EEN SCHOEISEL VERZAME-

Transcriptie

1 ,.VAN DEN KF.RKIIF.IVKI.' Z). NAAR KEN TKEKEN[N<; woord: Neen." "Of op een atelier wellicht?" Enkele maanden.' Na een kleine pauze :,,U heeft niet altijd te Heelsum gewoond toch?" Ken nauw merkbaar glimlachje vertoonde zich op het gelaat van mijn patiënt. Ook wel eens ergens anders," was zijn antwoord. Mijn zoeken naar verdere vragen bemerkend, begon hij te peinzen en zuchtte opeens kvvasiwanhopig: Ik zoek al, maar ik geloof niet, dat er ooit iets bizonders met mij gebeurd is, 't eenige wat u zeggen kunt is dat ik graag werk." De ondeugende beweging van kwasiarmoedige hulpeloosheid, die met dien uitroep gepaard ging was zoo komiek, dat ik in lachen uitbarstte en mijn rol van interviewer er aan gaf. Trouwens die enkele woorden: ik werk graag', waren veelzeggend genoeg. dat is het, wat het meest van zijn werk uitgaat; zoo in moment als keuze van onderwerp, zoo in stemming als in penseeelbehandeling. Vol zijnde van zulk een evenwicht moeten als van zelf in zulk een natuur <ƒ/> momenten aantrekken en reflecteeren, die hartstochtelijker aangelegden als ontsnappen. Geen drang naar geweldige emotie heeft deze artiest, maar, als fijn voelende, is zijn werk de weerspiegeling van een aanleg, die met groote wilskracht de diepte zoekt, die als staande boven op de kalme heuvelen, de stilte op zich laat inwerken, om ze daarna als natuurlijk geboren, te ver-beelden in zijn werk. * Rij mijn bezoek aan Wiggers vroeg ik hem op mijn, mij toch al niet bijster goed afgaanden, interviewtoon:,,u heeft aan een academie gestudeerd?" Vriendelijk ant- 156 EEN SCHOEISEL VERZAME- LING. DOOR LYNCEUS. f Ï De heer Philippe Zilcken, redacteur van dit tijdschrift, bezit een kleine, maar zeer merkwaardige verzameling ROTTERDAM (1794). Groen leder. van allerlei schoeisel, waarover niemand beter zou kunnen schrijven dan hijzelf. Maar onlangs, in een kort stukje over Moorsch koperwerk, heeft hij een Fransch gezegde aangehaald: /r ;#<?z «7 /tawja^/^ en met die aanhaling was 't hem zóó zeer ernst, dat de gelukkige bezitter niet was over te halen om meer te doen dan toestemming te geven tot het laten fotografeeren van een deel zijner schatten. Zelf wilde hij er niet over schrijven. Zoo komt het dat de lezer vriendelijk wordt

2 CHINA. Zijde en fluweel. verzocht zich tevreden te stellen met een kort praatje naar aanleiding van Zilcken's keurige collectie, een praatje, dat enkel belang heeft door de illustratie. Meer, trouwens, kunnen wij niet geven. Over schoeisel valt zóó veel te zeggen! Een dik boekdeel kan er over volgeschreven worden, zonder de stof op verre na nog uit te putten. Ik stel me zoo'n boek voor, heel belangwekkend, heel leerzaam. Geschreven is 't nog niet - voor zoover mij bekend is. De litteratuur over het schoeisel moet voornamelijk worden I8F. KIU'W. Geel satijn. bijeengezocht uit verschillende boeken over schoenmakerstechniek, kostuumkunde, ethnografie en... nog veel meer. Zoo'n werk over schoeisel zou wel allereerst bevatten een hoofdstuk over het doel, waarmee voetbedekking of voetbeschutting wordt en werd gedragen. Een lang hoofdstuk zou dat wezen met een groot aantal paragrafen. Daarin zouden worden behandeld de verschillende soorten van schoeisels dienend: i". tot beschutting van den zool; 2". tot beschutting van zool en voet tot aan den enkel; 3". idem "7K EKl'w. I-eder. tot boven den enkel; 4". tot boven de kuit men denke aan de geweldige ruiterlaarzen, waarin men een flinken knaap kon verbergen. Na die nuttigheidsdoeleinden, zou moeten worden gehandeld over de andere, laten wij ze maar aesthetische heetcn. Ik bedoel, om een paar voorbeelden te noemen: de verhooging (de schijnbare, dan) van het menschelijk lichaam en denk nu aan het schoeisel der Grieksche tooneelspelers en der Renaissancevrouwen uit een zeker tijdvak; ik bedoelde vervorming van den voet door het schoeisel en denk, niet enkel aan onze Europeesche damesvoetjes van eenige jaren her, Leder en fluweel. maar voornamelijk aan de stompjes, waarop Chineesche vrouwen uit de