaten. Er zal worden gekeken naar het aantal werknemers en productievolume binnen de visserij en aquacultuur en naar het aantal kleinschalige vloten. Elke lidstaat dient een operationeel programma voor de betrokken periode vast te stellen, waarin wordt aangegeven hoe de toegewezen middelen zullen worden aangewend. Zodra de Commissie dit programma heeft goedgekeurd, is het aan de lidstaten om te beslissen over de concrete te financieren projecten. Programma s zullen zowel door de lidstaten als door de Commissie worden gemonitord.