groote en minder beteekenende wereld rond-strompelen; ik bedoel ook de schijnbare voetvervorming door een lange reeks van zeer excentrieke schoenen en laarzen.... Gij kent er allen minstens een do/.ijn verscheidenheden van uit uw lectuur over de geschiedenis der menschelijke ijdelheid, die men eigenlijk kostuumgeschiedenis pleegt te noemen: ik herinner u slechts aan de snavelschoenen, die werden gedragen I8K KF.I'W (KKIF.SI.ANI>). Xaalduerk. met tusschenpoozen, van de 1 r'<-' tot in de i6<le eeuw, misschien wel vooral in de beschaafde Europeesche landen. Graaf Eulko van Anjou moet de uitvinding op zijn geweten hebben (1089); maar het snaveltje van Eulko was nog maar een bescheiden musschebekje, vergeleken, bij wat later komen zou. Een eeuw later was het al gegroeid: maar in de I4'l>' eeuw schoven de menschen van stand voort op schoenen van twee voet (voor den 157

3 NEDKRI.AN'I) (1720) Tapisseriewerk. adel). Philips IV verbood het ze nog langer te dragen. In Frankrijk heetten die schuiten />Ö«/Ö/«W, in England rrawrw.v. Op "t Concilie van Angers (1365) moest aan de geestelijken worden verboden zich zoo toe te takelen en de wereldlijke macht verbood het dragen van te lange schoenen aan een iegelijk. Kr werd boete op gesteld. De dames deden meè trots goddelijk en wereldlijk verbod.' Later ging men het schoenverlengsel nog door lederwerk verzwaren en kwamen de zakschoenen of Kugeln, Gugeln, Kogeln, Gogeln, Kühmaül-schoenen en andere soortgelijke monsterlijkheden, in de mode; terwijl de wapenrustingen voorzien waren van ijzeren schoeisel, dat ook al hoe langer hoe puntiger en grooter van afmeting werd tot op nagenoeg een vierde beenlengte toe!... Xaar ik al NEDF.RI.ANI> (172OÏ. Damast. herinnerde, 't ging zoo tot in de zestiende eeuw door. Men spleet het leder, men droeg allerlei versierselen op het schoeisel, allerlei hakken... Wat de verhoogde schoenen aangaat, waarover wij even spraken, die noemde men/ff//«j of steltschoenen. Ze kwamen in de i5<i<-' eeuw in gebruik. Vecellio beeldt ze af in zijn boek dat anno 1559 verscheen. Men bleef er (nu en dan) dragen tot in de 18^ eeuw toe en ook de Turksche vrouwen lieten van die lichaamsbeuntjes vervaardigen. Nog andere dwaasheden zou het schoeiselboek vermelden. Maar wij moeten snel voort. Ik noem dus nog een ander doel: het tentoonstellen van den voet. Men moet hier wèl onderscheiden tusschen de gevallen waarin dat opzettelijk en die, waarin dat onopzettelijk, ik zal maar zeggen : natuurlijkerwijze gebeurde. 158 In dat laatste geval kan er van afof/ geen sprake zijn en behoort het schoeisel gerangschikt te worden onder:,,beschutting van de zool alléén". Maar opzettelijke tentoonstelling was er toch wel degelijk en, om nu maar weer enkel op een algemeen bekend voorbeeld te wijzen, noem ik even de directoiredracht. Madame Tallien, niet waar? droeg sandalen, die den in vleeschkleurig tricot gehulden voet vrijlieten, ook de teenen, die zij met ringen tooide. Men vindt van die dracht tal van afbeeldingen. Ieder van u heeft er een gezien. Onderscheiden moet worden tusschen de verschillende antieke schoeisels, die I-RANK RIJK (IIIRKITOIRK). Urocaal met zilvenlraad. den boven voet bloot lieten. Waar de techniek daarvan oorzaak is, kan van tentoonstellen in den zin die hier aan het woord gehecht wordt (&/«««, te kijk dragen) natuurlijk geen sprake wezen. Doch zeker is daar sprake van bij het zeer laag uitgesneden vrouwenschoeisel, dat maar heel even de teenen bedekt, niet meer dan noodig is om dat schoentje of muiltje vast te houden, dat de wortels der teenen laat zien. vlak onder de, liefst hooggezwollen vree van een zoo kort mogelijk voetje. De Mode gaat naar uitersten en wijkt voor 't schoeisel niet van haar gewoonte af. Zij bedekt dan ook, nu en dan, de vree en omzwachtelt haast het voetje, hult het in zwaar laken en bont, om het daarna wcêr geheel vrij te laten, enkel door 't kostbaar weefsel van de kous omspinragd. En zoo zou de schrijver van 't gedroomde schoeiselboek voortgaan. Het doel van 't I8K KF.rw. lïruin leder.

4 schoeisel: coquetterie, waar het dat der vrouwen aangaat; vertoon van rijkdom, van kracht ropl'knschokn 1830 of van hoofsche modepopperij bij de man- Leder. nen... Geen voorbeelden meer. De heer Zilcken laat er u wel zien. Het stoute spel van geven en nemen door 't vrouwenvoetje ziet ge voldoende op onze prentjes. Over een ander hoofdstuk nu een schetsend woordje: fotó7«/' lees ik er boven. Schoenen van biezen gevlochten, schoenen van laken of wol, van riempjes, van leder, van hout. Kn wat al verscheidenheid in 't houten schoeisel! Ken plankje met een knop NEDERLAND (I830). Tapisseriewerk. zooals er in uw kleerkast zijn aangebracht. Die knop gaat tusschen de groote en daarop volgende teenen om zoo het schoeisel vast te houden ; houten zolen met, over den voet: riemen, hout, leder, laken, bont en het geheel houten schoeisel vaak prachtig versierd. Omtrent deze versiering valt op te merken dat zij, in later tijden, wanneer de rijken schoeisel van leder dragen, uitsluitend wordt aan- Wil lioui. gebracht door menschen uit de minst ontwikkelde standen, dat zij daarom dikwijls heel lang behoudt een oud karakter, daar zekere figuren vaste motieven worden, die 't eene geslacht aan 't andere nalaat en waardoor men werk uit onzen tijd kan te zien krijgen, dat zeer zeker nauw is verwant aan de versieringsmotieven voor de houtsnijkunst van eeuwen en eeuwen hèr Ken paar klompen ergens uit een volmaakt schuil liggend achterhoekje van een beschaafd rijk, brengt den verzamelaar plotseling voor den geest het tijdperk der invallen van de Noormannen. Wat al verscheidenheid in vlechtwerk, in viltbewerking, in ledersoort en lederberei- CO.N'GO. Leder, zool van olifantenhuid. ding, in laken, in versiering van zijde, satijn, crouddraadweefsel, bontvoering en bontvero ' o siering.... Tot den hideusen tapisseriepantolïel met paardenkop!! Is nu onze schrijver van 't schoeiselboek gereed met zijn hoofdstukken over «W en r(9«tf'.y/(?/, dan zal hij er, onder meer, een dienen te wijden aan het schoeisel, beschouwd uit het oogpunt van den ethnograaf en dan moeten meèdeelen in welke landen, onder welke omstandigheden 't ontblooten van den voet een bewijs van eerbied is, overeenkomend met ons hoofdontblooten. Hij zal in verband met het klimaat en de levenswijze van een volk het schoeisel moeten beschouwen; hij zal dat ook moeten doen in verband met de overige kleedij en zoo wordt dat hoofdstuk een boek in een boek; want de heele wereld moet de schrijver door en overal op zijn weg liggen voetangels en klemmen. Ook de medicus dient ondervraagd. Over de spiervervorming van den Chineeschen vrouwenvoet dient gehandeld en over dien tamelijk veelvuldig voorkomenden vorm van fetichismus in het geslachtsleven van moderner, dat voet en schoen tot voorwerpen van uitsluitende vereering maakt. Over schoeisel en kuisch- SCANDINAVIK. Hout met spijkers onderaan. '59

5 heidsbegrip zal onze veelwetende schrijver moeten handelen ; want ook hier ligt een zeer moeilijk vraagstuk verborgen. Ik wijs maar even op het verschil tusschen Indo-Kuropeesche dames en onze Xederlandsche vrouwen en meisjes, met betrekking MODKI, VAN I:I:N VKK- vorm,,ecmnk,..s,m: ^et ontblooten van den vu KT IN SCIIUKNTJK. voet in tegenwoordigheid van vreemden. Hebben wij nu een reis om de wereld gemaakt en van allerlei psychische problemen gehoord, dan zullen wij een kunstreis hebben te ondernemen door het verleden, nu niet een zuiver technisch-, maar een historischaesthetisch onderzoek instellend naar het schoeisel. Wat heerlijk gedroom voor den liefhebber van vrouwelijk schoon, die over een vruchtbare verbeelding beschikt! Hij ziet nooit, in een verzameling, een schoentje ledig. Voor hem verrijst in volle majesteit de Grieksche Schoone boven allen; voor hem heupwiegt de bayadere, voor hem plengt de Circassische haar reukwater en laat de Arabische schoone haar muiltje vallen op het dik tapijt van haar schemerio- vertrek. Hem reikt de o edele burchtvrouw het langsmalle voetje ter hulpgevraag bij 't opstijgen voor de valkenjacht; hem dreigt lachend de Louis XVmarkiezin met 't gouden muiltje... om 't hoog vreê-ig voetje te toonen in opengewerkte zijden kous, bestikt met zilverdraad; hem... Dat zoo'n schoeisel-archeoloog nog zijn zinnen bij elkaar houdt mag een wonder heeten. Want Vrouwevoetie heeft al zoovelen 't hoofd op hol gebracht en niet maar toevallig ook heeft de pantoffel zoo'n groote beteekenis in ióo 1.1 >M1!ARI)IJK (/r>(yp/i I.eHer en bout. de spreekwoorden en liedjes van alle volken. Maar, natuurlijk, ook de ijzeren voetbekleeding van ridders, de gespoorde laarzen, de markiezen-roodhakjes... 1SKNARES. (iesneden hout. doen hem droomen ; echter niet langer dan tot een volgend hoofdstuk, waarin het schoeisel van de vrouw alles overheerschend is. Ik denk nu aan een van de aardigste en tevens meest uitgebreide afdeelingen van het gedroomde boek: voet en schoeisel in de letterkunde. De paragraaf over schoppen en schedelverbrijzelen zou kort kunnen zijn, alhoewel wij ook daarvan vaak lezen. Ook nog andere diensten ALGIERS. Fluweel met perkament opgewerkt. bewees een ijzeren voet of een soliede laars. Onwelkome vrijers voelden er de culturhistorische beteekenis van op een plaats, die niet nader behoeft te worden aangeduid. En men dronk uit laarzen. Heel wat kannen bier en wijn werden aldus verschalkt. Vorsten zelfs bezigden zulke bijsmaak gevende bekers. Fischart b. v. vermeldt als gewoon dat men in Duitschland bij braspartijen dronk uit jonkvrouw-schoentjes. O]) zulke feestdronken werden liederen gemaakt en boetpredicaties I.nMHAKDIJK. I lout en leder. werden er tegen gehouden. De nuchteren kregen de preèken, de drinkebroêrs hoorden de liedjes. Van 't eind der Middeleeuwen tot aan 't begin van den dertig-jarigen oorlog is meer dan ooit in Midden-Europa ge... dronken. Maar van minder ruw gedoe zou meer gewaagd mogen worden. Het jonkvrouwschoentje glinstert aan de speerpunt of op

6 JAPAN. Vlechtwerk en touwden helm van den toernooiheld; het glazen muiltje fonkelt in het troostrijke sprookje; en de Muiderdrost liet een geestigen brief na over 't muiltje van Tesselschade, dat ten zijnent werd achtergelaten. Herinner u maar wat ge laast uit alle tijden, van overal: het schoeisel der vrouw speelt een groote rol in tal van gedichten, romans, tooneelstukken. Ken Fransch schrijver uit de achttiende eeuw heeft er zelfs een specialiteit van gemaakt zijn ideaal van vrouwenvoet te beschrijven en af te beelden. Kr bestonden er waarschijnlijk niet zóó; maar toch is de voet naar den smaak van Restif de la Bretonne een tijdlang in de mode geweest: een miniatuur voetje, dat geen normaal lichaam had kunnen dragen: smal, zeer hoog, dat hoorde in een laag schoentje met hoogen hak. Ge vindt JAPAN'. Mout. vlechtwerk en leder. het afgebeeld in verschillende deeltjes der werken van dezen eigenaardigen schrijver. We zijn er nóg niet. De schrijver van het schoeiselboek zou bovendien moeten schetsen : voet en schoeisel in de mythologie en de historie: men denke aan de gevleugelde voeten van Mercurius en aan de schoeisellooze gasten van Nederland in den Franschen Tijd. Hij zou 't moeten hebben over het schoeisel in volksliederen en spreekwijzen (onder den pantoffel zitten; aan z'n laars lappen enz.) en over het schoeisel in de Caricatuur, waar 't ook al een rol speelt (de laars, die een volk vertreedt enz. enz. over 't algemeen als symbool van machts- XXIII. Klseviers Xo. ;. misbruik) de pantoffel als teeken van onmacht (Charles X in Frankrijk b. v.) of als scepter van de vrouw, naast het machtsembleem van de mannebroek in tegenstelling met het spinnewiel... enz. enz. Eindelijk, zou er ook over de verzamelaars en verzamelingen van schoeisel dienen te worden gesproken, benevens over de zeer aardige schoeiseltentoonstellingen, die Engelsche schoenmakersvereenigingen houden en waarvoor hoogedele dames optreden als patronessen. Verzamelaars van schoeisel zijn er niet veel. Bekend waren, een vijftiental jaren geleden, de Parijsche collecties van de gravin de Flaux, die veel specimen had uit de I7<ii-' en i8<i<= eeuwen, die van mevrouw Jubinal de Saint Albin, in wier verzameling men vond kinderschoentjes uit alle tijden, schoeisel van Flenri IV, Louis XIII, Mme de Pompadour en hun tijdgenooten. Ook gold, eenige jaren geleden en misschien nóg wel voor belangrijk de verzameling des heeren A. van Zuylen te Brussel, die o. a. een mooie collectie zijden muiltjes uit de i8''e eeuw moet bevatten. Wat nu aangaat de tentoonstellingen van schoeisel, die in Engeland zijn gehouden, deze werden georganiseerd door corporaties van schoenmakers, laten we maar zeggen gildebroeders. Althans de corporaties traden als zoodanig op en verleenden zichzelf en hun werk het aanzien van groote voornaamheid, door in aiouden stijl hun drukwerk te doen vervaardigen; maar meer nog door dames patronessen te vinden, die wat mooie namen i;i I.CAKIJK. Verschillende soorten leder. 161

7 HINDI IRS TAN' (RAÏCHI'R). (ïlanzcnd marnkiin. droegen en wier titel klinkt als de nieuwste zool over de nieuwste tegelbestrating. Ken van die organiseerende schoenmakers was de zeer voorname en eerbare heer Joseph Box. Hij stelde tentoon allerlei schoeisel van historisch belang en gaf een catalogus uit, mooi HINDOKSTAX Wollen stof rijk gtdionluurd niet zilver. gedrukt natuurlijk, waarin 250 nummers worden vermeld. De heer Zilcken had daar een inzending van achttien nummers bij, die natuurlijk een voortrelïelijken indruk maakten. Hij zond later nog weer in voor een expositie van veel grootere beteckenis, die van het Londensche Lederbewerkersgilde, dat in Cordwainers-hall een tentoonstelling hield van schoentjes, welke tentoonstelling /«.ccr rftf^ra wainers werd gehouden anno [895 en van hoeveel belang zij werd geacht, blijkt ten duidelijkste uit het feit dat de directeuren van het Sw//^AV;/.5«;/ Y<w-7«tf.ft7/;«en van //. YJ/J. C/ö///?«o-^'/"«r^;«^»/ zeer belangwekkende specimen ter leen stuurden om het vele, door particulieren gezondene, nog te completeeren. Terloops mag wel worden opgemerkt dat men hier te lande iets dergelijks niet licht zou gedaan krijgen, noch van directeuren der rijksmusea, noch van de beheerders deikoninklijke archieven en verzamelingen. We doen hier minder aan MTVV^WW en belangstellenden moeten maar in de ;;K«CY? gaan zoeken wat zij graag willen zien. Toch zou het misschien nuttig wezen speciale collecties uit onze verschillende W/Y.\T<Z tijdelijk bijeen te brengen om deskundigen en belangstellenden een overzicht te geven van de historische ontwikkeling eener nijverheid of kunst. Wat verzamelingen en verzamelaars betreft, in tie eerste plaats, ongetwijfeld, zou worden genoemd Jules J a c q u e m a r t, voornamelijk bekend als voortreffelijk graveur f ), HINDOHS'I'AN. Stof. geborduurd met zijde en kralen. 1IKNAKKS. Leder,,.««*. De heer Zilcken, die ons deze verbazingwekkende bijzonderheid meedeelde, had er een uitgezochte verzameling heen gezonden van twintig nommers, waarvan er verscheidene werden afgebeeld in een rijk geïllustreerden catalogus met uitvoerig beschrijvenden tekst, die voor deze expositie werd samengesteld door W. H. Dutton, een juweel van een werk, voor liefhebbers een der zeer weinige volkomen betrouwbare bronnen. Deze belangrijke tentoonstelling in het huis der Cord- 162 wiens etsen naar Meissonnier, Greuze, Hals, Rembrandt vooral, zijn gewaardeerd, doch die evenzeer uitmuntte in de wedergave van levenlooze voorwerpen, o. a. illustreerde hij het werk van Barbet de Jouet, Ac\r 6V7«/«<?.f c/ _/V;jw<;t' c/r /«Cö«/v«;?f. Ook dus een graveur, een etser, gelijk de heer Zilcken. Zou misschien de dwang om met de uiterste nauwkeurigheid te werken I'YREXKKKN Hout. leder en spijkers.

8 /rev/ 5V7/0<?/. beiden graveurs ten goede zijn gekomen in 't leeren waarnemen van de beteekenis der kleinigheden in de kunst, in 't leeren zien, goed zien en waardeeren, dus, ook het mooie in vorm en versiering van een schijnbaar ondergeschikt kostuumdeel als het schoentje: Wellicht I In elk geval mocht op deze treffende overeenkomst wel even de aandacht worden gevestigd. Jules Jacquemart nu. de zoon van Jacques, wiens degelijke werken over ceramiek velen onzer lezers kennen, is er toe gekomen sclioei- GROKNI.ANI). lieestenvel en touw. sels te verzamelen uit alle landen en tijden. Zijn verzameling werd wereldberoemd en allen die zich met kostuumgeschiedenis bezig hielden, moesten bij Jules Jacquemart terecht komen om elders onvindbare specimen te bekijken. Toen nu Jacquemart 26 Sept te Nizza was overleden, besloot de Fransche regeering er voor te waken dat de éénige collectie niet voor het land verloren ging en de Staat was er in November van hetzelfde jaar reeds eigenaar van. Zij werd geborgen in hetoudheid- Wildzwijnenvel en riemen. kundig museum te Parijs: M11 sée Cluny en afzonderlijk gecatalogiseerd om de voorwerpen niet met gelijksoortige van andere herkomst te vermengen, 't Museum had n.m.1. reeds schoeisels: No v. d. catalogus door K. du Sommerard van De verzameling Jacquemart bevat schoeisels van af de oudheid tot en met onze dagen en herkomstig uit alle deelen van Europa, uit Azië, Afrika, China en Japan, de Indien en de Nieuwe Wereld. Zij telt meer dan drie- KAMI \bij het TSADMEER). Kijn bewerkt leder. honderd tien nommers en daaronder voor het grootste deel paren van specimen, waaronder prachtige schoeisels van fransch, italiaansch, spaansch. portugeesch en duitsch maaksel, historische nommers als /<?//;«van Catherine de Médicis, schoenen van Henri de Montmorency etc, benevens verscheidene sacerdotale schoeisels, rijk met goud opgewerkt enz. enz. enz. Voor zoover ons bekend is werd deze hoogst merkwaardige verzameling nog niet in haar geheel gefotografeerd. Wel is zij voortreffelijk beschreven door du Sommerard in den rje- KSKIMO s. Zeehondenvel. noemden catalogus. Wij zullen er hier niet meer van vermelden. De opsomming van alle rijkdommen, die Jacquemart heeft verzameld. zou de toch wezenlijk belangwekkende verzameling van den heer Zilcken onbeduidend doen schijnen. Toch heeft ook hij uit allerlei landen en tijden wat weten bijeen te krijgen. Nu men er nog eens aan herinnerd is wat er alzoo te leeren valt door zulk een collectie, kunnen wij wel besluiten met eenige mededeelingen over die van Zilcken. Zonder door een inleidend praatje te zijn gewaarschuwd, zou misschien een enkele lezer hebben get dacht: wat kan ons, publiek, die particuliere liefhebberij JAVA. I lout. r6;

9 <?/ / t van zoo n meneer schelen en wat een rare bezigheid is dat toch: JAVA. Huilt en leder. 't opsnorren van oude schoenen! Men gooit ze naar 't spreekwoord leert immers weg, zij t dan ook na eerst nieuwe machtig te zijn geworden. Wanneer kan iemand zeggen dat hij een verzameling is begonnen aan te leggen? Slechts indien hij een kern daarvoor aankoopt, erft of ten geschenke krijgt, kan hij een datum MF.XICO. Vlechtwerk en kaïnenen weefsel. opgeven. In alle andere gevallen weet hij 't zelf niet. Men koopt een paar voorwerpen omdat men ze mooi vindt of curieus, dan nog wat van dezelfde soort, dan weer en weer, totdat het aantal vrij groot is en men zijn best gaat doen systematisch te verzamelen. Maar dat is niet een besluit, genomen op een vast te stellen dag. Veeleer komt langzamerhand bij iemand op het bewustzijn : ik ben aardig op weg een verzameling te krijgen." Zoo kon dan ook Zilcken mij niet vertellen van wanneer zijn verzameling dagtcekent; wel wanneer hij zijn eerste paar collectie-schoentjes kocht. Men moet hem over die schoentjes hooren spreken! Met welbehagen neemt hij ze nog weer in de hand, zet ze voor den bezoeker in 't mooiste licht en beweegt er de vingers over in streelgebaar, zonder het prachtige borduursel aan te raken, 't Is of hij ze gaat magnetiseeren, die eerste schoentjes, gekocht in Arles, anno 1882, toen hij daar reisde om indrukken te krijgen van 't Zuid-Fransch landschap- en stedemooi. 't Zijn een paar Directoire schoentjes, die hij zag in een uitdragerswinkel en aantrekkelijk vond. C), niet aan-trekkelijk zóó dat hij er den voet in zou kunnen bergen! Want het zijn smalle, vrij korte dames-schoentjes, teer van bouw en versiering. Hij kocht ze om 't mooi en om wie weet welke geheime droomweelde te genieten door uit het verleden opgeroepen vrouwengestalten. Een paar mooie schoentjes GKIHKF.NI.ANl). Leder. daar, in Frankrijks gloeiend Zuiden, wie denkt daarbij niet veel en wie ziet daarbij niet de krachtige gratie van mooie vrouwen uit een tijd, waarin veel werd genoten en weinig gevreesd? Toen, in zijn vaderland weergekeerd, kocht Zilcken een paar schoenen, van man en vrouw, uit pl.m. 1720, gedetermineerd als van Nederlandsch maaksel met behulp van een stuk door Troost, waarop dergelijke schoenen door een paar figuurtjes worden gedragen: de manneschoen stomp-, de vrouwenschoen spits van punt, zooals het in den pruikentijd ook vrij wel met de respectievelijke mannen- en vrouwenbreinen en -tongetjes was gesteld. Ware toen de Xederlandsehe vrouw geëmancipeerd geweest, we zouden misschien minder laag zijn gezonken als volk, zoo niet als natie. Daarbij kwamen I lindoesche schoentjes, gekocht op een verkooping van allerlei, toebehoorend aan den heer Constant Rcbecquc. Die schoentjes zijn heel eigenaardig versierd

10 AKAl'.IF.KKN 01' JAVA. Mt-t zilver geborduurd leder. met stukjes dekschilden van helkleurige torren. Later werd Zilcken herderschoentjes machtig van Moorsch model en met Moorsche versieringsmotieven. Ze zijn afkomstig uit Zuid- Frankrijk f J'tf/<3?'().s\ftfK,l en kunnen doorgaan voor houten klompen met lederen overdek. De herders maken dat schoeisel voor eigen gebruik. Een flinken slag sloeg de verzamelaar na de internationale tentoonstelling van 1883 te Amsterdam, toen hij schoenen uit allerlei Europeesche landen en uit andere werelddeelen wist machtig te worden. Sedert begon hij aan zijn schoeisels te denken als aan een verzameling en was hij verder steeds op uitbreiding daarvan bedacht. Op een reis in Algerije kocht hij. in 't vaderland kocht hij, vrienden op reis of die in verre streken gevestigd waren, zonden hem specimen van allerlei aard en men begon over de collectie Zilcken te spreken. Vreemden zelfs vonden haar genoeg van belang om haar wat aan te vullen. Dankbaar noemt Zilcken de gevers: de dames van der Kolk Cowan te Batavia, 1 Iadkinson Seifïert in Salonika's omtrek vertoevend, de prinses Karadja, de heeren A. 1'it, Destrée, Blommers, Theod. Smeding, Bauer, Craïbe Angus, dr. Voornveld, van der Maarel,... anderen nog, wier namen door Zilcken zijn opgeteekend in een soort van historisch overzicht der verzameling. Zeer oude voorwerpen heeft hij nog niet; vooral specimen uit de 17^ en 18<'- eeuwen; maar wel van zeer verschillende oorden kwamen schoeisels terecht in //^'7/7z^-z'///«: Nederland. Frankrijk, Italië, Spanje, Zwitser- /.rid-frankrhk. Vlechtwerk en geborduurd katoen. land, Duitschland, Rusland, Noorwegen, Griekenland, Turkije zijn als landen van herkomst binnen Europa te noemen. Groenland is vertegenwoordigd zoowel als Bulgarije en Circassië. Buiten Europa werd door of voor hem verzameld in Algerije, Congo, Tunesië, de Nigerstreken, Egypte, Perzië, Hindoestan, Java, Noord-Amerika (van de Sioux o.a.), Canada, China, Japan, enz. De ethnograaf kan in 7/<7éwzijn hart verkwikken. Niet minder geniet de liefhebber van curiosa. Zilcken bezitkous-schoencn uit Turkije, waaronder zoodanige, die alleen op feestdagen gebruikt en nooit mogen gerei- VN1S. Ingelegd hout en geborduurd laken. NKIi. INDIK (SOI.O.Ï Rood en verguld gemieden hout en koperen knop. 16s

11 nigd worden. De moeder van den bruigom vervaardigt ze voor de bruid, die haar schoondochter zal worden. Andere kous-schoenen zijn speciaal vervaardigd om er mee tegen berghellingen te klauteren. De eerstgenoemden zijn kleurig versierd. Uit Bulgarije heeft Zilcken schoentjes, die vervaardigd zijn van wilde-zwijnenvel met de borstels er aan. Men maakt ze nat eer men ze aandoet. Curieus zijn ook de muilen van Teheran, met zool van geplooid linnen, de plooitjes dun geperst en verticaal, daarna geschoren, als fluweel. Van voren en van achteren zijn die zolen versterkt door vertikaal liggende reepjes zwoord, waarvan het samenstel 166 MACF.DONIK. Gebreide wol. is uitgesneden in den vorm van een oesterschelp Van boven zijn de muilen uit linnen vervaardigd. Zilcken wijst er mij op dat er in 't Oosten weldra geen typische schoenen meer gemaakt zullen worden. Europeesch wordt of het maakse of de vorm Óf MACKDONIK. Gebreide wol naar techniek èn versiering wordt het schoeisel aan afschuwelijk Westersch fabricaat gelijk. Als dwaze curiositeit vertoont ons de verzamelaar een schoeisel uit Werningerode, in den vorm van muilen met, op het achterplat onder de hiel, geverfd op Amerikaansch zeildoek, een vrijend paar dat staat te zoenen. Op den rechtschen schoen staat Z^r ÉT.vAf en op den linker Av/ «'«GV«/«J en daar loopen de luidjes dan op. Mogen de muilklompen duur zijn dan staat hetzelfde moois er in uitgesneden. Als een mensch ettelijke tientallen schoenen onder de oogeng heeft genuchter en moê ge- had, vraagt hij, worden, heel verstandig,,en wat is nu de beste schoen om te dragen?" Zilcken antwoordt op deze vraag zonder een seconde na te denken: de schoen van de Sioux." Ja, de roodhuiden winnen het, want, inderdaad, toont de verzamelaar ons een schoentje van volmaakt rationeelen vorm, voortreffelijk geornamenteerd met kraallijnen, die de hoofdlijnen van den voet volgen in sierlijke golving. RoonnriDEN (sioux), Geel leder geborduurd mei kralen. De Sioux-schoen... dat is wie weet? de schoen der toekomst! Uit een groot aantal prentjes kan de lezer zich eenigermate voorstellen van hoeveel belang en hoe uitgebreid de schoeiselcollectie van den heer Zilcken is. Het kwam ons niet HINDOESTAN (AGRA). Geborduurd vilt.